Romansh text data
Collection
6 items
•
Updated
•
1
variety
stringclasses 6
values | text
stringlengths 14
34.1k
| pub_date
stringdate 1997-01-01 00:00:00
2008-01-01 00:00:00
| post_id
stringlengths 20
20
| file_name
stringclasses 12
values |
|---|---|---|---|---|
rm-vallader
|
In Engiadina Bassa esa da schoglier ün problem. La fabrica da la halla da glatsch in Gurlaina a Scuol nun ha ils raps per pajar las lavuors dals impressaris chi tila han construida. Il fat es quel chi mancan amo 1,5 milliuns per pajar ils quints dals differents mansterans e chi dà tanter la glieud d’Engiadina Bassa diversas temmas cul scenari il plü nosch, chi detta ün fallimaint ed üna perdita pels mansterans. Ün model da soluziun Illa fatschenda da la halla da glatsch sun intretschadas eir las Pendicularas. Quellas s’avaivan impegnadas cun üna süertà da 2 milliuns francs per pussibiltar il credit da finanzchaziun chi’d es intant dovrà sü. Tanter dad acziunaris gniva imbüttà a l’iniziant da la halla, Reto Crüzer, che’l haja agi sainza respunsabiltà, ma eir al president dal cussagl administrativ da las Pendicularas, Not Carl, ch’el haja sustgnü ün flop e manà in difficultats las Pendicularas. A la radunanza generala da las pendicularas as vessa spettà cha’ls acziunaris vessan fat valair lur temmas e tematisà il problem halla als mansterans. Per l’import d’ün mez milliun francs esa gnü impromiss üna süertà da la società da süertà e fiduziari da la Svizra orientala. Inavant spetta Carl, cha our da la zona libra da dazi vegna sustgnü il proget da la halla da glatsch cun cumprar aczias per 300 000 francs, tenor Carl es e resta il proget üna buna ovra per la regiun. El motivescha, cha la zona libra da dazi es üna part da la regiun e spetta eir da quella vart ün agüd schi dà problems illa reguin. La prosma funtana da raps vezza Carl illa fundaziun dal cumün da Scuol ingio cha’ls fits da passagi da las Pendicularas vegnan reservats per progets a bön dal sport. Per finir ha Carl pudü comunichar, cha la fundaziun Giovanina Bazzi-Mengiardi es pronta da cumprar aczias per ün import da 200 000 francs per pussibiltar la finanzchaziun dal vial dad inline. Cun quel model ha Carl surprais als acziunaris. Il model nun es amo realisà, ma üna pussibiltà per schoglier il problem es uossa in discussiun.
|
1997
|
rm_quotidiana.052822
|
rm_quotidiana_1997.xml
|
rm-vallader
|
Che d’eira dimena da far cul giavüsch da survgnir üna tala halla in quel mumaint? L’iniziativa ha stuvü gnir d’ün privat, e sco cha que es a Scuol, ideas innovativas vegnan sustgnüdas. Il cumün da vaschins ha miss a dispusiziun il terrain, las Pendicularas han dat üna süertà ed hoz es in pè eir la halla da glatsch.
|
1997
|
rm_quotidiana.052823
|
rm_quotidiana_1997.xml
|
rm-vallader
|
«Que nun es ün grond problem», e tschercha soluziuns. Raps esa d’intuorn divers ed avant sco far perder als mansterans sun lura amo ils plü pessimists pronts da deliberar ils raps da fundaziuns e fuonds, chi servan al public daplü in fuorma d’üna halla da glatsch sco sch’els stan da qualche vart salda. Scha’l model actual nu va sü gnarà chattà il prossem e per finir gnarà la halla pajada in alch maniera. Scha Reto Crüzer ha eir fat sbagls, il böt da survgnir la halla da glatsch in Engiadina Bassa es ragiunt.
|
1997
|
rm_quotidiana.052826
|
rm_quotidiana_1997.xml
|
rm-vallader
|
In sonda passada sun gnüts distribuits a Zernez ils premis dal Tir chantunal grischun. L’occurrenza chi ha gnü lö quista prümavaira passada, ha pudü preschantar ün success sün tuot la lingia. Passa 3000 tregantas e tregants dal Grischun e sur 7600 dals oters chantuns han chattà la via in Engiadina ed han trat resultats remarchabels. In sonda sun lura rivats ils premiats per retrar las glistas da rangaziun, ils premis specials, cranzs, medaglias e naturalias. Ils commembers dal comitè d’organisaziun e’l president d’onur, Duri Bezzola, sun stats satisfats cun la partecipaziun e l’andamaint. Andrea Ghisletti es cuntaint cha las societats organisatorias pon profitar da quist arrandschamaint eir in quist reguard.
|
1997
|
rm_quotidiana.052827
|
rm_quotidiana_1997.xml
|
rm-vallader
|
Intant esa il discuors da la zona libra da dazi, ma da tuot il rest da la regiun vegna eir spettà a Scuol chi’s partecipescha vi dals cuosts da l’infrastructura cha tuot dovra cur ch’ella es qua. Intant cha a Scuol esa gnü ris-chà tuot e forsa minchatant eir damassa ed hoz sun qua resultats chi pon gnir dovrats esa in oters cumüns la tendenza da spargnar ed esser bod massa raker. Prudaint nu sarà ne üna ne l’otra metoda, schi Il vendergis ei Theo Maissen ve- vegn exagerà. In mincha cas gnius eligius sco niev president sun ils oters cumüns da la reKY dalla SAB. giun svess la cuolpa sch’els Maya Kuster, medemamein dil spargnan e pajan per finir cantun da Berna, ch’ei sere- l’infrastructura da Scuol e svess nun han els nöglia. tratga.
|
1997
|
rm_quotidiana.052828
|
rm_quotidiana_1997.xml
|
rm-vallader
|
Als 20 settember ha lö a Tschlin ün marchà da pültschs cun attracziuns. Sül marchà daraja da cumprar da tuot la roba da pültschs pussibla e prodots d’agricultura our da las differentas fracziuns dal cumün da Tschlin. L’atracziun chi’d ha lö, es quella da pudair verer al signun a far chaschöl. A las 11.00 ed a las 15.00 cumainza quel mincha vouta culla producziun da chaschöl chi po gnir perseguitada dals interessats. Intant vegnan appelats amo ils vendaders da s’annunzchar pro Ursula Andina, saja quai vendaders da la regiun chi han da vender roba da pülschs o abitants d’üna da las fracziuns da cumün chi’d lessan far vnal lur prodots d’agricultura.
|
1997
|
rm_quotidiana.052848
|
rm_quotidiana_1997.xml
|
rm-vallader
|
La radunanza cumünala da Puntraschigna s’ha fatschendada in gövgia passada intensivamaing cun la dumonda per ün credit supplementar da 1,4 milliuns francs per la fabrica dal center da congress Rondo e lura decis d’accordar be 1,2 milliuns francs e da bloccar la somma da 200 000 francs e da tilla deliberar ad üna prosma radunanza cumünala. Quella decisiun d’eira gnüda tratta in segua a la proposta da Christian Walther. Ils cuosts totals pel Rondo s’amuntan a passa 26 milliuns francs. Il credit supplementar es resultà d’üna correctura dal preventiv vers insü e d’ulteriuras expensas imprevissas. Il center da congress Rondo dess accumplir las pretaisas d’hozindi «Pro ün fabricat da quista dimensiun daja adüna darcheu puncts chi ston gnir trattats amo üna jada. Il Rondo, il stabilimaint il plü cumplex d’Engiadina Ota, dess servir a minchüna ed a minchün», ha argumentà il president cumünal Eugen Peter la dumonda pel credit supplementar. «Tenor nos avis nu’s dascha acceptar sportas bunmarchadas a dischfavur da la qualità.» «La situaziun finanziala dal cumün es buna da portar ils cuosts implü da 1,4 milliuns francs. L’amortisaziun po gnir fatta a lunga vista, uschè ch’ün augmaint dal pè d’impostas nu vain sgüra na in dumonda», uschè il president cumünal. «Eu am sun consciaint cha credits supplementars sun disgustants e greivs da dar d’incleger. Mo tuottüna esa important cha’l proget Rondo vain conclüt. Quel nu dess gnir muni da maniera luxuriusa, dimpersai da maniera radschunaivla e da tala, ch’el as cunfà cun las pretaisas d’hozindi», ha dit il directer da cura Markus Lergier. Controlla insufficiainta da las expensas «Eu nu sun surprais da l’augmaint dals cuosts. Il proceder da la suprastanza es per mai inclegiantaivel e’m fa star dret sü ils chavels», ha dit l’anteriur president cumünal da Puntraschigna, Otto Largiadèr.
|
1997
|
rm_quotidiana.052849
|
rm_quotidiana_1997.xml
|
rm-vallader
|
Il cussagl d’administraziun dals Bogns curativs da San Murezzan ha decis da na plü prolungar il contrat da fittanza (desdit la fin d’october 1997) cun François Hofer pel Parkhotel Kurhaus. Pervi dals differents maniamaints areguard il fit, la restoraziun e las investiziuns a cuorta vista, nu sun las trattativas davart la prolungaziun dal contrat reuschidas. Pervi da la privatisaziun parziala es üna restructuraziun dal cumplex da bogns statta inevitabla. Quella però ha difficultà la prolungaziun dal contrat. La situaziun es deplorabla, e quai tanter oter eir in vista a la buna lavur cha François Hofer ha prestà daspö’l november 1982 pel bön dal Parkhotel Kurhaus e pels cliaints e’l cumün da San Murezzan. Ils Bogns curativs SA tschercharan subit ün successur. L’hotel dess gnir drivi la mità da december 1997 cun la nouva direcziun.
|
1997
|
rm_quotidiana.052850
|
rm_quotidiana_1997.xml
|
rm-vallader
|
L’intrapraisa da fabrica Costa SA a Puntraschigna es gnüda tschertificada tenor las normas ISO 9002. Dal 1995 vaiva la firma pudü festivar il giubileum da 75 ons ed ha quel on eir cumanzà cul svilup dal management da qualità. Ils aspets primars da quel proget sun la qualità da la prestaziun e l’oblig da metter i’l center l’uman, saja quai sco cliaint obain sco collavuratur. Infra vainch mais es il sistem dal management da qualità gnü introdüt cun l’agüd d’ün cusgliader extern. Il resultat es gnü examinà il cumanzamaint da lügl da Hans Gyger, l’auditur principal da l’associaziun svizra per sistems per la qualità e pel management. La tschertificaziun ha l’intrapraisa da fabrica Costa SA ragiunt tenor la norma ISO 9002. Il sistem pussibiltescha l’amegldramaint dals andamaints organisatorics, üna delegaziun transparenta da la respunsabiltà e cumpetenza. Tanter oter pon sbagls gnir eruits e currets preventivamaing. La tschertificaziun vaglia per tuot l’intrapraisa da fabrica, chi’s cumpuona da la construcziun ota, da la construcziun bassa, da reconstrucziun, da renovaziun, da sanaziun, da l’elavuraziun da glera e da la producziun da betun.
|
1997
|
rm_quotidiana.052851
|
rm_quotidiana_1997.xml
|
rm-vallader
|
La controlla da las expensas saja gnüda tralaschada da maniera superficiala. «Eu sper cha’l proget secular nu dvainta ün fiasco resp. ün debacul finanzial», ha manià Otto Largiadèr. «Il Rondo sto gnir fabrichà, però cun deducziuns radschunaivlas», ha pretais Heinz Peter Zöllig. Surpassà remarchabelmaing las cumpetenzas Mo eir Zöllig d’eira dal medem avis sco Otto Largiadèr. «La dumonda dal surpassamaint dals cuosts sto gnir sclerida.» Na ils technikers dimpersai il politikers sajan la cuolpa da quella situaziun. «La suprastanza ha surpassà remarchabelmaing las cumpetenzas. Eu propuon d’examinar minuziusamaing la situaziun e da decider masüras per evitar talas inconvenientschas», ha pretais Heinz Peter Zöllig. Argumaints dal president cumünal cunter ils imbüttamaints greivs s’ha dudi in gövgia saira be pacs. «Nu’s vain sbagliats e laschats surmanar.
|
1997
|
rm_quotidiana.052852
|
rm_quotidiana_1997.xml
|
rm-vallader
|
Als respunsabels per la progettaziun e l’execuziun da las lavuors nu’s possa far ingüns imbüttamaints. Quels invers la suprastanza cumünala sajan güstifichats, siond chi s’haja reagi fos e massa plan. Situaziun finanziala critica Ün ulteriur aspet chi vaiva dat andit a discussiuns d’eira l’eventual augmaint dal pè d’impostas, mo la suprastanza ha refüsà quella pretaisa. Eir l’imbüttamaint, cha investiziuns importantas nu possan plü gnir fattas pervi da l’indebitamaint remarchabel, nu d’eira gnü acceptà da la radunanza. Il contabel dal cumün ha infuormà, cha Puntraschigna possa tuottüna investir tanter ün e 1,2 milliuns francs l’on. «La situaziun finanziala dal cumün es sgüra critica mo na dramatica. I’l decuors dals prossems ons stuvaina far quint cun cifras cotschen s-chüras», ha dit il contabel dal cumün da Puntraschigna, Alfred Schindler. Andit a dischaccords vaivan dat eir ils cuosts per la cumprita d’indrizs autovisuals per pussibiltar ün’infrastructura adequata i’l center da congress, d’infuormaziun e da cultura Rondo.
|
1997
|
rm_quotidiana.052853
|
rm_quotidiana_1997.xml
|
rm-vallader
|
Ils ovais-chs svizzers han fat her lur viadi tradiziunal «Ad-limina» pro’l Vatican. Dürant l’eivna da visita discuorra minchün dals 13 ovais-chs persunalmaing cun Papa Johannes Paul II. I gnarà tanter oter eir discus davart l’ovais-chia a Cuoira, manada da Wolfgang Haas. La conferenza dals ovais-chs vaiva comunichà fingià in december, cha’ls problems illa ovais-chia da Cuoira as laschan be schliar cun ün müdamaint persunal. Ils ovais-chs discuorran implü davart la mancanza da spirituals, il diaconat da duonnas.
|
1997
|
rm_quotidiana.052874
|
rm_quotidiana_1997.xml
|
rm-vallader
|
Daman cumainza il champiunadi da skis a Müstair. Per üna vouta hal quel però lö d’instà e cun skis sün roudas. da la partida saran 120 curriduors da 12 differentas naziuns. Els cumbattan pel titel da champiunessa o champiun illas disciplinas slalom, slalom gigant, superg e cumbinaziun. In ün punct nu’s disferenzchescha quista maestranza da skis d’üna maestranza da skis sün naiv. Ils favorits sun eir qua ils Austriacs ed ils Svizzers. Sper l’Austriaca Ingrid Hirschhofer, chi nun es amo mai tuornada d’ün champiunadi sainza medaglia, es là eir il Svizzer Roland Mathys, chi’d ha porta a chasa dals ultims champiunadis üna medaglia dad or pel slalom gigant e duos medaglias d’argent, üna dal slalom ed üna da la cumbinaziun. Oters defensurs da titels da champiun sun Richard Höllbacher da l’Austria, Götz Scheffler da la Germania e las duos Talianas Christina Mauri e Paola Bazzi. Da temps passats as chattaiva amo divers atlets chi faivan sport da skis alpin e sport da skis sün l’erba. Hoz s’ha la tecnica da far stortas sün l’erba müdada fich ferm. L’unica curridura chi fa amo tuots duos sports es la Svizra Claudia Däpp chi sperescha d’esser pro eir d’inviern a las cuorsas da la coppa europea.
|
1997
|
rm_quotidiana.052878
|
rm_quotidiana_1997.xml
|
rm-vallader
|
Quista saira esa uschè inavant, scha las votantas ed ils votants da Lavin decidan da’s partecipar a l’elavuraziun dal proget da l’ingrondimaint dal Parc naziunal svizzer, po la populaziun d’Engiadina Bassa e la Val Müstair bainbod verer sco ch’üna zona perifera dal Parc guarda oura. Tuot las gruppas d’interess chi lessan as partecipar vi dal svilup da quel ingrondimaint, han la pussibiltà da s’orientar vi d’ün cas concret e valütar il per ed il cunter da quell’idea. Il territori dal cumün da Lavin, chi’d es previss per l’ingrondimaint dal Parc, cuntegna differentas spartas da quel. Qua es il territori da Macun, chi dess gnir integrà aint illa zona centrala per cha’l Parc cuntegna a la fin eir lais da muntogna e sia valur vegn augmantada. Qua es eir l’alp Zeznina chi dess gnir dovrada inavant eir aint illa zona perifera ed ingio cha’ls paurs pon experimentar quant compatibel culla pratcha paurila cha’l proget d’ingrondimaint es. Quel descriva la pretaisa davo ün adöver biologic ed extensiv. Il god gnarà sparti in trais parts, ingio cha ün terz dess gnir surlaschà a la natüra, ün terz dess gnir cultivà da maniera extensiva ed ün terz po gnir cultivà sco quel god dadour il cunfin da la zona perifera. Ils chatschaders ed ils pes-chaders pon verer per lur interess e per finir gnaran eir ils rapreschantants dal turissem e tuot ils oters our dal buonder e savaran che chi’d es üna zona perifera dal Parc naziunal. Uossa cumainza üna gronda lavur da perschvasiun Il directur dal Parc naziunal svizzer, Heinrich Haller, disch: «I nun es amo mai gnü ingrondi ün Parc naziunal, quist pilot vegn bun eir a quels chi’d han da proseguir cun quella lavur sco experienza», cha que saja il seguond sen dal cumün da pilot sper quel, chi pon gnir sclerits dubis e laschar svanir imaginaziuns fossas. Scha la radunanza da Lavin disch quista saira da schi, vegn la lavur da cartografar e preparar ün concept per que chi pertocca l’agricultura cumanzada subit, per cha da prümavaira pon cumanzar las trattativas. I’l sectur forestal esa gnü fat fingià blera lavur preparatoria cul plan directiv. Cur cha’l model da Lavin es concret sün tuot ils sectuors, podarà il cumün da Lavin eir decider sco prüm la partecipaziun definitiva vi da l’ingrondimaint dal Parc. Per las trattativas cun tschels cumüns serva lura Lavin sco model.
|
1997
|
rm_quotidiana.052881
|
rm_quotidiana_1997.xml
|
rm-vallader
|
Al cumanzamaint dal mais sun commembers dal Club da nodar da Scuol stats ad ün chomp da trenamaint per as preparar sülla cuorsa dals 24 avuost a Romanshorn. Ils 24 nodaders dal Club da nodar da Scuol (CDNS) sun partits üna sonda davomezdi al principi dal mais pel terz e probabel eir ultim chomp da nodar a Valbella. Ils nodaders, tanter els 14 chi piglian part a la cuorsa, voulan trenar e simplamaig avair flot dürant ün’eivna cumünaivla. Davo duos uras viadis sun els rivats a Valbela e là haja fingià gnü nom da trar aint la roba da gimnastica e cuorrer intuorn duos lais. Dürant tuot’eivna esa lura i inavant uschè. Il trenader svagliaiva a tuot la cumpagnia fingià a las 6.40 la daman e davo culaziun giaivan tuots cul velo vers il bogn. Là gniva trenà tecnica e fat exercizis da coordinaziun avant co far staffetas. Natüralmaing gniva giovà eir differents gös. Il davomezdi giaiva inavant cun trenamaint aint illa sala da gimnastica, giò pro’l lai o sülla plazza da giovar. Ils nodaders da la gruppa da prestaziun tuornaivan lura amo üna vouta aint il bogn a nodar, intant cha’ls pitschens pedalaivan inavo pro l’albierg da giuventüna. La saira gniva tratta a nüz per verer videos dad exercizis coordinativs o per giovar gös. Pels pitschens vaiva nom las nouv dad ir a cuz, ma eir tschels staivan suot fin a las desch. Il «sprintmeeting» a Romanshorn Als 23 avuost sun ils curriduors partits cul bus vers Romanshorn. Sül viadi haja dat duos fermativas per baiver e mangiar. Davomezdi han els lura tut part ad üna cuorsa da 50 meters sco trenamaint pel di davo. Davo avair retrat las chombras aint l’albierg da giuventüna haja dat üna buna tschaina ed üna festina giò pro’l bogn. A bunura ün quart avant las set sun ils nodaders gnüds svagliats per cuorrer e far exercizis. Davo avir paketà e nodà aint, haja cumanzà cullas cuorsas. Il prüm la cuorsa da stil liber e lura ils 50 meters rana. Lura han tuots gnü temp per far üna marenda avant chi’d es i inavant culla staffeta dals mats da 4 voutas 50 meters, la cuorsa da delfin e la cuorsa da nodar in rain. Pac davo haja dat rangaziun. Pro la categoria dals mats da 13 e 14 ons es gnü Curdin Fliri terz e pro’ls mats dad 11 e 12 ons ha guadagnà Corsin Truog la medaglia d’argent. Tuots sun tuornats inavo cun gust da las 2 medaglias a Scuol.
|
1997
|
rm_quotidiana.052891
|
rm_quotidiana_1997.xml
|
rm-vallader
|
In sonda ha gnü lö a Puntraschigna l’arrandschamaint da giubileum «90 ons hotel Schweizerhof», ingio chi han fat part eir ils affars vaschins, voul dir l’apoteca Roseg, la butia Ebneter & Biel S.A., la papeteria Schocher, la butia da sport Gruber, l’intercuafför Sauer e la drogeria e parfümaria Rüttimann. Ils organisatuors da l’inscunter paschaivel han sport ün vast program per grond e pitschen. Dasper vin cotschen, biera dal butschin, diversas bavrondas analcoholicas, risotto e glatschs pudaivan ils indigens e giasts as divertir fond part a la rouda da furtüna, as partecipond a la concurrenza da balluns e profitond d’ulteriuras attracziuns specialas. Hinny voul integrar in seis concept eir la populaziun indigena «Meis böt es quel d’organisar a Puntraschigna mincha mais arrandschamaints specials pels giasts ed indigens», ha dit Stephan Hinny, chi obtegna insembel cun sia duonna Bernadette la direcziun da l’hotel Schweizerhof. «L’arrandschamaint da giubileum vaina organisà specialmaing pels indigens.» Cha tuot ils affars sajan stats subit pronts da s’ingaschar per la festa da giubileum e per spordscher als indigens ün arrandschamaint special. «Nus lain integrar ils indigens plainamaing in nos concept turistic», ha dit il directer da l’hotel Schweizerhof a La Quotidiana. L’integraziun dals indigens saja per el ün aspet important areguard il prosperimaint turistic dal cumün da Puntraschigna. Sviluppar e realisar insembel visiuns pel prosperimaint dal cumün «Eu sun stat surprais dal vast interess da la populaziun indigena», uschè l’iniziant da la festa da giubileum. Cun pacas spaisas hajan els pudü realisar ün bun arrandschamaint. «Hozindi sto mincha hotelier tscherchar il contact culs indigens. Schi nu’s investischa nüglia nu’s ragiundscha neir nüglia. Quai pretenda al mumaint eir la situaziun economica difficila», ha dit Stephan Hinny cun persvasiun. Ch’els vöglian promouver e chürar in lur affar impustüt il giast individual. «Nos böt principal es quel d’investir cuntinuadamaing e d’adattar l’infrastructura e la sporta da l’hotel a las pretaisas e structuras d’hozindi.» Ch’els as vöglian posiziunar in avegnir amo plü ferm e tscherchar da chürar amo meglder il contat culs indigens e l’identificaziun cun la vallada otalpina. Cha tuots stopchan in avegnir collavurar strettamaing. «I’s tratta quia impustüt dal svilup e da la realisaziun da visiuns», ha explichà Stephan Hinny.
|
1997
|
rm_quotidiana.052892
|
rm_quotidiana_1997.xml
|
rm-vallader
|
Mincha duos ons s’inscuntran las raspadas evangelicas da l’Engiadina Bassa per ün di da las raspadas cumünaivel. Quist on es quel gnü organisà da las raspadas da Lavin e Guarda ed ha gnü lö in dumengia passada a Guarda. Avantmezdi a las 11.00 ha la presidenta da la corporaziun evangelica da Guarda, Anatina Willy-Cuorad pudü salüdar üna gronda raspada regiunala illa baselgia chi d’eira plaina stachida. Il di cumünaivel ha cumanzà cun ün cult divin da laics chi’d es gnü inromà da musica da flöta. Quel ha intimà da pensar sur da situaziuns greivas illa vita ed ha eir trat adimaint la spranza chi güda in talas situaziuns. Davo il cult divin haja gnü nom: «Star da cumpagnia», pro ün giantar cumünaivel pro ün’ora da belezza sün Plazzetta ed ün program dal davomezdi. Üna part dal program da davomezdi es stat ün concert in baselgia cun musicants da las raspadas da Guarda e Lavin. Inavant es gnü sport la pussibiltà da’s laschar manar tras il cumün o tras ils ateliers d’art da Guarda. Eir ils uffants nun han gnü lungurus, els han gnü la pussibiltà da far part a divers gös sülla Plazzetta. Davo la radunanza eucomena a Graz da quist on esa gnü fat la proposta dad organisar in avegnir ils dis da las raspadas sco inscunters eucomenics. Sur da quella proposta gnarà discuttà a la prosma sezzüda dal colloqui.
|
1997
|
rm_quotidiana.052894
|
rm_quotidiana_1997.xml
|
rm-vallader
|
Il marchà da stà da Guarda es quist’eivna il marchà dals uffants. Ils uffants da scoula da Guarda muossan als creschüts che ch’els san far: «Nus nu giain be a scoula nus lavurain eir pel marchà!» La cuschina dal marchà da quist’eivna vegn manada dals uffants e mincha giast survegn sia föglia da salatta. Il trategnimaint dal marchà da quist marcurdi es eir l’affar dals uffants, els chantaran e preschantaran ün per sots ch’els han imprais. Il rechav dal guadagn da marchà cha’ls uffants fan, va illa chascha da scoula e vegn dovrà per viadis. Cul guadagn dal marchà da l’on passà es gnü fat ün chomp al Lai da Constanza. Natüralmaing cha’ls uffants nu fan sulets lur marchà. Il marchà da stà da Guarda vegn fat in prüma lingia per la mansteranza pitschna da Guarda. Vendüts vegnan impustüt tuot ils ogets d’art our dals ateliers da cumün, sco eir chaschöl indigen erbas da Guarda ed oter.
|
1997
|
rm_quotidiana.052895
|
rm_quotidiana_1997.xml
|
rm-vallader
|
In venderdi saira han las votantas ed ils votants da Valchava fat bun il quint cumünal e dat dis-charg als organs respunsabels. Las entradas da gestiun da l’on passà importan 1,122 milliuns francs e las sortidas 1,149 milliuns francs, uschè cha’l vanz importa 27 400 francs. Que davo chi sun gnüdas fattas amortisaziuns per 78 200 francs. Las investiziuns dad 1,87 milliuns francs chi sun gnüdas fattas l’on passà daran eir ils prossems ons amo posts d’amortisaziun. Üna gronda part, nempe 800 000 francs, da quel import ha cuostü l’etappa da la sanaziun da las lingias d’aua e chanalisaziun e per progets forestals esa gnü investi raduond ün mez milliun. Otras investiziuns sun gnüdas fattas illa planisaziun cumünala e cun ün ingrondimaint dal sunteri. Eir in avegnir vegnan amo remarchabels cuosts vers il cumün da Valchava. In üna orientaziun a la fin da la radunanza esa gnü infuormà sur da l’ultima etappa da la sanaziun da las lingias d’aua e chanalisaziun i’l quartier da Puoz ed eir da l’attach da chanalisaziun per Valpaschun. Dal rest ha la radunanza eir amo acceptà ün augmaint da la cuntribuziun cumünala per la Chasa Jaura da 2 sün 5 francs per abitant per cha la gestiun dal museum da vallada nun ha da gnir in difficultats finanzialas. Ils statuts nouvs da l’Ospidal regiunal da la Val Müstair sun eir gnüts acceptats da la radunanza. Quels gnaran prosmamaing tractandats eir in radunanzas d’oters cumüns da la Val Müstair.
|
1997
|
rm_quotidiana.052896
|
rm_quotidiana_1997.xml
|
rm-vallader
|
In sonda saira s’han inscuntrats 264 acziunaris da las Pendicularas Motta Naluns aint il restorant La Charpena sülla Motta Naluns per salvar la radunanza generala da la società d’aczias. Sper ils rapports da gestiun han ils acziunaris stuvü eleger ün commember nouv aint il cussagl administrativ da la società. L’on scuors es stat ün dals buns ons da las Pendicularas, uschè ha remarchà il president dal cussagl administrativ Not Carl, cha quel vess muossà sü ün record schi nu füss gnüda introdütta intant l’imposta sün plüvalur. El ha però trat adimaint a tuot, cha l’euforia da la prüma part da l’inviern saja lura gnüda frenada vers la fin da la stagiun. Carl s’ha algordà ed ha onurà il president d’onur da la società, Andry Sarott barmör, chi’d es il pionier al qual l’Engiadina Bassa po ingrazchar cha hoz sun qua las Pendicularas chi’d han la funcziun da motor per la regiun. Per üna regiun da skis valan fich bler ils sportists da la regiun chi fan recloma per la regiun cun lur buns resultats, perque ha Carl ingrazchà als frars Mosca per lur prestaziuns sül snowboard, impustüt a Fadri Mosca chi’d es dvantà l’inviern passà champiun mundial. Dad el nu stess Carl stut sch’el, l’inviern chi vegn, fess l’onur a Scuol d’esser il lö da domicil d’ün champiun olimpic. Success daja be cun esser activ Il directur da las Pendicularas Motta Naluns, Gianin Müller, ha dat üna survista da las numerusas activitats chi vegnan fattas da las pendicularas per esser nomnadas e cuntschaintas als cliaints e per na ir in invlüdanza sül marchà. El ha lodà las prestaziuns dals impiegats chi sun per gronda part indigens. Cun plaschair ha Müller muossà a la raduOur da radunanza nun ha ingün vuglü nizzar quel tema da discussiun. Il president dal cussagl administrativ Carl ha però dit cha que saja necessari da discuorrer sur da quel, ed ha dat spiegaziuns sur da la situaziun finanzchala da la halla da glatsch e güst preschantà ün model per schoglier il problem. L’areal dal vegl hotel Engadinerhof es aint il plan da zonas illa zona d’hotels. Carl ha preschantà eir duos novitats in connex cun quel areal. La prüma es quella cha l’hotel da giuventüna chi dess gnir realisà a Scuol, dess cun gronda probabiltà gnir fabrichà sün ün angul da quel areal. Las Pendicularas as partecipessan uschè a quel proget culla valur dal terrain. La seguonda novità pertocca la zona. Il cumün da Scuol dess gnir intimà e persvas da metter al main la mità da l’areal in üna zona centrala, ingio chi füss pussibel da fabrichar eir butias ed abitaziuns. Acziunaris quiets e cuntaints Ils acziunaris s’han laschats infuormar dal president dal cussagl administrativ e da la direcziun da l’interpraisa, nun han però fat adöver da la pussibiltà da far dumondas o discussiuns. Il fat ch’els han fat bun il rapport annual ed il quint ed han dat dis-charg al cussagl administrativ cun unanimità da vuschs, muossa cha lur quietezza sarà ün segn da cuntantezza. Eir ils quatter commembers libers dal cussagl administrativ, Duri Bezzola, Domenic Parolini, Corsin Feuerstein ed Armin Schoch sun gnüts reelets sainza cuntravusch. Sco successur dad Andry Sarott barmör es gnü elet seis figl, Nicolà Sarott, sco cha la famiglia Sarott vaiva proponü, medemmamaing sainza cuntravusch.
|
1997
|
rm_quotidiana.052897
|
rm_quotidiana_1997.xml
|
rm-vallader
|
Müller ha fat seis impissamaints eir per l’avegnir ed ha dit: «Per avair success esa da lavurar e na possar oura.» Sco chi’d es gnü lavurà ed activà diversas pussibiltats per augmantar l’adöver da stà da las Pendicularas, uschè vezza Müller chi’d es d’agir eir in avegnir cun lavurar ed investir in divers progets. Eir il manader da finanzas da la società, Martin Hug, ha manzunà l’avegnir davo ch’el vaiva dat üna survista da divers detagls interessants dal quint. El ha muossà via chi farà dabsögn d’investir vers 50 milliuns francs i’l decuors dals prossems ons e cha’l guadagn da la società rivarà da cuvernar be la mità da quel import, il rest starà gnir finanzcha cun chapital ester.
|
1997
|
rm_quotidiana.052898
|
rm_quotidiana_1997.xml
|
rm-vallader
|
Hug ha però sustgnü l’agir da las Pendicularas sco motor da la regiun e dit: «Tuot que chi maina alch a la regiun maina alch eir a las Pendicularas.» El ha dit chi saja important da tour per mans ils güsts problems ed agir güst, eir scha quels sun forsa minchatant dispittaivels. El ha muossà via sco exaimpel sülla cumprita dal restorant Cantieni e dit cha quella saja amortisada per las Pendicularas in desch ons cul guadagn implü cha quellas fan in lur restorants davo avair eliminà tal. Hug ha lura manzunà l’areal da l’Engadinerhof e la halla da glatsch in Gurlaina. Impustüt la süertà da las Pendicularas per la halla da glatsch es ün tema dispittaivel illa regiun davo chi’d es cuntschaint cha quella ha problems da finanzchaziun.
|
1997
|
rm_quotidiana.052899
|
rm_quotidiana_1997.xml
|
rm-vallader
|
Per la 38avla vouta vegnan organisats quist on ils cuors per duonnas illa Chasa Fliana. Il program cun divers referats e cun cuors da lavuors da man es uossa pront in sia plaina variaziun. 15 differents cuors da l’intagliar e lavurar cun crap da lavetsch fin pro’l cuschinar o cusir stan darcheu a dispusiziun cur cha la scoula da paurs a Lavin divra sias portas als 21 october e duonnas da tuot las valladas ladinas s’inscuntran darcheu. Sco minch’on han darcheu lö l’avantmezdi ils referats e la davomezdi ils differents cuors in gruppas. Per 150 francs han darcheu duonnas ed eir homens la pussibiltà da perseguitar la seria da referats e visitar ils cuors da lavuors da man dürant desch mardis tanter ils mais october e schner. Las annunzchas pels cuors vegnan tuttas incunter fin als 23 da settember. Il program da referats es darcheu gnü miss insembel cun üna referat dal veterinari Men Bischoff cul tema «L’influenza da bes-chas pitschnas sün uffants e creschüts», cun Jon Men Schmidt cul tema «Astronomia ed astronautica», culla cusgliera da stadis da Turich, Emilie Lieberherr cul tema «Dal tschientiner da l’uffant al tschientiner da l’attempà», cun Urs Frey chi s’ha occupà da: «La müdada da cuntrada in Engiadin’Ota», il pêr da meidis da Sta Maria cul tema «Servezzans da svilup in Africa», Heidi Witzig dad Uster cul tema «Rollas da duonnas e rollas dad homens her ed hoz» e la manadra da la fundaziun per la protecziun dals consüments, Simonette Somaruga cul tema «Expensas per l’economia da chasa». Als 16 da december ha lö il tradiziunal chant avert, quist on cul magister Jon Duri Vital d’Ardez e seis scolars e la finischun fan Andri Steiner e Jürg Rothenbühler cul tema «logopedia per uffants e creschüts» als 13 da schner.
|
1997
|
rm_quotidiana.052917
|
rm_quotidiana_1997.xml
|
rm-vallader
|
Id han trattà temas brisants sco per exaimpel pregüdizis, violaziun, il svilup ecologic da las societats e la politica d’Europa, ils 150 giuvenils da tuot ils pajais europeics, chi fan part al forum «Spiert aviert». La Quotidiana ha fat üna visita al lavuratori «energia solara» vi la Chasa da giarsuns a Samedan, accumpagnà da las partecipantas e’ls partecipants dal lavuratori «pregüdizis, violaziun e soluziuns per conflicts» e discuorrü cul manader Christoph Schneeberger. Tematisà l’adultissem … Important saja cha mincha persuna bada precis cur ch’ella resainta tscherts pregüdizis. «Id es important d’eruir e da savair ir intuorn cun pregüdizis.» Ils giuvenils s’han implü fat la dumonda sco chi’s pudess far punts tanter ils Svizzers e’ls esters, tanter homens e duonnas e tanter creschüts e giuvenils. Eir l’adultissem, la discriminaziun da giuvenils pervi da lur età, es gnü tematisà. Ulteriurs temas importants dal lavuratori d’eiran ils esters in Europa, la homofobia e l’antisemitissem. … e la politica europeica «Nus lain provar da muossar a las partecipantas e’ls partecipants sco chi pon ir intuorn cun situaziuns difficilas e chattar insembel soluziuns», uschè il manader Christoph Schneeberger. Ils giuvenils discuorran dürant quist’eivna tanter oter davart la sensibilità e l’incletta culturala, las pussibiltats per ün avegnir ecologic, ils differents aspets e las schanzas da l’elemaint aua, la politica europeica, las perspectivas dal turissem i’l spazi alpin e l’influenza da la revoluziun dals gens sün nossa società.
|
1997
|
rm_quotidiana.052921
|
rm_quotidiana_1997.xml
|
rm-vallader
|
Sco tuot las structuras turisticas es eir l’organisaziun da tet grischuna pel mumaint landervia dad elavurar ün concept nouv chi definescha sias lezchas e sia rolla aint illa structura turistica in Chantun. Il concept, cha l’anteriur rectur da la Scoula media e da turissem da Samedan, Thomas Bieger, ha elavurà e chi vegn preschantà in venderdi al public prevezza üna rolla per l’organisaziun chantunala chi insembel cun oters motivs lascha trar las consequenzas a seis directur, Christian Durisch, avant la preschantaziun da quel. As fuorman quistas destinaziuns? In Engiadina Bassa e Val Müstair as dess fuormar la destinaziun da la marca «Engiadina». Il directur da cura da Scuol, Roland Huber, es stat stut da la decisiun da Durisch, forsa eir perche cha ad el nun es amo cuntschaint il concept nouv per l’organisaziun turistica chantunala. El ha però sün chomp regiunal üna greiva lezcha. A cuost ch’üna gronda part da la glieud our da la brandscha ed our dal pövel ha intant viss chi dovra üna collavuraziun regiunala, nun esa a blers amo cler co ch’üna tala destinaziun vess da gnir organisada o funcziunar.
|
1997
|
rm_quotidiana.052922
|
rm_quotidiana_1997.xml
|
rm-vallader
|
Huber vezza qua, cha mincha lö svess sto eir inavant in mincha cas restar o dvantar fich activ e pisserar svess per üna sporta turistica buna ed attractiva. Be tschertas lezchas, chi pertoccan impustüt il «vender o marchantar» quista uniun regiunala es roba regiunala, sco eir definar prodots cumünaivels sco per exaimpel la senda culturala fingià existenta. Quella lavur po però gnir fatta be scha la fiduzcha per quels chi tila fan es datta.
|
1997
|
rm_quotidiana.052924
|
rm_quotidiana_1997.xml
|
rm-vallader
|
El vezza duos differents gremis chi decidan. Üna vouta quel chi tira decisiuns strategicas per la collavuraziun e definescha quals prodots chi sun da vender. Là sto mincha interess esser rapreschantà. Per pudair agir svelt e confuorm al marchà, i’l gremi chi decida la part operaziunala sül marchà, sto quel gremi esser pitschen ed avair las competenzas tocantas. Important es cha quel gioda la fiduzcha da tuot ils partecipats e cha quel saja in colliaziun cun üna coordinaziun centrala tanter tuot ils partenaris.
|
1997
|
rm_quotidiana.052925
|
rm_quotidiana_1997.xml
|
rm-vallader
|
In Engiadin’Ota, Engiadina Bassa e Val Müstair frequaintan 2478 scolar(a)s la scoula primara, reala e secundara. Da quels van 286 per la prüma jada a scoula. Per la prüma jada stan eir diversas magistras e magisters sulets davant üna classa. Chi es plü agità, chi ha daplü temma, magister o scolar? Las pretaisas cha la scoula fa sun multifarias. Il magister giova in quist connex üna rolla centrala. El ha d’adattar plü bain pussibel ils differents interess l’ün cun l’oter, adüna cul böt suprem cha l’instrucziun e l’uffant stan i’l center da mincha agir.
|
1997
|
rm_quotidiana.052928
|
rm_quotidiana_1997.xml
|
rm-vallader
|
Eu giod da pudair esser insembel cun glieud da tuot l’Europa e da discuter cun els davart üna pruna temas interessants. A mai interessan i’l rom dals lavuratoris dal Spiert aviert impustüt ils temas chi trattan l’ecologia, da la politica m’occupa damain. Eu stübg architectura e sun cuntinuadamaing in tschercha d’alternativas per rimplazzar las energias existentas. Al Spiert aviert fetscha tanter oter part pervi chi’s es sforzà da siglir sur l’agna sumbria oura, i’s sto discuter, per part eir in linguas estras, e far palais ils agens maniamaints. Uschè s’imprenda fich bain ad ir intuorn culs conumans. Discuorrind as po imprender a gnir a cugnuoscher nouvas robas e gnir liber da tscherts pregüdizis. Dal Spiert aviert as po profitar bler, e quai in mincha reguard.
|
1997
|
rm_quotidiana.052949
|
rm_quotidiana_1997.xml
|
rm-vallader
|
Ils 150 giuvenils da tuot l’Europa chi fan part al forum «Spiert aviert» trattan dürant quist’eivna üna pruna temas. I’l ravuogl dals lavuratoris discutan las giuvnas e’ls giuvens davart pregüdizis, violaziun, il svilup ecologic da las societats, l’aua, la convivenza, las consequenzas dal Perestroyka e dal Glasnost, la politica d’Europa e divers oters temas brisants. La Quotidiana ha inscuntrà las partecipantas e’ls partecipants dal lavuratori cul titul «pregüdizis, violaziun e soluziuns per conflicts» e discuorrü cul giuven manader Christoph Schneeberger. Pregüdizis, violaziun e conflicts sun temas centrals dal lavuratori Il lavuratori manzunà survart es ün proget dal National Coalition Building Institute a Washington/DC e vain dirigi da l’american Ron Halbright, il president da la secziun svizra. «In lündeschdi vaina discuorrü impustüt davart pregüdizis», ha infuormà Christoph Schneeberger. Il plü important saja cha mincha persuna bada precis cur ch’ella resainta tscherts pregüdizis. «I nun es uschè cha’ls partecipants nun han davo plü ingüns pregüdizis. Id es important d’eruir e da savair ir intuorn cun pregüdizis.» Ils giuvenils han eir examinà situaziuns concretas chi han svessa badà o constatà tscherts pregüdizis. Las partecipantas e’ls partecipants s’han tanter oter fat la dumonda, sco chi’s po fabrichar punts tanter Svizzers ed esters, tanter homens e duonnas, tanter creschüts e giuvenils e sco cha’ls motivs emoziunals ed instituziunals per üna discriminaziun pon gnir scholts. Her a bunura han las partecipantas e’ls partecipants dal lavuratori «pregüdizis, violaziun e soluziuns per conflicts», chi ha lö a l’ospidal regiunal d’Engiadin’Ota a Samedan, discuorrü davart l’adultissem. «Eir quia vaina discuorrü davart cas concrets, ingio cha nus giuvenils gnin discriminats pervi da noss’età e pervi chi’ns manca l’experienza», ha dit il giuven manader ingaschà a La Quotidiana. Situaziuns difficilas e soluziuns cumünaivlas In segua esa gnü discus davart ils privels da l’adultissem, chi po demoralisar totalmaing ün giuvenil, uschè ch’el nu s’interessa e nu s’ingascha plü pel bön da la società. «Nos böt es d’eruir metodas, sco chi’s po sustgnair e promover meglder ils giuvenils.» In quel reguard as stopcha però resguardar fermamaing il spazi da viver da la singula persuna. «Nus provain implü da tematisar eir las bunas varts da las giuvnas e dals giuvens sco p. ex. l’optimissem, l’energia e l’entusiassem», ha dit Christoph Schneeberger a La Quotidiana. Cha’ls giuvenils as possan motivar eir vicendaivelmaing da s’ingaschar per üna o l’otra roba. La davomezdi han las giuvnas e’ls giuvens discuorrü davart ils esters in Europa, la homofobia (pregüdizis invers homosexuals) e l’antisemitissem. «Nus lain provar da muossar a las partecipantas e’ls partecipants sco chi pon ir intuorn cun situaziuns difficilas e chattar insembel soluziuns.» La fin dal lavuratori hana discus intensivamaing davart la violenza e las experienzas fattas in quel reguard. Important es chi’s imprenda dals sbagls Ils giuvens partecipants han provà dad eruir ils motivs chi chaschunan violenza e discus davart alternativas, sco chi’s po schliar ün conflict sainza violenza. «I nun es simpel da transpuoner tuot quai cha nus vain discus. Quel process düra lönch. Mo scha nus s’occupain profuondamaing cun tals temas e provain da tscherchar soluziuns cumünaivlas, schi eschna dal sgür sülla dretta via», ha dit Christoph Schneeberger cun persvasiun. Cur cha umans s’inscuntran detti per part dischaccords. Perquai saja indispensabel cha nus ans permettain vicendaivelmaing da far sbagls. «Important es chi’s imprenda dals sbagls.» Ils partecipants preschaintan ils resultats ragiunts Ils 150 giuvenils da tuot ils pajais europeics discuorran dürant quist’eivna tanter oter davart la sensibilità e l’incletta culturala, las pussibiltats per ün avegnir ecologic, ils differents aspets e las schanzas da l’elemaint aua, la politica europeica, las perspectivas dal turissem i’l spazi alpin, l’influenza da la revoluziun dals gens sün nossa società e la lavur da giuvenils in general. Ulteriurs puncts culminants dal Spiert aviert saran la tschaina d’alp da quista saira a Malögia, la festa finala da venderdi saira a Segl cul concert da la band «Strange world» e l’arrandschamaint da transfer da sonda, ingio cha las partecipantas e’ls partecipants preschaintan ils resultats dals differents lavuratoris. L’occurrenza publica ha lö da las 10.00 a las 12.00 a Malögia.
|
1997
|
rm_quotidiana.052950
|
rm_quotidiana_1997.xml
|
rm-vallader
|
Quista nun es la prüma jada ch’eu fetsch part ad ün forum per giuvenils. Las bunas experienzas fattas m’han intimadas da’m partecipar eir al Spiert aviert. A mai plascha il dialog cun tschellas partecipantas e cun tschels partecipants. Eir areguard l’energia solara n’haja fingià fat tschertas experienzas. Eu less perquai gnir a savair daplü da quella funtana d’energia. Eu sun da l’avis chi’s stuvess prodüer energia da maniera plü ecologica. A mai nun interessa però be l’energia solara. Natüralmaing cha minchüna e minchün stuvess esser sensibilisà per aspets ecologics. Ulteriurs temas chi m’interessan sun il rassissem e l’antisemitissem. Dal Spiert aviert possa profitar fich. Discutond e barattond experienzas as po gnir a savair üna pruna.
|
1997
|
rm_quotidiana.052951
|
rm_quotidiana_1997.xml
|
rm-vallader
|
Sco abitant da la Pologna am resainta quia in Engiadina, sco sch’eu am rechattess in ün muond ventur. Eu sper da pudair profitar da las experienzas fattas e da tillas intermediar eir a meis cumpogns in Pologna. Eu n’ha fingià gnü fat part al Spiert aviert d’avant trais ons. Las experienzas positivas ch’eu n’ha fat dürant l’arrandschamaint multicultural m’han intimà da gnir amo üna jada. Fond part as po perder tscherts pregüdizis. Cul dialect svizzer n’haja ün pa problems, mo in general nu daja gronds problems linguistics. La situaziun ecologica in Pologna es totalmaing differenta da quella quia. La gronda part dals giuvenils, mo eir dals creschüts, s’interessan pac per la protecziun da la natüra ed agischan eir da tala maniera.
|
1997
|
rm_quotidiana.052952
|
rm_quotidiana_1997.xml
|
rm-vallader
|
Tenor meis avis es l’ecologia ün tema important chi sto gnir discus intensivamaing. A mai para bainschi cha’ls giuvenils sun sensibilisats per aspets ecologics. Ils cuntrasts sun però remarchabels. Tscherts giuvenils as cuntegnan da maniera fich ecologica, oters nu s’interessan gnanca zich. Cun l’energia solara n’haja fingià gnü contact in scoula. Al lavuratori fetscha part per pudair imprender daplü davart l’energia solara e per lavurar svessa üna jada vi d’ün indriz solar. Al Spiert aviert fetscha part per gnir a cugnuoscher otras giuvnas ed oters giuvens e per discuter davart üna pruna temas. In general lessa passantar ün’eivna interessanta ed allegraivla, gnir a cugnuoscher alch nouv e’m divertir insembel cun tuot tschels giuvenils europeics.
|
1997
|
rm_quotidiana.052953
|
rm_quotidiana_1997.xml
|
rm-vallader
|
Dal Spiert aviert suna gnü a savair da meis schef. La pussibiltà da pudair far alch svessa, e quai insembel cun giuvnas e giuvens da tuot l’Europa, m’ha fat dvantar bondrius. Tenor meis avis giovarà l’energia solara in avegnir üna rolla importanta, e quai pervi ch’ella es ün’energia netta e bunmarchada. Fond part al lavuratori pudaina imprender da planisar l’indriz solar e da preparar ils tocs necessaris. La montascha da las differentas parts nun es difficila. S’occupond da la teoria e da la pratcha pudaina imprender bler. Problems d’incleger ün a l’oter nu vaina. Per gronda part vain discuorrü tudais-ch, be minchatant dschaina alch in inglais. Davo la lavur discuorrina davart üna pruna oters temas chi’ns occupan.
|
1997
|
rm_quotidiana.052954
|
rm_quotidiana_1997.xml
|
rm-vallader
|
La musicanta, Heidi König da Dresden, es attachada cun grond’amur a l’Engiadina. Our da quel motiv vegn il public engiadinais adüna darcheu i’l giodimaint da differentas producziuns da la paletta variada da musica, cha la musicanta spordscha insembel cun differentas fuormaziuns. Quellas tendschan da la musica veglia sur musica classica e musica contemporana fin pro la musica da jazz. Prosma dumengia saira a las 20.30 as po dudir a Heidi König culla flöta, ad Andrea Hähne sün l’orgel ed a David Timm culla trumbetta illa baselgia refuormada dad Ardez. Il trio suna ouvras da Purcell, Vivaldi, Telemann, ils duos Bachs, Heinichen e Hindemith.
|
1997
|
rm_quotidiana.052955
|
rm_quotidiana_1997.xml
|
rm-vallader
|
Lavurar, exercitar e passantar ün dalettaivel di da cumpagnia es statta la devisa dal exercizi regiunal dals samaritans. Vi da quists exercizis regiunals, l’ultim ha gnü lö avant 9 ons a Samignun, as partecipeschan las societats da samaritans da Scuol fin a Samignun. L’iniziativa per l’organisaziun al exercizi regiunal da quist on es gnüda dals samaritans da Sent, ouravant tuot cun lur magister Christian Felix. Els han prestà blera e buna lavur e quai nüglia be pro l’organisaziun dals differents posts, dimperse eir per la part davo l’exercizi. Els han pisserà per ün bun giantar cun davopro amo cafè e tuortas e dat uschè la pussibiltà da star amo lönch per davomezdi aint da cumpagnia. Uschè s’han inscuntrats dumengia bunura passa 50 samaritanas e samaritans e confamiliars a Sur En da Sent. In diversas gruppas s’haja lura cumanzà cul gir da posts. Ils posts d’eiran tuot differents: liar sü ün man o ün pè, far pront ün feri cun schinas per il transport o lura – quai chi’d es adüna darcheu fich pretensius e chi douvra buna lavur da gruppa – metter ün feri vi da la rain sülla portandina. I nu d’eira be da savair robas dal prüm agüd, i gniva eir dumandà robas da la vita da minchadi e pro ün post d’eira üna buna sensaziun dal palat fich racumandà. Davo quist exercizi s’haja trat cuort üna bilantscha da la lavur prestada. Ün exercizi regiunal promouva nüglia be l’amizizcha tanter las differentas societats. Las societats da samaritans nu quintan hoz uschè bleras commembras e commembers, impustüt mancan vi e daplü la glieud giuvna in quistas societats. Uschè esa principal da pudair imprender a s’integrar in üna gruppa estra e da collavurar bain insembel. In ün cas serius nu füssa forsa glieud avuonda illa aigna società per garantir ün bun prüm agüd. Uschè sun las societats da samaritans adüna darcheu cuntaintas sül agüd e la buna collavuraziun tanter las societats, saja quai lura per güdar oura cun star post da samaritan pro concurrenzas da sport o eir arrandschamaints culturals.
|
1997
|
rm_quotidiana.052956
|
rm_quotidiana_1997.xml
|
rm-vallader
|
Pels uffants da nos Chantun es intant il banc da scoula il lö da sogiuorn principal dürant il di. In Engiadina, Val Müstair e Samignun van quist on 2478 scolaras e scolars a scoula, da quels 286 per la prüma jada. In Engiadin’Ota frequaintan 1380 uffants la scoula cumünala, in Engiadina Bassa sun quai 842 ed illa Val Müstair 256. Blers van gugent, oters as stramaintan ed amo oters as saintan surdumandats. La magistra e’l magister han l’incumbenza da fuormar üna classa omogena e da spordscher ün’instrucziun attractiva. Els han da s-chaffir ün ambiaint, ingio cha’ls uffants as saintan bain. Els han da s’occupar culs problems da lur scolars ed els han da muossar als uffants ad ir intuorn cun lur temma d’examen. Ed els sun eir la persuna da consultaziun per genitur, scolar e cussagl da scoula. Ün’aigna classa, quai es sgüra il sömmi da mincha seminarista e seminarist. Intant es dvantà il sömmi, almain per las magistras e’ls magisters chi han chattà üna plazza, spüra realtà. Uossa as muossa scha la scoulaziun e’ls preparativs dürant las vacanzas da stà sun stats sufficiaints. E bleras dumandas gnaran respusas: Co dess eu manar la classa? Co am deporta schi dà dispitta illa classa o scha’ls uffants turmaintan l’ün a l’oter? Co vegna intuorn culs genituors? Co cun la disciplina? Obtegna ils böts da l’instrucziun ch’eu n’ha fixà? Adonta da la blera teoria, experienza e preparaziun sun ils prüms dis ed eivnas suvent oter co quai cha’l magister primar as vaiva imaginà.
|
1997
|
rm_quotidiana.052957
|
rm_quotidiana_1997.xml
|
rm-vallader
|
Els han passantà ils prüms plaschairs e dischillusiuns. Els ston s’orientar in ün nouv ambiaint cun nouvs collegas. E bainbod sarana consciaints cha dar scoula es daplü co be intermediar programs d’instrucziun. Las aspettativas sun cumplexas, differents interess ston gnir resguardats. Dal tuottafat laschats a l’abandun nu suna però, ils magisters e las magistras. Inspecter scolastic Claudio Gustin ha remarchà: «Al cumanzamaint da scoula vegna prioritarmaing in visita pro’ls nouvs magisters.
|
1997
|
rm_quotidiana.052958
|
rm_quotidiana_1997.xml
|
rm-vallader
|
Es il contrat d’ingaschamaint lura suottascrit, cumainzan fingià ils preparativs pel prüm on da scoula. Las aspettativas creschan, ma eir l’intschertezza e l’agitaziun. Ursina Pinggera ha intant fat sias prümas experienzas a la scoula da Ftan. Ella tillas raquinta. Ursina Pinggera, il prüm di suletta davant las scolaras e’ls scolars, co es quai stat per Ella? Ursina Pinggera: Per mai d’eira quai ün sentimaint tuot nouv. I nu d’eira qua plü ingüna persuna chi’m daiva sustegn e’m muossaiva co cha tuot funcziuna. Uossa suna mi’aigna patruna ed ingün oter nu’m avisa sül bun e sül nosch. Il prüm di da scoula nu d’eira be per mai, dimpersè sgüra eir pels scolars ün di tuot special. Nus nun ans vain avant amo mai vis. Plan planin ans vaina approsmats ün a l’oter. Cun agüd d’üna spassegiada tras cumün, ingio cha minch’uffant s’ha preschantà davant sia chasa, ans vaina chattats fich svelt.
|
1997
|
rm_quotidiana.052959
|
rm_quotidiana_1997.xml
|
rm-vallader
|
Ils genituors giavüschan chi’s occupa cun lur noziuns. Co vain Ella a fin cun tuot quistas pretaisas? Ursina Pinggera: Quia a Ftan, in mias duos classas, nu sun avantman amo problems sumgliaints. Ingio van ils interess dals uffants e dals genituors ourdaglioter, uschè sco ch’Ella vezza quai? Ursina Pinggera: Tenor mai es quai ün problem da generaziuns. Schi’s es uffant as müdessa gugent tuot quai chi’s chatta mal sül muond, eir ils fals dals genituors. Ma appaina s’esa svessa mamma o bap as surpiglia listess tschertas robas dals agens genituors. Che giavüsch persunal ha Ella, Ursina Pinggera, invers sia classa da scoula e che böt vou’La scha mâ pussibel ragiundscher? Ursina Pinggera: Eu speresch d’avair amo ün on plain algrezcha ed amur e da far bunas e noschas experienzas per ch’eir eu possa amo imprender. Meis böts sun da dar als uffants plaschair vi da la scoula e vi da la vita, da tils manar e preparar per il muond d’hozindi.
|
1997
|
rm_quotidiana.052960
|
rm_quotidiana_1997.xml
|
rm-vallader
|
L’ispectorat forestal dal chantun Grischun ha invià ün’acziun cul tema «god ed art» culla motivaziun, cha na be la chüra dal god, ma eir l’art chi s’occupa cul god dovra ün sustegn finanzial. Per realisar l’idea d’ün film chi tratta il god da Tamangur ha l’inspectorat svess tscherchà contact cun persunas professiunalas da la brandscha da film. Infra pacs mais esa gratià da chattar illas persunas da Stephan McMillan ed Andrew Ward las persunas toccantas. Uossa vaja per la realisaziun dal film e per ramassar amo üna part dals mezs finanzials per pajar quel. Ün lö predestinà per l’art dal purtret Il god da Tamangur cun seis bels dschembers vala sco ün dals plü vegls ed ün dals plü ferms da l’Europa. Divers da seis bös-chs sun exposts fingià daspö 800 ons a la naiv ed al fraid, a temporals e sajettas, chi’ls han fuormats. Listess han els gnü la forza da resister e crescher inavant. Il god es sgüra stat suvent in privel da vita, ma las plantas giuvnas e fermas chi’s chatta hoz aint a Tamangur muossan cha’l god sa eir far resistenza. L’aspet mistic e las cundiziuns da vita alpina dal god da Tamangur ha inspirà fingià a poets, musicants e fotografs. Uossa es qua il mumaint cha l’impreschiun cha’l god fa a l’artist scottais Andrew Ward e seis conburgais, il reschissur Stephan McMillan po gnir exprimida tras lur film. Her han els cumanzà a filmar. L’equipa da film fa quint da star set dis vi da la lavur da filmar aint illa Val S-charl. Insembel culla lavur da tagl, da masdar e da tun etc. esa previs cha la producziun dal film cuosta per finir 160 000 francs. Aint il film svess nu dess giovar il god be la rolla da culissa, ma eir quella da l’actur principal. Il film dess gnir fat cun purtrets simpels chi laschan discuorrer impustüt al god, uschè cha quel survegn üna fuorma da documaint d’ün inscunter cul god. Il tun dal film dess dvantar ün masdügl tanter las caneras dal vent chi’s po dudir aint il god da Tamangur e musica chi rinforza ils sentimaints cha’ls purtrets svaglian. In differentas parts dal film cumanzaran las sequenzas pro l’ögliada da l’artist chi fa seis disegn e seguan lura a quella aint il god ingio ch’el vezza differentas plantas o eir be manzinas. Las sequenzas van lura a fin cul disegn fini. Il god vegn dimena contemplà sco cha l’artist til vezza. A l’artist as vezza be pac, el es quel chi’d impraista seis ögls a l’aspectatur. Ün documaint per l’avegnir Il film vegn prodot sco documaint per l’avegnir e dess esser adattà per muossar in scoulas ingio chi vegn trattà il god o bain l’art. Il prüm gnarà quel però muossà in kinos ed a la televisiun sco film documentar. Forsa ch’el es perfin adattà per üna o l’otra concurrenza da film.
|
1997
|
rm_quotidiana.052976
|
rm_quotidiana_1997.xml
|
rm-vallader
|
Illa prosma sessiun da las chombras federalas tratta il Cussagl naziunal la revisiun da la ledscha da planisaziun. La Fundaziun svizra per protecziun da la cuntrada e la federaziun dals planisaders svizzers fan uossa opposiziun cunter quella culla motivaziun, cha’l terrain agricul dvainta ün terrain da fabrica bunmarchà. Il punct dispitaivel da la revisiun es quel chi prevezza cha paurs chi’d han ün’entrada suot 70 000 francs l’on han il dret da dovrar terrain agricul per ir davo ad ün seguond commerzi. Las organisaziuns averteschan chi saja il privel cha’l terrain vegn surfabrichà sainza sistem e cha oters commerzis concuorran a l’agricultura chi cultiva terrain. Ün oter punct dispitaivel sun tablats e prümarans na dovrats, chi pudessan gnir fabrichats oura davo la revisiun in chasas da vacanzas.
|
1997
|
rm_quotidiana.052980
|
rm_quotidiana_1997.xml
|
rm-vallader
|
Il cussagl d’administraziun dal Radio Piz ha d’incuort elet a Marcel Melcher sco nouv manader da program e da gestiun. Il successur da Thomas Durrer cumainza sia nouva lavur il cumanzamaint dal 1998. La Quotidiana ha discuorrü cun Marcel Melcher davart ils müdamaints ed ulteriurs accents. «Cun mia lavur lessa metter pais a la cuntinuità, voul dir, eu prevezz da cuntinuar cul concept da meis antecessur», ha fat resortir Marcel Melcher. Müdamaints prevezza el da far in connex cul program da musica flaivel. Quella situaziun, chaschunada da manguels tecnics, possa però bainbod gnir amegldrada. Cul reingiuvnimaint dals indrizs tecnics as possa lura eir schlargiar il nomer da tituls da musica registrats. Cun quel müdamaint as possa evitar l’effet da repetiziun da singuls tituls. Amegldrar la lavur dals moderatuors e redactuors «Il radio es tenor meis avis impustüt ün medium da la bunura. Perquai prevezza da müdar tscherts aspets e da rafinar il program, mo sül cheu nu gnarà mis inguotta.» Tschels fetschan qualche ponderaziuns sco chi’s pudess intensivar il program da la bunura e s-chargiar quel da la saira. I’l ravuogl da la gruppa da lavur gnaran realisats eir ulteriurs müdamaints tecnics e mis accents per la redacziun. «La gruppa da lavur examinarà aspets da tuot gener, farà però areguard il cuntgnü be müdamaints punctuals», ha dit Marcel Melcher a La Quotidiana. Il nouv manader da program e da gestiun dal Radio Piz ha tanter oter l’intenziun da far culs moderatuors e redactuors ün uschedit «coaching».
|
1997
|
rm_quotidiana.052982
|
rm_quotidiana_1997.xml
|
rm-vallader
|
» Marcel Melcher ha fat las experienzas necessarias Cun Marcel Melcher ha il cussagl d’administraziun chattà ün expert indigen, chi ha fat sco schurnalist fingià numerusas experienzas. El ha lavurà per l’«Engadiner Post», pel «Bündner Tagblatt», per la gazetta «Sport» e per la «Neue Zürcher Zeitung». Dasper il «Radio Grischa» e’l «Radio Piz» furniva Marcel Melcher contribuziuns da sport eir a divers oters radios svizzers. Sco reporter da sport ha el tanter oter lavurà pel «Radio Z» e’l «Radio 24». Pro’l Radio Piz lavuraiva el plü bod sco schef da sport e reporter ingaschà. Quella funcziun pratichescha el amo adüna. «Eu m’identifichesch plainamaing cun mia professiun. Il far radio n’haja i’l sang. Eu less eir in avegnir pudair lavurar cun bler plaschair, divertimaint ed amur e metter cun mia lavur cuntinuadamaing nouvs accents», ha manzunà il nouv manader da program.
|
1997
|
rm_quotidiana.052984
|
rm_quotidiana_1997.xml
|
rm-vallader
|
La radunanza cumünala da mardi saira da Samignun nun es statta pronta da far üna votumaziun consultativa per dar la directiva per ün dals progets per ün concept da trafic e structuraziun dal territori public illas fracziuns. Il tenor da la radunanza es stat quel, cha la cumischiun preparatoria per quel proget dess tour per mans ils duos progets existents insembel cun ideas chi sun gnüdas expressas da la radunanza e preparar las propostas chi gnaran lura preschantadas a radunanzas da las fracziuns. Que chi pertocca il trafic illa fracziun Samignun, ha la proposta da laschar liber la via tras cumün per trafic indigen e quel da giasts d’hotels e pensiuns daplü acceptanza. Üna dumonda centrala pro la decisiun finala sur dal proget giovaran eir ils cuosts. Quels dessan esser plü survisibels cur chi’d es lura da trar decisiuns.
|
1997
|
rm_quotidiana.052995
|
rm_quotidiana_1997.xml
|
rm-vallader
|
Il directur dal Parc naziunal svizzer ha declerà là als da Tarasp las intenziuns e la mera da quista instituziun culturala. Il tema es generalmaing cuntschaint, pervi chi vain discurrü fingià daspö ün on da l’ingrondimaint dal Parc naziunal (PN). Heinrich Haller ha argumentà tanter oter uschè: Dals 14 parcs naziunals aint illas Alps es be amo ün plü pitschen co nos. El nun «albergescha» tuot la sulvaschina ed es rapreschantà be aint illas regiuns plü otas cun zuondra. Plantas tipicas mancan. El sto cumpatir l’agravi dal trafic motorisà sur il Fuorn. Il territori da Tarasp, voul dir l’Alp Plavna, as chatscha sco ün cuogn aint il PN e strettnischa quitras il territori dal parc sensibelmaing. Cull’incorporaziun da la mità da la Val Plavna füss il connex armonius garanti. Üna zona perifera vess ün’influenza favuraivla pels cuntuorns dal PN. Il referent ha illustrà sias spiegaziuns cun plüsas graficas. Tarasp ha be quista val Il cuntgnü da la discussiun pudaina resümar sco chi sieua: Tarasp ha be quista val per alpegiar seis muvel. La perdita da quella avess consequenzas fich negativas per nos cumün; üna jada davent nu tuorn’la plü in nos possess. Cultivar chomps, prada e pas-chs chasans sco eir ils gods nun es be ün bsögn economic, blerant eir nos dovair moral e nossa gronda lezcha, nempe da charezzar ed imbellir la fatscha amada da nossa magnifica cuntrada alpina a bön e plaschair dad indigens e giasts. Perquai restaran tuots noss cumüns eir cumüns da paurs. Ma ün cumün da paurs sainz’ün aigna alp sün seis territori füss ün pover cumün. – Il PN po exister eir sainza l’intervenziun aint illa sfera privata dad ün cumün muntagnard, chi’d ha cumprovà repetidamaing, ch’el ha pisser da la natüra e dals bains ad el affidats: Tarasp nun ha vendü l’aua da Plavna a las OEE, ha scumandà il trific cun veiculs a motor per vias champestras ed aint ils gods ha planisà üna zona da recreaziun.
|
1997
|
rm_quotidiana.052996
|
rm_quotidiana_1997.xml
|
rm-vallader
|
Ultimamaing ha gnü lö a Samedan la radunanza generala ordinaria da la società Maraton da skis engiadinais. La società saja statta fich cuntainta cul andamaint dal 29avel maraton da skis, scriva il president Eugen Peter i’l rapport annual. Eir il quint annual haja pudü gnir conclüt cun ün bun resultat. Quel haja pudü gnir ragiunt grazcha al nomer remarchabel da partecipantas e da partecipants resp. cun grondas entradas da las contribuziuns da partenza, las contribuziuns finanzialas dals sponsuors e las masüras da spargnar rigurusas in tuot ils ressorts, ha manià il schef da las finanzas Eugen Peter. La müdada dals statüts, propuonüda da la suprastanza, es gnüda acceptada sainza discussiun. A la radunanza generala es Cornelia Enzinger gnüda eletta sco nouva secretaria da la società Maraton da skis engiadinais. Ella rimplazza a la secretaria pensiunada Tina Vonmoos. Gnüts elets nouv in suprastanza sun Dumeng Giovanoli e Walter Strübi. Pervi da la demischiun da la giunta dal comitè d’organisaziun, il schef da böt Hans Schäublin, vaiva stuvü gnir elet ün successur. Sco nouv commember ha la radunanza generala elet a Peider Carisch. Davo avair trattà las tractandas statutaricas ha Eugen Peter orientà ils delegats, cha’l böt dal 30avel Maraton da skis engiadinais dess gnir spostà sül territori da flab a S-chanf. Las instanzas militaras hajan concess il permis necessari. Il territori dal böt a S-chanf pusseda avantags areguard la topografia e spordscha üna buna infrastructura pels partecipants, per las medias, pels spectatuors e pels sponsuors.
|
1997
|
rm_quotidiana.052997
|
rm_quotidiana_1997.xml
|
rm-vallader
|
– A l’argumaint cha noss’alp saja noscha e nu renda, pudain nus respuonder cun duos frasas our da la voluminusa expertisa da Gion Clau Vincenz, hom perit in dumondas dad economia paurila alpina. El ha scrit 1971: «… Il stadi dals pas-chs muossa cha l’alp vain cultivada fich bain. La nouda da l’erba es d’ota qualità e garantischa normalmaing üna gestiun d’alp optimala…» Id es da precisar l’expert discuorra qua specialmaing da l’alp davant, da l’Alp Laisch. Ma quai nu decida, perche eir quella stuvess sucomber scha l’Alp Plavna gniss incorporada aint il PN.
|
1997
|
rm_quotidiana.052998
|
rm_quotidiana_1997.xml
|
rm-vallader
|
Adonta da quai stuvain nus sustgnair amo üna terza frasa dal cusglier da stadis Vincenz: «… La renunzcha al sfrüttamaint da l’Alp Plavna sta dadour mincha discussiun…» Refüsà resta refüsà La documainta istorica aint l’archiv cumünal quinta dals enorms sforzs politics e finanzchals cha’l pitschen cumün da Tarasp ha gnü da far dürant ils tschientiners passats per obtgnair ils 47 kilometers quadrat terrain odiern.
|
1997
|
rm_quotidiana.052999
|
rm_quotidiana_1997.xml
|
rm-vallader
|
Signuradi da Tarasp, ed amo davo la seguonda guerra mundiala han defais ils paurs da Tarasp il dret da bavrantar lur vachas aint ill’Alp Mingèr Dadaint, nomnada da temp vegl Alp Pisoc. Tarasp ha lura refüsà repetidamaing da ceder Plavna al PN, l’ultima jada cun 35 na da 40 votants preschaints (sainza votantas). – Per amur da l’obiectività esa da dir, cha Tarasp sa da predschar il nöbel intent dal PN da vulair mantgnair parts da nossa patria in ün stadi pussibelmaing indisturbà ed original. – Il sguard vers l’avegnir evochescha la visiun cha Tarasp es bun da salvar Plavna be scha la populaziun cultiva raziunalmaing e cun success si’unica alp.
|
1997
|
rm_quotidiana.053000
|
rm_quotidiana_1997.xml
|
rm-vallader
|
Il scumpart da finanzas nouv tanter la Confederaziun ed ils chantuns dess gnir a portar eir sül sectur da scoulas specialas, chasas per impedits ed ufficinas protettas. Il scumpart nouv es üna lezcha chi vegn manada dal Departamaint federal da finanzas e dess servir per frenar las expensas dal stadi. Per far que sta in discussiun impustüt ün scumpart nouv da las lezchas tanter stadi e chantuns. Las instituziuns d’educaziun e pedagogia speciala ris-chan in avegnir da dvantar chantunalas. Fin qua gnivan quellas sustgnüdas e controlladas da la Confederaziun insembel culs chantuns. Pissers, chi detta dischuorden L’associaziun professiunala per l’educaziun e la pedagogia speciala exprima seis pissers in üna comunicaziun pels mezs da massa, cha las lezchas da las instituziuns nomnadas sajan in privel da na gnir tuttas seriusas avuonda dals chantuns e cha quels laschan ir al main quellas. Sco exaimpel, sco cha’ls chantuns praticheschan differentamaing in dumondas sül sectur social, vegn nomnada la reglamentaziun pro la diminuaziun da las premias da las chaschas d’amalats. Là esa capità, cha mincha chantun ha interpretà differentamaing sia lezcha e chi’d ha dat ün dischuorden föderalistic. Na sainza radschun Il respunsabel dal chantun Grischun per la pedagogia curativa, Giosch Gartmann, remarcha chi saja previss ün modus da finanzchaziun nouv per quella e cha la gruppa da lavur chi prepara quel modus sün chomp naziunal saja in collavuraziun eir culs respunsabels dal Departamaint da finanzas chi’d es ill’elavuraziun d’ün scumpart da finanzas nouv tanter Confederaziun e chantuns. El disch, cha’l modus nu saja amo gnanca stat in consultaziun pro’ls chantuns e chi giarà amo ün bel temp fin cha quel giarà in vigur. Cha la temma da l’associaziun professiunala per l’educaziun e la pedagogia speciala ha sia radschun, pensa eir Gartmann. Que es però be i’l cas, cha’ls chantuns nu’s vessan plü da’s tegner vi da tschertas directivas generalas per la pratcha da las differentas instituziuns e mincha chantun vess sias aignas directivas.
|
1997
|
rm_quotidiana.053001
|
rm_quotidiana_1997.xml
|
rm-vallader
|
D’incuort ha gnü lö ill’Ufficina protetta a Samedan ün arrandschamaint d’infuormaziun cul motto «crescher cuntinuadamaing». In seis pled da bivgnaint ha il manader Felix Karrer atschegnà a diversas innovaziuns ed a la müdada dal nom da la società in «Plazzas d’abitar e da lavur protettas Engiadina e vals dal süd». In segua ha Felix Karrer onurà la lavur da Jost Falett, l’anteriur manader da l’Ufficina protetta. Il manader ha manzunà tanter oter la lavur da Chasper Stuppan, dad Ursula Pedotti e da Christian Flütsch, chi s’ingascharan eir in avegnir pel prosperimaint da l’Ufficina protetta e pel bön dals inquilins. Proget per üna dmura protetta giò’l Puschlav La società Ufficina protetta porta in avegnir eir il proget «Incontro» giò’l Puschlav, chi’d es landervia da gnir realisà. L’Incontro dess dvantar üna dmura per quatter persunas ed ün lö da lavur per ot persunas impedidas. L’Ufficina protetta spordscha actualmaing plazza a 25 persunas, chi survegnan per lur lavur prestada ün’indemnisaziun finanziala. Illas trais gruppas d’abitar Ospidal vegl, Chesa Dosch e Promulins passaintan 19 persunas lur temp liber. La vita da minchadi in e dadour l’Ufficina protetta nun es adüna simpla e pretenda da tuot las persunas partecipadas ün immens pensum da lavur. Andrea Mathis ha intimà ils genituors e confamigliars da las persunas impedidas, da far part activamaing, da far palais lur ideas e da confruntar ils manaders cun lur giavüschs e pretaisas. In segua ha Andrea Mathis fat üna retrospectiva e discuorrü davart l’avegnir da l’Ufficina protetta. El ha tanter oter atschegnà a l’elecziun dad Ezio Crameri, chi rimplazza a Daniel Aebli barmör. Orientaziun davart l’eivna da proget in Frantscha A l’arrandschamaint d’infuormaziun esa tanter oter gnü discuorrü davart l’eivna da proget 1996, resp. ils differents lavuratoris e las documentaziuns da video e da fotografias. In Frantscha dal süd han ils inquilins pudü pittürar da maniera experimentala, far üna visita a las vias d’aua e far üna visita a la cità da Cannes, ingio chi han pudü s’occuper dal mar e dal sablun ed a Bogn Ragaz hana fat exercizis da respiraziun e da movimaint.
|
1997
|
rm_quotidiana.053002
|
rm_quotidiana_1997.xml
|
rm-vallader
|
Als 10 settember 1997 ha lö i’l auditori da la Scoula media e turistica (SMT) a Samedan ün arrandschamaint chi tratta l’iniziativa «Giuvenils sainza drogas» e’l «model da quatter püttas». A l’arrandschamaint d’orientaziun, lantschà da la Pro Juventute d’Engiadin’Ota, faran part Mathis Trepp dal comitè cunter l’iniziativa populara «Giuvenils sainza drogas», il cusgliader da giuvenils e da drogas Peter Schwarz e’l mastral Reto Filli. Tenor la Pro Juventute stuvess gnir cumbattü cunter ils motivs e na cunter ils simptoms da la dependenza da drogas. La prevenziun efficazia saja in quel reguard indispensabla. Chi chi prouva da schliar ils problems da drogas cun repressiuns e puniziuns excluda ils giuvenils periclitats e tils chatscha a l’ur da la dependenza e da la criminalità.
|
1997
|
rm_quotidiana.053003
|
rm_quotidiana_1997.xml
|
rm-vallader
|
Lündeschdi saira han las votantas ed ils votants da Tarasp approvà unanimamaing ün credit da 450 000 francs per sanar las lingias d’infrastructura quai chi cumpiglia dumandas areguard la separaziun d’aua netta e suos-cha, ün rinforzamaint da la rait electrica e la sanaziun da la lingia d’aua potabla per Fontana Sura. In plü es gnü approvà ün credit da 125 000 francs per fabrichar üna via da god d’Avrona a la Jürada. La naivera dal november passà cun blera bos-cha terrada ha muossà cha l’access existent nun es sufficiaint pel transport da laina. La via progettada ha üna lunghezza da 1200 meters ed es accessibla eir per camiuns. In occasiun da la radunanza cumünala ha il silvicultur circuital Lüzza Rauch eir infuormà davart il plan da svilup dal god, uschè sco chi’d es gnü orientà in lügl sün basa regiunala.
|
1997
|
rm_quotidiana.053004
|
rm_quotidiana_1997.xml
|
rm-vallader
|
Cha’l tema es brisant s’haja pudü fingià badar entrand in sala chi d’eira plaina stachida. Ma davo ün’orientaziun davart dal directur dal Parc naziunal svizzer Heinrich Haller ed üna discussiun han las votantas ed ils votants da Lavin approvà cun granda majorità la proposta da metter lur territori a disposiziun per provar la progettaziun da l’ingrandimaint dal Parc. La decisiun tratta illa radunanza cumünala dals 2 settember nun ha ingün caracter definitiv o pregüdicativ, i’s tratta per intant be da far a man d’ün territori specific las experienzas necessarias per pudair progettar l’ingrandimaint dal Parc naziunal. Davo cha las votantas ed ils votants da Lavin han dit da schi a quist experimaint gnarà cumanzà cun l’elavuraziun d’ün proget, per la quala vegnan resguardadas e per la quala sun giavüschadas uschè bleras opiniuns e propostas sco pussibel da la populaziun. I vain fat quint cha fin in prümavaira il proget sarà pront per gnir suottamiss als vaschins per ün’ulteriura votaziun. Cha pel territori chi dess gnir integrà illa zona centrala as saraja lià al reglamaint existent dal Parc naziunal, disch Heinrich Haller. Per la zona perifera chi nun exista amo i’l Parc dad hoz saraja da chattar directivas. Per quai chi reguarda il god as vuless – e Haller craja cha quai stuvess esser pussibel – as basar sül Plan da svilup dal god chi’d es uossa in discussiun illa regiun. Id es previs da fundar üna cumischiun a la quala faran part rapreschantants dal Parc naziunal, dal cumün da Lavin, dal Chantun e da la Confederaziun. Quista cumischiun varà tanter oter dad intermediar tanter Lavin e la regiun, perquai cha l’exaimpel da Lavin sarà la basa pels oters cumüns per trar lur decisiun. La seguonda tractanda da la saira nun es dad importanza regiunala, ma per Lavin üna «granda boccada». I’s ha trattà dad approvar ün credit da 5 milliuns francs per la fabrica d’üna chasa da scoula. Eir quist proget es gnü acceptà cun granda majorità. Uossa van ils scolars da la prüma a la sesavla classa a scoula a Susch. Cun la fabrica d’üna chasa da scoula a Lavin chi cumpiglia üna halla da gimnastica respectivmaing polivalenta per tuot ils duos cumüns as spartiss dimena l’instrucziun dals uffants tanter Susch e Lavin. Dal püt da vista architectonic e concernent la tecnica d’energia ha eir quist proget ün aspet exemplaric. Tanter oter esa previs da far ün s-chodamaint da ziplas schabain ch’el es plü char co ün s-chodamaint tradiziunal dad öli. Important es l’argumaint ecologic: i’s voul dovrar energias regenerablas.
|
1997
|
rm_quotidiana.053005
|
rm_quotidiana_1997.xml
|
rm-vallader
|
In lündeschdi ha cumanzà a Scuol per la seguonda jada ün cuors intensiv da rumantsch dürant il mais da settember. Quist cuors correspuonda ad ün bsögn e vain resguardà sco cumplettaziun o alternativa al cuors tradiziunal chi ha lö adüna in lügl. 23 persunas frequaintan il cuors intensiv. Pel cuors previs dals 6 fin als 10 october a Sta. Maria in Val Müstair daja amo plazzas libras. Dürant ün’eivna frequaintan persunas interessadas vi dal rumantsch il cuors intensiv a Scuol chi vain manà in trais classas e spordscha mincha di quatter lecziuns, dimena vainch lecziuns in tuot. Per part vain il cuors intensiv frequentà in addiziun al cuors da stà, per part vain il cuors intensiv preferi pervi da l’avantag da’s concentrar dürant tuot il di be sül rumantsch e cha quai porta enorm bler. In mincha cas as possa imprender üna pruna dürant ün’eivna, dischan las partecipantas ed ils partecipants. A tuots plascha il sistem modern dad imprender linguas cul qual as sapcha plü svelt far conversaziun. Natüralmaing s’haja cul sistem tradiziunal – exercitar conjugaziuns dals verbs, memorisar il vocabulari e.u.i – imprais plü a fuonz üna lingua, ma cha quai haja dürà eir plü lönch fin chi s’haja savü discuorrer. Ad ün signur chi’d es quà per la prüma jada nun ha però la capacità da savair fingià discuorrer güdà bler. In ün restorant cun carta da menü rumantscha haja’l – per nun avair difficultats da durmir – dit: «Ingün cafè, il quint per plaschair.» Lura saja arrivà il cafè. Il signur nu s’ha laschà scuraschar ed imprenda inavant. Il motiv per frequentar quist cuors es ch’el es fingià adüna – eir tras sia professiun – stat interessà vi da linguas e davo avair imprais plüssas voul el almain eir avair cugnuschentschas da la quarta lingua naziunala. Lura ha’l algurdanzas dal militar ch’el ha per part fat in Engiadina e «last but not least» ha natüralmaing l’inglais ün radius plü grand ed es plü nüzzaivel, ma ad el nu basta üna «cultura mundiala da Cocacola», el es pel mantegnimaint eir da las linguas pitschnas e dal rumantsch. Per tuot las partecipantas ed ils partecipants chi s’han express davart lur motivs dad imprender rumantsch es l’interess per linguas decisiv, per part cumbinà cun relaziuns persunalas cun l’Engiadina. O ch’els sajan gnüts ad abitar in Engiadina o ch’els sajan maridats cun ün partenari engiadinais. La tscherna dal vallader sco varianta chi s’imprenda es eir colliada cun las relaziuns persunalas, ma na be. Per part vain il vallader considerà sco il rumantsch il plü bel e perquai s’imprenda quista varianta. Motivs materialistics obain pragmatics nu vegnan nomnats, essenzial es l’interess, la bainvuglientscha, la simpatia pel rumantsch e – per quels chi stan illa regiun – la vöglia da’s vulair assimilar. Üna duonna chi’d es gnüda a star ad Ardez ha dit ch’ella vöglia eir incleger als uffants. Cha ad Ardez nu sapchan ils uffants pitschens tudais-ch. Quai es üna situaziun da la quala l’Engiadin’Ota po be avair invilgia e chi muossa la differenza tanter il stadi dal vallader e dal puter. Üna partecipanta da la terza classa exercitescha inavant il rumantsch a Berna d’ingionder ch’ella vain. Là hana üna pitschna gruppa rumantscha, manada dad üna duonna chi deriva da Scuol. Tuots sun da l’avis chi’s stuvess far daplü reclama per quists cuors, eir illa Bassa. Forsa füss quai da surtour da las instituziuns da turissem. Per üna duonna chi ha frequentà fingià duos jadas il cuors a Sta. Maria in Val Müstair füssa fich puchà scha’l cuors dals 6 fin als 10 october 1997 nu pudess gnir realisà. Là daja nempè amo plüssas plazzas libras e schi nu dà annunzchas avuonda nu po il cuors gnir fat. Annunzchas sun dad inoltrar a la Società da cura da Sta. Maria la quala dà gugent eir infuormaziuns (081 / 858 57.
|
1997
|
rm_quotidiana.053006
|
rm_quotidiana_1997.xml
|
rm-vallader
|
Il commerzi e la mansteranza dal Vnuost expuona a Gluorn. I’l rom da l’Interreg duos, chi sustegna l’exposiziun, sun partecipadas eir las regiuns Engiadina Bassa e Val Müstair a l’exposiziun sco giasts. Gluorn sta quists dis plainamaing suot l’insaina da collavuraziun e convivenza sur ils cunfins oura. A l’avertüra da l’exposiziun es perfin la Regenza grischuna statta rapreschantada cun Klaus Huber sco eir quella dal Tirol austriac cul cheu dal pajais, Wendelin Weingartner. Her es lura stat il di d’inscunter tanter las regiuns grischunas ed il Vnuost ed hoz ha lö quel cun la Dretüra Sura da la Val da l’En in Austria. Per promover l’inscunter tanter las regiuns svizras culla regiun dal Vnuost illa provinza taliana da Bolsan esa gnü fat gronds sforzs ed organisà ün inscunter sün divers chomps e tuot ils partecipants han provà da chattar interess cumünaivels cun glieud da tschella vart dal cunfin.
|
1997
|
rm_quotidiana.053026
|
rm_quotidiana_1997.xml
|
rm-vallader
|
Impustüt in duos puncts chi pertoccan la zona d’agricultura vegnan las parts novas taxadas sco liberalisaziun exagerada e privlusa. Ün da quels puncts prevezza da permetter a paurs cun üna pitschna entrada da dovrar terrain agricul per ir davo ad ün seguond manster cumpatibel cun lur pauraria. Ils oponents temman chi vegna fat abüs da quella pussibiltà e cha per finir vegna il terrain agricul maldovrà sco terrain da fabrica per mansteranza ed industria pitschna. Els nu crajan chi saja güdà a l’agricultura cun quella liberalisaziun e cha quella nu güda a las paurarias a surviver.
|
1997
|
rm_quotidiana.053028
|
rm_quotidiana_1997.xml
|
rm-vallader
|
» El pensa eir vi d’avantags da la revisiun, sco quel ch’ün paur po ir davo ad ün seguond manster sün seis agen bain sainza gnir cunfruntà cun restricziuns da la ledscha da planisaziun: «Minch’on van aint vers duamilli paurarias, per blers paurs es quista revisiun ün agüd.» Que chi pertocca prümarans ed oters stabels dadour la zona da fabrica, chatta Bezzola, chi füss puchà da laschar ir in muschna ils stabels existents. El pensa qua impustüt illas regiuns colonisadas dals Valsers, ingio chi dà prunas da quels stabels. El disch, chi resta inavant scumandà da fabrichar stabels nouvs e cha las prescripziuns per müdar funcziun d’ün tal stabel sajan restrictivas avuonda per chi nu possa gnir fat abüs da la ledscha cur cha quella es revaisa.
|
1997
|
rm_quotidiana.053029
|
rm_quotidiana_1997.xml
|
rm-vallader
|
A Gluorn ha lö quists dis la seguonda «Vinschgauer Leistungsschau», üna exposiziun regiunala da commerzi e mansteranza. Alch special vi da quella exposiziun es il fat cha quella es gnüda coorganisada dal proget european da collavuraziun sur cunfin Interreg II, e cha las regiuns vaschinas da la Svizra e da l’Austria sun rapreschantadas là sco giasts. Minchüna da las duos regiuns es rapreschantada in ün lö prominent a l’entrada da l’exposiziun ed a minchüna da las duos regiuns es dedichà ün di inter cun ün grond program d’activitats ed eir cul program accumpognativ da l’exposiziun. Her es stat il di da la Val Müstair e da l’Engiadina Bassa ed hoz ha la Dretüra Sura da la Val da L’En in Austria seis di d’inscunter. Divers chomps d’inscunter Pel di d’inscunter dal Vnuost culla regiun Val Müstair – Engiadina Bassa sun gnüts organisats inscunters sün divers chomps d’economia, politica e cultura. Natüralmaing cha’l di ha cumanzà cun ün act da salüd ingio cha’ls rapreschantants da las duos regiuns han tgnü lur pleds da salüd ed han descrit lur böts per l’inscunter, il president dal comitè d’organisaziun da l’exposiziun e rapreschantant da l’economia dal Vnuost, Robert Koch-Waldner ha trat adimaint cha illa istorgia d’eiran las duos regiuns colliadas plü ferm sco hoz e chi saja bun da tscherchar üna collavuraziun nouva. Il president da la società da Commerzi e mansteranza d’Engiadina Bassa, Robert Hüberli, ha remarchà chi saja important cha tuottas trais regiuns ragiundschan las listessas cundiziuns da marchà per chi possa gnir collavurà. Eir ils duos presidents da las organisaziuns regiunalas, Benjamin Stecher per la PEB e Mario Gross per la CRVM han portà our il Vnuost ils salüds da lur regiuns. L’important da quist di d’inscunter es però stat il prüm inscunter dals rapreschantants da diversas branschas da tuottas duos varts dal cunfin. Uschè es rivada a Gluorn üna tera gruppa da pauras e paurs d’Engiadina Bassa e Val Müstair per as laschar preschantar l’agricultura dals cumüns dal Vnuost ed inscuntrar e discuttar culs paurs tirolais. Eir ils rapreschantants da turissem e hotellaria da las duos regiuns han gnü lur inscunter. Sün lur sectur nun es qua be la concurrenza d’üna regiun per tschella, ma eir blers interess cumünaivels. Pels silviculturs circuitals esa sgüra eir stat fich interessant a verer sco chi vegnan scholts ils problems dal forestalesser in üna regiun simla dadour cunfin. Il sectur da fabrica e planisaziun da tuottas duos varts dal cunfin es gnü discuttà d’üna gruppa dad 11 architects e da la cumischiun da fabrica da Müstair. Radunanza da capos a l’ester Gronda es statta rapreschantada eir la politica da las regiuns grischunas our il Vnuost. Ils presidents cumünals da tuottas duos regiuns s’han inscuntrats aint il chastè «Churburg» a Schluderns e per la prüma vouta ill’istorgia da las organisaziuns regiunalas ha gnü lö üna radunanza da capos cumünaivla dadour il cunfin. Là es gnüda trattada üna collavuraziun plü stretta da las duos regiuns svizras. Forsa cha in avegnir pon gnir discutadas da quel gremi eir collavuraziuns sün tscherts sectuors cullas duos regiuns vaschinas dadour cunfin. Eir la cultura da las vals ladinas es statta rapreschantada bain our il Vnuost. Cun chant e musica our da las regiuns grischunas es gnü imbeli dürant tuot il di il program d’inscunter a Gluorn. Güst sül sectur cultural as bada cha las regiuns nu’s sun uschè estras ed a blers tirolais saraja gnü consciaint cha i’l Vnuost gniva discurri dürant tschientiners rumantsch. Interreg cumainza a dvantar activ L’exposiziun da commerzi e mansteranza dal Vnuost es be la prüma in üna seria da trais chi sta suot l’insaina da la collavuraziun sur cunfin. L’on chi vegn ha lö l’EBEXPO a Scuol ed ün on plü tard ha lö a Landeck üna tala exposiziun. Quellas gnaran tuottas trais accumpagnadas da l’Interreg.
|
1997
|
rm_quotidiana.053056
|
rm_quotidiana_1997.xml
|
rm-vallader
|
– intagliar lain e far intarsas cun sar Otto Gaudenz – cuschinar cun dna. Nicolina Marugg – cusir cun dna. Martina Parli – tesser cul tafer da maisa cun dna. Matilda Pernisch – mosaïcs cul crötsch (schanfigger) cun dna. Maria Cagienard – uorsins cun pelissa artificiala cun dna. Caty Carl – tendas da filè cun dna. Ursula Zanetti – far s-chagna cun dna. Ernesta Mayer – rechams pel custüm engiadinais cun dna. Tina Cuorad e dna. Margaritta Filli – patschwork quilten cun dna. Margaritta Salzgeber – lavuors cun chüram cun dna. Annina Erni – lavuors cun crap da lavetsch (Speckstein) cun sar Jean Badel – experimaints cun ardschiglia cun dna Madlaina Lys – pittürar sün saida cun dna. Heidi Badel – pittürar porcellana cun dna. Aita Schneider Duonnas o eir homens chi vulessan frequentar quist cuors pon s’annunzchar fin il plü tard als 23 da settember 1997 (na per telefon), pajand la contribuziun da fr. 150.– sül schec da posta 70-8115-8 a la Scoula da paurs, Lavin, indichand sül fögl da pajamaint: nom, prenom, data da naschentscha, domicil, nr. da telefon ed ev. abunamaint da tren (1/2 taxa!). Tuot quistas indicaziuns stuvaina avair. Da las lavuors survart nomnadas dess minch’interessenta tscherner duos e notar quellas sül fögl da pajamaint. Quellas chi s’annunzchan sco prümas pon in mincha cas as partecipar a quella gruppa da lavuor chi interessa il plü da tuottas! Nus organisain e pajan eir quist an il viadi da mincha cumün da l’Engiadina e da la Val Müstair a Lavin e’l retuorn, implü la schoppa da giantar. Chi chi nu po pajar la contribuziun po listess as partecipar al cuors, sto pero s’annunzchar! Davo il 23 da settember nu pudaina plü resguardar ingünas annunzchas. Per la Scoula da paurs R. Parli, rav.
|
1997
|
rm_quotidiana.053057
|
rm_quotidiana_1997.xml
|
rm-vallader
|
Il Vnuost es üna regiun cun 33 000 abitants chi cumpiglia 13 cumüns cun diversas fracziuns. L’exposiziun da la mansteranza, il commerzi, il turissem, l’agricultura e l’industria da quels cumüns ha lö quists dis per la seguonda vouta davo il 1991. L’exposiziun ha il caracter da preschantar l’economia indigena dal Vnuost e na da marchà e vendita. Ils organisatuors lessan impustüt preschantar eir als giasts da vacanzas illa regiun tuot lur sporta. L’exposiziun es gnüda preparada cun bler ingaschamaint ed ils exposituors as preschaintan tuots da lur megldra vart cun stans decorats cun amur ed ambiziun. A l’exposiziun as partecipeschan 160 exposituors da tuot las spartas da l’economia dad impraisas grondas fin pro afarins pitschens da famiglia. Las circumstanzas economicas da la regiun dal Vnuost pon gnir congualadas fich bain cun quellas da las regiuns dals giasts grischunas. Our dal pled d’avertüra dal president Robert Koch-Waldner resorta bain, cha eir il Vnuost es üna regiun economica perifera chi’d ha da cumbatter d’üna vart cun sia pusiziun perifera in pajais e bada da l’otra vart però fingià la globalisaziun dal marchà.
|
1997
|
rm_quotidiana.053058
|
rm_quotidiana_1997.xml
|
rm-vallader
|
Ils commembers dal corp sun gnüts ad imprender lur material nouv ed han imprais a til dovrar. L’indriz principal chi vain miss in servezzan es ün cumpressur cun ün plümatsch da dozar. Quist pussibiltescha da schlovar material da grond pais da suot insü ed es uschè ün instrumaint adequat e sgür per salvar glieud our da chasas sbodadas. Ultra da quai daja ün indriz da curraint d’urgenza e differents urdegns da salvamaint. Il material sta eir a disposiziun a la publicità per l’agen adöver. Üna senda a Susch, üna via a Brail Ils cumüns pon inoltrar a l’organisaziun da la protecziun civila (ZSO) progets d’execuziun. La lavur preschantada vain examinada dal schef local ed integrada i’l program dal cuors da repetiziun. «Nus eschan cuntaints per quistas lavuors dal man public.
|
1997
|
rm_quotidiana.053059
|
rm_quotidiana_1997.xml
|
rm-vallader
|
Üna gruppa es gnüda incaricada a Susch. Ella ha renovà la senda da Susch a Punt Pignai. Da qua davent ha’la gnü da construir per part ün traget nouv, quai chi ha gnü per consequenza da tagliar bos-cha e bos-chaglia. «Quista lavur ans plascha. Nus eschan al liber, fain alch cun mans e peis e la colleghialità es buna. Pro nus nu daja ingüns mütschafadias», s’ha demuossà Florian Hew tuot cuntaint cun seis ingaschamaint. Pelvaira, dürant duos dis hana fat üna lavur da maister. L’otra gruppa ha fat lavuors vi da la via d’alp Brail–Alp Barlas-ch. Els han corret las scarpadas, reparà la via e puli las chanals. La crappa, fruonzla e’ls oters materials sun gnüts ramassats ed allontanats correctamaing.
|
1997
|
rm_quotidiana.053060
|
rm_quotidiana_1997.xml
|
rm-vallader
|
Tuottüna s’han fat udir vuschs malcuntaintas. Chi sajan adüna ils listess chi vegnan clomats a servezzan, intant cha oters as divertischan landervia. Ils paurs d’eiran cuntaints cha l’ora nu vess permiss da far cul rasdiv, «uschinà vessa dat cumplicaziuns». Werner Gabathuler, schef d’instrucziun pro l’Uffizi per la protecziun civila e l’agüd in cas da catastrofas dal Grischun, ha provà da sclerir la situaziun: «Nus vain da clomar glieud fingià instruida, quai es üna dumonda da las finanzas. La refuorma da l’armada ha eir chaschunà alchüns rumpatestas a nossa organisaziun. Ultra da quai vain furni da prümavaira il material nouv, uschè chi’s ha stuvü instruir uossa. Da chattar ün termin chi va bain per tuots, es bod impussibel.» Ün exercizi pel cader Dürant il temp da repetiziun vegnan eir fattas lavuors da renovaziun i’ls locals da la protecziun civila. Tuot ils indrizs vegnan miss in funcziun e controllats sün lur funcziunalità. Quai chi sto eir funcziunar es l’organisaziun dal cuors. Uschè vegna guardà scha’l cumond es cler, adequat e cumpetent. Co es il cuors gnü preparà, organisà ed es persunal e material avuonda avantman? Ün’incumbenza importanta in cas da catastrofa pervain a l’organisaziun da transport e da proviantaziun. Cha’l servezzan in champogna saja fich adattà per exercitar quistas spartas, han remarchà ils respunsabels. Las plazzas da lavur han dad esser drizzadas aint in möd cunvgnaint, ils utensils e’l material han d’esser pronts per l’adöver. Il volumen da lavur e’l temp per tilla manar a fin han dad esser equilibrats. Gabathuler es stat satisfat cun l’organisaziun, el ha valütà l’andamaint sco fich bun. Che voul la protecziun civila? Crisas e conflicts, catastrofas, guerras, putschs e revoluziuns commovan adüna darcheu nos muond. Quistas imnatschas pretendan masüras da defaisa e protecziun.
|
1997
|
rm_quotidiana.053061
|
rm_quotidiana_1997.xml
|
rm-vallader
|
A quist böt servan tanter oter l’armada sco mez da pussanza per üna prontezza da defaisa credibla, e la protecziun civila sco mez da protecziun. Scha nos pajais vain scumpiglià in üna guerra o sch’el vain confruntà cun effets d’armas dals pajais cunfinants, lura retira la populaziun sün ordinaziun ufficiala ils locals da protecziun. Il böt da la protecziun civila es cha mincha abitant da nos pajais possa dispuoner d’üna plazza da protecziun in vicinanza da seis lö d’abitar o da lavur. La protecziun civila salva. Davo üna attacha pon incendis o muschnas bloccar la via aint o our dals locals da protecziun; in quist cas cumainza l’organisaziun uschè svelt sco pussibel a salvar las persunas sarradas aint. Ils fös vegnan stüzs, las colliaziuns interruottas refattas. Las fuormaziuns da salvamaint dispuonan dal material necessari. La protecziun civila chüra.
|
1997
|
rm_quotidiana.053062
|
rm_quotidiana_1997.xml
|
rm-vallader
|
Ils commembers da la protecziun civila scoulats specialmaing chüran ils inquilins ed organiseschan il cuors dal di. I vain mangià il proviant da reserva cha minchün porta cun sai, per durmir sun avantman giaschaditschs. Schi nun es pussibel da bandunar ils locals dürant ün temp plü lung, vain nüzzià la proviantaziun da reserva. Il cumün sco respunsabel principal. Il cumün es il portader da la protecziun civila. El porta la respunsabiltà cha las ordinaziuns federalas e chantunalas vegnan realisadas. Il cumün porta eir üna part dals cuosts. Respunsabel per tuot las masüras chi concernan la protecziun civila es l’executiva. Ella vain sustgnüda da la direcziun locala cul schef local sco manader, plünavant dals schefs da las singulas fuormaziuns sco eir dals schefs da l’uffizi da la protecziun civila sco post d’administraziun.
|
1997
|
rm_quotidiana.053063
|
rm_quotidiana_1997.xml
|
rm-vallader
|
Che criteris vegnan resguardats pro l’organisaziun d’ün cuors da repetiziun? René Hohenegger: Quai dependa adüna da la mera dal cuors. Quist on ha la gruppa da salvamaint tschüf divers indrizs nouvs. Uossa esa i perquai d’instruir al corp l’applicaziun da tals. Che dovra quai tuot fin ch’ün cuors po funcziunar? René Hohenegger: Fingià in mai ha il cader cumanzà ad organisar il cuors insembel cun ün instructur. Da quel temp vaina per exaimpel preparà la glista da persunal, il program d’instrucziun e quel da lavur sün basa dals giavüschs inoltrats dals cumüns, las glistas da material, il transport, la sanità e la proviantaziun. Haja eir dat problems? René Hohenegger: Ingüns.
|
1997
|
rm_quotidiana.053064
|
rm_quotidiana_1997.xml
|
rm-vallader
|
Eir il material cha nus vain procurà pro intrapraisas indigenas nun ha chaschunà ingüns problems. Sar Hohenegger, è’L stat cuntaint cun l’andamaint? René Hohenegger: La lavur chi’d es gnüda prestada merita mia plaina recugnuschentscha, impustüt schi’s considerescha eir l’ora na güsta favuraivla. Eir la morala da lavur es statta cuntantaivla. Daja qua o là eir reclamaziuns o problems e co tratta’L tals? René Hohenegger: Eu pigl mincha problem serius ed improuv eir da til schoglier tenor mias pussibiltats. Là ingio chi’d es pussibel da chattar üna soluziun vicendaivla, tschercha da far quai. Da far dret a tuots es però impussibel. E per finir, co as dvainta insomma schef local e quantas uras impuonda’L per quista carica? René Hohenegger: Mia carriera es bod quintada.
|
1997
|
rm_quotidiana.053065
|
rm_quotidiana_1997.xml
|
rm-vallader
|
Cur cha’ls incorporats aintran in servezzan, han tuot ils puncts dal program d’esser accumplits e la gestiun sto funcziunar. René Hohenegger, cura es tenor El d’abolir la protecziun civila? René Hohenegger: Insomma brich. Hozindi ha la protecziun civila üna grond’importanza, forsa na güst in ün cas da guerra, percunter schi capitan catastrofas. Che incumbenzas ha’L d’accumplir? René Hohenegger: In ün cas da catastrofa han ils cumüns da mia regiun d’annunzchar quai a Zernez. Quist incumbenzescha a mai d’ir sül lö e sclerir la situaziun.
|
1997
|
rm_quotidiana.053066
|
rm_quotidiana_1997.xml
|
rm-vallader
|
In dumengia ha lö sülla plazza da sport Muot Marias la festa d’utuon tradiziunala. Quella vain cumanzada a las 11.00 cun ün cult divin ecumenic. Ün punct culminont dal program d’arrandschamaints da quist on es il concert da la pulizia chantunala da l’Argovia. A mezdi spordschan ils gastronoms da Segl differentas spaisas e specialitats. Dürant la festa d’utuon varà lö a Segl eir ün turnier dad unihockey, ingio chi giovan tanter oter eir ils commembers da la suprastanza cumünala ed ils exponents da la suprastanza da la società da trafic da Segl. Pel trategnimaint musical pissera in dumengia la band da jazz Walter Weber, il trio Farkas e’l pianist Rowen Smith. Fond part al concuors da balluns as po perfin guadagnar ün bel premi. Fingià a partir da las 11.00 uras vegnan sportas pels uffants numerusas pussibiltats da gö ed ulteriuras attracziuns specialas.
|
1997
|
rm_quotidiana.053077
|
rm_quotidiana_1997.xml
|
rm-vallader
|
Situaziun dal sectur Ingünas subvenziuns turistic as dess per milliunaris amegldrer (ap) In avegnir nu dessan milliu(lq) A la radunanza generala da las associaziuns turisticas svizras a Tavo ha dit cusglier naziunal dal pld e president da l’associaziun, Franz Steinegger, chi detta dapertuot indicaziuns per ün amegldramaint struozchaint da la situaziun i’l turissem. Tenor Steinegger nu’s possa però spettar davo la recessiun chi seguan ils set ons grass, sco chi stettan scrits illa Bibla. Divers factuors impedischan tenor il president l’amegldramaint da la situaziun, tanter oter las bancas. naris plü survgnir ingüns pajamaints directs per lur bains paurils. Quist es ün dals müdamaints propuonüts al parlamaint in connex cun la ledscha agricula.
|
1997
|
rm_quotidiana.053078
|
rm_quotidiana_1997.xml
|
rm-vallader
|
Quista fin d’eivna han lö sülla plazza da golf a Samedan divers turniers. Daman ha lö la coppa Ammann ed in dumengia ha lö la coppa «Charity», sponsurada dals clubs Rotary, Lions, Kiwanis ed Ambassador. Dals 8 fin als 13 settember ha lura lö sülla plazza da golf l’ündeschavla eivna da golf d’utuon internaziunala, e quai suot il patrunadi da la Credit Suisse, dal cumün e da la società da cura e da trafic da Samedan. Quels dis gnarà sport eir ün program accumpognativ multifari. Als 14 settember ha lö a Samedan amo la coppa «Piz Padella» (tiger handicap 0-17 e rabbit handicap 18-30).
|
1997
|
rm_quotidiana.053079
|
rm_quotidiana_1997.xml
|
rm-vallader
|
Ils impressaris da funicularas pretendan megldras cundiziuns generalas areguard ils sectuors dal dret, da la politica e da l’economia. La radunanza generala da l’Associaziun svizra da las intrapraisas da funicularas dad her ad Arosa ha critichà la pratcha da survaglianza da l’uffizi federal pel trafic. Cha la politica da l’uffizi saja suvent inequilibrada e pac transparenta, ha dit Peter Feuz, il president da l’associaziun svizra. Cha las prescripziuns permettan ün spazi d’execuziun relativamaing vast. Perquai detti adüna darcheu dumondas davart üna execuziun dretta, objectiva e cundivibla. L’examinaziun da las intrapraisas areguard la sgürezza dals implants saja però indiscutabla.
|
1997
|
rm_quotidiana.053080
|
rm_quotidiana_1997.xml
|
rm-vallader
|
Ils aspets fundamentals da la cretta nu das-chan gnir dubitats, ne dal maniamaint public ne da influenzas da moda. Quai ha dit il Papa Johannes Paul II als ovais-chs svizzers in occasiun da lur visita «Ad limina». Las lezchas ed incaricas dals ovais-chs sajan hozindi fich difficilas, uschè il Papa. L’ovais-ch as stopcha esser consciaint, cha seis uffizi e si’autorità rendan ün servezzan a l’unità e la cumünanza. Tanter oter stopcha quel mantgnair la cretta da möd integritar. Tenor l’avis dal Papa vaglian quels princips eir pels amuossamaints cha la baselgia ha sviluppà i’l decuors dals tschientiners. Ün ulteriur aspet important saja la collavuraziun armoniusa da tuot ils exponents da la baselgia, chi possa manar ad üna dinamica tuottafat speciala. Las raspadas svizras stopchan esser prontas d’acceptar las normas da la baselgia universala ed adattar la vita illa società a las structuras dattas.
|
1997
|
rm_quotidiana.053081
|
rm_quotidiana_1997.xml
|
rm-vallader
|
Dürant tuot l’eivna passada s’han inscuntrats in Engiadin’Ota giuvenils da tuot ils pajais europeics per discuter davart numerus temas interessants e brisants. Ils 150 partecipants dal forum europeic «Spiert aviert» han giavüschà cha l’incletta vicendaivla tanter ils giuvenils e creschüts gniss amegldrada e pretais cha discriminaziuns in mincha fuorma gnian evitadas. In avegnir stopchan ils stadis europeics proteger meglder l’ambiaint e far adöver daplü d’energias nettas. In dumondas davart l’avegnir, mo eir in talas generalas, pretendan ils partecipants dal «Spiert aviert 1997» daplü dret da condecisiun. Las giuvnas e’ls giuvens sun tanter oter gnüts a la conclusiun, cha minoritats inricheschan nos muond e cha minchüna e minchün fetscha part in qualche möd ad üna gruppa minoritaria.
|
1997
|
rm_quotidiana.053085
|
rm_quotidiana_1997.xml
|
rm-vallader
|
Ils organisatuors da Müstair sun fich satisfats dal champiunadi da skis sün l’erba a Müstair. Quel evenimaint ha sgüra güdà a la Val Müstair, chi’d es eir dependenta dal turissem, a dvantar ün bun pa plü cuntschainta. Il president dal comitè d’organisaziun, Roman Andri, ha dit her davo l’ultima cuorsa a La Quotidiana, cha pels organisatuors nu saja bod gnanca pussibel a descriver quant positiv cha quel evenimaint saja da valütar per Müstair e tuot la val. El es stat inchantà da la bell’ora chi’d ha accumpagnà als skiuns sün l’erba a Müstair, ma el es eir inchantà da la buna lavur chi’d es gnüda prestada da tuot ils agüdonts. Andri disch: «A la Val Müstair resta sgüra bler positiv davo quista maestranza.» El pensa qua a las bunas algordanzas cha’ls curriduors varan da Müstair, ma eir als numerus aspettatuors chi’d han perseguità l’evenimaint. Tanter ils aspettatuors sun stats blers giasts chi’d han decis da visitar la Val Müstair pervia da quist evenimaint. Perque ha eir il turissem da la val profittà da quel ed ils hotels sun stats plains tuot ils dis. «Als indigens resta però eir il plaschair d’avair organisà üna tala occurenza a plaina cuntantezza», disch Andri. Tant ils curriduors sco eir il respunsabel tecnic da la FIS e l’arbiter sun stats cuntaints cun mincha cuorsa. Mincha saira han ils uffants gnü l’occasiun da provar oura skis sün l’erba, s-charpas cun roudas per ir sün l’erba ed eir ün’assa (snowboard) cun roudas. L’interess dals uffants es stat grond. E chi sa forsa cha in avegnir po la val üna vouta retschaiver ün champiun da skis sün roudas chi’d ha chattà plaschair vi da quel sport.
|
1997
|
rm_quotidiana.053086
|
rm_quotidiana_1997.xml
|
rm-vallader
|
Als 31 avuost 1997 ha cumanzà in Engiadin’Ota il forum «Spiert aviert», ingio chi s’han inscuntrats passa 150 giuvnas e giuvens da tuot l’Europa per discuter davart numerus temas. La Quotidiana ha accumpagnà las partecipantas e’ls partecipants dürant quist’eivna, dat ün sguard i’ls differents lavuratoris e discus culs giuvenils davart lur ideas, sömis, visiuns e giavüschs. L’avertüra ufficiala dal «Spiert aviert 1997» vaiva gnü lö a Malögia, ingio cha’l chantautur Linard Bardill ha fascinà il giuven public cun sias chanzuns fantasticas ed umoristicas. La davomezdi vaivan las partecipantas e’ls partecipants da 18 fin 25 ons gnü l’occasiun da verer il film «Sylvie» da l’Agüd d’aids grischun e da discuter in segua davart quel tema actual. Preschantà a Malögia ils differents lavuratoris In lündeschdi saira vaiva lö a Schlarigna la «disco europeica», ingio chi s’ha pudü dudir musica da tuot ils differents pajais europeics, masdada da numerus dj’s giuvens. In mardi ha gnü lö a Malögia üna sairada teatrala cun Masha Dimitri. Dürant la rapreschantaziun ha l’artistamuossà sias abilitats acrobaticas ed artisticas multifarias. In marcurdi vaiva gnü lö üna tschaina d’alp. In venderdi ha gnü lö sülla staziun d’immez da la funiculara Segl Furtschellas la festa finala dal «Spiert aviert». In sonda ha gnü lö l’arrandschamaint da transfer, ingio cha las partecipantas e’ls partecipants dal «Spiert aviert 1997» han preschantà ils differents lavuratoris. Ils passa 150 partecipants s’han inost e vest: che s’ha müdà daspö Perestroyka e Glasnost» han discus davart aspets politics, economics e da la sgürezza politica dals pertocs. L’influenza da la revoluziun dals gens sün nossa società Al «Spiert aviert» han las partecipantas e’ls partecipants implü gnü l’occasiun da’s partecipar al lavuratori «Personal journeys». S’occupond da l’art, scrivond e fond meditaziuns hana provà da chattar l’agna identità ed examinà la colliaziun cun sai svess e culs contuorns. Il böt da quel workshop d’eira da rinforzar l’acceptanza da l’agna persunalità e d’intimar ils giuvenils da realisar lur sömis. A Segl esa gnü discus davart la politica europeica e la politica d’economia internaziunala. Cun la lavur da giuventüna in general e cun las differentas opticas da las majoritats e da las minoritats s’ha confruntà il lavuratori «ils giuvenils tanter cunfins e schanzas: Tuot es ün process!» A Schlarigna esa gnü discus davart las perspectivas dal turissem i’l spazi alpin, las pussibiltats da guadagn per las prosmas generaziuns e l’avegnir dal spazi natüral. Eir effets ecologics, las perspectivas da la concurrenza internaziunala e’ls problems dals giuvenils in Engiadina sun gnüts examinats plü daspera. Las partecipantas e’ls partecipants dal lavuratori «l’influenza da la revoluziun dals gens sün nossa società» han trattà ils temas medizina umana i’l context cun la vita sociala, il nudrimaint i’l Terz muond, sgürezza ed ambiaint, il svilup da la scienza e quel da la tecnica.
|
1997
|
rm_quotidiana.053098
|
rm_quotidiana_1997.xml
|
rm-vallader
|
A la Scoula media e turistica (SMT) a Samedan ha gnü lö l’eivna passada il lavuratori «binderas da l’arch refractiv», ingio chi vessan pudü far part eir giuvenils indigens. Las binderas, chi voulan far attent a l’ideologia dal «Spiert aviert», vegnan scumpartidas in tuot l’Europa. Las partecipantas e’ls partecipants dal lavuratori «drama cultural stereotip: teater intercultural» a l’hotel Maloja Palace s’han confruntats cun la sensibilità culturala. Insembel hana provà d’incleger meglder las differentas culturas e d’evitar dischaccords e conflicts, chaschunats pervi da la multiculturalità.
|
1997
|
rm_quotidiana.053099
|
rm_quotidiana_1997.xml
|
rm-vallader
|
Il lavuratori cul tema «Energia solara – üna pussibiltà per evitar la catastrofa climatica» a la Chasa da giarsuns, s’ha occupà dal potenzial da l’energia solara. A l’Ospidal regiunal a Samedan han ils giuvenils discus intensivamaing davart ils temas pregüdizis, violaziun e soluziuns per conflicts. Ün ulteriur lavuratori s’ha occupà da la dumonda, sco chi’s pudess crear ün avegnir ecologic. Las giuvnas e’ls giuvens dal lavuratori «aua da flüm, lavadüras, aua soncha H2O» han examinà ils differents aspets da l’elemaint aua.
|
1997
|
rm_quotidiana.053100
|
rm_quotidiana_1997.xml
|
rm-vallader
|
Fat ün film davart il forum pels giuvenils da l’Europa Las partecipantas e’ls partecipants dal lavuratori «ir suot aua – la schanza da l’aua» als Bogns curativs a San Murezzan han erui las differentas fuormas da l’aua e l’importanza da quel elemaint per l’Engiadin’Ota e pel turissem. Oters partecipants dal forum europeic per giuvenils han fat insembel ün film davart il «Spiert aviert» cul motto «purtrets dvaintan realtà: impissamaints – pleds – purtrets – acziuns».
|
1997
|
rm_quotidiana.053101
|
rm_quotidiana_1997.xml
|
rm-vallader
|
La festa finala da venderdi saira illa staziun d’immez da la funiculara Segl Furtschellas ha sport als partecipants, manaders dals lavuratoris, organisatuors ed indigens amo üna jada la pussibiltà da s’inscuntrar, da discuter e da’s divertir. Pel trategnimaint musical ha pisserà la band da la Svizra da l’ost «Strange world», chi ha sunà in quell’occasiun eir la chanzun «Open mind», chi han scrit aposta pel «Spiert aviert 1997». Sü Segl sun lura eir gnüdas trattas sü las binderas da l’arch refractiv, üna lavur cumünaivla da differents lavuratoris. Davo la tschaina ha la gruppa da teater preschantà il drama cultural «Stereotyp», chi trattaiva davart l’incletta vicendaivla tanter las differentas linguas e culturas da l’Europa. Discriminaziuns in mincha fuorma ston gnir evitadas Davo il fondue (i’l restorant ed oura sün terassa as vaiva derasada ün’odur penetranta da chaschöl e da vin) esa amo lönch gnü discus, bavü, ris e debattà. Chi preferiva da star dadaint, chi as rechattaiva oura sülla terassa, baderlaiva, contemplaiva la glüna creschainta, s’insömgiaiva o reflettaiva. Pür lönch davo mezzanot s’han tuots darcheu instradats vers Malögia. A la preschantaziun finala dals differents lavuratoris da sonda avantmezdi illa sala polivalenta a Malögia han las partecipantas e’ls partecipants dat üna survista da las lavuors i’ls lavuratoris e «Spiert aviert» d’eiran dal maniamaint, cha mincha minorità inrichescha nos muond e cha minchüna e minchün fa part in qualche möd ad üna gruppa minoritaria. Indispensabel per üna convivenza paschaivla dals pövels europeics saja, cha las ot valuors universalas gnian resguardadas ed applichadas, nempe l’amur, la güstia, la libertà, la vardà, la cumünanza, la tolleranza, la respunsabiltà e’l respet per la vita. Fabrichà punts tanter ils pajais Dürant la discussiun, ingio cha minchüna e minchün ha gnü la pussibiltà da s’exprimer, han giuvnas e giuvens da tuot ils differents pajais da l’Europa discuorrü davart lur impreschiuns e maniamaints. «Quist d’eira il plü ferm ed il plü profuond Spiert aviert», ha dit Jürg Rother, il president da la società «Spiert aviert». Ils partecipants, organisatuors e manaders dals lavuratoris hajan fabrichà insembel punts tanter lur pajais. Ils organisatuors sajan obliats da pisserar per la cuntinuaziun dal «Spiert aviert» e las partecipantas e’ls partecipants possan derasar in lur pajais las experienzas fattas e cun quellas eir il «spiert aviert» da l’arrandschamaint multicultural. Sün trais gronds placats han las partecipantas e’ls partecipants dal «Spiert aviert» pudü notar lur impreschiuns. Ils giuvenils han reagi seguaintamaing: Ün’istorgia sainza fin, n’ha survgnü üna pruna energia, ün’experienza interessanta ch’eu mai nun invlidarà, ün’experienza profuonda ingio cha visiuns per l’avegnir vegnan sviluppadas da maniera optimistica, spranza, lavur ed «I’ll be back for ‘99»! Ils giuvenils fan palais lur visiuns ed ingaschamaint Tuot las decisiuns trattas, ils giavüschs formulats, las visiuns elavuradas e’ls böts previs vegnan comunichats in fuorma d’üna charta als politikers importants dals pajais europeics. Quella charta cuntegna propostas areguard la convivenza, l’ambiaint e la comunicaziun, e dess implü atschegnar a l’ingaschamaint, las pretaisas, las spranzas e las visiuns dals giuvens partecipants. «Ils giuvenils han pudü far dürant quista eivna experienzas importantas. Il Spiert aviert dessa chattar dal 1999 sia cuntinuaziun», uschè Jürg Rother. «Il Spiert aviert nun es a fin, dimpersai chatta illa vita da minchadi sia cuntinuaziun», ha dit il president da la società «Spiert aviert» a la fin da seis pled. A l’arrandschamaint final d’eiran invidats eir exponents da la politica, da l’economia e da la cultura. Eir ils indigens füssan stats invidats. Mo l’interess, tant da la vart dals rapreschantants, da la populaziun indigena e dals giuvenils da la regiun (fond part a qualche lavuratori), es stat minim fin deplorabel.
|
1997
|
rm_quotidiana.053102
|
rm_quotidiana_1997.xml
|
rm-vallader
|
Il champiunadi da skis sün l’erba a Müstair es i a fin her cul super G. L’Italia e la Tschekia han parti quels quatter titels da champiun mundial. La cuorsa dals homens ha guadagnà Michael Macat da la Tschekia, 47 tschientavels avant l’Austriac Christian Balek ed il Talian Fausto Cerentini. Il prüm Svizzer Roland Mathis es rivà sülla sesavla plazza. Pro las duonnas ha guadagnà la Taliana Paola Bazzi avant la Svizra Erika Bircher e la Tscheca Sylvia Lipcikova. Viceversa han fat ils juniors Eir pro’ls juniors es i ün titel dal super G a l’Italia ed ün a la Tschekia. Là ha pro’ls homens Edoardo Frau battü seis cumpatriot Fulvio Adrizzi avant il Frances Francois Lalubie. Pro las duonnas junioras stan cun las plazzas ün e duos las duos Tschecas Katheriana Sustrova e Katherina Nemcova süsom la lista da la rangaziun avant Antonella Manzoni da l’Italia. Resultats da cumbinaziun Cun l’ultima cuorsa esa stat uschè inavant, chi sun gnüdas cuntschaintas eir las rangaziuns da la cumbinaziun. Là ha l’Austriac Christian Balek pudü defender sia pusiziun da la prüma plazza ch’el ha gnü davo il slalom. Cun sia rangaziun sco seguond aint il super G ha el laschà a Cerentini davovart. Quel ha bainschi guadagnà il super G, ma aint il slalom dal di avant d’eiral stat be terz. Balek ha dimena ramassà trais titels da champiun: Quel dal slalom, quel dal slalom gigant e quel da la cumbinaziun. Amo meglder bilantsch ha fat Paola Bazzi. Ella es güst ida cun tuot ils quater titels da champiunessa ed ha laschà duos voutas a la ex champiunessa svizra Erika Bircher e duos voutas a sia cumpatriota da l’Italia, Christina Mauri sülla plazza culla medaglia d’argent. Ferms juniors talians Ils juniors talians han invezza parti ils quatter titels da champiun tanter pêr. Massimo Polizzi ha guadagnà il slalom ed il slalom gigant, Edoardo Frau ha la medaglia d’or i’l super G e Fulvio Adrizzi ha guadagnà la cumbinaziun cun sias duos seguondas plazzas illas duos disciplinas chi quintan per quella, nempè il slalom ed il super G. Las duonnas junioras han stuvü surlaschar eir illa cumbinaziun il titel a la Tscheca, Katherina Sustrova. La buna seguonda plazza aint il slalom ha manà argent da cumbinaziun per la Francesa Celine Kopp eir scha aint il super G ha quella gnü da’s laschar batter amo da ses da sias concurrentas.
|
1997
|
rm_quotidiana.053114
|
rm_quotidiana_1997.xml
|
rm-vallader
|
Üna zona da tensiun ota sur l’Irlandia as schlada oura fin sur las Alps ed influenzescha l’ora in Svizra. In tuot il pajais esa previss per hoz bell’ora e sulagliv cun temperaturas chi’s dozzan da 10 grads dürant la daman, fin 22 grads al nord e 28 grads al süd dürant la davomezdi. Eir las temperaturas illas Alps dessan esser agreablas cun ün ventin moderà. Il cunfin da nolla grads as dozza sün 4500 meters sur mar. Illa Svizra Bassa daraja tschiera da la daman. Pels prossems dis esa eir da spettar sulai e chod. In venderdi davomezdi lura daja plövgia.
|
1997
|
rm_quotidiana.053119
|
rm_quotidiana_1997.xml
|
rm-vallader
|
Ch’el saja cuntaint chi’d es reuschi a la Cumischiun da l’Ospidal regiunal d’Engiadin’Ota d’elavurar e da preschantar al suveran üna nouva ledscha d’ospidal, chi correspuonda a las structuras actualas da la chasa, scriva il president ed anteriur mastral Guido Lazzarini in seis rapport annual. Displaschaivelmaing nu saja reuschi neir l’on scuors da frenar la reducziun permanenta da l’occupaziun dals lets. Schlargià cun l’ambulanza la sporta existenta Motivs per quella situaziun saja tanter oter l’augmaint da las prestaziuns medicinicas ambulantas in plazza da la chüra staziunaria e la reducziun dals trategns a l’ospidal grazcha a metodas da trattamaint ed a tecnologias modernas. La cumischiun ha perquai decis da tour in vista duos masüras da raziunalisaziun. Quai sun l’introducziun da l’uscheditta sporta da lets flexibla cun capacitats chi varieschan tuot seguond la stagiun e la reducziun interdisciplinaria da plazzas da servezzan. La decisiun da surtour pels 1. october 1996 il servezzan d’ambulanza, pudess avair consequenzas positivas per l’ospidal, manaja Guido Lazzarini. Il servezzan d’ambulanza significha ün schlargiamaint important da la sporta da prestaziuns da l’Ospidal regiunal d’Engiadina Ota per la populaziun indigena e pels giasts. L’ospidal voul accumplir las incumbenzas spettadas Dond ün sguard i’l avegnir ha il president da la cumischiun da l’ospidal manzunà in seis rapport in prüma lingia la renovaziun cumplessiva dal stabilimaint total. I’s stopcha tanter oter modernisar la part d’allogi, spostar e schlargiar localitats da trattamaint etc. Cun quellas masüras dess l’ospidal esser in cas da surtour e d’accumplir eir in avegnir las incumbenzas funcziunalas e da standard, chi vegnan hozindi spettadas.
|
1997
|
rm_quotidiana.053125
|
rm_quotidiana_1997.xml
|
rm-vallader
|
A la fin da seis rapport exprima Guido Lazzarini, chi banduna la cumischiun da l’ospidal davo ün temp d’uffizi da dudesch ons, amo il giavüsch, cha l’ospidal regiunal, ün’instituziun regiunala importanta pel servezzan da noss conumans amalats, possa giodair eir in avegnir il sustegn necessari da la populaziun e da las autoritats. Il mastral spera, cha l’ospidal possa accumplir eir in avegnir si’incumbenza pretensiusa, malgrà il fat, cha las cundiziuns sül sectur da la sandà dvaintan adüna plü difficilas. Scolaziun cuntinuanta ed intensiva dals collavuratuors Il 101avel rapport annual da l’Ospidal regiunal d’Engiadin’Ota cumpiglia tanter oter infuormaziuns cumplessivas davart mincha singula partiziun. Per cha’l servezzan da transport possa plainamaing accumplir las lezchas, haja quai bsögnà ün lung temp da preparaziun. Uossa però constata quel a las pretaisas e spordscha tanter la flexibiltà necessaria. Cha’l nomer d’urgenza 851 88 88 chatta pro la populaziun gronda acceptanza. Meras importantas da quel servezzan sun la collavuraziun intensiva culs meidis chi praticheschan e la scolaziun cuntinuada dals collavuratuors. Illa partiziun da chirurgia sun gnüdas trattadas dal 1996 totalmaing 1089 persunas. L’on avant importaiva quella cifra 1226.
|
1997
|
rm_quotidiana.053143
|
rm_quotidiana_1997.xml
|
rm-vallader
|
436 scolaras e scolars (244 mats e 192 mattas, 159 interns e 277 externs) han cumanzà l’eivna passada il nouv on da scoula a la scoula media a Zuoz – per l’intrapraisa d’eira quai fingià il 93avel cumanzamaint da l’on da scoula. Innovaziuns importantas markeschan il cumanzamaint. Cul titul «Summer camp» ha gnü lö dürant las vacanzas da stà ün cuors intensiv da tudais-ch e d’inglais da duos eivnas. Passa 30 mats e mattas tanter 12 e 16 ons da divers pajais europeics – tanter oter da la Russia, da la Türchia, da l’Ingalterra mo impustüt da l’Italia, han fat adöver da quella sporta attractiva. Il Lyceum alpinum ha lantschà ün «International Baccalaureate» Els nun han be gnü l’occasiun d’imprender linguas, dimpersai eir da gnir a cugnuoscher l’Engiadina ed üna part da la Svizra. Il Lyceum alpinum Zuoz lantschescha quist on cuors d’instrucziun per la partiziun inglaisa «International Baccalaureate». Sün las candidatas e süls candidats spetta ün program multifari, chi düra duos ons. Minchüna e minchün chi s’interessa pel Lyceum alpinum e chi posseda ün computer pc, po uossa contactar la scoula media da maniera «online». Il Lyceum alpinum Zuoz ha d’incuort realisà i’l Internet ün’agna pagina web cun l’adressa: http://www.lyceum-alpinum.ch. La pagina infuorma davart il program da scoula e’ls arrandschamaints. Las infuormaziuns vegnan adattadas cuntinuadamaing. Il sport e la cultura sun fingià adüna stattas püttas importantas dal Lyceum. Cun numerus arrandschamaints ha la scoula media adüna darcheu provà da metter accents. Cun l’introducziun da l’uschedit corner «Lyceum in concert» gnarà l’elemaint music promovü in avegnir amo plü intensivamaing. Solists e fuormaziuns da taimpra naziunala ed internaziunala preschantaran ouvras classicas, talas da la moderna ed il stil da musica jazz. Dasper musicists cuntschaints dessan però eir talents giuvens avair la pussibiltà da concertar i’l rom da las occurrenzas culturalas. L’arrandschamaint «Lyceum in concert» cumainza cul concert dal pianist da jazz cuntschaint George Gruntz in schner dal prossem on.
|
1997
|
rm_quotidiana.053144
|
rm_quotidiana_1997.xml
|
rm-vallader
|
Toni, il bun chatschader ed amo plü bun frodulader, hom da statura robusta, ün veritabel pajaz, cun fouras nas sco cuccars da tet ed üna leua d’ün meter, ögls sco coppalas e mustazs sco üna scuetta, ün tip cun üna bocca sco’n s-chaf, in la quala nu manca ün stöz da püpa, chi stira il sbavus lefatsch fin giò pro’l misun, quist armaint original, quist veritabel sach da vizs e mots m’ha quintà plüssas aventüras da chatscha. Quista descripziun po be derivar da la penna da Men Rauch (1888–1958), il venerabel e paschiunà chatschader da Scuol. El chi ha eir tut spraisa in üna poesia pel sistem da chatscha grischun culs pleds: «Fintant il sang tras las avainas vibra/nus cumbattain per nossa chatscha libra.» Ma cuntinuaina cun las aventüras cha Toni ha fat palais a Men Rauch: «Üna jada d’eira bod pel min. Stomi e böglia as revoltaivan. Ils docters squassaivan il cheu. Be spettai, meis pruoders, scha vo nu’m savais güdar, schi am güda svessa. Cluotschind m’ha eu struozchà a la bavraduoira d’aua insalada e n’ha dat üna lappada sco’n vadè. Bod tmaiva da schloppar, sco a s.t. il Tiroler da Danuder, ma per invlüdar turmaints, duluors chatschadriglia inaspettada, poz la flinta a la peidra e vögl star sü. Ma chi descriva mia stupefacziun, cur ch’eu, trond sü las chotschas, chi dürant l’agitada chatscha d’eiran crodadas aint ill’aua, chat in quellas ün clap forella da passa ün kil.» Sia püppa ch’el dürant il raquint vaiva tgnü in man, ha uossa Toni miss in bocca e davo constatà chi saja fö e ch’ella tira, ha’l fat per conclusiun sia solita grimassa ed ha dit: «Ed uossa pudais crajer o laschar, mo vaira esa: Furtüna sur furtüna!» Chi chi’d es üna jada stat tschantà al tavolin cun üna gruppa da chatschaders, pudess sainza dubi eir quintar da quists evenimaints. Schi’s tratta lura da la vardà, da sfüflas o scha’l chatschader va in fanzögna, quai sto l’auditur esser bun da valütar svess. La chatscha da chavriölins es contestabla Raduond 6000 chatschaders van a chatscha in Grischun. Intant cha l’effectiv da la sulvaschina d’ungla s’affà hozindi plü o main cun las relaziuns localas, nu s’haja pudü ragiundscher quista mera pro’ls chavriöls. Il nouv concept cumpiglia perquai duos böts: El voul regular surpopulaziuns localas o regiunalas e realisar eir pro’l chavriöl üna chatscha tenor il princip persistent. Quai pretenda üna chatscha plü intensiva dals chavriölins e da las chavras da chavriöl. Scha’ls plans da reducziun nu pon gnir realisats, sun previssas amo chatschas specialas. In Grischun vivan hoz 16 000 fin 18 000 chavriöls. Cha’l chatschader possa güdar cun üna chatscha da regulaziun a mantgnair quista spezcha sulvadia fascinonta ed ad üna coexistenza tanter sulvaschina e god, vegna argumentà d’üna vart. Chi nu fetscha dabsögn da sajettar d’utuon chavriölins be nats, dischan ils oters. Cha quai nu saja in ultim eir üna dumonda da charità e da respet invers la bes-cha.
|
1997
|
rm_quotidiana.053145
|
rm_quotidiana_1997.xml
|
rm-vallader
|
Tour ed ir a chatscha. Cun la flinta sün güvella vegn da la val aint. Las bellezzas da la natüra nu m’interessaivan quel di, eu d’eira be feil e fotta e rabgia, e mincha verm surgniva üna zappada e mincha lindorna üna pajada. Quai d’eira il sfogo natüral da las convulsiuns e duluors internas. Quellas però han tschüf uossa ün’otra fuorma, üna fuorma eruptiva, quai chi m’ha sforzà da’m fermar davo üna peidra sper il flüm. Dürant quist critic mumaint am schmütscha l’ögl, ed eu vez vidvart l’aua üna leivra. Toni es chatschader in chenüna posiziun chi saja. – Svelt dun man la flinta, e cun ün paiver sur l’aua via, tilla met in rain. Inaquella capita üna vuolp chi sgüramaing perseguitaiva la leivra. Ma Toni vaiva amo adüna la flinta a massella e cun ün cuolp bain mirà our da tschella chonna n’haja toc eir la vuolp chi’d es restada sper la leivra.
|
1997
|
rm_quotidiana.053146
|
rm_quotidiana_1997.xml
|
rm-vallader
|
Quista saira a las 21.00 prelegia il scriptur da crimis zürigais Peter Zeindler i’l hotel Waldhaus a Segl parts our da seis nouv roman «Salon mit Seerosen». Fin uossa basaivan sias istorgias plain tensiun impustüt sül temp da la Guerra fraida cun tuot la scena d’agents e’ls donatuors d’uordens dubius. Quella situaziun s’ha uossa müdada. Adonta cha la Russia es amo adüna ün factur imnatschond i’l cudesch actual dal scriptur svizzer cuntschaint, giova quella impustüt üna rolla sül sectur da l’augmaint dal chapital. Zeindler integrescha in seis nouv cudesch eir il scenari e las activitats dals lavadrunzs da raps. Peter Zeindler es nat dal 1934 a Turich. Davo il stüdi da germanistica e d’istorgia d’art a l’università da Turich ha el instrui in divers instituts da Goethe. Daspö’l 1974 lavura el sco scriptur e schurnalist independent.
|
1997
|
rm_quotidiana.053147
|
rm_quotidiana_1997.xml
|
rm-vallader
|
In venderdi saira ha pudü salüdar il president, Hubert Bezzola, ils commembers da la Snaf our da la Val Müstair, l’Engiadina Bassa e la Val Samignun per la prüma radunanza generala chi’d ha gnü lö a l’Institut otalpin da Ftan. Als prüms lügl da l’on passà d’eira gnüda fundada a Zernez la società portadra per la basa da trenamaint per giuvenils da la Federaziun grischuna da skis. In seis rapport ha lodà il president tuot l’agüd ed il sustegn chi’d es gnü prestà per realisar quela. El ha dit, cha la Snaf saja stat ün sömi chi s’haja realisà e cha las aspetativas da quell’organisaziun sajan gnüdas battüdas da l’acceptanza e la popularità cha la Snaf gioda hoz in tuot la regiun. El ha però eir remarchà chi sajan uossa fats ils prüms pass da l’organisaziun giuvna, ma co cha que saja cun imprender a chaminar, sajan da far amo blers pass chi gnaran lura adüna plü sgürs. Il prüm inviern d’actività Ils schefs dals resorts alpin, nordic e snowboard, Erwin Tschenett, Marco Müller e Martin Lauber han pudü rapportar d’activitats cun success dürant la prüma stagiun d’inviern ed eir da las activitats da trenamaint dürant la stà. Intant cha las duos disciplinas alpin e nordic giodan bler interess e cha l’organisaziun po prestar bler per güdar als giuvenils da la regiun in lur success, as qualifichescha la disciplina da snowboard tras la qualità e na tras la quantità. Il champiun mundial, Fadri Mosca, es stat intant l’unic sportiv activ in quella disciplina. In tuottas trais spartas da la società pon gnir fats amo müdamaints per megldrar l’organisaziun, ma culla prüma stagiun da la Snaf as po esser cuntaint. Per tuot as dovra raps Ün important factur per la gestiun da la Snaf sun las contribuziuns dals commembers e dals sponsuors. Per la prüma gestiun ha il chaschier, Daniel Bulfoni, pudü preschantar ün quint cun ün bel vanz. El ha declerà cha quel resulta però pervia cha l’actività da trenamaint cun pajas da trenaders e spaisas ha cumanzà pür ün toc per l’on aint e cha la prüma gestiun rapreschantativa pels cuosts sarà pür la prosma. Il fat cha’l quint vegn manà professiunalmaing es gnü lodà per quel eir da la vart da la Federaziun grischuna da skis. La radunanza ha eir fingià fat bun ils prüms müdamaints dals statuts. I’s tratta qua da duos puncts, l’on da gestiun dess dürar in avegnir dals 1 mai fin als 30 avrigl ed esser uschè congruent cun quel da la Federaziun grischuna da skis. Il prüm on ha dürà dals 1 lügl fin als 1 gün. Il seguond punct pertocca üna roschada aint la suprastanza. La coordinaziun tanter scoulas e la Snaf fan ils schefs da ressorts, uschè cha que nu dovra ingün oter per far quella lezcha. Ils duos suprastants Theo Jenal e Peter Molinari sun dimena uossa gnüts tschernüts insembel cun Myrtha Fasser sco rapreschantants da las trais valladas.
|
1997
|
rm_quotidiana.053148
|
rm_quotidiana_1997.xml
|
rm-vallader
|
Gianin Müller es gnü elet da la radunanza sco president nouv. Bezzola vaiva demischiunà e Müller ha surtut quella carica per duos ons. Onurificaziuns Ot sportists activs da la Snaf sun gnüts onurats per lur prestaziuns. Gianin Müller chi’d ha preschantà l’onurificaziun ha remarchà cha onur a la Snaf han fat tuot ils giuvenils e cha’ls criteris per onurificaziuns sajan adüna relativamaing subjectivs. Perque ha la suprastanza decis dad onurar a Gian Caviezel, Andrea Florinet, Fadri Mosca, Sarah Pitsch, Corsin Rauch, Cornelia Städler, Duri Sulzer ed Armon Steiner sco rapreschantants per tuot ils giuvenils activs.
|
1997
|
rm_quotidiana.053151
|
rm_quotidiana_1997.xml
|
rm-vallader
|
I saran stats vaira blers lectuors chi varan gnü fadia da crajer a lur agens ögls legiond ils artichels illa Quotidiana ed illa SO dals 1. settember reguard la halla da glatsch in Gurlaina a Scuol. E plüs han manià chi füss da s’intermetter almain per quai chi concerna la Fundaziun Giovannina BazziMengiardi. Mo, insè, perche s’intermetter già cha tuot sarà – s’inclegia – legal? E lura! Cur chi nu’s sa co cha las chosas stan in vardà e chi nu’s riva d’eruir quai, esa meglder da taschair chamön. (Co chi va a man cun da quels chi be calumnieschan a glieud da bain, as saja.) Il fieuter e’l mecanissem da dependenzas funcziuna massa bain – seguond la devisa: Eu lav tias piclas e tü mias, adascus! E lura at güda in cas dals cas ch’inchün füss uschè sfruntà da scuvernar nossas deponias da … La realisaziun d’interess privats (maniada es eir l’ambiziun da far carriera politica) funcziuna a perfecziun. Eir tras la cumulaziun da mandats politics/economics as poja far frunt a mincha attacha. I s’es apunta a la funtana ed a bügl. I vain avant cha tal o tal es per exaimpel mugliner dal muglin cun l’aua d’sort ch’el tira cun ün’agilità surprendenta sün sia rouda ed a listess mumaint eir inspecter da farina e vittürin e … e… O dit deschifradamaing: Ün mastral es a listess mumaint eir … e … e … Eu poss m’abstgnair d’adüer exaimpels concrets. Quels sun cuntschaints a tuots e – quai chi’d es il plü mal – i vegnan tolerats. Ün nosch cuntegn per üna populaziun in üna democrazia indirecta – ah, am s-chüsai! – in üna democrazia directa. Directa, sco la via dal man public aint illa buorsa privata. Be ün pêr dumondas Basta! Il plü da tuot esa oramai permiss da far dumondas. Schi dimena! Per cuvernar il deficit da la halla da glatsch in Gurlaina dessan gnir impuondüts eir 200 000 francs da la Fundaziun G. Bazzi-Mengiardi. Vaina propa let inandret? Uossa la dumonda chi’s tschainta da sai: Es quella fundaziun destinada per cuvernar simils deficits o è’la plüchöntsch üna fundaziun per promoziun culturala? E chi dispuona da quels raps? Es quai sar Not Carl in aigna redschia o sun quai (eir) ils mastrals dals circuls d’Engiadina Bassa? Da meis algord d’eira quai almain fixà uschè, cur ch’eir eu am n’ha intermiss per cha quista fundaziun vegna ad avair seis domicil in Engiadina. Eu dubit eir cha la testadra, duonna Giovannina Bazzi-Mengiardi barmöra, haja propa gnü l’intent da sustegner cun sia generusa donaziun hallas da glatsch! Salv errur craja cha eir ils mastrals da l’Engiadina Bassa hajan pled in chapitel. Ma eu poss am sbagliar. O das-chna forsa be ninar cul cheu e dir schi ed amen? L’otra dumonda es l’appel dals respunsabels da la chosa a la solidarità da la regiun. A mai am para cha quai saja plüchöntsch üna pressiun co ün appel a la solidarità, almain da tuot quel invers Samignun (SO dals 1. sett., pag. 3). L’ultima dumonda es üna fundamentala ed existenziala. Nu füssa da refüsar strictamaing ün simil agir e metter frains a da quists bainvugliaints padrins dischinteressats da la regiun?
|
1997
|
rm_quotidiana.053152
|
rm_quotidiana_1997.xml
|
rm-vallader
|
L’ora in Svizra vain destinada d’üna vasta zona da pressiun ota, chi s’extenda dal Mar atlantic fin sur las Alps. Fin in mardi a bunura regna in tuot la Svizra per gronda part ora sulagliva. Illa Svizra tudais-cha as fuorma l’avantmezdi tschiera spessa, la davomezdi splendura darcheu il sulai. Giò la Bassa regnan la davomezdi temperaturas da 19 grads, illa Svizra dal vest as s-choda l’ajer sün 22 e giò’l Tessin sün 27 grads (cunfin da naiv a 4500 m s. m.). Eir in marcurdi ed in gövgia splendura il sulai in tuot la Svizra. In regiuns plü bassas as fuorma l’avantmezdi tschiera.
|
1997
|
rm_quotidiana.053161
|
rm_quotidiana_1997.xml
|
rm-vallader
|
Quist on han lö per la prüma jada in tuots 26 chantuns da la Svizra ils «Dis dals monumaints averts». Als 13 da settember as drivan ils üschs da residenzas episcopalas, Implants clostrals, chasas da pravenda e sinagogas. Al visitadur spetta sper l’inscunter cun monumaints architectonics eir üna invista i’l andamaint quotidian da la vita in edifizis sacrals e lur contuorns. L’accent vain miss pro’ls edifizis e’ls cumplexs da la cumünanza da cretta catolic-romana. Mustér e Müstair Ad ün public vast vain sport la pussibiltà d’imprender a cugnuoscher l’istorgia da las construcziuns e da dar ün sguard davo las culissas dals «cuntschaints incuntschaints». Dal 1799 han ils Frances dat fö il cumün e la clostra da Mustér in Surselva. L’archiv e la biblioteca sun gnüts desdrüts, ils s-chazis d’art sun gnüts sequestrats sco contribuziun da guerra. Hoz vivan var 50 paders illa clostra e’l gimnasi vain visità da circa 200 scolars. La clostra da Müstair va inavo sün Carl il Grond. I’l 12avel tschientiner han las muongias dat nouva vita a la clostra. Illa baselgia s’haja chattà dal 1949/50 il plü grond ciclus da frescas chi’d es amo mantgnü.
|
1997
|
rm_quotidiana.053162
|
rm_quotidiana_1997.xml
|
rm-vallader
|
Fin l’on 2000 stöglian gnir serradas plüssas deponias in Grischun e’l Chantun nun ha amo üna soluziun pratichabla per las var 50 000 tonnas immundizchas l’on chi nu vegnan hoz amo arsas. Esa da’s dar da buonder scha singulas regiuns as fan agens impissamaints co gnir a tapin cun las directivas legalas chi aintran in vigur in pacs ons? a Surselva examinescha ün export da seis s-chart, l’Engiadin’Ota vaiva proponü ün’aigna brüschaduoira, l’Engiadina Bassa vaiva cumanzà ad ingrondir per blers raps sia deponia in Prà Dadora. Il tuot però adüna sainza saivs directivas cleras davart dal Chantun chi voul uossa cumbatter sco ün liun per cha l’idea d’üna brüschaduoira integrada illa Chemia dad Ems vegna sustgnüda da la Confederaziun. Al listess mumaint lascha savair l’uffizi federal respunsabel cha sajan avantman surcapacitats considerablas pro las brüschaduoiras in oters chantuns… a tmair es cha eir la via instradada uossa da la regiun d’Engiadina Bassa dvainta ün victima dal jeka-mi chantunal. Mincha aign’iniziativa in connex cun las immundizchas gnarà nempe bod o tard eliminada d’ün non-plus-ultra our da l’Uffizi chantunal per la protecziun da l’ambiaint chi – insè güstifichedamaing – tschercha üna soluziun chantunala pel problem. L’impuls per üna tela deriva però daspö duos ans unicamaing da las regiuns. Quai ch’ellas pon far uossa amo es da minimisar il don. La reorganisaziun interna (augmaint da l’effizienza, introducziun da la taxa da sach) da la politica d’immundizchas es in quist mumaint üna decisiun sabia da la Pro Engiadina Bassa. Quellas regiuns chi spettan uossa amo sül Chantun spettan sün Godot; quel nun neir mai gnü.
|
1997
|
rm_quotidiana.053163
|
rm_quotidiana_1997.xml
|
rm-vallader
|
Il terz forum europeic dals giuvenils «Spiert aviert» es d’incuort i a fin. La lavur da preparaziun pel «Spiert aviert 1999» es fingià gnüda cumanzada. In connex cun l’organisaziun e la realisaziun dal forum da quist on d’eiran però success divers discapits. Il respunsabel Felix Dietrich vaiva bandunà il comitè d’organisaziun. «Numerus aspets vaivan dat andit a mia decisiun.» Ils maniamaints davart l’integraziun da la regiun, las masüras da spargn, l’arrandschamaint da transfer e las missivas, sajan stats massa differents. Il «Spiert aviert 1999» sto in mincha cas avair lö «Il Spiert aviert ha per la Regenza üna gronda portada», ha dit il cusglier guvernativ Joachim Caluori a La Quotidiana. Fingià pro la fundaziun da la società haja la Regenza fat resortir cleramaing, ch’ella vöglia sustgnair e promouver l’inscunter dals giuvenils da tuot l’Europa, e cun els eir il spiert da la toleranza e dal respet vicendaivel per las differentas culturas. Areguard la dumonda davart la promoziun da l’interess da vart dals exponents politics, da l’economia e da la cultura ha dit il parsura da l’uffizi d’educaziun, da cultura e dal departamaint per la chüra da l’ambiaint: «Ils manaders dal forum ston far palais lur pretaisas ed ideas invers ils politikers da maniera plü clera e plü concreta.» «Adonta da tuot ils problems suna ün grond aderent dal Spiert aviert e cuntaint cha quel ha finalmaing pudü gnir realisà», ha dit Felix Dietrich. «Il quart Spiert aviert sto in mincha cas avair lö, però gnir organisà meglder.» Eu füss darcheu pront da m’ingaschar i’l ravuogl dal comitè d’organisaziun», ha manzunà Felix Dietrich. Daplü sustegn politic per la lavur dals giuvenils El propuona in quel reguard diversas müdaziuns. La suprastanza as stuvess tenor seis avis cumpuoner da daplüs indigens. «I füss meglder d’eleger a giuvenils indigens illa suprastanza. Eu sun satisfat chi dess illa regiun avuonda giuvenils cumpetents.» Üna mera centrala da Felix Dietrich es quella, cha las missivas dals giuvenils vessan daplü importanza politica. Il comitè d’organisaziun pel «Spiert aviert 1999» stopcha s’ingaschar plainamaing per la chosa ed esser pront da discuter. «Scha talas ed ulteriuras premissas vegnan resguardadas, schi es la probabiltà gronda, cha’l Spiert aviert po gnir realisà dal 1999.
|
1997
|
rm_quotidiana.053165
|
rm_quotidiana_1997.xml
|
rm-vallader
|
Claudio Andry, il nouv president da la cumischiun d’immundizchas da la Pro Engiadina Bassa (PEB), ha tematisà l’organisaziun da la gestiun d’immundizchas. Per üna fatschenda chi ha dat da discuter illa regiun daspö si’introducziun, as voula uossa chattar üna soluziun. L’incumbenza per allontanar las immundizchas sta suot la direcziun da la PEB. «Pro l’introducziun ha noss’associaziun regiunala consultà otras gestiuns da tal gener e sün basa da contrats existents ha’la stabili noss contrats da transport, dals implants e las deponias d’allontanamaint», ha dit il secretari da la PEB, Peder Rauch. Guadogn per la firma da transport? Respunsabiltà e ris-ch per la PEB! Ons a l’inlunga sun ils cuosts cha la gestiun d’immundizchas ha chaschà simplamaing gnüts scumpartits süls cumüns. Uschè resultaivan da regiun a regiun per part grondas differenzas da predsch. Cur cha tschertas regiuns han lura surlaschà parts da l’allontanamaint a firmas privatas, s’han muossadas las divergenzas in möd amo plü radical. Quista tenuta s’ha muossada fingià avant divers ons in üna discussiun tanter la mansteranza da Zernez e’l vegl president da la cumischiun d’immundizchas, Lüzza Rauch. Fingià da quel temp d’eira da constatar üna malcuntantezza cul sistem pratichà. Tant la PEB, in reguard la finanziaziun da la gestiun, sco eir la firma da transport Reto Crüzer da Scuol, in reguard il dictat dals predschs, han gnü da laschar plaschair critica. La PEB surpiglia hoz amo tuot ils cuosts fixs, ils cuosts variabels e’ls cuosts da persunal pel transport da las immundizchas, intant cha la firma Crüzer pissera – sainza concurrenza – per l’allontanamaint. La masüra dal pais:
|
1997
|
rm_quotidiana.053186
|
rm_quotidiana_1997.xml
|
rm-vallader
|
La comunicaziun, chi’d es previs per la fin da settember ün’aucziun da l’immobiglia da l’hotel Chesa Guardalej, haja chaschunà per part confusiun ed inquietezza. Perquai haja il cussagl administrativ da la Nouva Chesa Guardalej SA il bsögn d’infuormar e da calmar ils interessats. Illa circulara vegna rendü attent als seguaints puncts: «1. Güst esa, cha l’immobiglia d’hotel vain inchantada publicamaing als 26 da settember. Fingià illa comunicaziun dals 26 gün vain nus rendü attent al fat, cha nossa società ha cumprà tuot ils dabuns da las bancas e’ls impegns immobigliars. Per dvantar possessur da l’immobiglia stuvaina inchantar quella our da la massa da concuors da la società da gestiun precedainta. Quai es ün process dal tuottafat normal ed es in nos cas plüchöntsch üna fuormalità, cun quai cha nus vain cumprà ipotecas da plüs milliuns e chi nu sarà quasi da chattar inchün chi’d es pront da pajar daplü co la somma ipotecara al di d’aucziun. 2. Davo l’aucziun sarà nossa società la possessura da l’immobiglia d’hotel e pudarà lura realisar plainamaing las masüras previssas per manar inavant la gestiun d’hotel. Nus ans allegrain fich da pudair chürar e maladüsar noss giasts eir da quinderinavant fin la fin da la stagiun ed a partir da la stagiun d’inviern.
|
1997
|
rm_quotidiana.053187
|
rm_quotidiana_1997.xml
|
rm-vallader
|
Andry ha surdat per incumbenza da la cumischiun a la suprastanza da la PEB ün sböz d’ün quadern da dovairs. Quel tratta differentas tematicas. Il problem dess gnir scholt e, il Chantun pretenda la taxa da sach La gestiun da las immundizchas dess gnir reorganisada. La problematica in connex culs contrats existents ed in vista a la soluziun d’allontanamaint d’immundizchas da l’on 2000, sco eir las cunvegnas chi sun relativmaing veglias, ston gnir reponderadas. La cumischiun ha propost da desdir ils contrats da las immundizchas e da scriver oura las lavuors in concurrenza libra. Quai sun: Il ramassamaint da las immundizchas da chasa; il palperi; il chartun; il s-chart special e’l rument da fabrica.
|
1997
|
rm_quotidiana.053188
|
rm_quotidiana_1997.xml
|
End of preview. Expand
in Data Studio
La Quotidiana news articles in Romansh
This dataset has two subsets:
1997_2008: Articles published by La Quotidiana between 1997 and 2008. The articles have been retrieved from https://github.com/ProSvizraRumantscha/corpora and extracted from the original XML format.2021_2025: Articles published by La Quotidiana between 2021 and 2025. These articles have been extracted from WXR WordPress export files.
Annotation of Romansh Varieties
The dataset includes articles in different Romansh varieties: Rumantsch Grischun (rm-rumgr), Sursilvan (rm-sursilv), Sutsilvan (rm-sutsilv), Surmiran (rm-surmiran), Puter (rm-puter), and Vallader (rm-vallader).
- For the
1997_2008subset, the variety has been automatically annotated using an SVM classifier trained on the2021_2025config, among other data. More information here. - For the
2021_2025subset, the variety is based on manual processing by La Quotidiana editors.
License
CC BY 4.0 License.
© La Quotidiana.
- Downloads last month
- 55
Size of downloaded dataset files:
278 MB
Size of the auto-converted Parquet files:
148 MB
Number of rows:
158,957