[
  {
    "instruction": "Eleza kuhusu Nomino katika Kiswahili.",
    "input": "",
    "output": "Nomino ni maneno yanayotumiwa kutaja mtu, kitu, hali au mahali maalum. Kuna aina sita za nomino: nomino za pekee, nomino za kawaida, nomino za dhania, nomino za makundi/jamii, nomino za wingi, na nomino za kitenzi."
  },
  {
    "instruction": "Taja aina za Nomino na utoe mifano.",
    "input": "",
    "output": "Nomino zimegawanyika katika aina sita: (a) Nomino za Pekee – hutaja vitu mahususi kama Mto Nzoia, Fatuma, Nairobi, Ziwa Bogoria. (b) Nomino za Kawaida – hazianzi kwa herufi kubwa, mfano wanafunzi, wanainchi. (c) Nomino za Dhania – huonyesha dhana za kufikirika kama ukosefu, uhuni, uvivu. (d) Nomino za Makundi/Jamii – huonyesha makundi, mfano kikosi, zizi, kambi. (e) Nomino za Wingi – hupatikana tu kwa wingi, mfano maziwa, maji. (f) Nomino za Kitenzi – huundwa kutokana na vitenzi kwa kutumia kiambishi 'ku', mfano kusoma, kucheza, kulima."
  },
  {
    "instruction": "Fafanua maana ya Vitenzi katika Kiswahili.",
    "input": "",
    "output": "Vitenzi ni maneno yanayoeleza mambo yanayofanywa na pia hujulikana kama kiarifa. Mfano: mwanafunzi anacheza uwanjani, baba anaandika vizuri, Jumaa aliadhibiwa na mwalimu."
  },
  {
    "instruction": "Eleza aina za Vitenzi na utoe mifano.",
    "input": "",
    "output": "Aina za vitenzi ni: (a) Vitenzi Halisi – huelezea mambo yanayotendwa na huwa na viambishi awali na tampmati, mfano anakimbia. (b) Vitenzi Vikuu – hubeba maana kuu ya kitendo na aghalabu hufungamanishwa na kiambishi 'ku', mfano cheza, soma, kula, safiri. (c) Vitenzi Visaidizi – hutumika pamoja na vitenzi vikuu kwa kuwa haviwezi kujisimamia, mfano atakuwa akisoma, amekwenda kucheza, hawajawahi kuzuru."
  },
  {
    "instruction": "Eleza kuhusu Vitenzi Vishirikishi na utoe mifano.",
    "input": "",
    "output": "Vitenzi vishirikishi huashiria hali, hulka au tabia. Vipo vya aina mbili: (a) Vikamilifu – huchukua viambishi vya wakati (li, me, ta) na viambishi vya nafsi (ni, tu, u, m, a, wa). Mfano: hakumaliza, hakwenda, hakufanya, alikuwa. (b) Vipungufu – havichukui viambishi vya nafsi au wakati. Mfano: ngali, si, tu, ndi, japo. Sentensi: Juma ndiye mtangazaji bora mwaka huu; Ogala si kocha mzuri kama Kimanzi."
  },
  {
    "instruction": "Fafanua Vitenzi Sambamba na toa mifano.",
    "input": "",
    "output": "Vitenzi sambamba ni vitenzi viwili au zaidi vinavyotumika pamoja kutoa maana moja kamili. Mara nyingi hufungamana na vitenzi visaidizi na vyote huweza kuchukua viambishi vya wakati. Mfano: waliweza kuona, hatujaenda kumwona, aliweza kufundisha, alienda kumtembelea, atapaswa kusoma."
  },
  {
    "instruction": "Eleza maana ya Aina za Maneno katika Kiswahili.",
    "input": "",
    "output": "Sentensi huundwa kwa aina mbalimbali za maneno yaliyopewa herufi maalum: Nomino (N), Kitenzi (T), Kiwakilishi (W), Kivumishi (V), Kielezi (E), Kiunganishi (U), Kihusishi (H), Kihisishi (I)."
  },
  {
    "instruction": "Fafanua Nomino na toa mifano.",
    "input": "",
    "output": "Nomino ni jina litumiwalo kumtaja mtu, kitu, jambo, mahali au vitu mbalimbali. Mfano: Juma, Nairobi, Mto Nzoia, Ijumaa, Krismasi, Agosti."
  },
  {
    "instruction": "Eleza maana ya Kitenzi na toa mifano.",
    "input": "",
    "output": "Kitenzi ni neno linalotoa taarifa kuhusu kitendo kilichofanyika. Mfano: Timu ya Harambee ililakiwa kwa shangwe; Sisi tunacheza mpira; Kijakazi alipika wali."
  },
  {
    "instruction": "Eleza Kivumishi na utoe mifano.",
    "input": "",
    "output": "Kivumishi ni neno linalotoa habari zaidi kuhusu nomino na hujiri baada ya nomino. Mfano: kijana mtundu, wanaiunzi werevu, mwalimu mwenyewe, wananchi wengi."
  },
  {
    "instruction": "Fafanua Kiwakilishi na toa mifano.",
    "input": "",
    "output": "Kiwakilishi ni maneno au viambishi vinavyotumika badala ya nomino. Mfano: Nyinyi mtafukuzwa nyumbani leo; Atawinda wanyama; Nani amecheka?"
  },
  {
    "instruction": "Eleza maana ya Kiunganishi na utoe mifano.",
    "input": "",
    "output": "Kiunganishi huunganisha maneno au vifungu vya maneno ili kuleta uhusiano katika sentensi. Mfano: au, na, lakini, ilhali, licha ya, sembuse, ijapo."
  },
  {
    "instruction": "Fafanua Kielezi na toa mifano.",
    "input": "",
    "output": "Kielezi hufafanua zaidi vivumishi, vitenzi au vielezi vingine. Mfano: Baba alilima sana jana; Rashid alituzwa zawadi nzuri; Magaidi walilipuliwa vibaya."
  },
  {
    "instruction": "Eleza Kihisishi na toa mifano.",
    "input": "",
    "output": "Kihisishi (kishangao/kiingizi) ni maneno yanayoonyesha mshutuko au kustaajabu. Mfano: Lo! Sikujua kuwa jirani ni mwizi; Masalale! Nani yule?; Ah! Wacha niondoke sasa hivi."
  },
  {
    "instruction": "Fafanua Kihusishi na toa mifano.",
    "input": "",
    "output": "Kihusishi ni neno linaloonyesha uhusiano kati ya vitu mbalimbali. Mfano: Baba alitembea kando ya barabara; Mama aliweka maziwa ndani ya kabati; Monika aliweka mzigo wake chini ya meza."
  },
  {
    "instruction": "Eleza maana ya Kiimbo na toa mifano.",
    "input": "",
    "output": "Kiimbo ni jinsi sauti inavyopanda na kushuka mtu anapoongea, huibua maana ya maneno. Mfano: Mtoto anaandika barua (taarifa); Mtoto anaandika barua? (swali); Mtoto anaandika barua! (mshangao); Kachezeeni nje! (amri); Nisaidie (rai)."
  },
  {
    "instruction": "Fafanua Silabi na eleza miundo yake.",
    "input": "",
    "output": "Silabi ni tamko moja katika neno, herufi moja au zaidi zinazotamkwa pamoja. Kuna miundo miwili: (a) Silabi wazi – huishia kwa irabu, mfano i-ga, u-ngwa. (b) Silabi funge – huishia kwa konsonanti, mfano m-tu."
  },
  {
    "instruction": "Eleza maana ya Shadda/Mkazo na toa mifano.",
    "input": "",
    "output": "Shadda ni mkazo unaowekwa kwenye silabi fulani ya neno na hutambulishwa kwa alama ya ritifaa. Huwa kwenye silabi ya pili kutoka mwisho, kwenye vitenzi vya silabi moja au hubadilisha maana ya neno. Mfano: bara’bara (njia), ba’rabara (sawasawa), wala’kini (lakini), wa’lakini (dosari)."
  },
  {
    "instruction": "Taja makundi ya sauti za Kiswahili na fafanua.",
    "input": "",
    "output": "Sauti za Kiswahili hugawanyika katika: (a) Irabu – hutamkwa kwa ulaini bila hewa kuzuiliwa. (b) Konsonanti – hutamkwa kwa hewa kuzuiliwa katika ala za sauti. Ala za sauti ni mbili: tuli (kama meno, kaakaa) na sogezi (kama midomo, ulimi)."
  },
  {
    "instruction": "Fafanua uainishaji wa irabu katika Kiswahili.",
    "input": "",
    "output": "Irabu ni: /a/ katikati na chini, midomo imeviringa; /e/ mbele na kati, midomo imetandazwa; /i/ mbele na juu, midomo imetandazwa; /o/ nyuma na kati, midomo imeviringa; /u/ nyuma na juu, midomo imeviringa."
  },
  {
    "instruction": "Eleza uainishaji wa konsonanti katika Kiswahili.",
    "input": "",
    "output": "Konsonanti huainishwa kulingana na mahali pa kutamkia, kutetemeka au kutokutetemeka kwa nyuzi za sauti, na jinsi hewa inavyotoka. Makundi yake ni: Vipasuo, Vikwamizo/Vikwaruzo, Vipasuo kwamizo, Nazali, Kitambaza, Kimadende, na Viyeyusho/Nusu irabu."
  },
  {
    "instruction": "Eleza kuhusu Aina za Maneno katika Kiswahili.",
    "input": "",
    "output": "Nomino (N) ni neno linalotaja kiumbe, kitu, hali, mahali, tendo au dhana. Kuna aina mbalimbali za nomino kama vile: pekee, kawaida/jumla, jamii, wingi, dhahania na vitenzi jina."
  },
  {
    "instruction": "Fafanua Nomino za Pekee kwa mifano.",
    "input": "",
    "output": "Nomino za Pekee hutaja kitu kwa jina lake na hutambulisha upekee wake. Mwanzoni huandikwa kwa herufi kubwa. Mfano: Kamau, Mombasa, Alhamisi, Disemba, Kilimanjaro, Tana, Victoria, Hindi, Afrika."
  },
  {
    "instruction": "Taja aina sita za nomino na toa mifano.",
    "input": "",
    "output": "Nomino za pekee (Kamau, Nairobi), kawaida/jumla (mtu, gari), jamii (bunge, jamii), wingi (maziwa, maji), dhahania (amani, imani), vitenzi jina (kucheza, kuimba)."
  },
  {
    "instruction": "Onyesha sifa kuu za sentensi ya Kiswahili.",
    "input": "",
    "output": "Sentensi ni fungu la maneno lenye ujumbe uliokamilika, lina mpangilio maalum na muundo wa kiima na kiarifu."
  },
  {
    "instruction": "Bainisha aina tatu za sentensi kwa mifano.",
    "input": "",
    "output": "Sentensi sahili (Watoto wawili wanaelekea uwanjani), sentensi ambatano (Maria aliendelea kupika huku akiimba wimbo), sentensi changamano (Tunda alilonunua jana limeoza)."
  },
  {
    "instruction": "Tambua tofauti kati ya sentensi sahili na sentensi ambatano.",
    "input": "",
    "output": "Sentensi sahili huwa na kitenzi kimoja pekee na huwasilisha dhana moja, ilhali sentensi ambatano huundwa kwa kuunganisha sentensi sahili mbili na huwa na vitenzi viwili au zaidi."
  },
  {
    "instruction": "Orodhesha sifa za sentensi changamano.",
    "input": "",
    "output": "Huwa na kishazi tegemezi chenye kitenzi kinachovumisha nomino, huwa na kishazi huru kimoja au zaidi, na huwa na virejeshi kama amba, -o, -enye."
  },
  {
    "instruction": "Fafanua Kundi Nomino na Kundi Tenzi.",
    "input": "",
    "output": "Kundi Nomino ni sehemu ya sentensi inayoarifu kuhusu nomino na hutokea mwanzoni mwa sentensi. Kundi Tenzi ni sehemu ya sentensi inayoarifu kuhusu kitenzi na hutokea mwishoni mwa sentensi."
  },
  {
    "instruction": "Eleza maana ya virai katika Kiswahili.",
    "input": "",
    "output": "Virai ni vikundi vya maneno ambavyo havina maana kamili, aghalabu vinaundwa na maneno mawili au zaidi yanayoashiria kitu kimoja na hujengwa juu ya neno kuu."
  },
  {
    "instruction": "Toa aina nne za virai na mifano yake.",
    "input": "",
    "output": "Kirai nomino (KN), kirai kitenzi (KT), kirai kivumishi (KV), kirai kielezi (KE), kirai kihusishi (KH)."
  },
  {
    "instruction": "Chambua virai vilivyopo katika sentensi: 'Mzazi na watoto wawili werevu sana waliwasili shuleni leo asubuhi kabla ya mwalimu.'",
    "input": "",
    "output": "Kirai nomino: Mzazi na watoto wawili werevu sana; kirai kitenzi: waliwasili; kirai kielezi: leo asubuhi; kirai kihusishi: kabla ya mwalimu."
  },
  {
    "instruction": "Eleza maana ya Kirai Nomino.",
    "input": "",
    "output": "Kirai Nomino ni kikundi cha maneno chenye nomino kama neno kuu. Mfano: watoto wawili werevu, mwalimu wetu mpendwa."
  },
  {
    "instruction": "Toa mifano mitatu ya Kirai Nomino.",
    "input": "",
    "output": "Mzazi mwenye upendo, nyumba kubwa ya ghorofa, watoto wachanga wawili."
  },
  {
    "instruction": "Fafanua Kirai Kitenzi.",
    "input": "",
    "output": "Kirai Kitenzi ni kikundi cha maneno chenye kitenzi kama neno kuu. Mfano: wanakimbia haraka, waliwasili shuleni."
  },
  {
    "instruction": "Onyesha mifano ya Kirai Kitenzi.",
    "input": "",
    "output": "Ameandika barua ndefu, tulikuwa tukicheza uwanjani, wataendelea kusoma leo."
  },
  {
    "instruction": "Bainisha maana ya Kirai Kivumishi.",
    "input": "",
    "output": "Kirai Kivumishi ni kikundi cha maneno chenye kivumishi kama neno kuu. Mfano: werevu sana, mrefu mno."
  },
  {
    "instruction": "Toa mifano miwili ya Kirai Kivumishi.",
    "input": "",
    "output": "Mrembo ajabu, hodari kupita kiasi."
  },
  {
    "instruction": "Eleza Kirai Kielezi na upe mifano.",
    "input": "",
    "output": "Kirai Kielezi ni kikundi cha maneno chenye kielezi kama neno kuu. Mfano: haraka sana, leo asubuhi, kwa bidii kubwa."
  },
  {
    "instruction": "Taja mifano mitatu ya Kirai Kielezi.",
    "input": "",
    "output": "Kesho jioni, polepole sana, bila shaka yoyote."
  },
  {
    "instruction": "Fafanua Kirai Kihusishi.",
    "input": "",
    "output": "Kirai Kihusishi ni kikundi cha maneno chenye kihusishi kama neno kuu. Mfano: chini ya meza, karibu na shamba, baada ya mtihani."
  },
  {
    "instruction": "Onyesha mifano ya Kirai Kihusishi.",
    "input": "",
    "output": "Kando ya barabara, ndani ya nyumba, juu ya mlima."
  },
  {
    "instruction": "Eleza maana ya Vishazi.",
    "input": "",
    "output": "Vishazi ni kundi la maneno lenye kiima na kiarifu likiwa ndani ya sentensi kuu."
  },
  {
    "instruction": "Bainisha aina za vishazi.",
    "input": "",
    "output": "Kuna aina tatu za vishazi: vishazi huru, vishazi tegemezi, na vishazi viambatani."
  },
  {
    "instruction": "Onyesha tofauti kati ya Kishazi Huru na Kishazi Tegemezi.",
    "input": "",
    "output": "Kishazi Huru hutoa maana kamili pekee yake. Kishazi Tegemezi hakiwezi kutoa maana kamili bila kuunganishwa na kishazi kingine."
  },
  {
    "instruction": "Toa mifano ya vishazi viambatani.",
    "input": "",
    "output": "Baba analala na mama anapika. Mwalimu anafundisha na wanafunzi wanaandika."
  },
  {
    "instruction": "Fafanua Shamirisho na taja aina zake.",
    "input": "",
    "output": "Shamirisho ni nomino inayohusiana moja kwa moja na kitenzi. Aina zake ni: Shamirisho Kipozi (yambwa tendwa), Shamirisho Kitondo (yambwa tendewa), na Shamirisho Ala (yambwa kitumizi)."
  },
  {
    "instruction": "Onyesha mifano ya Shamirisho Ala.",
    "input": "",
    "output": "Mama alimpikia baba chakula kwa sufuria. Baba alipikiwa chakula na mama kwa sufuria."
  },
  {
    "instruction": "Eleza maana ya Ngeli za Nomino.",
    "input": "",
    "output": "Ngeli za nomino ni makundi ya nomino katika Kiswahili yenye sifa zinazofanana kisarufi, mfano: A-WA, U-I, U-YA, YA-YA, KI-VI, LI-YA, I-I, I-ZI, U-ZI, U-U, KU, PAKUMU."
  },
  {
    "instruction": "Toa mifano ya nomino katika ngeli ya A-WA.",
    "input": "",
    "output": "mtu-watu, mkulima-wakulima, mtume-mitume, Waziri-Mawaziri."
  },
  {
    "instruction": "Fafanua ngeli ya LI-YA na toa mifano.",
    "input": "",
    "output": "Ngeli ya LI-YA huwa na majina ya sehemu za mwili, dhana, vifaa na ukubwa. Mfano: jicho-macho, jina-majina, jitu-majitu, jambo-mambo, tunda-matunda."
  },
  {
    "instruction": "Chambua ngeli ya KU na taja mfano.",
    "input": "",
    "output": "Ngeli ya KU ni nomino zinazoundwa kutokana na vitenzi. Mfano: kuomba kwake kumemsaidia."
  },
  {
    "instruction": "Tambua ngeli ya nomino 'chakula'.",
    "input": "",
    "output": "Neno 'chakula' limo katika ngeli ya KI-VI."
  },
  {
    "instruction": "Toa maana ya Uundaji wa Maneno.",
    "input": "",
    "output": "Uundaji wa maneno ni mchakato wa kupata maneno mapya kutokana na mizizi ya nomino, vitenzi, vivumishi au vielezi kwa kuongeza viambishi."
  },
  {
    "instruction": "Onyesha mfano wa nomino inayotokana na mzizi wa kitenzi.",
    "input": "",
    "output": "kutoka kitenzi 'soma' hupatikana nomino: masomo, msomi, usomaji."
  },
  {
    "instruction": "Taja kitenzi kinachoundwa kutokana na mzizi wa nomino 'mlevi'.",
    "input": "",
    "output": "Kitenzi ni 'kulewa' au 'kulevuka'."
  },
  {
    "instruction": "Fafanua kivumishi kinachoundwa kutokana na mzizi wa kitenzi.",
    "input": "",
    "output": "Kivumishi kinachoundwa kutokana na mzizi wa kitenzi huchukuliwa kwa kubadilisha mzizi wa kitenzi kuwa kivumishi. Mfano: 'danganya' → 'danganyifu'."
  },
  {
    "instruction": "Toa mfano wa kielezi kinachotoa kitenzi kipya.",
    "input": "",
    "output": "Kutokana na kielezi 'haraka' hutengenezwa kitenzi 'harakisha'."
  },
  {
    "instruction": "Orodhesha mifano ya vivumishi vinavyotokana na mizizi ya nomino.",
    "input": "",
    "output": "ujinga-jinga, werevu-erevu, mzuri-zuri, mpumbavu-pumbavu."
  },
  {
    "instruction": "Jadili uundaji wa vitenzi kutokana na vivumishi.",
    "input": "",
    "output": "Vitenzi hutengenezwa kwa kuongeza viambishi katika vivumishi. Mfano: -fupi → kufupisha/kufupika; -refu → kurefusha/kurefuka."
  },
  {
    "instruction": "Eleza kuhusu Zoezi katika Kiswahili.",
    "input": "",
    "output": "Zoezi ni shughuli ya kuunda maneno au sentensi kwa kutumia mizizi ya maneno kama zingatia, sahili, taliki kwa nomino, au kali, lia kwa sentensi, kulingana na maagizo ya sarufi."
  },
  {
    "instruction": "Fafanua Vitenzi katika Kiswahili.",
    "input": "",
    "output": "Vitenzi ni maneno yanayoeleza tendo, ikiwa halisi (k.m. 'Boke anacheza'), kikuu (na kisaidizi, k.m. 'Baba anataka kulala'), sambamba (k.m. 'wanaweza kushinda'), au vishirikishi (vikamilifu au vipunguvu kama kuyakinisha)."
  },
  {
    "instruction": "Andika kuhusu Viwakilishi na Vivumishi katika Kiswahili.",
    "input": "",
    "output": "Viwakilishi ni maneno yanayotumika badala ya nomino, na vivumishi ni maneno yanayotoa habari zaidi kuhusu nomino, kama viulizi, vimilikishi, vionyeshi, au virejeshi."
  },
  {
    "instruction": "Eleza Viulizi katika Kiswahili.",
    "input": "",
    "output": "Viulizi ni maneno ya kuulizia yanayotumia mizizi kama –pi, -ngapi, na gani, kama vile 'kitabu kipi?' au 'mangapi?' katika vivumishi au viwakilishi."
  },
  {
    "instruction": "Fafanua a-unganifu katika Kiswahili.",
    "input": "",
    "output": "a-unganifu ni maneno yanayoundwa kwa viwakilishi ngeli na kiishio -a, yanayotoa maana ya umilikaji, kama vile 'mtoto wa shangazi' au 'cha mlevi'."
  },
  {
    "instruction": "Eleza maana ya Vimilikishi.",
    "input": "",
    "output": "Vimilikishi hutoa maana ya umilikaji, mfano -angu, -ako, -ake, -etu, -enu, -ao."
  },
  {
    "instruction": "Toa mifano ya matumizi ya vimilikishi.",
    "input": "",
    "output": "Kiatu changu kimepotea. (Vivumishi kimilikishi) Usichukue chake. (Viwakilishi kimilikishi)"
  },
  {
    "instruction": "Fafanua Sifa katika Kiswahili.",
    "input": "",
    "output": "Sifa ni maneno ya kusifu au kueleza jinsi nomino ilivyo, mfano: -fupi, -baya, -kali, -dogo."
  },
  {
    "instruction": "Taja mifano ya vivumishi na viwakilishi sifa.",
    "input": "",
    "output": "Mti mrefu umeanguka. (Vivumishi sifa) Alichukua cheupe. (Viwakilishi sifa)"
  },
  {
    "instruction": "Eleza maana ya Vionyeshi.",
    "input": "",
    "output": "Vionyeshi ni maneno ya kuonyesha nomino ilipo, vya karibu, wastani na mbali."
  },
  {
    "instruction": "Toa mifano ya vivumishi na viwakilishi vionyeshi.",
    "input": "",
    "output": "Kiatu hiki kimechafuka. (Vivumishi kionyeshi) Hii ni ya nani? (Viwakilishi kionyeshi)"
  },
  {
    "instruction": "Fafanua Viashiria Visisitizi.",
    "input": "",
    "output": "Viashiria visisitizi hutilia mkazo nomino yakizingatia ilipo, mfano kiki hiki, vivi hivi, lili hili."
  },
  {
    "instruction": "Taja mifano ya viashiria visisitizi.",
    "input": "",
    "output": "Chumvi ii hii ilimwagika. (Vivumishi visisitizi) Kuku huku ndiko kulinyesha. (Viwakilishi visisitizi)"
  },
  {
    "instruction": "Eleza maana ya Virejeshi.",
    "input": "",
    "output": "Virejeshi hurejelea nomino au kukumbusha kuihusu, vikihusisha amba- na -o- rejeshi."
  },
  {
    "instruction": "Toa mifano ya vivumishi na viwakilishi virejeshi.",
    "input": "",
    "output": "Mtoto ambaye analala ni wake. (Vivumishi kirejeshi) Aliyeniibia ninamjua. (Viwakilishi kirejeshi)"
  },
  {
    "instruction": "Fafanua Idadi katika sarufi ya Kiswahili.",
    "input": "",
    "output": "Idadi hutaja idadi ya nomino. Kuna idadi halisi (moja, sita) na idadi ya jumla (chache, kadha, ingi)."
  },
  {
    "instruction": "Onyesha mifano ya vivumishi na viwakilishi vya idadi.",
    "input": "",
    "output": "Mwalimu mmoja na wanafunzi sita wameenda. (Vivumishi idadi halisi) Nipe kumi na kimoja. (Viwakilishi idadi halisi)"
  },
  {
    "instruction": "Eleza maana ya Pekee kama kipengele cha sarufi.",
    "input": "",
    "output": "Pekee hutoa taarifa zaidi kuhusu nomino kwa njia ya pekee, kwa kutumia mfumo wa -enye, -yenyewe, -ote, -o-ote, -ingine, -ingine-o."
  },
  {
    "instruction": "Toa mifano ya vivumishi na viwakilishi pekee.",
    "input": "",
    "output": "Msichana mwenye maringo ni yule. (Vivumishi pekee) Mwenye macho haambiwi tazama. (Viwakilishi pekee)"
  },
  {
    "instruction": "Fafanua matumizi ya Nomino kama Vivumishi.",
    "input": "",
    "output": "Nomino au majina hutumika kueleza sifa za nomino nyingine. Mfano: Mtu mzee hutembea kwa mkongojo."
  },
  {
    "instruction": "Eleza maana ya Viwakilishi Ngeli.",
    "input": "",
    "output": "Viwakilishi ngeli ni viwakilishi vinavyowakilisha nomino kwa kuonyesha uhusiano wa ngeli zake."
  },
  {
    "instruction": "Toa mfano wa viwakilishi ngeli.",
    "input": "",
    "output": "Liliiva jana – Yaliiva jana."
  },
  {
    "instruction": "Fafanua Viwakilishi Nafsi.",
    "input": "",
    "output": "Viwakilishi nafsi ni maneno au viambishi vinavyotaja nafsi. Zipo nafsi huru (Mimi, Wewe, Yeye) na nafsi tegemezi (ni, u, a, tu, m, wa)."
  },
  {
    "instruction": "Onyesha tofauti kati ya nafsi huru na nafsi tegemezi.",
    "input": "",
    "output": "Nafsi huru hutumika peke yake, mfano Yeye ni mtiifu. Nafsi tegemezi hutumika kama viambata, mfano Walisahau kumwambia."
  },
  {
    "instruction": "Eleza kuhusu Zoezi katika Kiswahili.",
    "input": "",
    "output": "Zoezi ni shughuli ya kuunda maneno au sentensi kwa kutumia mizizi ya maneno kama zingatia, sahili, taliki kwa nomino, au kali, lia kwa sentensi, kulingana na maagizo ya sarufi."
  },
  {
    "instruction": "Fafanua Vitenzi katika Kiswahili.",
    "input": "",
    "output": "Vitenzi ni maneno yanayoeleza tendo, ikiwa halisi (k.m. 'Boke anacheza'), kikuu (na kisaidizi, k.m. 'Baba anataka kulala'), sambamba (k.m. 'wanaweza kushinda'), au vishirikishi (vikamilifu au vipunguvu kama kuyakinisha)."
  },
  {
    "instruction": "Andika kuhusu Viwakilishi na Vivumishi katika Kiswahili.",
    "input": "",
    "output": "Viwakilishi ni maneno yanayotumika badala ya nomino, na vivumishi ni maneno yanayotoa habari zaidi kuhusu nomino, kama viulizi, vimilikishi, vionyeshi, au virejeshi."
  },
  {
    "instruction": "Eleza Viulizi katika Kiswahili.",
    "input": "",
    "output": "Viulizi ni maneno ya kuulizia yanayotumia mizizi kama –pi, -ngapi, na gani, kama vile 'kitabu kipi?' au 'mangapi?' katika vivumishi au viwakilishi."
  },
  {
    "instruction": "Fafanua a-unganifu katika Kiswahili.",
    "input": "",
    "output": "a-unganifu ni maneno yanayoundwa kwa viwakilishi ngeli na kiishio -a, yanayotoa maana ya umilikaji, kama vile 'mtoto wa shangazi' au 'cha mlevi'."
  },
  {
    "instruction": "Andika kuhusu Vielezi katika Kiswahili.",
    "input": "",
    "output": "Vielezi ni maneno au viambishi yanayoeleza zaidi kuhusu kivumishi, kitenzi, au kielezi kingine, kama vile 'sana', 'polepole', au 'kwelikweli' katika sentensi kama 'Alikula polepole sana'."
  },
  {
    "instruction": "Toa maelezo kuhusu Vielezi vya Namna katika Kiswahili.",
    "input": "",
    "output": "Vielezi vya namna hueleza jinsi jambo lilifanyika, ikiwa mfanano (k.m. 'kifisi'), viigizi (k.m. 'haraka'), hali (k.m. 'kwa shida'), vikariri (k.m. 'polepole'), ala (k.m. 'kwa mawe'), au viigizi kwa tanakali (k.m. 'chubwi')."
  },
  {
    "instruction": "Eleza Vielezi vya Idadi katika Kiswahili.",
    "input": "",
    "output": "Vielezi vya idadi hutaja mara ngapi kitendo kimetendeka, kama halisi (k.m. 'mara moja') au ya jumla (k.m. 'mara nyingi' au 'chache')."
  },
  {
    "instruction": "Fafanua Vielezi vya Mahali katika Kiswahili.",
    "input": "",
    "output": "Vielezi vya mahali hutaja mahali kitendo kilitendekea, kama maneno kamili (k.m. 'Nairobi') au viambishi kama po, ko, mo, ni (k.m. 'Wanacheza uwanjani')."
  },
  {
    "instruction": "Andika kuhusu Vielezi vya Wakati katika Kiswahili.",
    "input": "",
    "output": "Vielezi vya wakati hutaja lini kitendo kilifanyika, kama maneno kamili (k.m. 'kesho') au viambishi kama po ya wakati (k.m. 'Nililala nilipofika')."
  },
  {
    "instruction": "Toa maelezo kuhusu Viunganishi katika Kiswahili.",
    "input": "",
    "output": "Viunganishi ni maneno au mafungu yanayounganisha sentensi au vipashio, kama vya kujumuisha (na, tena), kukatiza (walakini, bali), kinyume (ilhali), masharti (ikiwa), sababu (kwa vile), au chaguo (au, wala)."
  },
  {
    "instruction": "Eleza Vihusishi katika Kiswahili.",
    "input": "",
    "output": "Vihusishi ni maneno yanayoonyesha uhusiano, kama mahali (juu ya), wakati (kabla ya), sababu (kwa), ala (kwa kisu), a-unganifu (simu ya rununu), ulinganisho (zaidi ya), au kiwango (takriban)."
  },
  {
    "instruction": "Fafanua Vihisishi katika Kiswahili.",
    "input": "",
    "output": "Vihisishi ni maneno yanayotoa hisia za moyoni, kama furaha ('Hoyee!'), hasira ('Kefle!'), majuto ('Kumbe!'), huzuni ('Pole!'), mshangao ('Eti!'), au kutakia heri ('Inshallah!')."
  },
  {
    "instruction": "Andika kuhusu Mwingiliano wa Maneno katika Kiswahili.",
    "input": "",
    "output": "Mwingiliano wa maneno ni mabadiliko ya matumizi ya maneno, kama viwakilishi kuwa vivumishi, vivumishi kuwa nomino, nomino kuwa vielezi, au kitenzi kuwa kielezi, k.m. 'Nairobi ni mji mkuu' au 'Unaongea kitoto'."
  },
  {
    "instruction": "Toa maelezo kuhusu Mofimu katika Kiswahili.",
    "input": "",
    "output": "Mofimu ni kipashio kidogo zaidi cha lugha kisichoweza kugawanyika bila kupoteza maana, kama mofimu huru (k.m. 'kuku', 'sana') au tegemezi (mzizi, nafsi, ngeli, kikanushi, njeo, hali, mahali, virejeshi, mnyambuliko)."
  },
  {
    "instruction": "Eleza Viambishi katika Kiswahili.",
    "input": "",
    "output": "Viambishi ni viungo vyenye maana vinavyofungamanishwa na mzizi, kama viambishi awali (kabla ya mzizi, k.m. 'a-li-ye') au tamati (baada ya mzizi, k.m. 'ki-pig-ishw-a')."
  },
  {
    "instruction": "Fafanua Mnyambuliko wa Vitenzi katika Kiswahili.",
    "input": "",
    "output": "Mnyambuliko wa vitenzi ni kuongeza viambishi ili kupa maana tofauti, kama kauli za kutenda, kutendewa, kutendana, kutendesha, kutendama, au kutenduka, kulingana na maana inayohitajika."
  },
  {
    "instruction": "Andika kuhusu Mifano ya Minyambuliko katika Kiswahili.",
    "input": "",
    "output": "Mifano ya minyambuliko ni mabadiliko ya vitenzi kama 'lala' kuwa 'lalama', 'ficha' kuwa 'fichama', 'paka' kuwa 'pakata', 'funga' kuwa 'fungua', au 'choma' kuwa 'chomoa'."
  },
  {
    "instruction": "Toa maelezo kuhusu Matumizi ya Maneno na Viambishi Maalum katika Kiswahili.",
    "input": "",
    "output": "Maneno maalum kama 'ila', 'labda', 'ikiwa', 'walakini', 'jinsi', 'kwa', na 'na' yana matumizi tofauti kama kuunganisha, kukanusha, kuonyesha masharti, sababu, au umilikaji, k.m. 'Baba na mama wanapigana'."
  },
  {
    "instruction": "Eleza maana ya Viambishi Maalum.",
    "input": "",
    "output": "Viambishi maalum ni viambishi vinavyoongezwa kwenye vitenzi au maneno ili kubeba maana ya wakati, nafsi, hali, au msisitizo, mfano: me/ja, hu, li, ki, ka, nge/ngali, po."
  },
  {
    "instruction": "Toa mifano ya matumizi ya viambishi maalum.",
    "input": "",
    "output": "Mama amewasili. (me/ja – hali timilifu) Yeye hulala mapema. (hu – mazoea) Alitupatia zawadi. (li – wakati uliopita) Twaenda sokoni. (a – hali isiyodhihirika ya wakati uliopo)"
  },
  {
    "instruction": "Fafanua maana ya viambishi 'me/ja' na 'hu'.",
    "input": "",
    "output": "‘me/ja’ huonyesha hali timilifu ya tendo lililotendeka hivi karibuni, mfano Mama amewasili. ‘hu’ huonyesha jambo linalotendeka kwa mazoea, mfano Yeye hulala mapema."
  },
  {
    "instruction": "Eleza matumizi ya viambishi 'li' na 'ka'.",
    "input": "",
    "output": "‘li’ huonyesha wakati uliopita, mfano Alitupatia zawadi. ‘ka’ hutumika kuonyesha mfuatano wa matukio, mfano Tulisoma, tukafanya mazoezi, tukalala."
  },
  {
    "instruction": "Onyesha matumizi ya viambishi masharti 'nge/ngali'.",
    "input": "",
    "output": "Viambishi ‘nge/ngali’ huonyesha masharti yanayowezekana au yasiyowezekana, mfano: Ningekuwa na pesa, ningenunua kiatu. Laiti ningalijua nisingaliingia basi hilo."
  },
  {
    "instruction": "Toa mifano ya viambishi vya mahali.",
    "input": "",
    "output": "Twende kanisani. (ni) Huku kumesafishwa. (ku) Paliposafishwa pamechafuka. (po)"
  },
  {
    "instruction": "Fafanua maana ya Viakifishi.",
    "input": "",
    "output": "Viakifishi ni alama za uandishi zinazotumika kubainisha mpangilio wa maneno, hisia, usemi halisi, na mtiririko wa mawazo, mfano: alama za kunukuu, koma, nukta, koloni, dondoo, mabano, mstari, herufi kubwa."
  },
  {
    "instruction": "Taja mifano ya matumizi ya viakifishi katika sentensi.",
    "input": "",
    "output": "“Njoo kesho,” mama akamwambia. (alama za kunukuu) Tulipofika sokoni, tulinunua mboga. (koma) Wasichana walifuata maagizo; wavulana waliyakataa. (semi koloni)"
  },
  {
    "instruction": "Eleza matumizi ya Kiulizo (?).",
    "input": "",
    "output": "Kiulizo (?) hutumika mwishoni mwa sentensi iliyo swali, mwishoni mwa methali za kimaulizo, au kuonyesha shaka, mfano: Ulienda shuleni jana? Pilipili usiyoila yakuwashiani?"
  },
  {
    "instruction": "Onyesha tofauti kati ya Koma, Nukta na Alama ya Mshangao.",
    "input": "",
    "output": "Koma (,) hutumika kama pumziko fupi au kuorodhesha, nukta (.) kumaliza sentensi au kuonyesha ufupisho, alama ya mshangao (!) huonyesha mshangao, amri, au hisia kali."
  },
  {
    "instruction": "Eleza matumizi ya herufi nzito (bold).",
    "input": "",
    "output": "Herufi nzito hutumika kusisitiza maneno, kuonyesha wakati au hali ya neno, kuonyesha umoja na wingi, na kuonyesha aina ya neno katika sentensi. Mfano: Nilicheza, Nimelima; mtoto – watoto; Mtoto wake amelala (kivumishi)."
  },
  {
    "instruction": "Toa mifano ya matumizi ya herufi za mlazo (italiki).",
    "input": "",
    "output": "Herufi za mlazo hutumika kuonyesha aina ya kiambishi au mofimu, mfano *Ki-li-cho-ib-w-a* (kirejeshi); kusisitiza, mfano *Jibu maswali mawili*; kuonyesha jina la kitabu, mfano *Nyota ya Rehema*; kuonyesha maneno ya kigeni, mfano *mukimo*; na maelezo ya vitendo katika tamthilia, mfano AMINA: (Akiinuka)."
  },
  {
    "instruction": "Fafanua matumizi ya kinyota (*).",
    "input": "",
    "output": "Kinyota (*) hutumika kuonyesha neno limeendelezwa vibaya (*kitaabu), sentensi isiyo na mpangilio sahihi (*Kisu cha hiki ni nani?), tanbihi (idhibati*), na sentensi yenye makosa ya kisarufi (*Kuku hii ni ya nani?)."
  },
  {
    "instruction": "Eleza tofauti kati ya usemi halisi na usemi wa taarifa.",
    "input": "",
    "output": "Usemi halisi huonyesha maneno kama yalivyotamkwa na msemaji, huandikwa kwa alama za kunukuu na huanza kwa herufi kubwa. Mfano: “Sikupewa ruhusa,” alijibu Zahara. Usemi wa taarifa hurejelea maneno ya msemaji kwa muundo usio wa moja kwa moja, ukitumia maneno kama 'kwamba' au 'kuwa', na hubadilisha viambishi na maneno fulani. Mfano: Yeye alisema kwamba hakupewa ruhusa."
  },
  {
    "instruction": "Toa mifano ya maneno yenye vitate.",
    "input": "",
    "output": "Tata – sentensi hii ni tata; Dada – ndugu wa kike. Toa – ondoa kitu ndani ya kingine; Doa – alama yenye rangi tofauti; Ndoa – makubaliano ya ndoa. Kuku – ndege; Gugu – mmea usiotakiwa. Changa – siokomaa; Janga – balaa. Fua – safisha nguo; Vua – pata samaki."
  },
  {
    "instruction": "Fafanua tofauti kati ya maneno ya CH/SH.",
    "input": "",
    "output": "Chaka – msitu ulio na miti mingi; Shaka – wasiwasi. Chali – mtu aliyelala mgongo au anayewachekesha; Shali – kitambaa cha bega la shehe. Chati – mchoro wa maelezo; Shati – vazi. Choka – kuchoka; Shoka – kifaa cha kukatia miti. Chombo – ala ya kazi; Shombo – harufu ya samaki."
  },
  {
    "instruction": "Eleza tofauti kati ya maneno yenye TH/DH.",
    "input": "",
    "output": "Thamini – tia maanani; Dhamini – toa pesa kortini. Thamani – kima; Dhamana – malipo ya dhamana kortini. Thibiti – kuwa ya kweli; Dhibiti – tia mkononi au weka chini ya mamlaka. Ridhi – kubali; Rithi – urithi."
  },
  {
    "instruction": "Eleza matumizi ya kiambishi me/ja.",
    "input": "",
    "output": "Kiambishi me/ja huonyesha hali timilifu au kitendo kutendeka na si muda mrefu uliopita, k.m. Mama amewasili."
  },
  {
    "instruction": "Toa mfano wa matumizi ya me/ja katika Kiswahili.",
    "input": "",
    "output": "Mama amewasili. Mama hajawasili."
  },
  {
    "instruction": "Fafanua matumizi ya hu katika sentensi.",
    "input": "",
    "output": "Hu hutumika kuonyesha mazoea au jambo linalotokea kila wakati, k.m. Yeye hulala mapema."
  },
  {
    "instruction": "Onyesha matumizi ya kiambishi hu katika mfano.",
    "input": "",
    "output": "Yeye hulala mapema. Hukutibiwa vizuri."
  },
  {
    "instruction": "Taja kazi ya kiambishi li katika Kiswahili.",
    "input": "",
    "output": "Li hutumika kuonyesha wakati uliopita, k.m. Alitupatia zawadi."
  },
  {
    "instruction": "Bainisha matumizi ya kiambishi li kwa mfano.",
    "input": "",
    "output": "Alitupatia zawadi."
  },
  {
    "instruction": "Eleza matumizi ya kiambishi ngeli.",
    "input": "",
    "output": "Ngeli huonyesha upatanisho wa kisarufi, k.m. Tunda limeiva."
  },
  {
    "instruction": "Tambua sentensi inayoonyesha kiambishi ngeli.",
    "input": "",
    "output": "Tunda limeiva."
  },
  {
    "instruction": "Fafanua matumizi ya kiambishi ni.",
    "input": "",
    "output": "Kiambishi ni huonyesha nafsi ya kwanza umoja, k.m. Niliwasili jana."
  },
  {
    "instruction": "Toa mfano wa kiambishi ni katika sentensi.",
    "input": "",
    "output": "Niliwasili jana."
  },
  {
    "instruction": "Taja kazi ya kiambishi po.",
    "input": "",
    "output": "Kiambishi po hutumika kuonyesha mahali au wakati maalum, k.m. Yeye anapolala hukoroma."
  },
  {
    "instruction": "Onyesha mfano wa matumizi ya po.",
    "input": "",
    "output": "Mwalimu aingiapo wanafunzi husimama."
  },
  {
    "instruction": "Eleza matumizi ya kiambishi me/ja.",
    "input": "",
    "output": "Me/ja huonyesha hali timilifu au kitendo kutendeka na si muda mrefu uliopita, k.m. Mama amewasili."
  },
  {
    "instruction": "Toa mfano wa matumizi ya me/ja.",
    "input": "",
    "output": "Mama amewasili. Mama hajawasili."
  },
  {
    "instruction": "Fafanua matumizi ya hu katika sentensi.",
    "input": "",
    "output": "Hu hutumika kuonyesha mazoea au jambo linalotokea kila wakati, k.m. Yeye hulala mapema."
  },
  {
    "instruction": "Onyesha mfano wa matumizi ya hu.",
    "input": "",
    "output": "Yeye hulala mapema. Hukutibiwa vizuri."
  },
  {
    "instruction": "Taja kazi ya kiambishi li.",
    "input": "",
    "output": "Li hutumika kuonyesha wakati uliopita, k.m. Alitupatia zawadi."
  },
  {
    "instruction": "Tambua sentensi yenye kiambishi li.",
    "input": "",
    "output": "Alitupatia zawadi."
  },
  {
    "instruction": "Eleza kazi ya kiambishi ngeli.",
    "input": "",
    "output": "Ngeli huonyesha upatanisho wa kisarufi, k.m. Tunda limeiva."
  },
  {
    "instruction": "Toa mfano wa kiambishi ngeli.",
    "input": "",
    "output": "Tunda limeiva."
  },
  {
    "instruction": "Fafanua matumizi ya kiambishi ni.",
    "input": "",
    "output": "Kiambishi ni huonyesha nafsi ya kwanza umoja, k.m. Niliwasili jana."
  },
  {
    "instruction": "Onyesha mfano wa kiambishi ni.",
    "input": "",
    "output": "Niliwasili jana."
  },
  {
    "instruction": "Bainisha matumizi ya kiambishi ki.",
    "input": "",
    "output": "Ki huonyesha kitendo kilicho katika hali ya kuendelea, k.m. Tulikuwa tukila alipoingia."
  },
  {
    "instruction": "Toa mfano wa kiambishi ki.",
    "input": "",
    "output": "Tulikuwa tukila alipoingia."
  },
  {
    "instruction": "Eleza matumizi ya kiambishi ka.",
    "input": "",
    "output": "Ka huonyesha mfuatano wa matukio au tokeo la kitendo kingine, k.m. Tulisoma kwa bidii tukapita mtihani."
  },
  {
    "instruction": "Onyesha sentensi yenye kiambishi ka.",
    "input": "",
    "output": "Tulikula chakula, tukanywa chai kisha tukalala."
  },
  {
    "instruction": "Fafanua matumizi ya kiambishi a.",
    "input": "",
    "output": "A huonyesha hali isiyodhihirika ya wakati uliopo, k.m. Watoto wacheza uwanjani."
  },
  {
    "instruction": "Toa mfano wa matumizi ya kiambishi a.",
    "input": "",
    "output": "Watoto wacheza uwanjani."
  },
  {
    "instruction": "Taja kazi ya kiambishi ku.",
    "input": "",
    "output": "Ku hutumika kuunda nomino au kuonyesha kikanushi cha wakati uliopita, k.m. Kuugua kumemnyenyekesha."
  },
  {
    "instruction": "Onyesha sentensi yenye kiambishi ku.",
    "input": "",
    "output": "Hakumpiga kwa jiwe. Kuugua kumemnyenyekesha."
  },
  {
    "instruction": "Eleza matumizi ya kiambishi nge/ngali.",
    "input": "",
    "output": "Nge/ngali hutumika kuonyesha masharti yanayowezekana au yasiyowezekana, k.m. Ningekuwa na pesa, ningenunua kiatu."
  },
  {
    "instruction": "Toa mfano wa matumizi ya nge/ngali.",
    "input": "",
    "output": "Ningekuwa na pesa, ningenunua kiatu. Laiti ningalijua nisingaliingia katika hilo basi."
  },
  {
    "instruction": "Bainisha matumizi ya kiambishi po.",
    "input": "",
    "output": "Po huonyesha mahali, wakati au masharti, k.m. Paliposafishwa pamechafuka."
  },
  {
    "instruction": "Onyesha mfano wa matumizi ya po.",
    "input": "",
    "output": "Yeye anapolala hukoroma. Mwalimu aingiapo wanafunzi husimama."
  },
  {
    "instruction": "Taja kazi ya kiambishi ndi.",
    "input": "",
    "output": "Ndi huonyesha kitenzi kishirikishi kipungufu, k.m. Yeye ndiye aliniibia pesa."
  },
  {
    "instruction": "Onyesha mfano wa matumizi ya ndi.",
    "input": "",
    "output": "Yeye ndiye aliniibia pesa."
  },
  {
    "instruction": "Fafanua matumizi ya kiambishi ji.",
    "input": "",
    "output": "Ji hutumika kuonyesha udogo, ukubwa, nafsi ya pili au kirejeshi, k.m. Kijitu kimeanguka. Alijipalia makaa."
  },
  {
    "instruction": "Toa mfano wa matumizi ya ji.",
    "input": "",
    "output": "Kijitu kimeanguka. Jibwa limebweka. Alijipalia makaa."
  },
  {
    "instruction": "Eleza matumizi ya herufi nzito (bold).",
    "input": "",
    "output": "Herufi nzito hutumika kusisitiza, kuonyesha wakati au njeo, kuonyesha umoja na wingi, na kuonyesha aina ya neno katika sentensi."
  },
  {
    "instruction": "Toa mfano wa matumizi ya herufi nzito.",
    "input": "",
    "output": "Nilicheza, Nimelima. Mtoto-watoto. Mtoto wake amelala (kivumishi)."
  },
  {
    "instruction": "Fafanua matumizi ya herufi za mlazo (italiki).",
    "input": "",
    "output": "Herufi za mlazo hutumika kuonyesha aina ya kiambishi au mofimu, kusisitiza, kuonyesha jina la kitabu, kuonyesha maneno ya kigeni, na kuonyesha maelezo ya vitendo vya mhusika."
  },
  {
    "instruction": "Onyesha mifano ya herufi za mlazo.",
    "input": "",
    "output": "Ki-li-cho-ib-w-a (kirejeshi). Nyota ya Rehema. Napenda mukimo. AMINA: (Akiinuka) Mama ameenda kwa Farashuu."
  },
  {
    "instruction": "Taja kazi ya alama ya kinyota (*).",
    "input": "",
    "output": "Kinyota (*) hutumika kuonyesha neno limeendelezwa vibaya, sentensi haina mpangilio sahihi, kutoa tanbihi, au kuonyesha kosa la kisarufi."
  },
  {
    "instruction": "Toa mifano ya matumizi ya kinyota (*).",
    "input": "",
    "output": "*kitaabu, *Kisu cha hiki ni nani?, idhibati*, *Kuku hii ni ya nani?"
  },
  {
    "instruction": "Eleza maana ya usemi halisi.",
    "input": "",
    "output": "Usemi halisi ni maneno halisi kama yanavyotamkwa na msemaji, huandikwa bila kugeuzwa, huanzia kwa herufi kubwa, hunukuliwa kwa alama za usemi, na huanza aya mpya msemaji mpya anapoanza."
  },
  {
    "instruction": "Toa mifano ya usemi halisi.",
    "input": "",
    "output": "“Mwambie ‘ugua pole’ ukimuona,” baba aliniambia. Alimuuliza, “Huendi kwa nini?” “Sikupewa ruhusa,” alijibu Zahara."
  },
  {
    "instruction": "Fafanua maana ya usemi wa taarifa.",
    "input": "",
    "output": "Usemi wa taarifa ni ripoti kuhusu mambo yaliyosemwa na mtu mwingine bila kutumia alama za mtajo, kiulizi au hisi, bali kwa kutumia maneno kama ‘kwamba’ na ‘kuwa’. Baadhi ya viambishi hubadilika."
  },
  {
    "instruction": "Onyesha mifano ya usemi wa taarifa.",
    "input": "",
    "output": "Usemi halisi: Kesho tutasafiri. Usemi wa taarifa: Alisema kwamba siku iliyofuata wangesafiri."
  },
  {
    "instruction": "Taja maana mbili za neno 'Tata'.",
    "input": "",
    "output": "1. Hali ya kutoeleweka: sentensi hii ni tata. 2. Fundo katika uzi: uzi umeingia tata/umetata."
  },
  {
    "instruction": "Eleza tofauti kati ya 'Dada' na 'Tata'.",
    "input": "",
    "output": "Dada ni ndugu wa kike, ilhali tata hutumika kuonyesha hali ya kutoeleweka au fundo katika uzi."
  },
  {
    "instruction": "Fafanua neno 'Tua' kwa maana zake tofauti.",
    "input": "",
    "output": "1. Shuka kutoka angani: ndege ilitua uwanjani. 2. Weka chini: alitua mzigo wake."
  },
  {
    "instruction": "Toa tofauti kati ya 'Dua' na 'Doa'.",
    "input": "",
    "output": "Dua ni maombi kwa Mungu, kinyume chake doa ni alama yenye rangi tofauti au dosari."
  },
  {
    "instruction": "Onyesha maana ya neno 'Ndoa'.",
    "input": "",
    "output": "Ndoa ni arusi au makubaliano rasmi ya mwanamume na mwanamke kuishi pamoja kama mke na mume; pia huitwa chuo."
  },
  {
    "instruction": "Tambua maana ya 'Tundu' na 'Dundu'.",
    "input": "",
    "output": "Tundu ni uwazi mdogo wa mviringo kwenye kitu, Dundu ni mdudu anayebeba uchafu au rundo la vitu/mtumba."
  },
  {
    "instruction": "Orodhesha maana za neno 'Tuma'.",
    "input": "",
    "output": "1. Peleka kitu kwa njia ya posta. 2. Agiza mtu kufanya jambo."
  },
  {
    "instruction": "Toa mfano wa matumizi ya neno 'Duma'.",
    "input": "",
    "output": "Duma ni mnyama mkubwa mwenye umbo la paka; pia lina maana ya kukamata hasa katika vita."
  },
  {
    "instruction": "Eleza tofauti ya 'Kuku' na 'Gugu'.",
    "input": "",
    "output": "Kuku ni ndege anayefugwa nyumbani, Gugu ni mmea unaoota mahali usipotakiwa au mmea mwituni mfano wa unyasi."
  },
  {
    "instruction": "Bainisha maana ya 'Kuni' na 'Guni'.",
    "input": "",
    "output": "Kuni ni vipande vya miti vya kukokea moto, Guni ni shairi la arudhi lisilotimiza kanuni zote."
  },
  {
    "instruction": "Taja maana mbili za 'Kuna'.",
    "input": "",
    "output": "1. Kwaruza kwa kucha. 2. Kutumia kitu chenye menomeno kukwaruza kitu."
  },
  {
    "instruction": "Fafanua neno 'Guna'.",
    "input": "",
    "output": "Guna ni kutoa sauti ya kuonyesha kukataa, kutoridhika au kuchukia jambo."
  },
  {
    "instruction": "Onyesha maana ya 'Kenge' na 'Genge'.",
    "input": "",
    "output": "Kenge ni mnyama mdogo kama mjusi, Genge ni kundi la watu au pango/shimo."
  },
  {
    "instruction": "Eleza tofauti ya 'Kesi' na 'Gesi'.",
    "input": "",
    "output": "Kesi ni daawa/mashtaka mahakamani, Gesi ni hewa ya kupikia au kuwekwa kwenye vinywaji."
  },
  {
    "instruction": "Fafanua neno 'Changa' kwa maana zake zote.",
    "input": "",
    "output": "1. Toa kitu ili kukusanya. 2. Kisichokomaa. 3. Chanua au pasua vipande vidogo."
  },
  {
    "instruction": "Bainisha tofauti kati ya 'Janga' na 'Changa'.",
    "input": "",
    "output": "Janga ni hatari au balaa, Changa lina maana ya kutoa kitu au kitu kisichokomaa."
  },
  {
    "instruction": "Onyesha maana ya 'Choka' na 'Joka'.",
    "input": "",
    "output": "Choka ni kupungukiwa na nguvu baada ya kazi, Joka ni nyoka mkubwa."
  },
  {
    "instruction": "Orodhesha maana za 'Chungu'.",
    "input": "",
    "output": "1. Ala ya kupikia. 2. Kinyume cha tamu. 3. Idadi kubwa (chungu nzima). 4. Mdudu aina ya siafu."
  },
  {
    "instruction": "Fafanua tofauti ya 'Kucha' na 'Kuja'.",
    "input": "",
    "output": "Kucha ni kuelekea asubuhi au kuogopa, Kuja ni hali ya kusogea karibu."
  },
  {
    "instruction": "Toa maana za 'Fua' na 'Vua'.",
    "input": "",
    "output": "Fua ni kusafisha nguo, kutengeneza kitu kwa madini au kutoa maji. Vua ni kupata samaki, kuondoa nguo au kunusuru."
  },
  {
    "instruction": "Taja tofauti ya 'Faa' na 'Vaa'.",
    "input": "",
    "output": "Faa ni kuwa vizuri au kusaidia, Vaa ni kuvaa nguo."
  },
  {
    "instruction": "Eleza maana za 'Fua'.",
    "input": "",
    "output": "Fua maana yake ni kusafisha nguo, kutengeneza kitu kwa madini, au kutoa maji."
  },
  {
    "instruction": "Onyesha tofauti ya 'Vua' na 'Fua'.",
    "input": "",
    "output": "Vua ni kupata samaki, kuondoa nguo, au kunusuru; Fua ni kusafisha nguo, tengeneza kitu kwa madini au kutoa maji."
  },
  {
    "instruction": "Fafanua neno 'Fika' na linganishe na 'Vika'.",
    "input": "",
    "output": "Fika ni kufika mahali au bila shaka, Vika ni kumvalisha mtu kitu."
  },
  {
    "instruction": "Tambua tofauti kati ya 'Fuka' na 'Vuka'.",
    "input": "",
    "output": "Fuka ni kutoa moshi, Vuka ni kwenda upande wa pili."
  },
  {
    "instruction": "Toa mifano ya matumizi ya 'Fuma' na 'Vuma'.",
    "input": "",
    "output": "Fuma: piga kwa mkuki, ona ghafla au shona. Vuma: julikana au toa sauti nzito."
  },
  {
    "instruction": "Bainisha tofauti kati ya 'Afya' na 'Avya'.",
    "input": "",
    "output": "Afya ni hali ya mwili, Avya ni kutoa mamba au kutumia ovyo mali."
  },
  {
    "instruction": "Orodhesha maana za 'Fito' na 'Vito'.",
    "input": "",
    "output": "Fito ni vipande vya miti/chuma, Vito ni mawe ya thamani."
  },
  {
    "instruction": "Eleza maana ya 'Fuja' na 'Vuja'.",
    "input": "",
    "output": "Fuja ni kutumia vibaya, Vuja ni kupita kwa upenyo."
  },
  {
    "instruction": "Onyesha tofauti kati ya 'Vunja' na 'Futa'.",
    "input": "",
    "output": "Vunja ni kufanya kitu vipande au kubadilisha pesa, Futa ni kupangusa au kutoa maji."
  },
  {
    "instruction": "Toa maana ya 'Vuta'.",
    "input": "",
    "output": "Vuta ni kuburura au kuvuta moshi."
  },
  {
    "instruction": "Fafanua tofauti ya 'Wafu' na 'Wavu'.",
    "input": "",
    "output": "Wafu ni waliokufa, Wavu ni utando wa samaki au golikipa."
  },
  {
    "instruction": "Taja maana ya 'Chaka' na 'Shaka'.",
    "input": "",
    "output": "Chaka ni mahali penye miti iliyosongamana au msimu wa kaskasi/joto. Shaka ni wasiwasi au tuhumuma."
  },
  {
    "instruction": "Eleza tofauti ya 'Chali' na 'Shali'.",
    "input": "",
    "output": "Chali ni mtu aliyelala mgongo au anayewachekesha watu, Shali ni kitambaa cha begani cha shehe."
  },
  {
    "instruction": "Onyesha maana ya 'Shari'.",
    "input": "",
    "output": "Shari ni balaa au kupata taabu."
  },
  {
    "instruction": "Fafanua neno 'Chati' na linganishe na 'Shati'.",
    "input": "",
    "output": "Chati ni mchoro unaotoa maelezo fulani, Shati ni vazi la juu la mwili lenye mikono."
  },
  {
    "instruction": "Orodhesha tofauti ya 'Choka' na 'Shoka'.",
    "input": "",
    "output": "Choka ni kupungukiwa na nguvu baada ya kazi, Shoka ni kifaa cha kukatia na kupasulia miti."
  },
  {
    "instruction": "Tambua maana ya 'Chombo' na 'Shombo'.",
    "input": "",
    "output": "Chombo ni ala ya kufanyia kazi, Shombo ni harufu mbaya ya samaki."
  },
  {
    "instruction": "Toa maana ya 'Chokoa' na 'Shokoa'.",
    "input": "",
    "output": "Chokoa ni kitendo cha kutia kitu chenye ncha kutoa kitu, Shokoa ni kazi ya kulazimishwa au shamba lililomea nyasi."
  },
  {
    "instruction": "Fafanua tofauti kati ya 'Thamani' na 'Dhamana'.",
    "input": "",
    "output": "Thamani ni kima au bei, Dhamana ni malipo ya kortini au dhamini."
  },
  {
    "instruction": "Eleza maana ya 'Thamini' na 'Dhamini'.",
    "input": "",
    "output": "Thamini ni kutia maanani au kuheshimu, Dhamini ni kutoa pesa kortini kumtoa mshtakiwa."
  },
  {
    "instruction": "Onyesha tofauti ya 'Thibiti' na 'Dhibiti'.",
    "input": "",
    "output": "Thibiti ni kuwa kweli au kuaminika, Dhibiti ni kutia mkononi au kuweka chini ya mamlaka."
  },
  {
    "instruction": "Bainisha tofauti kati ya 'Ridhi' na 'Rithi'.",
    "input": "",
    "output": "Ridhi ni kukubali au kupendezwa na jambo, Rithi ni kumiliki kitu kutoka kwa marehemu au kurithishwa ujuzi."
  },
  {
    "instruction": "Akifisha kifungu kilichotolewa.",
    "input": "\"Baba Wafua, ona barua iliyotoka kwa mwanao. Hata hati haisomeki,\" \"Lo,\" baba watoto akamaka. \"Hii barua kweli imetoka kwa mwanangu Wafua.\" \"Waniuliza mimi?\" mama akamjibu. \"Tazama maandishi na anwani basi. Shule ya Msingi ya Burungani S.L.P 128 Vuga.\" (alama 5)",
    "output": "Akifisho: \n- Baba Wafua: kiima cha kwanza, mwasiliani.  \n- Ona: kitendo, kauli ya amrisho.  \n- Barua: kiima cha pili, kilichotajwa.  \n- Iliyotoka: kivumishi, kielezi cha barua.  \n- Kwa mwanao: kirai, kielezi cha anwani.  \n- Hata hati haisomeki: sentensi huru, maelezo ya barua.  \n- Lo: kiingizi, kielezi cha mshangao.  \n- Baba watoto: kiima, jina la kumudu.  \n- Akamaka: kitendo, kauli ya taarifa.  \n- Hii barua: kiima, kielezi cha uhakika.  \n- Kweli: kiadili, kielezi cha uthibitisho.  \n- Imetoka: kitendo, kauli ya taarifa.  \n- Waniuliza mimi: sentensi ya swali, kauli ya kuuliza.  \n- Tazama: kitendo, kauli ya amrisho.  \n- Maandishi na anwani: viima vya sentensi.  \n- Shule ya Msingi ya Burungani S.L.P 128 Vuga: kirai, kielezi cha anwani."
  },
  {
    "instruction": "Andika sentensi ifuatayo kwa wingi.",
    "input": "Uwanja mwingineo umechimbuliwa kuongezea ule wazamani. (alama 1)",
    "output": "Miwanja mingineo imechimbuliwa kuongezea ile ya zamani."
  },
  {
    "instruction": "Unda jina kutokana na kivumishi hiki: Refu.",
    "input": "",
    "output": "Urefu."
  },
  {
    "instruction": "Tunga sentensi moja ukitumia -ki- ya masharti.",
    "input": "",
    "output": "Nikimaliza kazi yangu, nitakuja kukusaidia."
  },
  {
    "instruction": "Tunga sentensi tano kuonyesha matumizi matano tofauti ya neno 'KWA'.",
    "input": "",
    "output": "1. Alimudu kwa kumudu: kielezi cha kumudu.  \n2. Nimekuja kwa miguu: kielezi cha chombo.  \n3. Nitamudu kwa wakati: kielezi cha wakati.  \n4. Alinunua chakula kwa shilingi mia moja: kielezi cha bei.  \n5. Hii ni zawadi kwa ajili yako: kielezi cha lengo."
  },
  {
    "instruction": "Tumia kiunganishi 'mighairi ya' katika sentensi.",
    "input": "",
    "output": "Tunaleta chakula kingi, mighairi ya vinywaji vitakavyoletwa na wenzetu."
  },
  {
    "instruction": "Tumia kiunganishi 'maadam' katika sentensi.",
    "input": "",
    "output": "Maadam umemaliza kazi, unaweza kwenda nyumbani."
  },
  {
    "instruction": "Eleza maana mbili tofauti za sentensi ifuatayo: Huyu amekuja kutuliza.",
    "input": "",
    "output": "1. Amekuja kutufanya tusiwe na wasiwasi (kutuliza maisha).  \n2. Amekuja kutupunguzia chakula au mali (kutuliza mali)."
  },
  {
    "instruction": "Tofautisha maana za sentensi zifuatazo: (i) Ningekuwa na uwezo ningesafiri kwenda ng’ambo. (ii) Ningalikuwana uwezo ningalisariki kwenda ng’ambo.",
    "input": "",
    "output": "(i) Maana ni kwamba mzungumzaji anaweza kuwa na uwezo wa kusafiri sasa au baadaye.  \n(ii) Maana ni kwamba mzungumzaji alikuwa na uwezo hapo awali lakini hakusafiri."
  },
  {
    "instruction": "Ainisha sehemu zote za sarufi katika sentensi ifuatayo: Ninaondoka.",
    "input": "",
    "output": "- Ni-: kiwakilishi cha nafsi ya kwanza umoja.  \n- -na-: kiwakilishi cha wakati wa sasa.  \n- -ondoka: kitendo."
  },
  {
    "instruction": "Unda jina moja kutokana na majina yoyote mawili ya Kiswahili sanifu.",
    "input": "",
    "output": "Mwanajuma (kutoka Mwana + Juma)."
  },
  {
    "instruction": "Sahihisha makosa katika sentensi: Bei za vitu zimepanda juu sana siku hizi.",
    "input": "",
    "output": "Bei za vitu zimepanda sana siku hizi. (Juu ni ziada)."
  },
  {
    "instruction": "Sahihisha makosa katika sentensi: Weka mizigo kwa gari.",
    "input": "",
    "output": "Weka mizigo kwenye gari. (Kwa haifai; kwenye inafaa)."
  },
  {
    "instruction": "Eleza maana ya sentensi: Mikono yao imeshikana.",
    "input": "",
    "output": "Mikono yao imegusana au imefungamana."
  },
  {
    "instruction": "Eleza maana ya sentensi: Mikono yao imeshikamana.",
    "input": "",
    "output": "Mikono yao imekwama pamoja kwa nguvu."
  },
  {
    "instruction": "Andika sentensi kwa kinyume cha neno 'kupaaza': Usijaribu kupaaza sauti unapoimba.",
    "input": "",
    "output": "Usijaribu kupunguza sauti unapoimba."
  },
  {
    "instruction": "Andika sentensi kwa kinyume cha neno 'busara': Huyu ni mtu mwenye busara.",
    "input": "",
    "output": "Huyu ni mtu asiye na busara."
  },
  {
    "instruction": "Andika sentensi kwa kinyume cha neno 'kumuumbua': Binadamu hawezi kumuumbua mwenzake.",
    "input": "",
    "output": "Binadamu anaweza kumuumbua mwenzake."
  },
  {
    "instruction": "Akifisha kifungu kilichotolewa.",
    "input": "Bwana mwenyekiti, mgeni wetu wa leo, wazazi, waalimu wote, hata wanafunzi, leo ni siku muhimu, je mngependa niwafahamishe msaada tuliopokea kutoka kwa wizara ya elimu? (alama 4)",
    "output": "- Bwana mwenyekiti: kiima, mwasiliani.  \n- Mgeni wetu wa leo: kiima, kielezi cha mwenyekiti.  \n- Wazazi, waalimu wote, hata wanafunzi: viima, wanaosikilizwa.  \n- Leo ni siku muhimu: sentensi huru, taarifa.  \n- Je: kiingizi, kuuliza.  \n- Mngependa: kitendo, kauli ya swali.  \n- Niwafahamishe: kitendo, kauli ya pendekezo.  \n- Msaada tuliopokea: kiima, kielezi cha msaada.  \n- Kutoka kwa wizara ya elimu: kirai, kielezi cha chanzo."
  },
  {
    "instruction": "Tunga sentensi kwa jina 'Ngome' ukifuata mfano: Mtoto huyu mzuri anapendeza.",
    "input": "",
    "output": "Ngome hii nzuri inapendeza."
  },
  {
    "instruction": "Tunga sentensi kwa jina 'Mitume' ukifuata mfano: Mtoto huyu mzuri anapendeza.",
    "input": "",
    "output": "Mitume hii mizuri inapendeza."
  },
  {
    "instruction": "Tunga sentensi kwa jina 'Heshima' ukifuata mfano: Mtoto huyu mzuri anapendeza.",
    "input": "",
    "output": "Heshima hii nzuri inapendeza."
  },
  {
    "instruction": "Tunga sentensi kwa jina 'Ng’ombe' ukifuata mfano: Mtoto huyu mzuri anapendeza.",
    "input": "",
    "output": "Ng’ombe huyu mzuri anapendeza."
  },
  {
    "instruction": "Tunga sentensi kwa jina 'Vilema' ukifuata mfano: Mtoto huyu mzuri anapendeza.",
    "input": "",
    "output": "Vilema hivi vizuri vinapendeza."
  },
  {
    "instruction": "Kamilisha: Jina: Mnada – Kitendo: _________.",
    "input": "",
    "output": "Jina: Mnada – Kitendo: nada."
  },
  {
    "instruction": "Kamilisha: Jina: Kikomo – Kitendo: _________.",
    "input": "",
    "output": "Jina: Kikomo – Kitendo: koma."
  },
  {
    "instruction": "Kamilisha: Jina: _________ – Kitendo: ruhusu.",
    "input": "",
    "output": "Jina: Mruhusu – Kitendo: ruhusu."
  },
  {
    "instruction": "Kamilisha: Jina: _________ – Kitendo: ashiki.",
    "input": "",
    "output": "Jina: Mashiki – Kitendo: ashiki."
  },
  {
    "instruction": "Kamilisha: Jina: _________ – Kitendo: husudu.",
    "input": "",
    "output": "Jina: Mhusudu – Kitendo: husudu."
  },
  {
    "instruction": "Andika katika msemo halisi: Mvulana alimwambia baba yake kuwa alitaka kwenda sokoni.",
    "input": "",
    "output": "Mvulana alimwambia baba yake, “Nataka kwenda sokoni.”"
  },
  {
    "instruction": "Andika katika msemo wa taarifa: “Nitakuwa nikija hapa kila siku kukuona,” Kamau alimwambia shangazi yake.",
    "input": "",
    "output": "Kamau alimwambia shangazi yake kuwa atakuwa akija hapa kila siku kumwona."
  },
  {
    "instruction": "Eleza matumizi ya 'po' katika sentensi: Nilipofika nilimwona pale alipokuwa amesimama.",
    "input": "",
    "output": "Katika sentensi “Nilipofika nilimwona pale alipokuwa amesimama,” “po” ni kiunganishi cha wakati kinachoonyesha tukio la kufika na kumwona lilitokea kwa wakati mmoja au kwa karibu."
  },
  {
    "instruction": "Kamilisha sentensi ukitumia kitenzi 'la': Ali_________hapo.",
    "input": "",
    "output": "Alila hapo."
  },
  {
    "instruction": "Kamilisha sentensi ukitumia kitenzi 'fa': Ali_________hapo.",
    "input": "",
    "output": "Alifa hapo."
  },
  {
    "instruction": "Kamilisha sentensi ukitumia kitenzi 'oa': Ali_________hapo.",
    "input": "",
    "output": "Alioa hapo."
  },
  {
    "instruction": "Andika katika msemo wa taarifa: Mzazi: \"Liesho natoka ufike nyumbani.\" Mtoto: \"Nitajaribu, lakini mwalimu alisema tutafanya mtihani jioni.\"",
    "input": "",
    "output": "Mzazi alimwambia mtoto kuwa liesho atoke na afike nyumbani. Mtoto akamjibu kuwa atajaribu, lakini mwalimu alisema watakaofanya mtihani jioni."
  },
  {
    "instruction": "Badilisha sentensi katika udogo kisha uukanushe udogo huo: Guu lake limepona baada ya kuumwa na jibwa la jijini.",
    "input": "",
    "output": "Udogo: Kiguu chake kimepona baada ya kuumwa na jibwa la jijini.  \nUkanusho: Kiguu chake hakijapona baada ya kuumwa na jibwa la jijini."
  },
  {
    "instruction": "Badilisha sentensi katika udogo kisha uukanushe udogo huo: Nyumba yenyewe ilijengwa bondeni karibu na mto.",
    "input": "",
    "output": "Udogo: Kanyumba kake kamejengwa bondeni karibu na mto.  \nUkanusho: Kanyumba kake hakijajengwa bondeni karibu na mto."
  },
  {
    "instruction": "Andika katika kauli ya kutendesha: Nataka upike chakula hiki vizuri.",
    "input": "",
    "output": "Chakula hiki kipikwe vizuri."
  },
  {
    "instruction": "Andika katika kauli ya kutendesha: Toa ushuru forodhani.",
    "input": "",
    "output": "Ushuru utolewe forodhani."
  },
  {
    "instruction": "Sahihisha bila kubadilisha maana: Usikuje hapa kwetu kwani sitakuwamo.",
    "input": "",
    "output": "Usiwe unakuja hapa kwetu kwa sababu sitakuwepo."
  },
  {
    "instruction": "Sahihisha bila kubadilisha maana: Basi la shule limeharibika, moshi nyingi inatokea dirishani na maji yanatiririka ovyo.",
    "input": "",
    "output": "Basi la shule limeharibika, moshi mwingi unatoka dirishani na maji yanatiririka bila mpangilio."
  },
  {
    "instruction": "Andika sentensi ukitumia kirejeleo cha ngeli kifaacho: Nyumba alishinda farasi kukimbia.",
    "input": "",
    "output": "Nyumba hii ilishinda farasi kukimbia."
  },
  {
    "instruction": "Andika sentensi ukitumia kirejeleo cha ngeli kifaacho: Milango yote yajifunga ovyo, nenda ukafunge.",
    "input": "",
    "output": "Milango yote inajifunga ovyo, nenda ukaifunge."
  },
  {
    "instruction": "Andika sentensi ukitumia kirejeleo cha ngeli kifaacho: Hamisi amekatanya vizuri.",
    "input": "",
    "output": "Hamisi amevikatanya vizuri."
  },
  {
    "instruction": "Andika sentensi ukitumia kirejeleo cha ngeli kifaacho: Jiwe lile liliangukia matunda.",
    "input": "",
    "output": "Jiwe lile liliangukia matunda yale."
  },
  {
    "instruction": "Eleza matumizi manne tofauti ya '-na-'.",
    "input": "",
    "output": "1. Kiashiria cha wakati wa sasa: Ninapika chakula (ninaonyesha sasa).  \n2. Kiunganishi cha viima: Ali na Mariam walienda shuleni.  \n3. Kielezi cha kumudu: Nilienda na miguu.  \n4. Kiashiria cha hali ya kumudu: Ana nguvu za kupigana."
  },
  {
    "instruction": "Eleza maana mbili zinazotokana na sentensi: Mtoto alitimua mbio, kuona nyoka.",
    "input": "",
    "output": "1. Mtoto alikimbia kwa kasi alipoona nyoka (maana ya haraka).  \n2. Mtoto aliacha mbio alipoona nyoka (maana ya kusitisha)."
  },
  {
    "instruction": "Eleza maana mbili zinazotokana na sentensi: Juma alifagia chakula.",
    "input": "",
    "output": "1. Juma alisafisha chakula (maana ya kusafisha).  \n2. Juma alikula chakula kwa haraka (maana ya kula)."
  },
  {
    "instruction": "Eleza maana mbili zinazotokana na sentensi: Sisikii vizuri.",
    "input": "",
    "output": "1. Sioni vizuri (maana ya kuona).  \n2. Sijisikii vizuri (maana ya hali ya mwili)."
  },
  {
    "instruction": "Tunga sentensi ya neno moja ambayo ina visehemu vifuatavyo vya sarufi: Kiima, Wakati, Kirejeleo, Kiwakilishi kitendwa, Kitenzi.",
    "input": "",
    "output": "Ananipenda. \n- Kiima: (yeye, iliyodokezwa na 'a-'). \n- Wakati: -na- (wakati wa sasa). \n- Kirejeleo: ni- (kiwakilishi cha nafsi ya kwanza). \n- Kiwakilishi kitendwa: ni- (kinachorejelea mimi). \n- Kitenzi: penda."
  },
  {
    "instruction": "Bila kunyambua, andika maneno mawili ambayo yanatokana na shina moja na neno: Imani.",
    "input": "",
    "output": "Muamini, Uaminifu."
  },
  {
    "instruction": "Akifisha kifungu kilichotolewa.",
    "input": "Nilipomwendea aliniangalia kisha akaniambia siamini kuwa ni wewe uliyeandika barua. (alama 3)",
    "output": "- Nilipomwendea: sentensi tegemezi, kiima (mimi, iliyodokezwa na ni-), kitenzi (-mwendea), kiunganishi cha wakati (lipo-). \n- Aliniangalia: sentensi huru, kiima (yeye, iliyodokezwa na a-), kitenzi (-angalia). \n- Kisha: kiunganishi cha mpangilio. \n- Akaniambia: kitenzi (-ambia), kiima (yeye), kiwakilishi kitendwa (ni-). \n- Siamini: sentensi tegemezi, kitenzi (-amini), kiima (mimi, iliyodokezwa na si-). \n- Kuwa ni wewe: sentensi tegemezi, kiima (wewe), kitenzi (ni). \n- Uliyeandika barua: sentensi tegemezi ya kivumishi, kitenzi (-andika), kiima (wewe), kirejeshi (-ye-), kiima cha pili (barua)."
  },
  {
    "instruction": "Onyesha viunganishi vingine badala ya vile vilivyotumiwa katika sentensi: Watu wanne walipeperushwa juu kwa juu na upepo mkali.",
    "input": "",
    "output": "1. Badala ya 'na': pamoja na (Watu wanne walipeperushwa juu kwa juu pamoja na upepo mkali). \n2. Badala ya 'kwa': na (Watu wanne walipeperushwa juu na juu na upepo mkali)."
  },
  {
    "instruction": "Tumia kiunganishi kingine badala ya kilichotumiwa katika sentensi: Anayetafuta hachoki hata akichoka keshapata.",
    "input": "",
    "output": "Badala ya 'hata': ingawa (Anayetafuta hachoki ingawa akichoka keshapata)."
  },
  {
    "instruction": "Tumia kiunganishi kingine badala ya kilichotumiwa katika sentensi: Ngojeeni hadi washiriki wote wafike.",
    "input": "",
    "output": "Badala ya 'hadi': mpaka (Ngojeeni mpaka washiriki wote wafike)."
  },
  {
    "instruction": "Tumia kiulizio '-pi-' kukamilisha: Nimtume … aliowataja?",
    "input": "",
    "output": "Nimtume yupi aliowataja?"
  },
  {
    "instruction": "Tumia kiulizio '-pi-' kukamilisha: Ni kiziwi … aliyemwona akipita?",
    "input": "",
    "output": "Ni kiziwi kipi aliyemwona akipita?"
  },
  {
    "instruction": "Kamilisha kwa kutumia kiashiria cha kuthibitisha: Ni mbwa … aliyekula chakula cha mtoto.",
    "input": "",
    "output": "Ni mbwa huyu aliyekula chakula cha mtoto."
  },
  {
    "instruction": "Andika upya sentensi ukitumia kirejeshi cha ngeli cha mwisho: Mwanafunzi anayefanikiwa maishani ni yule anayesoma kwa bidii na pia anayetii wakuu wake.",
    "input": "",
    "output": "Mwanafunzi aliyefanikiwa maishani ni yule aliyesoma kwa bidii na pia aliyetii wakuu wake."
  },
  {
    "instruction": "Jaza viambishi vifaavyo: Ukuta … enyewe una nyufa nyingi lakini fundi … ote anaweza kuukarabati.",
    "input": "",
    "output": "Ukuta huu enyewe una nyufa nyingi lakini fundi yeyote anaweza kuukarabati."
  },
  {
    "instruction": "Jaza viambishi vifaavyo: Maji yalizoa changarawe … ote na vitu … ingine … o ufuoni mwa bahari.",
    "input": "",
    "output": "Maji yalizoa changarawe yote na vitu vingine vyo vyote ufuoni mwa bahari."
  },
  {
    "instruction": "Jaza kiambishi kifaacho: Ume … ona kalamu nyekundu zili … potea?",
    "input": "",
    "output": "Umeiona kalamu nyekundu zilizopotea?"
  },
  {
    "instruction": "Andika kwa umoja: Tumewaondoleeni matatizo yenu, yafaa mtushukuru.",
    "input": "",
    "output": "Tumekuondoleeni tatizo lako, lifaa utushukuru."
  },
  {
    "instruction": "Nyambua kitenzi 'Kumbuka' ili kupata nomino mbili tofauti.",
    "input": "",
    "output": "1. Ukumbukaji \n2. Kumbukumbu"
  },
  {
    "instruction": "Nyambua kitenzi 'Shona' ili kupata nomino mbili tofauti.",
    "input": "",
    "output": "1. Ushonaji \n2. Mshono"
  },
  {
    "instruction": "Nyambua kitenzi 'Cheka' ili kupata nomino mbili tofauti.",
    "input": "",
    "output": "1. Mcheko \n2. Ucheshi"
  },
  {
    "instruction": "Ondoa '-amba-' bila kubadilisha maana: Kuimba ambako kulisifika siku nyingi sasa kunatia shaka.",
    "input": "",
    "output": "Kuimba kulichosifika siku nyingi sasa kunatia shaka."
  },
  {
    "instruction": "Ondoa '-amba-' bila kubadilisha maana: Mibuni ambayo hupandwa wakati wa mvua hustawi.",
    "input": "",
    "output": "Mibuni inayopandwa wakati wa mvua hustawi."
  },
  {
    "instruction": "Sahihisha sentensi: Siku hizi mahitaji imezidi na pesa haitoshi.",
    "input": "",
    "output": "Siku hizi mahitaji yamezidi na pesa hazitoshi."
  },
  {
    "instruction": "Akifisha kifungu: Sijaona kitabu kizuri kama hiki, utaniazima siku ngapi, Bashiri alimwuliza Sijaona.",
    "input": "",
    "output": "- Sijaona: kiima (Bashiri, iliyodokezwa na si-), kitenzi (-ona). \n- Kitabu kizuri kama hiki: kiima cha pili, kivumishi (kizuri), kirejeshi (kama hiki). \n- Utaniazima: kitenzi (-azima), kiima (wewe, iliyodokezwa na u-), kiwakilishi kitendwa (ni-). \n- Siku ngapi: kirai, kiulizio (ngapi). \n- Bashiri: kiima, mwasiliani. \n- Alimwuliza: kitenzi (-uliza), kiwakilishi kitendwa (m-). \n- Sijaona: kiima (jina la kumudu)."
  },
  {
    "instruction": "Eleza maana mbili za sentensi: Jua nisemalo ni muhimu kwetu.",
    "input": "",
    "output": "1. Jua kile ninachosema ni muhimu kwetu (maana ya kufahamu). \n2. Jua la anga nisemalo ni muhimu kwetu (maana ya jua la anga)."
  },
  {
    "instruction": "Orodhesha majina matano ya ngeli ya U (umoja) ambayo huchukua viambishi tofauti katika wingi, kisha uonyeshe viambishi hivyo vya ngeli (katika umoja na wingi).",
    "input": "",
    "output": "1. Ufagio (U-, umoja) – Mifagio (MI-, wingi). \n2. Ulimi (U-, umoja) – Ndimi (N-, wingi). \n3. Ukingo (U-, umoja) – Mikingo (MI-, wingi). \n4. Ufilimbi (U-, umoja) – Filimbi (N-, wingi). \n5. Uzio (U-, umoja) – Mizio (MI-, wingi)."
  },
  {
    "instruction": "Eleza tofauti iliyopo katika sentensi: Alimpatia soda na chupa. Alimpatia soda kwa chupa.",
    "input": "",
    "output": "1. Alimpatia soda na chupa: Maana ni kwamba alimpa soda pamoja na chupa kama vitu viwili tofauti. \n2. Alimpatia soda kwa chupa: Maana ni kwamba alimpa soda kwa kutumia chupa kama chombo."
  },
  {
    "instruction": "Kamilisha jedwali: Wimbo – Mwimbaji – Uimbaji, Jengo – … – …, Pendo – … – …",
    "input": "",
    "output": "Jengo – Mjengaji – Ujenzi, Pendo – Mpendaji – Upendo."
  },
  {
    "instruction": "Taja vielezi vinavyopatikana katika sentensi: Aliamka alfajiri, kisha eleza ni vielezi vya aina gani.",
    "input": "",
    "output": "Vielezi: alfajiri – Vielezi vya wakati."
  },
  {
    "instruction": "Andika kwa usemi halisi: Yohana alisema kwamba njiani kulikuwa kumenyesha sana ndiyo sababu tulichelewa.",
    "input": "",
    "output": "Yohana alisema, “Njiani kulikuwa kumenyesha sana ndiyo sababu tulichelewa.”"
  },
  {
    "instruction": "Tunga sentensi moja ukitumia alama ya uakifishaji: Kitifaa.",
    "input": "",
    "output": "Alisema, “Hii ni kazi yangu.”"
  },
  {
    "instruction": "Tunga sentensi moja ukitumia alama ya uakifishaji: Parandesi.",
    "input": "",
    "output": "Nilimudu (bila ruhusa) akaanza kulia."
  },
  {
    "instruction": "Tunga sentensi moja ukitumia alama ya uakifishaji: Chikuduku.",
    "input": "",
    "output": "Mchezo huo ulikuwa wa kusisimua... lakini ulikatishwa."
  },
  {
    "instruction": "Tunga sentensi moja ukitumia alama ya uakifishaji: Mshangao.",
    "input": "",
    "output": "Lo! Alishinda tuzo kubwa."
  },
  {
    "instruction": "Tunga sentensi moja ukionyesha matumizi ya kitenzi cha silabi moja '-la' katika jinsi ya kutendesha.",
    "input": "",
    "output": "Chakula kilaliwe haraka."
  },
  {
    "instruction": "Tunga sentensi moja ukionyesha matumizi ya kitenzi cha silabi moja '-nywa' katika jinsi ya kutendesha.",
    "input": "",
    "output": "Maji yanywe kwa makini."
  },
  {
    "instruction": "Tunga sentensi moja ukionyesha matumizi ya kitenzi cha silabi moja '-fa' katika jinsi ya kutendesha.",
    "input": "",
    "output": "Mnyama afiwe kwa ajali."
  },
  {
    "instruction": "Taja na ubainishe aina ya viwakilishi katika sentensi: He minazi yangu niliyopalilia inakua vizuri.",
    "input": "",
    "output": "Viwakilishi: \n- Yangu: Kiwakilishi cha umilikaji (cha nafsi ya kwanza umoja). \n- Niliyopalilia: Kiwakilishi cha kirejeshi (kirejeshi -yo- kinachorejelea minazi)."
  },
  {
    "instruction": "Taja na ubainishe aina ya viwakilishi katika sentensi: Mimi ninataka kumwona mwanariadha aliyepata nishani ya dhahabu.",
    "input": "",
    "output": "Viwakilishi: \n- Mimi: Kiwakilishi cha nafsi (nafsi ya kwanza umoja). \n- Kumwona: Kiwakilishi kitendwa (ku- kinachorejelea mwanariadha). \n- Aliyepata: Kiwakilishi cha kirejeshi (kirejeshi -ye- kinachorejelea mwanariadha)."
  },
  {
    "instruction": "Andika kwa wingi: Uta wake ni mrefu na mkubwa sana.",
    "input": "",
    "output": "Mita yao ni mirefu na mikubwa sana."
  },
  {
    "instruction": "Andika kwa wingi: Merikebu itakayofika kesho itang’oa nanga keshokutwa.",
    "input": "",
    "output": "Meli zitakazofika kesho zitang’oa nanga keshokutwa."
  },
  {
    "instruction": "Andika upya sentensi ukitumia neno 'amba': Kijiti kilichovunjika kiliimwumiza Amina mguuni.",
    "input": "",
    "output": "Kijiti ambacho kilivunjika kiliimwumiza Amina mguuni."
  },
  {
    "instruction": "Andika upya sentensi ukitumia neno 'amba': Barua zitakazoandikwa na baba kesho zitatumwa mwaka ujao.",
    "input": "",
    "output": "Barua ambazo zitakazoandikwa na baba kesho zitatumwa mwaka ujao."
  },
  {
    "instruction": "Sahihisha sentensi: Bahasha iliyonunuliwa jana ni kubwa na mzuri.",
    "input": "",
    "output": "Bahasha iliyonunuliwa jana ni kubwa na nzuri."
  },
  {
    "instruction": "Sahihisha sentensi: Mananasi hizi zinauzwa ghali kwa sababu zimeiva vizuri sana.",
    "input": "",
    "output": "Mananasi haya yanauzwa ghali kwa sababu yameiva vizuri sana."
  },
  {
    "instruction": "Kwa kutumia kirejeshi kifaacho, rekebisha sentensi kwa njia mbili tofauti: Yule ndiye mkwasi ambaye aliyeniibia surika.",
    "input": "",
    "output": "1. Yule ndiye mkwasi aliyeniibia surika. \n2. Yule mkwasi ndiye aliyeniibia surika."
  },
  {
    "instruction": "Andika umoja wa sentensi: Kwato za wanyama hutufaaidi.",
    "input": "",
    "output": "Kwato la mnyama hutufaaidi."
  },
  {
    "instruction": "Andika umoja wa sentensi: Mnabadilisha vyeti vya kuwasaidia?",
    "input": "",
    "output": "Unabadilisha cheti cha kumsaidia?"
  },
  {
    "instruction": "Andika ukubwa wa: Mwizi aliiba kikapu na ng’ombe.",
    "input": "",
    "output": "Mwizi aliiba kapu na ng’ombe."
  },
  {
    "instruction": "Tunga sentensi sahihi ukidhihirisha wingi wa jina: Ukanda.",
    "input": "",
    "output": "Mikanda hii ni mizuri kwa mavazi ya asili."
  },
  {
    "instruction": "Tunga sentensi sahihi ukidhihirisha wingi wa jina: Uzee.",
    "input": "",
    "output": "Mizee yao inahitaji heshima kubwa."
  },
  {
    "instruction": "Sahihisha sentensi bila kugeuza maana: Kikombe chenye kimevunjika ni kipya.",
    "input": "",
    "output": "Kikombe kilichovunjika ni kipya."
  },
  {
    "instruction": "Sahihisha sentensi bila kugeuza maana: Nimepeana kilabu kwa mwalimu mkuu.",
    "input": "",
    "output": "Nimepeana kilabu kwa mwalimu mkuu."
  },
  {
    "instruction": "Tunaweza kusema 'katika chumba' au: (i) … (ii) …",
    "input": "",
    "output": "(i) Ndani ya chumba \n(ii) Chumbani"
  },
  {
    "instruction": "Andika sentensi katika hali ya kutendewa: Yule ng’ombe alizaandamana kubwa jana.",
    "input": "",
    "output": "Yule ng’ombe alizaliwa andamana kubwa jana."
  },
  {
    "instruction": "Andika sentensi katika hali ya kutendewa: Mavu hawa wamemsumbua Nyatogo kwa muda mrefu.",
    "input": "",
    "output": "Nyatogo amesumbuliwa na mavu hawa kwa muda mrefu."
  },
  {
    "instruction": "Kwa kurejelea ngeli za mahali, andika sentensi moja ukionyesha matumizi ya ngeli ya KU-.",
    "input": "",
    "output": "Kusikiliza kwa makini kunanifaa."
  },
  {
    "instruction": "Kwa kurejelea ngeli za mahali, andika sentensi moja ukionyesha matumizi ya ngeli ya PA-.",
    "input": "",
    "output": "Pale palipokuwa na chakula, watu hukusanyika."
  },
  {
    "instruction": "Kwa kurejelea ngeli za mahali, andika sentensi moja ukionyesha matumizi ya ngeli ya MU-.",
    "input": "",
    "output": "Mtaa wangu umejaa wafanyabiashara."
  },
  {
    "instruction": "Andika sentensi ya mseto kutokana na: Mwanafunzi amesoma kwa bidii. Mwanafunzi anataka kupita mtihani.",
    "input": "",
    "output": "Mwanafunzi amesoma kwa bidii ili apite mtihani."
  },
  {
    "instruction": "Andika sentensi ya mseto kutokana na: Leo nimerudi nyumbani. Sipendelei kuishi hapa.",
    "input": "",
    "output": "Leo nimerudi nyumbani lakini sipendelei kuishi hapa."
  },
  {
    "instruction": "Geuza sentensi kutoka msemo wa taarifa hadi msemo halisi: Mama alisema nichukue nafaka yetu nikauzese sokoni.",
    "input": "",
    "output": "Mama alisema, “Chukua nafaka yetu ukauze sokoni.”"
  },
  {
    "instruction": "Geuza sentensi kutoka msemo wa taarifa hadi msemo halisi: Mwalimu aliomba aletewe vitabu vyake kutoka darasani.",
    "input": "",
    "output": "Mwalimu aliomba, “Niletee vitabu vyangu kutoka darasani.”"
  },
  {
    "instruction": "Eleza maana mbili tofauti za sentensi: Wenzake wamelipwa pesa zao, yeye bado amelala.",
    "input": "",
    "output": "1. Wenzake wamelipwa pesa zao, lakini yeye bado anasubiri malipo (amelala = anasubiri). \n2. Wenzake wamelipwa pesa zao, lakini yeye bado anapumzika au amelala usingizi (amelala = usingizi)."
  },
  {
    "instruction": "Eleza matumizi matatu ya '-ki-' utunge sentensi moja kwa kila moja wapo.",
    "input": "",
    "output": "1. Hali ya masharti: Nikimaliza kazi, nitakuja. \n2. Hali ya wakati unaoendelea: Alipokuwa akisoma, alisikia kelele. \n3. Kielezi cha kitenzi: Anajua kucheza vizuri."
  },
  {
    "instruction": "Tambulisha viwakilishi vya nafsi katika sentensi: Nilisoma kitabu chake, halafu zigeuze kwa wingi.",
    "input": "",
    "output": "Kiwakilishi cha nafsi: Nili- (nafsi ya kwanza umoja). \nWingi: Tulisoma kitabu chao."
  },
  {
    "instruction": "Tambulisha viwakilishi vya nafsi katika sentensi: Umekuwa mwadilifu kupindukia, halafu zigeuze kwa wingi.",
    "input": "",
    "output": "Kiwakilishi cha nafsi: U- (nafsi ya pili umoja). \nWingi: Mmewaka mwadilifu kupindukia."
  },
  {
    "instruction": "Tambulisha viwakilishi vya nafsi katika sentensi: Alishinda nishani ya dhahabu, halafu zigeuze kwa wingi.",
    "input": "",
    "output": "Kiwakilishi cha nafsi: A- (nafsi ya tatu umoja). \nWingi: Walishinda nishani za dhahabu."
  },
  {
    "instruction": "Akifisha sentensi: Watu wengi wamezoea kusema ajali bwana, basi yakaishia hapo, lakini kufanya hivyo ni sawa.",
    "input": "",
    "output": "- Watu wengi: kiima. \n- Wamezoea: kitenzi (-zoea), wakati wa sasa kamili (-me-). \n- Kusema: kielezi cha kitenzi. \n- Ajali bwana: kiima cha pili (cha kusema). \n- Basi: kiunganishi cha hitimisho. \n- Yakaishia: kitenzi (-ishia), kiima (ajali, iliyodokezwa na ya-). \n- Hapo: kielezi cha mahali. \n- Lakini: kiunganishi cha mgongano. \n- Kufanya hivyo: kielezi cha kitenzi. \n- Ni sawa: sentensi huru, kitenzi (ni), kiima (kufanya hivyo)."
  },
  {
    "instruction": "Andika kwa umoja: Mafuta haya yanachuruzika sana.",
    "input": "",
    "output": "Mafuta haya yanachuruzika sana."
  },
  {
    "instruction": "Andika kwa umoja: Miinuko ile ndiyo mwanzo wa milima ya Chungu.",
    "input": "",
    "output": "Kiinuko kile ndicho mwanzo wa milima ya Chungu."
  },
  {
    "instruction": "Sahihisha sentensi: Kile kitabu kilipasuka ni changu.",
    "input": "",
    "output": "Kitabu kile kilichopasuka ni changu."
  },
  {
    "instruction": "Sahihisha sentensi: Mtoto mwenye ameanguka ni ndugu yangu.",
    "input": "",
    "output": "Mtoto aliyeanguka ni ndugu yangu."
  },
  {
    "instruction": "Kanusha sentensi: Matawi ya mti ambayo yalikauka yalikatwa.",
    "input": "",
    "output": "Matawi ya mti ambayo hayakukauka hayakukatwa."
  },
  {
    "instruction": "Kanusha sentensi: Matofali haya yanatumiwa kwa ujenzi wa nyumba.",
    "input": "",
    "output": "Matofali haya hayatumiwi kwa ujenzi wa nyumba."
  },
  {
    "instruction": "Andika sentensi upya ukitumia '-o-ote-': Chakula kikibaki hutupiliwa mbali.",
    "input": "",
    "output": "Chakula chochote kikibaki hutupiliwa mbali."
  },
  {
    "instruction": "Andika sentensi upya ukitumia '-o-ote-': Kila nyumba unayoingia unapata watoto wawili.",
    "input": "",
    "output": "Nyumba yoyote unayoiingia unapata watoto wawili."
  },
  {
    "instruction": "Panga jina 'Neno' katika ngeli yake.",
    "input": "",
    "output": "Neno: Ngeli ya JI-/MA- (umoja: neno, wingi: maneno)."
  },
  {
    "instruction": "Panga jina 'Kiongozi' katika ngeli yake.",
    "input": "",
    "output": "Kiongozi: Ngeli ya KI-/VI- (umoja: kiongozi, wingi: viongozi)."
  },
  {
    "instruction": "Panga jina 'Mate' katika ngeli yake.",
    "input": "",
    "output": "Mate: Ngeli ya MA- (wingi pekee: mate)."
  },
  {
    "instruction": "Andika sentensi katika hali ya kutendeka: Daraja hili (vuka) tu wa kati wakiangazi.",
    "input": "",
    "output": "Daraja hili livukwe na wao wa kati wakiangazi."
  },
  {
    "instruction": "Andika sentensi katika hali ya kutendeka: Kitabu hicho (soma) ijapokuwa sura zingine hazimo.",
    "input": "",
    "output": "Kitabu hicho kisomewe ijapokuwa sura zingine hazimo."
  },
  {
    "instruction": "Tunga sentensi ukionyesha matumizi ya '-enye'.",
    "input": "",
    "output": "Mtu mwenye bidii hufanikisha malengo yake."
  },
  {
    "instruction": "Tunga sentensi ukionyesha matumizi ya '-enyewe'.",
    "input": "",
    "output": "Yeye mwenyewe alikamilisha kazi hiyo."
  },
  {
    "instruction": "Tumia viashiria vya kutilia mkazo katika sentensi: Kibogoyo … ndiye anayehitaji meno ya dhahabu.",
    "input": "",
    "output": "Kibogoyo mwenyewe ndiye anayehitaji meno ya dhahabu."
  },
  {
    "instruction": "Tumia viashiria vya kutilia mkazo katika sentensi: Vyakula … vipikavyo nyinyi, nasi twavipika.",
    "input": "",
    "output": "Vyakula vyenyewe vipikavyo nyinyi, nasi twavipika."
  },
  {
    "instruction": "Geuza sentensi ziwe katika hali ya umoja: Huku kuimba kwenu kuzuri kutawapendeza wageni.",
    "input": "",
    "output": "Huku kuimba kwako kuzuri kutawapendeza wageni."
  },
  {
    "instruction": "Geuza sentensi ziwe katika hali ya umoja: Hii miche ni mizuri sana, itatufaa.",
    "input": "",
    "output": "Huyu mche ni mzuri sana, utatufaa."
  },
  {
    "instruction": "Unganisha sentensi kwa kutumia kiunganishi kifaacho: Chakula hiki hakina mchuzi. Hakina chumvi.",
    "input": "",
    "output": "Chakula hiki hakina mchuzi wala chumvi."
  },
  {
    "instruction": "Unganisha sentensi kwa kutumia viunganishi vifaavyo: Romeo aliamka. Alitazama saa yake. Akaisha kiamsha kinywa mbio mbio.",
    "input": "",
    "output": "Romeo aliamka, alitazama saa yake, kisha akaisha kiamsha kinywa mbio mbio."
  },
  {
    "instruction": "Andika upya sentensi kwa kufuata maagizo: Nimemleta paka ili aue panya wote wanaotusumbua hapa kwetu nyumbani. (Anza: Panya …)",
    "input": "",
    "output": "Panya wote wanaotusumbua hapa kwetu nyumbani wauawe na paka niliyemleta."
  },
  {
    "instruction": "Andika upya sentensi kwa kufuata maagizo: Mbwa ambaye aliripotiwa kuwa ameibwa amepatikana katika bwawa la maji. (Anza: Katika bwawa …)",
    "input": "",
    "output": "Katika bwawa la maji, mbwa ambaye aliripotiwa kuwa ameibwa amepatikana."
  },
  {
    "instruction": "Andika kwa msemo halisi sentensi: Tajiri alishangaa kuwa niliweza kuubeba mzigo huo peke yangu.",
    "input": "",
    "output": "Tajiri alisema, “Nimeshangaa kuwa umeweza kuubeba mzigo huo peke yako.”"
  },
  {
    "instruction": "Piga mstari vivumishi katika sentensi: Sina nguo yoyote niwezayo kuvaa.",
    "input": "",
    "output": "Vivumishi: yoyote, niwezayo."
  },
  {
    "instruction": "Piga mstari vivumishi katika sentensi: Mtoto mwenyewe ataileta kalamu.",
    "input": "",
    "output": "Vivumishi: mwenyewe."
  },
  {
    "instruction": "Andika kitenzi kinachotokana na jina: Mfuasi.",
    "input": "",
    "output": "Fuasa."
  },
  {
    "instruction": "Andika kitenzi kinachotokana na jina: Kifaa.",
    "input": "",
    "output": "Faa."
  },
  {
    "instruction": "Andika kitenzi kinachotokana na jina: Mharibu.",
    "input": "",
    "output": "Haribu."
  },
  {
    "instruction": "Kanusha sentensi: Ungemwuliza vizuri angekujibu bila wasiwasi.",
    "input": "",
    "output": "Usingemwuliza vizuri asingekujibu bila wasiwasi."
  },
  {
    "instruction": "Andika kinyume cha sentensi: Mjomba alichomeka upanga kwenye ala.",
    "input": "",
    "output": "Mjomba alitoa upanga kwenye ala."
  },
  {
    "instruction": "Eleza maana nne tofauti za sentensi: Alinunuliwa samaki na mtoto wake.",
    "input": "",
    "output": "1. Mtoto wake alimnunulia samaki (mtoto ndiye aliyenunua). \n2. Yeye alinunuliwa samaki pamoja na mtoto wake (wote walinunuliwa). \n3. Alinunuliwa samaki kwa kutumia mtoto wake kama mjumbe (mtoto alitumiwa). \n4. Alinunuliwa samaki na mtu anayeitwa Mtoto Wake (jina la mtu)."
  },
  {
    "instruction": "Eleza tofauti baina ya sentensi: (i) Ningekuwa na pesa ningenunua shamba. (ii) Ningalikuwa na pesa ningalinunua shamba.",
    "input": "",
    "output": "(i) Ningekuwa na pesa ningenunua shamba: Maana ni kwamba ikiwa sasa au baadaye ningekuwa na pesa, ningenunua shamba. \n(ii) Ningalikuwa na pesa ningalinunua shamba: Maana ni kwamba ikiwa zamani ningalikuwa na pesa, ningalininunua shamba (lakini sasa hali ni tofauti)."
  },
  {
    "instruction": "Kamilisha tashbihi: Baidika kama …",
    "input": "",
    "output": "Baidika kama nyota."
  },
  {
    "instruction": "Kamilisha tashbihi: Mzima kama …",
    "input": "",
    "output": "Mzima kama samaki."
  },
  {
    "instruction": "Tumia tanakali ya sauti kukamilisha sentensi: Sauti ya waimbaji haikusikika tena, ilikuwa imedidima … wageni walipofika katika jukwaa.",
    "input": "",
    "output": "Sauti ya waimbaji haikusikika tena, ilikuwa imedidima kimya wageni walipofika katika jukwaa."
  },
  {
    "instruction": "Tumia tanakali ya sauti kukamilisha sentensi: Simba ni mnyama hodari sana, akimkamata swara humrarua …",
    "input": "",
    "output": "Simba ni mnyama hodari sana, akimkamata swara humrarua vipande vipande."
  },
  {
    "instruction": "Tunga sentensi mbili tofauti zinazobainisha maana ya neno: Nduni.",
    "input": "",
    "output": "1. Nduni ya mti ilikuwa na rangi ya manjano. (maana: sehemu ya ndani ya mti). \n2. Alionyesha nduni yake ya kumudu wenzake. (maana: nia ya moyoni)."
  },
  {
    "instruction": "Tunga sentensi mbili tofauti zinazobainisha maana ya neno: Duni.",
    "input": "",
    "output": "1. Bidhaa hii ni duni kuliko ile ya jana. (maana: ya ubora wa chini). \n2. Mtu duni anapaswa kupewa msaada. (maana: asiye na uwezo wa kifedha)."
  },
  {
    "instruction": "Mdudu anayetengeneza utandu huitwa …",
    "input": "",
    "output": "Mdudu anayetengeneza utandu huitwa buibui."
  },
  {
    "instruction": "Mdudu mwenye mkia uliopinda nchani ambao una sumu ni …",
    "input": "",
    "output": "Mdudu mwenye mkia uliopinda nchani ambao una sumu ni nge."
  },
  {
    "instruction": "Andika methali moja inayotokana na maelezo: Asiye na uwezo ataendelea kuwa bila uwezo hata akifanya bidii namna gani.",
    "input": "",
    "output": "Hapana jua lisilo na mawingu."
  },
  {
    "instruction": "Andika udogo wa jina 'ngoma'.",
    "input": "",
    "output": "Kingoma."
  },
  {
    "instruction": "Andika ukubwa wa jina 'ngoma'.",
    "input": "",
    "output": "Jangoma."
  },
  {
    "instruction": "Eleza namna mbili za matumizi ya alama ya uakifishi (;).",
    "input": "",
    "output": "1. Kutenganisha sentensi huru zinazohusiana kwa maana: Nilikuwa naumwa; nilienda hospitali. \n2. Kutenganisha vipengele katika orodha ngumu: Timu ina wachezaji wafuatao: Juma, mshambuliaji; Amina, mlinzi; Hamisi, kiungo."
  },
  {
    "instruction": "Tunga sentensi moja inayoonyesha matumizi ya alama ya uakifishi (;) kwa kutenganisha sentensi huru zinazohusiana kwa maana.",
    "input": "",
    "output": "Alifanya kazi kwa bidii; alipata tuzo."
  },
  {
    "instruction": "Tunga sentensi moja inayoonyesha matumizi ya alama ya uakifishi (;) kwa kutenganisha vipengele katika orodha ngumu.",
    "input": "",
    "output": "Mkutano utahudhuriwa na: Juma, mwenyekiti; Amina, katibu; Hamisi, mweka hazina."
  },
  {
    "instruction": "Tofautisha maana za sentensi: (i) Kazi yote ni muhimu. (ii) Kazi yoyote ni muhimu.",
    "input": "",
    "output": "(i) Kazi yote ni muhimu: Maana ni kwamba kila kazi bila ubaguzi ni muhimu. \n(ii) Kazi yoyote ni muhimu: Maana ni kwamba kazi yoyote ile, hata moja tu, inaweza kuwa muhimu."
  },
  {
    "instruction": "Tunga sentensi moja kuonyesha matumizi ya 'Ka' kama kiunganishi cha mpangilio.",
    "input": "",
    "output": "Alimaliza kazi yake, akaenda kulala."
  },
  {
    "instruction": "Tunga sentensi moja kuonyesha matumizi ya 'Ka' kama kiima cha ngeli ya KA-/TU-.",
    "input": "",
    "output": "Kakuku kangu kalikua kakatika."
  },
  {
    "instruction": "Tunga sentensi moja kuonyesha matumizi ya 'Ndivyo' kama kielezi cha uthibitisho.",
    "input": "",
    "output": "Ndivyo alivyosema jana kwenye mkutano."
  },
  {
    "instruction": "Tunga sentensi moja kuonyesha matumizi ya 'Ndivyo' kama kiunganishi cha maelezo.",
    "input": "",
    "output": "Alifeli mtihani, ndivyo akavyojaribu tena."
  },
  {
    "instruction": "Tunga sentensi kuonyesha matumizi sahihi ya kiunganishi 'Ingawaje'.",
    "input": "",
    "output": "Ingawaje alikuwa mgonjwa, alihudhuria mkutano."
  },
  {
    "instruction": "Tunga sentensi kuonyesha matumizi sahihi ya kiunganishi 'Ilhali'.",
    "input": "",
    "output": "Ilhali wengine walikuwa wakifanya kazi, yeye alikuwa akilala."
  },
  {
    "instruction": "Tambulisha kielelezi katika sentensi: Msichana mrembo alikuja upesi akimkimbilia dadake.",
    "input": "",
    "output": "Kielelezi: upesi (kielezi cha namna)."
  },
  {
    "instruction": "Tambulisha kivumishi katika sentensi: Msichana mrembo alikuja upesi akimkimbilia dadake.",
    "input": "",
    "output": "Kivumishi: mrembo."
  },
  {
    "instruction": "Tambulisha mnyambuliko wa kitenzi katika sentensi: Msichana mrembo alikuja upesi akimkimbilia dadake.",
    "input": "",
    "output": "Mnyambuliko wa kitenzi: akimkimbilia (kitenzi cha hali ya kutendewa)."
  },
  {
    "instruction": "Andika kifungu kutoka usemi wa taarifa hadi usemi halisi: Watoto waliambiwa na mama yao watakaporudi nyumbani waoge, wale, hala III waanze kusoma moja kwa moja badala ya kuharibu wakati wao kwa kutazama vipindi vya runinga. Aliwakumbusha kuwa wanaofanya maonyesho kwenye runinga tayari wamefuzu shuleni na wameajiriwa kazi.",
    "input": "",
    "output": "Mama yao aliwaambia watoto, “Mtakaporudi nyumbani, oge, kula, na mwanze kusoma moja kwa moja badala ya kuharibu wakati wenu kwa kutazama vipindi vya runinga. Kumbukeni kuwa wanaofanya maonyesho kwenye runinga tayari wamefuzu shuleni na wameajiriwa kazi.”"
  },
  {
    "instruction": "Taja kihusishi kinachorejelea mahali.",
    "input": "",
    "output": "Pale."
  },
  {
    "instruction": "Taja kihusishi kinachorejelea wakati.",
    "input": "",
    "output": "Sasa."
  },
  {
    "instruction": "Taja kihusishi kinachorejelea kiwango.",
    "input": "",
    "output": "Sana."
  },
  {
    "instruction": "Tunga sentensi kuonyesha matumizi ya kihusishi 'Pale'.",
    "input": "",
    "output": "Pale palipokuwa na miti, kulikuwa na kivuli."
  },
  {
    "instruction": "Tunga sentensi kuonyesha matumizi ya kihusishi 'Sasa'.",
    "input": "",
    "output": "Sasa ni wakati wa kufanya kazi kwa bidii."
  },
  {
    "instruction": "Tunga sentensi kuonyesha matumizi ya kihusishi 'Sana'.",
    "input": "",
    "output": "Alipenda chakula hicho sana."
  },
  {
    "instruction": "Andika sentensi upya kwa kufuata maagizo: Aliceza kwa bidii akawafurahisha wengi waliohudhuria tamasha hizo. (Anza kwa: Kucheza)",
    "input": "",
    "output": "Kucheza kwake kwa bidii kuliwafurahisha wengi waliohudhuria tamasha hizo."
  },
  {
    "instruction": "Andika sentensi upya kwa kufuata maagizo: Karamu hiyo ilifaa sana, kila mtu alikula chakula akatosheka. (Anza kwa: Chakula)",
    "input": "",
    "output": "Chakula kilichotolewa katika karamu hiyo kilifaa sana, kila mtu alikula akatosheka."
  },
  {
    "instruction": "Tunga sentensi ukitumia kitenzi cha silabi moja: Pa.",
    "input": "",
    "output": "Alipa zawadi kwa rafiki yake."
  },
  {
    "instruction": "Tunga sentensi ukitumia kitenzi cha silabi moja: La.",
    "input": "",
    "output": "Alila kwa uchungu baada ya kupoteza."
  },
  {
    "instruction": "Unda kitenzi kutokana na jina: Mtukufu.",
    "input": "",
    "output": "Tukuka."
  },
  {
    "instruction": "Unda kitenzi kutokana na jina: Mchumba.",
    "input": "",
    "output": "Chumba."
  },
  {
    "instruction": "Bainisha aina ya vivumishi katika sentensi: Nyimbo yangu ni maridadi.",
    "input": "",
    "output": "Vivumishi: yangu (cha umilikaji), maridadi (cha sifa)."
  },
  {
    "instruction": "Kamilisha jedwali: Kufanya – kufanyia – kufanywa, Kula – …",
    "input": "",
    "output": "Kula – kulia – kuliwa."
  },
  {
    "instruction": "Kamilisha jedwali: Kufanya – kufanyia – kufanywa, Kuunga – … – …",
    "input": "",
    "output": "Kuunga – kuungia – kuungwa."
  },
  {
    "instruction": "Eleza matumizi ya 'kwa' katika sentensi: Aliimba kwa sauti tamu.",
    "input": "",
    "output": "'Kwa' inatumika kama kielezi cha namna, ikionyesha jinsi kitendo cha kuimba kilivyofanyika (kwa sauti tamu)."
  },
  {
    "instruction": "Andika kwa wingi: Pahala hapa ni pake.",
    "input": "",
    "output": "Mahali haya ni yake."
  },
  {
    "instruction": "Eleza matumizi ya 'na' katika sentensi: Halima na Asha wanasaidiana.",
    "input": "",
    "output": "'Na' inatumika kama kiunganishi cha viima, ikionyesha kuwa Halima na Asha wote wawili wanashiriki katika kitendo cha kusaidiana."
  },
  {
    "instruction": "Fafanua miundo mitatu ya majina katika ngeli ya LI-YA, huku ukitoa mifano.",
    "input": "",
    "output": "1. Majina ya umoja yanayochukua LI- na wingi YA-: Mfano: Jicho (umoja) – Macho (wingi). \n2. Majina ya wingi pekee yanayochukua YA-: Mfano: Mazoea. \n3. Majina yanayotokana na vitenzi yanayochukua LI-/YA-: Mfano: Jibu (umoja) – Majibu (wingi)."
  },
  {
    "instruction": "Onyesha kielezi katika sentensi: Mvua ilinyesha mfululizo.",
    "input": "",
    "output": "Kielezi: mfululizo (kielezi cha namna)."
  },
  {
    "instruction": "Onyesha kitenzi katika sentensi: Mvua ilinyesha mfululizo.",
    "input": "",
    "output": "Kitenzi: ilinyesha."
  },
  {
    "instruction": "Kanusha sentensi: Tumechukua nguo chache kuuza.",
    "input": "",
    "output": "Hatujachukua nguo chache kuuza."
  },
  {
    "instruction": "Tumia '-ndi-' pamoja na viashiria vya ngeli kujaza: Wewe … ninayekutafuta.",
    "input": "",
    "output": "Wewe ndiwe ninayekutafuta."
  },
  {
    "instruction": "Tumia '-ndi-' pamoja na viashiria vya ngeli kujaza: Nyinyi … mnaoongoza.",
    "input": "",
    "output": "Nyinyi ndio mnaoongoza."
  },
  {
    "instruction": "Andika sentensi upya kwa kufuata maagizo: Nilikuwa nimejitayarisha vizuri kwa hivyo sikuona ugumu wowote katika safari yangu. (Anza: Safari …)",
    "input": "",
    "output": "Safari yangu haikuwa na ugumu wowote kwa sababu nilikuwa nimejitayarisha vizuri."
  },
  {
    "instruction": "Geuza kitenzi 'Shukuru' viwe nomino.",
    "input": "",
    "output": "Shukrani."
  },
  {
    "instruction": "Geuza kitenzi 'Enda' viwe nomino.",
    "input": "",
    "output": "Mwendo."
  },
  {
    "instruction": "Eleza maana mbili tofauti za sentensi: Mamake Juma na Mariamu walitutembelea.",
    "input": "",
    "output": "1. Mamake Juma pamoja na Mariamu (watu wawili tofauti) walitutembelea. \n2. Mamake Juma ambaye pia anaitwa Mariamu (mtu mmoja) alitutembelea."
  },
  {
    "instruction": "Tunga sentensi inayodhihirisha matumizi ya ngeli ya I-LI.",
    "input": "",
    "output": "Jicho langu linauma sana leo."
  },
  {
    "instruction": "Changanua sentensi ukitumia mchoro wa matawi: Mkulima mzembe amepata hasara.",
    "input": "",
    "output": "Sentensi: [Mkulima mzembe] [amepata] [hasara]\n- Kiima: Mkulima mzembe\n  - Jina: Mkulima\n  - Kivumishi: mzembe\n- Kitenzi: amepata\n  - Viambishi: a- (kiima), -me- (wakati), -pata (shina)\n- Kiima cha pili: hasara"
  },
  {
    "instruction": "Onyesha viambishi awali na tamati katika kitenzi: Alimchezea.",
    "input": "",
    "output": "Viambishi awali: a- (kiima), m- (kiwakilishi kitendwa). \nTamati: -ea."
  },
  {
    "instruction": "Taja sauti mbili zinazotamkwa wa midomoni.",
    "input": "",
    "output": "1. /p/ \n2. /b/"
  },
  {
    "instruction": "Kanusha sentensi: Ningaiikuwa napesa ningalinunua nyumba.",
    "input": "",
    "output": "Nisingalikuwa na pesa nisingalinunua nyumba."
  },
  {
    "instruction": "Bainisha hali (kauli) ya kitenzi 'Fumbata'.",
    "input": "",
    "output": "Kitenzi 'Fumbata' kiko katika hali ya Tendata."
  },
  {
    "instruction": "Tunga sentensi ukitumia kielelezi cha wakati.",
    "input": "",
    "output": "Alifika jana kwa wakati."
  },
  {
    "instruction": "Tunga sentensi ukitumia kielelezi cha mahali.",
    "input": "",
    "output": "Alikaa chini ya mti."
  },
  {
    "instruction": "Andika sentensi kulingana na maagizo: Mhunzi mrefu alishinda tuzo (anza kwa: Tuzo …).",
    "input": "",
    "output": "Tuzo ilishindwa na mhunzi mrefu."
  },
  {
    "instruction": "Andika sentensi kulingana na maagizo: Mwanafunzi huyu anasoma lugha ya Kifaransa (Anza kwa Idashiria kisistimuzi).",
    "input": "",
    "output": "Huyu mwanafunzi anasoma lugha ya Kifaransa."
  },
  {
    "instruction": "Bainisha aina ya sentensi: Lonare anatembea kwa kasi.",
    "input": "",
    "output": "Sentensi ya taarifa."
  },
  {
    "instruction": "Bainisha aina ya sentensi: Halima anaandika hali Ekomwa anasoma.",
    "input": "",
    "output": "Sentensi ya mseto."
  },
  {
    "instruction": "Tunga sentensi moja ukitumia neno 'useuze'.",
    "input": "",
    "output": "Useuze wa chakula hiki ni wa kipekee."
  },
  {
    "instruction": "Bainisha kirai nomino katika sentensi: Jirani mwema alinipa chakula.",
    "input": "",
    "output": "Kirai nomino: chakula."
  },
  {
    "instruction": "Bainisha kirai tenzi katika sentensi: Jirani mwema alinipa chakula.",
    "input": "",
    "output": "Kirai tenzi: alinipa."
  },
  {
    "instruction": "Unda nomino kutokana na kitenzi: Chelewa.",
    "input": "",
    "output": "Uchelewaji."
  },
  {
    "instruction": "Unda nomino kutokana na kitenzi: Andika.",
    "input": "",
    "output": "Mwandiko."
  },
  {
    "instruction": "Onyesha hali katika sentensi: Huenda mvua ikanyesha leo.",
    "input": "",
    "output": "Hali: Kutenda."
  },
  {
    "instruction": "Onyesha hali katika sentensi: Miti hukatwa kila siku duniani.",
    "input": "",
    "output": "Hali: Tendewa."
  },
  {
    "instruction": "Unganisha sentensi zifuatazo ukitumia neno 'japo': Selina alijitahidi sana. Selina hakushinda mbio hizo.",
    "input": "",
    "output": "Japo Selina alijitahidi sana, hakushinda mbio hizo."
  },
  {
    "instruction": "Andika kinyume cha sentensi: Mwise alikunja nguo aliokua ameanika.",
    "input": "",
    "output": "Mwise alikunjua nguo aliyokuwa ameanua."
  },
  {
    "instruction": "Tunga sentensi moja ukitumia nomino ya dhahania.",
    "input": "",
    "output": "Wema wake ulimudu wengi."
  },
  {
    "instruction": "Eleza maana mbili za sentensi ifuatayo: Hawa ni watoto wa amarehemu Bwana Nzovu na Bi Makamo.",
    "input": "",
    "output": "1. Watoto hawa ni wale wa Bwana Nzovu na Bi Makamo waliokuwepo kabla ya kufa kwao (wazazi wote wamekufa). \n2. Watoto hawa ni wa Bwana Nzovu ambaye amekufa na Bi Makamo ambaye bado yu hai."
  },
  {
    "instruction": "Unda nomino moja kutokana na kitenzi 'ghafilika'.",
    "input": "",
    "output": "Ughafilikaji"
  },
  {
    "instruction": "Andika kwa wingi: Nyundo hii imevunjika mpini wake.",
    "input": "",
    "output": "Nyundo hizi zimevunjika mipini yao."
  },
  {
    "instruction": "Ainisha sentensi ifuatayo ukitumia jedwali: Mvulana mrefu anavuka barabara.",
    "input": "",
    "output": "| Nomino | Kivumishi | Kitenzi | Nomino |\n|--------|-----------|---------|--------|\n| Mvulana | mrefu | anavuka | barabara |"
  },
  {
    "instruction": "Tambua na ueleze aina za vivumishi katika sentensi: Mtoto mwenyewe alienda shambani.",
    "input": "",
    "output": "Kivumishi: mwenyewe (kivumishi cha pekee, kinachosisitiza mtoto mwenyewe ndiye aliyeenda)."
  },
  {
    "instruction": "Tambua na ueleze aina za vivumishi katika sentensi: Kazi yetu haihitaji ki shuleni.",
    "input": "",
    "output": "Kivumishi: yetu (kivumishi cha umilikaji, kinachorejelea kazi ni ya wao)."
  },
  {
    "instruction": "Koloni/nukta tambili (:) hutumiwa katika kuorodhesha. Onyesha matumizi mengine matatu ya koloni (:).",
    "input": "",
    "output": "1. Kuonyesha wakati (mf. 10:30). \n2. Kutanguliza usemi halisi (mf. Alisema: “Nitarudi kesho.”). \n3. Kufafanua au kueleza zaidi (mf. Alikuwa na shida moja: njaa)."
  },
  {
    "instruction": "Tunga sentensi itakayoonyesha matumizi ya kihusishi cha a-unganifu.",
    "input": "",
    "output": "Alisafiri kwa meli hadi pwani."
  },
  {
    "instruction": "Bainisha kishazi huru na kishazi tegemezi katika sentensi: Mkulima aliyepanda wakati ufaao amepata mavuno mazuri.",
    "input": "",
    "output": "Kishazi huru: Mkulima amepata mavuno mazuri. \nKishazi tegemezi: aliyepanda wakati ufaao."
  },
  {
    "instruction": "Ainisha viambishi katika neno: kujidhiki.",
    "input": "",
    "output": "ku- (kiambishi cha kitenzi cha jina), ji- (kirejeshi cha nafsi), dhik- (mzizi), -i (kiishio)."
  },
  {
    "instruction": "Tambua na ueleze aina za vitenzi katika sentensi: Kalamu aliyokuwa nayo Mwalimu ni ya mwanafunzi.",
    "input": "",
    "output": "1. aliyokuwa (kitenzi kishirikishi, kikamilifu). \n2. ni (kitenzi kishirikishi, kikamilifu)."
  },
  {
    "instruction": "Andika viwakilishi ngeli vya nomino: Chakula.",
    "input": "",
    "output": "Ki-/Vi- (umoja: chakula kimepikwa, wingi: vyakula vimepikwa)."
  },
  {
    "instruction": "Andika viwakilishi ngeli vya nomino: Kwetu.",
    "input": "",
    "output": "Ku-/Ku- (umoja: kwetu kuzuri, wingi: kwetu kuzuri)."
  },
  {
    "instruction": "Badilisha sentensi ifuatayo ili iwe katika hali ya kuamuru: Baba ingia ndani.",
    "input": "",
    "output": "Ingia ndani!"
  },
  {
    "instruction": "Eleza maana ya sentensi: 'Ningalikuwa na pesa ningalinunua nyumba na ningalistarehe'.",
    "input": "",
    "output": "1. Ikiwa zamani ningalikuwa na pesa, ningalinunua nyumba na ningalipumzika. \n2. Maana ni kwamba mtu huyu hakuwa na pesa hapo awali, hivyo hakununua nyumba wala kupumzika."
  },
  {
    "instruction": "Fafanua aina za hali zinazotumika katika sentensi: Mwimbaji aliimba, akacheza na akachangamsha sana.",
    "input": "",
    "output": "Hali ya kutenda na kutendesha"
  },
  {
    "instruction": "Fafanua aina za hali zinazotumika katika sentensi: Shangazi huja kila mara.",
    "input": "",
    "output": "Hali ya mazoea (kitendo kinachotendeka mara kwa mara: hujakila)."
  },
  {
    "instruction": "Andika katika msemo wa taarifa: 'Nitakuarifu nimkimwona,' Elma alisema.",
    "input": "",
    "output": "Elma alisema kwamba atamwarifu atakapomwona."
  },
  {
    "instruction": "Nyambua kitenzi 'ota' kama kinavyotokea katika kirai 'ota ndoto' ili tofauti tatu zilitoke.",
    "input": "",
    "output": "1. Otesha ndoto \n2. Otea ndoto \n3. Otewa ndoto"
  },
  {
    "instruction": "Tambua mzizi katika neno: Msahaulifu.",
    "input": "",
    "output": "Sahau"
  },
  {
    "instruction": "Tunga sentensi ukitumia kivumishi cha nomino.",
    "input": "",
    "output": "Mwanafunzi mwerevu alipita mtihani."
  },
  {
    "instruction": "Andika kinyume cha: Wasichana watatu wanaingia darasani kwa haraka.",
    "input": "",
    "output": "Wasichana watatu wanatoka darasani polepole."
  },
  {
    "instruction": "Fafanua maana ya 'mofimu huru'.",
    "input": "",
    "output": "Mofimu huru ni neno au kipasho ambacho kinaweza kusimama peke yake na kuwa na maana kamili bila kuhitaji viambishi vingine."
  },
  {
    "instruction": "Toa mfano mmoja wa mofimu huru.",
    "input": "",
    "output": "Baba"
  },
  {
    "instruction": "Tambua kiambishi awali na tamati katika neno: alaye.",
    "input": "",
    "output": "Kiambishi awali: a- (kiima). \nTamati: -e."
  },
  {
    "instruction": "Tumia kirejeshi '-amba-' kuunganisha sentensi: Mwanafunzi yule ni mrefu. Mwanafunzi yule amepita mtihani.",
    "input": "",
    "output": "Mwanafunzi yule ambaye ni mrefu amepita mtihani."
  },
  {
    "instruction": "Sahihisha sentensi: Waya yangu imepotea.",
    "input": "",
    "output": "Waya wangu umepotea."
  },
  {
    "instruction": "Taja aina ya yambo iliyopigiwa mstari katika sentensi: Mpishi amempikia mgeni vizuri.",
    "input": "",
    "output": "Yambo: vizuri (kielezi cha namna)."
  },
  {
    "instruction": "Ibadilishe chagizo ya mahali kwa vile ile ya wakati katika sentensi: Mchezaji aliucheza mpira mjini Malindi.",
    "input": "",
    "output": "Mchezaji aliucheza mpira jioni."
  },
  {
    "instruction": "Eleza maana mbili za sentensi: Yohana alimpigia Husha mpira, Yohana alipiga mpira badala ya Husha.",
    "input": "",
    "output": "1. Yohana alimpigia Husha mpira: Yohana alipiga mpira kumudu Husha (kumpa au kumudu). \n2. Yohana alipiga mpira badala ya Husha: Yohana alicheza mpira kwa niaba ya Husha."
  },
  {
    "instruction": "Kanusha: Sisi tumemaliza kujenga nyumba ambayo ingekuwa yake angalifurahi.",
    "input": "",
    "output": "Sisi hatujamaliza kujenga nyumba ambayo isingekuwa yake asingalifurahi."
  },
  {
    "instruction": "Unda nomino kutokana na: Zingua.",
    "input": "",
    "output": "Mzinguo"
  },
  {
    "instruction": "Unda nomino kutokana na: Tosa.",
    "input": "",
    "output": "Utosaji"
  },
  {
    "instruction": "Ichoree vielezo matawi sentensi: Paka mdogo amepanda mchungwani.",
    "input": "",
    "output": "| Nomino | Kivumishi | Kitenzi | Nomino |\n|--------|-----------|---------|--------|\n| Paka | mdogo | amepanda | mchungwani |"
  },
  {
    "instruction": "Tumia kihusishi badala kutunga upya sentensi: Mgeni yuko katika nyumba.",
    "input": "",
    "output": "Mgeni yumo ndani ya nyumba."
  },
  {
    "instruction": "Unda kitenzi kutokana na neno 'sahili'.",
    "input": "",
    "output": "Sahilisha"
  },
  {
    "instruction": "Eleza tofauti kati ya sauti (z) na (d).",
    "input": "",
    "output": "Sauti /z/ ni sauti ya kikwamizo inayotamkwa kwa mkondo wa hewa kupita kati ya ulimi na kaakaa bila kugusana kabisa. Sauti /d/ ni sauti ya kipasuo kizuliwa inayotamkwa kwa ulimi kugusana na kaakaa na kutoa msukosuko wa hewa."
  },
  {
    "instruction": "Tambua aina ya kitenzi kilichopigiwa mstari katika sentensi: Mzee huenda anacheza kamari.",
    "input": "",
    "output": "Kitenzi: anacheza (kitenzi cha kawaida, hali ya kutenda)."
  },
  {
    "instruction": "Badilisha kiwakilishi kimudhulishi kwa kiwakilishi kionyeshi katika sentensi: Cha keki lipatikana o chini.",
    "input": "",
    "output": "Hicho cha keki chipatikane chini."
  },
  {
    "instruction": "Tumia mfano mmoja mmoja kutofautisha baina ya sahili na ambatano.",
    "input": "",
    "output": "Sahili: Mwanafunzi anasoma kitabu. (sentensi moja ya wazo moja, kitenzi kimoja). \nAmbatano: Mwanafunzi anasoma kitabu lakini anachoka haraka. (sentensi yenye mawazo mawili, vitenzi viwili au zaidi)."
  },
  {
    "instruction": "Tunga sentensi itakayodhihirisha matumizi ya kielezi cha nomino.",
    "input": "",
    "output": "Alikimbia haraka kama simba."
  },
  {
    "instruction": "Andika kwa wingi: Mvu imebomoa nyumba ya jirani.",
    "input": "",
    "output": "Mivu imebomoa nyumba za majirani."
  },
  {
    "instruction": "Akifisha kifungu kifuatacho: Huenda serikali iwezie kuidhibiti bei ya petroli hatuwezi kuyaruhusu makampuni ya petroli kuuyanyasa umma alisema waziri wa kawi bei ya petroli imeongezwa mara nyingi katika kipindi cha mwezi mmoja.",
    "input": "",
    "output": "- Huenda: kielezi cha uwezekano. \n- Serikali: kiima. \n- Iwezie: kitenzi (-weza), hali ya masharti. \n- Kuidhibiti: kielezi cha kitenzi (-dhibiti). \n- Bei ya petroli: kiima cha pili. \n- Hatuwezi: kitenzi (-weza), hali ya kutenda, kiima (sisi, iliyodokezwa na tu-). \n- Kuyaruhusu: kielezi cha kitenzi (-ruhusu). \n- Makampuni ya petroli: kiima cha pili. \n- Kuuyanyasa: kielezi cha kitenzi (-nyanyasa). \n- Umma: kiima cha pili. \n- Alisema: kitenzi (-sema), kiima (waziri, iliyodokezwa na a-). \n- Waziri wa kawi: kiima, jina la kumudu. \n- Bei ya petroli: kiima cha pili. \n- Imeongezwa: kitenzi (-ongeza), hali ya kutendewa. \n- Mara nyingi: kielezi cha idadi. \n- Katika kipindi cha mwezi mmoja: kielezi cha wakati."
  },
  {
    "instruction": "Tumia mfano mmoja mmoja kutofautisha baina ya sahili na ambatano.",
    "input": "",
    "output": "Sahili: Mwalimu anacheza. \nAmbatano: Baba anasoma gazeti huku mama anapika."
  },
  {
    "instruction": "Tunga sentensi itakayodhihirisha matumizi ya kielezi cha nomino.",
    "input": "",
    "output": "Alikimbia haraka kama simba."
  },
  {
    "instruction": "Andika kwa wingi: Mvu imebomoa nyumba ya jirani.",
    "input": "",
    "output": "Mivu imebomoa nyumba za majirani."
  },
  {
    "instruction": "Akifisha kifungu kifuatacho: Huenda serikali iwezie kuidhibiti bei ya petroli hatuwezi kuyaruhusu makampuni ya petroli kuuyanyasa umma alisema waziri wa kawi bei ya petroli imeongezwa mara nyingi katika kipindi cha mwezi mmoja.",
    "input": "",
    "output": "“Huenda serikali iwezie kuidhibiti bei ya petroli. Hatuwezi kuyaruhusu makampuni ya petroli kunyanyasa umma,” alisema waziri wa kawi. “Bei ya petroli imeongezwa mara nne katika kipindi cha mwezi mmoja!”"
  },
  {
    "instruction": "Zifuatazo ni sehemu gani za mwili: (i) Kisugudi (ii) Nguyu",
    "input": "",
    "output": "(i) Kisugudi: Kifundo cha mkono (kiacha mkono). \n(ii) Nguyu: Kifundo cha mguu."
  },
  {
    "instruction": "Andika maneno mengine yenye maana sawa na: (i) Damu (ii) Jura",
    "input": "",
    "output": "(i) Damu: Ngeu. \n(ii) Jura: Jiaha, nipu, bavu, mjigaga, zuzu, mbumbumbu, bwege, mjahili."
  },
  {
    "instruction": "Tumia kitenzi KAA inavyofaa kujaza nafasi zilizoachwa wazi: Onyango alipofika nyumbani alikosa mahali pa … Watu walikuwa wamejaa na hapakuwa na kiti hata kimoja cha …",
    "input": "",
    "output": "Onyango alipofika nyumbani alikosa mahali pa kukaa. Watu walikuwa wamejaa na hapakuwa na kiti hata kimoja cha kukalia."
  },
  {
    "instruction": "Fafanua maana ya methali: (i) Wasohaya wariamji wao (ii) Tunasema kifurushi cha kalamu … ya ndizi",
    "input": "",
    "output": "(i) Wasohaya wariamji wao: Watu wenye mazoea mabaya husikilizana wao kwa wao hata kama wanaougua hushangazwa nao. \n(ii) Tunasema kifurushi cha kalamu na chane cha ndizi."
  },
  {
    "instruction": "Ni mbinu gani za lugha zinazotumiwa katika sentensi hizi? (i) Juma si simba wetu hapa kijijini (ii) Juma ni shujaa kama samba",
    "input": "",
    "output": "(i) Juma si simba wetu hapa kijijini: Istiara (jina la kitu hutumiwa badala ya kitu kingine). \n(ii) Juma ni shujaa kama samba: Tashbihi (kulinganisha vitu viwili kwa kutumia neno kama)."
  },
  {
    "instruction": "Andika sentensi tatu kuonyesha maana tatu tofauti za neno KINA",
    "input": "",
    "output": "1. Shimo hili lina kina kirefu. \n2. Shairi lako halina kina cha mwisho. \n3. Kitabu changu kina picha nzuri."
  },
  {
    "instruction": "Eleza tofauti ya semi mbili zilizopigwa mstari: (i) Kevogo hana muhali; ikiwa hawezi kukufanyia jambo atakwambia (ii) Kevogo hana muhali; hivi sasa amekuambia hawezi kukufanyia jambo hili",
    "input": "",
    "output": "(i) Kevogo hana muhali: Haina shida au ngumu. \n(ii) Kevogo hana muhali: Haina muda au wakati."
  },
  {
    "instruction": "Yaandike maneno yafuatayo katika ufupi wake: (i) Shangazi zako (ii) Mama zako",
    "input": "",
    "output": "(i) Shangazizo. \n(ii) Mamazo."
  },
  {
    "instruction": "Fafanua maana za misemo ifuatayo kwa kuitungia sentensi: (i) Kula uvundo (ii) Kula uhondo (iii) Kula mori",
    "input": "",
    "output": "(i) Kula uvundo: Alikula uvundo baada ya kupoteza mali yake yote. \n(ii) Kula uhondo: Aliishi maisha ya starehe akila uhondo kila siku. \n(iii) Kula mori: Alikula mori alipoambiwa kuwa hangeweza kushiriki mbio."
  },
  {
    "instruction": "Eleza kazi ifanywayo na: (i) Mhariri (ii) Jasusi",
    "input": "",
    "output": "(i) Mhariri: Anayesoma, kusahihisha, au kurekebisha maandishi kwa ajili ya uchapishaji. \n(ii) Jasusi: Anayepeleleza habari kwa siri."
  },
  {
    "instruction": "Eleza maana ya misemo ifuatayo kwa kuitungia sentensi moja moja: (i) Kuramba kisogo (ii) Kuzunguka mbuyu",
    "input": "",
    "output": "(i) Kuramba kisogo: Aliramba kisogo kwa kumudu hongo ili apite mtihani. \n(ii) Kuzunguka mbuyu: Alizunguka mbuyu bila kufika kwenye lengo lake la kumudu msaada."
  },
  {
    "instruction": "Andika methali nyingine ambayo maana yake ni kinyume cha: Riziki kama ajali huitambui ijapo",
    "input": "",
    "output": "Ukitaka chama vungi ni sharti uiname."
  },
  {
    "instruction": "Mahali palipo hamwa panaitwa …",
    "input": "",
    "output": "Mahame"
  },
  {
    "instruction": "Taja madini mawili ambayo yametukuzwa zaidi, moja kwa thamani yake ya kifedha na nyingine kwa kutengeneza vyuma vigumu kuliko madini mengine.",
    "input": "",
    "output": "1. Dhahabu (kwa thamani ya kifedha). \n2. Almasi (kwa kutengeneza vyuma vigumu)."
  },
  {
    "instruction": "Watu wafuatao wanafanya kazi gani: (i) Mhasibu (ii) Mhazili",
    "input": "",
    "output": "(i) Mhasibu: Anayeweka hesabu za pesa na kuhifadhi rekodi za kifedha. \n(ii) Mhazili: Anayeshughulikia maandishi ofisini kama mpiga taipu au sekretari."
  },
  {
    "instruction": "Eleza tofauti mbili muhimu za kimaumbile kati ya wanyama: (i) Kifaru (ii) Nyati",
    "input": "",
    "output": "1. Kifaru ana pembe moja au mbili kwenye pua, ilhali nyati ana pembe mbili. \n2. Kifaru ana mwili mkubwa kushinda nyati."
  },
  {
    "instruction": "Tumia misemo hizi katika sentensi kuonyesha maana: (i) Kuchokoachokoa maneno (ii) Kumeza shubiri",
    "input": "",
    "output": "(i) Kuchokoachokoa maneno: Alichokoachokoa maneno ili asiseme ukweli kamili. \n(ii) Kumeza shubiri: Alimeza shubiri alipoambiwa kwamba hangeweza kupata kazi."
  },
  {
    "instruction": "Tunga sentensi mbili zinazobainisha tofauti kati ya: (i) Goma (ii) Koma",
    "input": "",
    "output": "(i) Goma: Wanawake walicheza goma kwa furaha kwenye sherehe. \n(ii) Koma: Alikoma kupumua baada ya ugonjwa mbaya."
  },
  {
    "instruction": "Andika methali nyingine yenye maana na: Mwenye kelele hana neno",
    "input": "",
    "output": "Mwenye nguvu mpishe."
  },
  {
    "instruction": "Eleza maana ya misemo: (i) Hana mwiko (ii) Ameliambugi miguuni",
    "input": "",
    "output": "(i) Hana mwiko: Haina adabu au heshima, k.m., Mtoto huyu hana mwiko, anasema bila kufikiria. \n(ii) Amelia mbugi miguuni: Amepata tabu au shida kubwa, k.m., Baada ya kupoteza kazi, ameliambugi miguuni."
  },
  {
    "instruction": "Tunga sentensi mbili kuonyesha tofauti kati ya: (i) Tega (ii) Tenga",
    "input": "",
    "output": "(i) Tega: Alitega panya nyumbani. \n(ii) Tenga: Alitenga ng’ombe wawili kwa ajili ya mauzo."
  },
  {
    "instruction": "Eleza maana mbili tofauti za maneno: (i) Rudi (ii) Funza",
    "input": "",
    "output": "(i) Rudi: 1. Kurudi nyuma, k.m., Alirudi nyumbani baada ya safari. 2. Kutoa malipo, k.m., Rudisha pesa zangu. \n(ii) Funza: 1. Kufundisha, k.m., Funza watoto kusoma. 2. Mdudu anayevamia vidole vya miguu"
  },
  {
    "instruction": "Jumba la kuhifadhi vitu vya kale ili watu wavitazame huitwa …",
    "input": "",
    "output": "Makumbusho"
  },
  {
    "instruction": "Andika kwa tarakimu: Nusu kuongeza sudusi ni sawa na thuluthi mbili",
    "input": "",
    "output": "½ + ⅙ = ⅔"
  },
  {
    "instruction": "Jaza kiungo cha mwili kifaa cho: (i) … ya jicho hurekebisha kiasi cha mwanga uingiao kwenye jicho (ii) Saa hukingiwa kwenye … cha mkono",
    "input": "",
    "output": "(i) Konokono ya jicho. \n(ii) Kiganja cha mkono."
  },
  {
    "instruction": "Mjukuu ni wa habu; mpwa ni wa …",
    "input": "",
    "output": "Mjomba"
  },
  {
    "instruction": "Tunachunga unga, tunapeta …",
    "input": "",
    "output": "Nafaka"
  },
  {
    "instruction": "Tunawaitaje watu hawa: (i) Mtu anayebeba mzigo kwa ujira (ii) Mtu anayeshughulikia elimu ya nyota",
    "input": "",
    "output": "(i) Hamali. \n(ii) Mnajimu."
  },
  {
    "instruction": "Taja methali inayoafikiana na maelezo haya: (i) Wengine wanapozungumza kugombana, kuna wanaoifurahia kabisa hali hiyo (ii) Afadhali kuhudhuria huo mkutano hata kama umechelewa",
    "input": "",
    "output": "(i) Vita vya panzi neema ya kunguru. \n(ii) Kawia ufike."
  },
  {
    "instruction": "Tunga sentensi tatu zikionyesha maana tatu za neno chungu",
    "input": "",
    "output": "1. Chakula kimemwagika chungu nzima (sufuria). \n2. Chungu la mchwa limejaa wadudu (idadi). \n3. Dawa hii ni chungu sana (kali, kinyume cha tamu)."
  },
  {
    "instruction": "Kamilisha: (i) Bumba la … (ii) Genge la …",
    "input": "",
    "output": "(i) Bumba la nguo. \n(ii) Genge la wezi."
  },
  {
    "instruction": "Tumia misemo katika sentensi: (i) Juhudi zake hizo si chochote bali kutapatapa kwa mfamaji (ii) Leo kapasua yote, hata mtama kwa mwiaga kuku",
    "input": "",
    "output": "(i) Juhudi zake hizo si chochote bali kutapatapa kwa mfamaji: Alifanya kazi bila mpango, juhudi zake zikawa kutapatapa kwa mfamaji. \n(ii) Leo kapasua yote, hata mtama kwa mwiaga kuku: Leo alikashifu kila kitu, hata mtama kwa mwiaga kuku."
  },
  {
    "instruction": "Eleza katika sentensi maana ya misemo ifuatayo: (i) Uso wa chuma (ii) Kuramba kisogo",
    "input": "",
    "output": "(i) Uso wa chuma: Alionyesha uso wa chuma hata alipokumbana na changamoto. \n(ii) Kuramba kisogo: Aliramba kisogo kwa kumsengenya rafiki yake kwa ishara."
  },
  {
    "instruction": "Andika visawe (maneno yenye maana sawa) vya maneno haya: (i) Sarafu (ii) Kejeli (iii) Daktari",
    "input": "",
    "output": "(i) Sarafu: Ghawazi, fulusi, dirhamu. \n(ii) Kejeli: Dhihaki, stihizai, dharau. \n(iii) Daktari: Tabibu, mganga."
  },
  {
    "instruction": "Kwa kila jozi ya maneno uliyopewa, tunga sentensi kutofautisha maana: (i) Ini, Hini (ii) Tairi, Tahiri",
    "input": "",
    "output": "(i) Ini: Ini langu linanipima leo. Hini: Alimudu hini chakula kwa sababu ya choyo. \n(ii) Tairi: Gari langu lina tairi jipya. Tahiri: Jogoo alitahiriwa jana."
  },
  {
    "instruction": "Andika kinyume cha: (i) Shari (ii) Oa",
    "input": "",
    "output": "(i) Shari: Heri, wema. \n(ii) Oa: Taliki, tenga."
  },
  {
    "instruction": "Anayefundisha mwari mambo ya unyumba huitwa … Samaki anayejirusha kutoka majini huitwa …",
    "input": "",
    "output": "(i) Kungwi. \n(ii) Mkizi."
  },
  {
    "instruction": "Tunga sentensi zitakazobainisha maana ya jozi za maneno zifuatazo: (i) Mbari Mbali (ii) Kaakaa Gaagaa",
    "input": "",
    "output": "(i) Mbari: Watu wa mbari moja waliishi pamoja kwa amani. Mbali: Nyumba yake iko mbali na yetu. \n(ii) Kaakaa: Alikaa kaakaa yake bila kusonga. Gaagaa: Aligaagaa kitandani kwa uvivu."
  },
  {
    "instruction": "Tumia misemo ifuatayo katika sentensi: (i) Enda nguu (ii) Chemsha roho",
    "input": "",
    "output": "(i) Enda nguu: Alikata tamaa na kuenda nguu baada ya kushindwa mara nyingi. \n(ii) Chemsha roho: Alipokosa kazi, alichemsha roho na kuwakasirikia wengine."
  },
  {
    "instruction": "Eleza maana mbili tofauti za: Rudi",
    "input": "",
    "output": "1. Kurudi nyuma: Alirudi nyumbani baada ya safari. \n2. Kutoa malipo: Rudisha pesa zangu ulizoniazima."
  },
  {
    "instruction": "Eleza maana ya methali: Ukistaajabu ya Musa utaona ya Firauni",
    "input": "",
    "output": "Usishangazwe na mambo madogo kwani kuna uwezekano wa kupatwa na makubwa zaidi."
  },
  {
    "instruction": "Tofautisha maana za sentensi zifuatazo: (i) Kazi yote ni muhimu (ii) Kazi yoyote ni muhimu",
    "input": "",
    "output": "(i) Kazi yote ni muhimu: Kila kazi bila ubaguzi ni muhimu. \n(ii) Kazi yoyote ni muhimu: Kazi yoyote ile, hata moja, inaweza kuwa muhimu."
  },
  {
    "instruction": "Eleza maana ya methali ifuatayo kwa kifupi: Uji ukiwa moto hupozwi kwa ulimi",
    "input": "",
    "output": "Mambo magumu yanahitaji suluhisho la makini, sio haraka."
  },
  {
    "instruction": "Eleza maana ya misemo ifuatayo: (i) Kukunjua jamvi (ii) Kulamate",
    "input": "",
    "output": "(i) Kukunjua jamvi: Kuanzisha shughuli, k.m., Alikukunjua jamvi la Biashara. \n(ii) Kulamate: Kukosa chakula au riziki, k.m., Alilamate baada ya kupoteza kazi."
  },
  {
    "instruction": "Maana moja ya ‘andika’ ni kuchora maandishi ubaoni, kitabuni n.k. Toa maana nyingine ya neno hilo",
    "input": "",
    "output": "Kupanga au kuandaa meza kwa ajili ya chakula."
  },
  {
    "instruction": "Eleza maana ya: (i) Sina pa kuuweka uso wangu (ii) Ana mkono wa buli",
    "input": "",
    "output": "(i) Sina pa kuuweka uso wangu: Ninaona haya, k.m., Baada ya kushindwa, alisema sina pa kuuweka uso wangu. \n(ii) Ana mkono wa buli: Ni mchoyo, k.m., Ana mkono wa buli, hatoa chochote."
  },
  {
    "instruction": "Jaza jedwali: Kiume (Mjakazi, Jogoo, Fahali), Kike",
    "input": "",
    "output": "| Kiume   | Kike        |\n|---------|-------------|\n| Mjakazi | Kitwana     |\n| Jogoo   | K’oo        |\n| Fahali  | Mbuguma     |"
  },
  {
    "instruction": "Kati ya madini haya taja yale yanayopatikana baharini: Zinduna, Zebaki, Lulu, Ambari, Yakuti, Marumaru",
    "input": "",
    "output": "Lulu, Ambari, Marumaru"
  },
  {
    "instruction": "Haya ni magonjwa gani? (i) Matutywitubwi (ii) Tetewanga",
    "input": "",
    "output": "(i) Matutywitubwi: Ugonjwa wa kuvimba shingo na mashavu. \n(ii) Tetewanga: Ugonjwa unaofanana na ndui ndogo."
  },
  {
    "instruction": "Mbuni huzaa matunda gani?",
    "input": "",
    "output": "Mbuni"
  },
  {
    "instruction": "Tunga sentensi moja moja kuonyesha tofauti kati ya vitate vifuatavyo: (i) Karama (ii) Gharama",
    "input": "",
    "output": "(i) Karama: Alipata karama ya kuimba kutoka kwa Mungu. \n(ii) Gharama: Gharama ya kununua nyumba ilikuwa kubwa."
  },
  {
    "instruction": "Tunga sentensi MOJA itakayoonyesha maana mbili tofauti za neno pembe",
    "input": "",
    "output": "Pembe ya ng’ombe ilivunjika, lakini pembe ya muziki bado inafanya kazi vizuri."
  },
  {
    "instruction": "Neno “Chuo” lina maana ya “Shule inayotoa mafunzo maalum ya kazi fulani”. Tunga sentensi mbili kubainisha matumizi mengine mawili ya neno hili.",
    "input": "",
    "output": "1. Aliingia chuoni baada ya kuoa mkewe (maana: ndoa). \n2. Alitumia chuo kuchokoa nazi kwa haraka (maana: kifaa cha kuchokolea nazi)."
  },
  {
    "instruction": "Soma shairi lifuatalo na uelewe muktadha wake.",
    "input": "",
    "output": "Shairi: \n1. Naja sasa ni ndiyani, naja kwetu Mzalendo\nNaja nirudi nyumbani, nilowekwa nako kando\nKwetu’ mi nakutamani, kulo na mwingi uhondo\nNijaye ni yule nyundo, misumari hadharini\n\n2. Naja kwingine kuwapi, kulojaa langu pendo?\nHuenda nende kwinginepi, sawa nako kwa muundo?\nKaa kwingine anapi, ela kwenye lakwe gando?\nNijaye ni ile nyundo, misumari hadharini\n\n3. Naja nije rudi papo, panigedeme mgando\nNingaambwa kwetu hapo, kwamba kwanuka uvundo\nSitakwenda penginepo, tarudi kuko kwa mwando\nNijaye ni ile nyundo, misumari hadharini\n\n4. Naja sitapakimbiya, ningambwa kuna vimondo\n‘Takuja kuvilekeya, vinganijiya kwa vundo\nnilipozawa tafiya, sikimbii kwenda kando \nNijaye ni ile nyundo, misumari hadharini\n\n5. Naja hiwa ‘mekomaa, kuzidi nilivyo mwando\nTena n’najiandaa, kwa fikira na vitendo\nKwetu nije kuifaa, na kuitiliya pondo\nNijaye ni ile nyundo, misumari hadharini\n\n6. Naja na ingawa naja, siwaeki mifundo\nMoyo wangu ushatuja, mawi nalotendwa mwando\nEla wataoningoja, na vyao viwi vitendo\nNijaye ni ile nyundo, misumari hadharini"
  },
  {
    "instruction": "Eleza jinsi uzalendo wa mshairi unavyojitokeza katika beti za 1 na 2.",
    "input": "",
    "output": "Uzalendo wa mshairi unavyojitokeza katika beti za 1 na 2 ni: 1) Anatamani kurudi kwao kwa shauku kubwa ('Kwetu’ mi nakutamani'). 2) Anaipenda nchi yake na haioni kwingine kama kwao ('Huenda nende kwinginepi, sawa nako kwa muundo?'). 3) Anaona kwao kuna uhondo na riziki ('kulo na mwingi uhondo'). 4) Hawezi kulinganisha kwao na maeneo mengine ('Kaa kwingine anapi, ela kwenye lakwe gando?')."
  },
  {
    "instruction": "Fafanua jazanda zinazopatikana katika mshororo: 'Kaa kwingine anapi, ela kwenye lakwe gando?'",
    "input": "",
    "output": "Jazanda katika mshororo 'Kaa kwingine anapi, ela kwenye lakwe gando?' ni: 1) Mshairi anajilinganisha na kaa ambaye anaishi baharini, mahali pakubwa penye chakula na usalama. 2) Gando la kaa ni kifaa cha chakula, sawa na kwao ambako kuna riziki, usalama, na utulivu."
  },
  {
    "instruction": "Andika ubeti wa tatu katika lugha nathari.",
    "input": "",
    "output": "Ninarudi hapo kwetu mara moja. Hata nikiambiwa kwamba kwetu kunanuka, sitaenda pengine bali nitarejea kwetu tu. Mimi ni nyundo, misumari jihadhari."
  },
  {
    "instruction": "i) Eleza jinsi mshairi amevyobadilika katika ubeti wa 5. ii) Ananuia kufanya nini pindi arudipo?",
    "input": "",
    "output": "i) Katika ubeti wa 5, mshairi amekomaa zaidi kiakili na kimatendo, na anajiandaa kwa fikira na vitendo vya maana. ii) Ananuia kuifaa nchi yake kwa kuleta maendeleo, kurekebisha mji, na kuondoa uhasama."
  },
  {
    "instruction": "Eleza ujumbe unaopatikana katika ubeti wa 6.",
    "input": "",
    "output": "Ujumbe wa ubeti wa 6 ni kwamba mshairi anarudi bila kinyongo ingawa ameteswa, lakini atapambana na waliomtenda maovu na wanaomngojea kwa nia mbaya kupitia vitendo vyao vya maovu."
  },
  {
    "instruction": "Andika maneno 'mwando' na 'ningambwa' katika Kiswahili sanifu.",
    "input": "",
    "output": "Mwando → mwanzo. Ningambwa → ningeambiwa."
  },
  {
    "instruction": "Bainisha sifa za mshairi zinazoonyeshwa na kibwagizo cha shairi.",
    "input": "",
    "output": "Kibwagizo cha shairi ('Nijaye ni ile nyundo, misumari hadharini') kinampa mshairi sifa za: 1) Kuwa thabiti na asiyebadilika kama nyundo. 2) Kuwa tayari kupambana na matatizo kama mtekelezi stadi."
  },
  {
    "instruction": "Soma shairi lifuatalo na uelewe muktadha wake.",
    "input": "",
    "output": "Shairi:\n\nSinisumbuwe akili, nakusihi e mwendani,\nAfiya yangu dhahili, mno nataka amani,\nNawe umenikabili, nenende sipitalini,\nSisi tokea azali, twenda zetu mizimuni,\nNifwateni sipitali, na dawa ziko nyumbani?\n\nMababu hawakujali, wajihisipo tabani,\nTuna dawa za asili, hupati sipitalini,\nKwa nguvu za kirijali, mkuyati uamini,\nKaafuri pia kali, dawa ya ndwele Fulani,\nNifwateni sipitali, na dawa ziko nyumbani?\n\nMtu akiwa halali, tumbo lina walakini,\nDawa yake ni subili, au zongo huauni,\nZabadi pia sahali, kwa maradhi yalondani,\nAu kwenda wasaili, wenyewe walo pangani,\nNifwateni sipitali, na dawa ziko nyumbani?\n\nMtu kwenda sipitali, ni kutojuwa yakini,\nDakitari k’ona mwili, tanena kensa tumboni,\nVisu vitiwe makali, tayari kwa pirisheni,\nUkatwe kama figili, tumbo nyangwe na maini,\nNifwateni sipitali, na dawa ziko nyumbani?\n\nJapo maradhi dhahili, kuteguliwa tegoni,\nYakifika sipitali, huwa hayana kifani,\nWambiwa damu kalili, ndugu msaidieni,\nWatu wakitaamali, kumbe ndiyo buriani,\nNifwateni sipitali, na dawa ziko nyumbani?\n\nMizimu wakupa kweli, wakueleze undani,\nMaradhiyo ni ajali, yataka vitu thamani,\nUlete kuku wawili, wa manjano na kijani,\nMatunda pia asali, vitu vyae chanoni,\nNafwatani sipitali, na dawa zi mlangoni?"
  },
  {
    "instruction": "Lipe kichwa mwafaka shairi hili.",
    "input": "",
    "output": "Kichwa mwafaka: 'Sipitali na Madawa Asili' au 'Nifwateni Sipitali, Madawa Ziko Nyumbani'."
  },
  {
    "instruction": "Eleza lengo la mtunzi alipotunga shairi hili.",
    "input": "",
    "output": "Lengo la mtunzi ni kupigia debe miti-shamba na madawa ya asili, na pia kukosoa huduma za hospitali ambazo mara nyingi ni hatarishi au hazitoshi."
  },
  {
    "instruction": "Mbona mshairi hataki kwenda hospitali? Eleza.",
    "input": "",
    "output": "Mshairi hataki kwenda hospitali kwa sababu: 1) Anaona tangu zamani watu huamini msaada wa mababu na mizimu. 2) Anaamini dawa za asili zipo nyumbani na ni bora. 3) Anaogopa upasuaji na mauti hospitalini. 4) Anahisi mafunzo ya mababu ni njia salama zaidi."
  },
  {
    "instruction": "Kwa kuzingatia muundo wa shairi hili, eleza mbinu zilizotumika.",
    "input": "",
    "output": "Mbinu zilizotumika: 1) Inkisari: maneno kama 'tabani', 'wambiwa'. 2) Mazida: dhana ya afya na maradhi. 3) Takhmisa: mshororo wenye mistari mitano. 4) Kibwagizo: usemi wa kurudiwa 'Nifwateni sipitali, na dawa ziko nyumbani?'. 5) Mtiririko wa vina: vya kati 'li', vya utao 'ni'. 6) Mizani: mistari 16 kila mshororo."
  },
  {
    "instruction": "Kwa nini mshairi alitumia ritifaa katika shairi hili?",
    "input": "",
    "output": "Alitumia ritifaa ili kuimarisha usemi na kutoa msisitizo kwa wazo la msingi kwamba dawa za asili ni bora kuliko hospitali."
  },
  {
    "instruction": "Andika maana ya maneno yafuatayo yalivyotumika katika shairi: i) Dhahili ii) Azali iii) Sahali iv) Tumbo nyangwe",
    "input": "",
    "output": "i) Dhahili → hafifu, dhaifu.\nii) Azali → zamani.\niii) Sahali → nafuu.\niv) Tumbo nyangwe → utumbo mdogo."
  },
  {
    "instruction": "Soma shairi lifuatalo na uelewe muktadha wake.",
    "input": "",
    "output": "Shairi:\n\nLAU HAKUNA MAUTI – Abdalla Said Kizere\n\n1. Lau dunia nanena, tuseme si ati ati,\nMauti kawa hakuna, katika wote wakati,\nVipi tungelisongana, tunaoishi tiati?\nLau hakuna mauti, vipi tungelisongana?\n\n2. Dunia ingetatana, na kizazi katikati,\nHuku kwazaliwa bwana, kule kwazawa binti,\nVipi tungelioana, na kuzaa hatuwati?\nLau hakuna mauti, vipi tungelisongana?\n\n3. Lau mauti hakuna, tungesongana sharuti,\nKwa viumbe kukazana, wanadamu na manyati,\nVipi tungelijazana, kwa kusitawi umati?\nLau hakuna mauti, vipi tungelisongana?\n\n4. Walakini Subuhana, kapanga sisi na miti,\nIli tusizidi sana, si wengi na si katiti\nMaisha ya kupishana, yule ende yule keti,\nLau hakuna mauti, vipi tungelisongana?\n\n5. Ndipo dunia kufana, ikawa kama yakuti,\nKwa uwezowe Rabana, kaipanga madhubuti,\nMaisha kugawiana, kayagawa kwa mauti,\nLau hakuna mauti, vipi tungelisongana?\n\n6. Njia ingekuwa hapana, pembeni na katikati,\nSote tungeambatana, kama ukosi na shati,\nNa njaa ingetutafuna, pa kulima hatupati,\nLau hakuna mauti, vipi tungelisongana?\n\n7. Peleleza utaona, hayataki utafiti,\nKama tungelikongana, ingekuwa ni bahati,\nVipi tungesukumana, katika hiyo hayati?\nLau hakuna mauti, vipi tungelisongana?\n\n8. Mbele sitokwenda tena, hapa mwisho nasukuti,\nYaoleni waungwana, shauri yake Jabaruti,\nYote tuloelezana, katenda bila senti,\nLau hakuna mauti, vipi tungelisongana?"
  },
  {
    "instruction": "Je, hili ni shairi la bahari gani? Eleza.",
    "input": "",
    "output": "Ni shairi la bahari ya Tarbia kwa kuwa lina mishororo minne katika kila ubeti. Aidha, lina pindu kwa sababu kibwagizo cha ubeti hutumika kama mkarara kuanzisha ubeti unaofuata. Pia lina mtiririko wa vina vya kati na vya mwisho vinavyofanana katika shairi lote. Halafu ni mathnawi kwa kuwa lina vipande viwili: utao na ukwapi."
  },
  {
    "instruction": "Eleza vile mwandishi alivyotumia uhuru wa kishairi.",
    "input": "",
    "output": "Mwandishi ametumia uhuru wa kishairi kwa njia zifuatazo:\n1) Inkisari: mfano 'kwazawa', 'nanena', 'ńgetutafuna'.\n2) Tabdila: kutumia 'sharuti' badala ya 'sharti'.\n3) Kuboronga sarufi: mfano 'mauti kawa hakuna' badala ya 'ikiwa hakuna mauti'.\n4) Kutumia lahaja ya Kimvita: mfano 'hatuwati' badala ya 'hatuwachi'."
  },
  {
    "instruction": "Eleza umbo la shairi hili.",
    "input": "",
    "output": "Umbo la shairi hili ni:\n1) Lina beti 8.\n2) Kila ubeti una mishororo 4.\n3) Kila mshororo una mizani 16.\n4) Vina vya kati na vya mwisho vinafanana.\n5) Kila mshororo umegawanyika katika vipande viwili: utao na ukwapi.\n6) Kibwagizo cha kurudiwa ni 'Lau hakuna mauti, vipi tungelisongana?'."
  },
  {
    "instruction": "Fafanua ujumbe unaojitokeza katika ubeti wa tano.",
    "input": "",
    "output": "Ujumbe wa ubeti wa tano ni kwamba Mungu ameipanga dunia kwa hekima na kuweka mfumo wa kuzaliwa na kufa ili kuepusha dunia kujaa sana. Bila kifo, dunia isingekuwa na nafasi ya wote, bali mauti ndiyo yanayogawanya maisha."
  },
  {
    "instruction": "Andika majina mawili ya Mungu kwa mujibu wa shairi.",
    "input": "",
    "output": "Majina ya Mungu yaliyotajwa ni: Subuhana na Rabana (pia Jabaruti)."
  },
  {
    "instruction": "Kwa kutolea mifano, eleza mbinu mbili za lugha zilizotumiwa katika shairi hili.",
    "input": "",
    "output": "Mbinu zilizotumika ni:\n1) Tashbihi – mfano: 'ikawa kama yakuti', 'kama ukosi na shati'.\n2) Takriri – mfano: 'si ati ati', na 'Lau hakuna mauti, vipi tungelisongana?'."
  },
  {
    "instruction": "Eleza maana ya maneno yafuatayo kulingana na shairi: i) Tiati ii) Shani",
    "input": "",
    "output": "i) Tiati → pamoja.\nii) Shani → jambo, kitu."
  },
  {
    "instruction": "Andika shairi la bahari ya tarbia kuhusu mshikamano wa jamii.",
    "input": "",
    "output": "1. Tushikamane wa ndugu, kwa amani na upendo,\nTusiwe watu wa ghasia, tufungane mikono,\nTukiwa kitu kimoja, dunia itajaa hendo,\nLau mshikamano tu, furaha tutapata."
  },
  {
    "instruction": "Tunga ubeti wa shairi lenye kibwagizo 'Upendo ndio faraja'.",
    "input": "",
    "output": "Moyoni nina mwanga, kwa jirani na rafiki,\nTusipande mbegu ya chuki, bali ya maelewano,\nTwakapoishi kwa amani, dunia yatukuka,\nUpendo ndio faraja."
  },
  {
    "instruction": "Andika shairi fupi la tarbia lenye tashbihi kuhusu elimu.",
    "input": "",
    "output": "Elimu ni taa mwanga, huangaza gizani,\nHuliongoza taifa, kwa mwendo wa hakika,\nNi kama jua la asubuhi, kufukuza giza lote,\nElimu ni kito bora."
  },
  {
    "instruction": "Tunga ubeti wa shairi lenye mizani sahihi kuhusu mazingira.",
    "input": "",
    "output": "Misitu tusiharamu, mito tusituti,\nTukiiharibu ardhi, riziki itatoweka,\nMazao hayatakua, tutabaki njaa tupu,\nLindeni mazingira."
  },
  {
    "instruction": "Andika ubeti wenye mtindo wa mahojiano (swali na jibu) kuhusu maadili.",
    "input": "",
    "output": "Swali: Je, heshima ni nini, kwa kijana wa leo?\nJibu: Ni nguzo ya jamii, mwongozo wa maadili,\nSwali: Je, tukiipoteza, tutabaki na nini?\nJibu: Tutabaki giza tupu, bila nuru ya utu."
  },
  {
    "instruction": "Tunga shairi la beti tatu kuhusu uzalendo wa mshairi anayerudi nyumbani, kwa mtindo unaofanana na 'Ushairi wa 1' na kibwagizo kinachoonyesha uthabiti.",
    "input": "",
    "output": "1. Naja sasa kwetu nyumbani, moyo wangu umejaa pendo\nNimechoka na maisha kwingine, kwetu ndiko penye amani na wendo\nUzalendo wangu haubadiliki, kama mti uliosimama imara\nNijaye ni ile nyundo, misumari jihadhari.\n\n2. Hata wengine wakiniambia, kwamba nyumbani kuna shida na ugumu\nSitaogopa nitarejea, kuifaa nchi yangu kwa fikira na vitendo\nRiziki na usalama ni huko, sitaenda penginepo\nNijaye ni ile nyundo, misumari jihadhari.\n\n3. Nimekomaa zaidi sasa, na nia ya kuleta maendeleo\nKurekebisha na kuondoa uhasama, kwa moyo ulio tayari\nKwetu ndiko mahali pangu, nitakuwapo daima\nNijaye ni ile nyundo, misumari jihadhari."
  },
  {
    "instruction": "Unda shairi asili la beti nne kuhusu umuhimu wa kuhifadhi mazingira, ukitumia jazanda kulinganisha miti na walinzi wa nchi.",
    "input": "",
    "output": "1. Miti inasimama kama walinzi, inatetea ardhi yetu ya kheri\nBila yao mvua haitanyesha, jangwa litatanda kila mahali\nTuwapande tena na tena, ili kesho iwe na bariki\nMiti ni walinzi wa uzima, tuwahifadhi kwa bidii.\n\n2. Mito na maziwa yanatiririka, kama damu ya ardhi yenye uhai\nTukiyachafua na taka ovyo, maradhi yatatuzingira kila upande\nTuwe walinzi wa maji haya, ili maisha yaendelee\nMiti ni walinzi wa uzima, tuwahifadhi kwa bidii.\n\n3. Milima na mabonde yanavutia, watalii na fedha za kigeni\nLakini ukataji ovyo wa miti, husababisha jangwa na kukauka\nTuwalinde kama hazina, ili vizazi vijavyo vipate furaha\nMiti ni walinzi wa uzima, tuwahifadhi kwa bidii.\n\n4. Kuelimisha watu wetu, kupanda miti na kunadhifisha\nNi njia za kuhifadhi mazingira, ili nchi yetu iwe ya kheri daima\nTushikane mkono sote, kwa ajili ya kesho bora\nMiti ni walinzi wa uzima, tuwahifadhi kwa bidii."
  },
  {
    "instruction": "Tunga shairi la beti mbili kuhusu katiba ya nchi, ukitumia kirejeshi 'o' na kibwagizo kinachoonyesha usawa na haki.",
    "input": "",
    "output": "1. Katiba ni sheria kuu, inayobainisha haki za kila mmoja\nInalinda uhuru na usawa, bila ya kubagua jinsia au dini\nWanasheria waliotunga sheria, walihakikisha usalama wa wananchi\nKatiba ni mlinzi wa haki, wote tuifuate kwa moyo.\n\n2. Inatambua lugha za taifa, na haki za watoto na wazee\nMatawi matatu ya serikali, mahakama, bunge na utendaji\nInawapa wananchi usawa katika ndoa na urithi\nKatiba ni mlinzi wa haki, wote tuifuate kwa moyo."
  },
  {
    "instruction": "Unda shairi asili la beti nne kuhusu maagizo na umuhimu wake katika maisha, ukitumia jazanda ya maagizo kama mwongozo wa safari.",
    "input": "",
    "output": "1. Maagizo ni kama ramani, inayoelekeza safari ya maisha\nBila yake tunaweza kupotea, na kuanguka katika shida\nYaelekeza kitendo ipasavyo, kuondoa madhara na nidhamu\nMaagizo ni mwongozo wa maisha, tuifuate kwa bidii.\n\n2. Kwenye kutumia simu mpya, maagizo yanatupa hatua za kufata\nHakikisha vifaa vyote, chopeka betri na ianze kazi\nHii inaondoa madhara, na kudumisha ubora wa kifaa\nMaagizo ni mwongozo wa maisha, tuifuate kwa bidii.\n\n3. Kudumisha nidhamu shuleni, maagizo yanatupa mwongozo\nKuelewa kifaa kinavyofanya kazi, na kulenga ubora wa maisha\nBila maagizo, maisha yatakuwa ovyo na yenye madhara\nMaagizo ni mwongozo wa maisha, tuifuate kwa bidii.\n\n4. Maagizo yanatupa hatua, kama njia iliyonyooka\nKuondoa madhara na kuweka nidhamu, ili maisha yaende vizuri\nTuwafuate kila wakati, ili tupate ubora na amani\nMaagizo ni mwongozo wa maisha, tuifuate kwa bidii."
  },
  {
    "instruction": "Tunga shairi la beti tatu kuhusu ratiba na aina zake, ukitumia kirejeshi 'o' na kibwagizo kinachoonyesha mpangilio wa maisha.",
    "input": "",
    "output": "1. Ratiba ni mpangilio wa matukio, kulingana na wakati na shughuli\nYa masomo inayoelekeza wanafunzi, ili waendelee kwa bidii\nMashindano yanayotufaa sote, na sanaa na maonyesho\nRatiba ni mwongozo wa maisha, tuifuate kwa wakati.\n\n2. Arusi inayounganisha mioyo, na mazishi yanayotuletea huzuni\nRatiba inayotuweka tayari, ili maisha yaende kwa mpangilio\nBila yake, maisha yatakuwa ovyo, na shughuli zitatatizika\nRatiba ni mwongozo wa maisha, tuifuate kwa wakati.\n\n3. Aina zake ni mbalimbali, kulingana na wakati na mahitaji\nInayotufaa katika maisha, ili tuwe na maendeleo na amani\nTuwafuate kila moja, ili tupate ubora na nidhamu\nRatiba ni mwongozo wa maisha, tuifuate kwa wakati."
  },
  {
    "instruction": "Soma shairi lifuatalo na uelewe muktadha wake.",
    "input": "",
    "output": "Shairi:\n\nNIOKOA MUOKOZI\n\n1. Niokoa Muokozi, uniondolee mashaka.\nKuyatukua siwezi, mjayo nimedhikika\nNimekithiri simanzi, ni katika kuudhika\nMja wako nasumbuka, nipate niyatakayo.\n\n2. Mja wako nasumbuka, nataka kwao afua\nNirehemu kwa haraka, nami nipate pumua\nNaomba hisikitika, na mikono hiinua\nMtenda ndiwe Moliwa, nipate niyatakayo.\n\n3. Mtenda ndiwe Moliwa, we ndiwe Mola wa anga\nMazito kuyaondoa, pamoja na kuyatenga\nUkauepusha ukiwa, ya pingu zilonifunga\nNikundulia muwanga, nipate niyatakayo.\n\n4. Muwanga nikundulia, nipate toka kizani\nNa huzuni n’ondolea, itoke mwangu moyoni\nMambo mema niegheshea, maovu nisitamani.\nNitendea we Manani, nipate niyatakayo.\n\n5. Igeuze yangu nia, dhaifu unipe mema\nNili katika dunia, kwa afia na uzima\nMoliwa nitimizia, yatimize yawe mema\nNifurahike mtima, nipate niyatakayo."
  },
  {
    "instruction": "Shairi hili ni la bahari gani? Eleza.",
    "input": "",
    "output": "Ni shairi la bahari ya Pindu kwa kuwa mshororo wa mwisho wa ubeti hutumika kuanzisha ubeti unaofuata."
  },
  {
    "instruction": "Taja madhumuni ya shairi hili.",
    "input": "",
    "output": "Madhumuni ni:\n1) Kuonyesha udhaifu wa binadamu.\n2) Kueleza masaibu yanayomkumba mja.\n3) Kumwomba Mola amwokoe na ampe afueni.\n4) Kuomba kuondolewa huzuni na giza.\n5) Kuomba maisha mema na furaha moyoni."
  },
  {
    "instruction": "Eleza muundo wa shairi hili.",
    "input": "",
    "output": "Muundo wa shairi:\n1) Tarbia – kila ubeti una mishororo minne.\n2) Vina vya kati na vya mwisho vimezingatiwa.\n3) Mizani ya kishairi imehifadhiwa.\n4) Kibwagizo kinajirudia: 'Nipate niyatakayo.'"
  },
  {
    "instruction": "Thibitisha namna uhuru wa kishairi unaibuka katika shairi.",
    "input": "",
    "output": "Uhuru wa kishairi umejitokeza kwa njia zifuatazo:\n1) Inkisari: 'Mjayo', 'Nondolea', 'Zilonifunga'.\n2) Mazida: 'Moliwa'.\n3) Tabdila: 'Afia' badala ya 'Afya'.\n4) Kuboronga sarufi: 'Igeuze yangu nia'."
  },
  {
    "instruction": "Andika ubeti wa pili katika lugha sufufu.",
    "input": "",
    "output": "Kiumbe wako nimeteseka mno. Naomba unipe afueni na unirehemu. Ninaomba kwa huzuni nikiwa nimeinua mikono yangu. Wewe ndiye Mola unayeweza kunitendea nitakacho."
  },
  {
    "instruction": "Toa maana ya maneno yafuatayo kulingana na shairi: i) Nimedhikika ii) Muwanga nikundulia iii) Nifurahike mtima",
    "input": "",
    "output": "i) Nimedhikika → Nimeteseka / niko taabani.\nii) Muwanga nikundulia → Nimulikie / niletee nuru.\niii) Nifurahike mtima → Nichangamke / nistarehe moyoni."
  },
  {
    "instruction": "Tunga shairi la beti mbili kuhusu umuhimu wa elimu, ukitumia jazanda kulinganisha elimu na nuru, na kibwagizo kinachoonyesha maendeleo.",
    "input": "",
    "output": "1. Elimu ni nuru ya maisha, inayomulika njia ya kesho\nBila yake twapotea gizan, katika shida na umaskini\nInatufungua akili zote, kuleta maendeleo ya kweli\nElimu ni chombo cha maendeleo, tuisome kwa bidii.\n\n2. Kama taa inayowaka usiku, elimu hutuongoza salama\nHutupatia ujuzi na hekima, ili tufanikishe malengo yetu\nTusipuuze fursa hii, isome kwa moyo wa shauku\nElimu ni chombo cha maendeleo, tuisome kwa bidii."
  },
  {
    "instruction": "Unda shairi asili la beti tatu kuhusu upendo wa familia, ukitumia kirejeshi 'o' na kibwagizo kinachoonyesha umoja.",
    "input": "",
    "output": "1. Familia yangu iliyonipenda, ni hazina isiyo na mwisho\nWamenipa upendo wa kweli, ambao hautapungua kamwe\nWao ndio wangu msingi, katika safari ya maisha yangu\nUmoja ni nguvu ya familia, tusishikamane daima.\n\n2. Mama aliyonizaa mwenyewe, ni kama mto wa upendo\nBaba aliyonifundisha hekima, ni kama mti wa kivuli\nWote wamenipa nguvu, ya kukabiliana na changamoto\nUmoja ni nguvu ya familia, tusishikamane daima.\n\n3. Ndugu zangu waliyo pamoja nami, ni kama nyota angani\nWanayong’aa katika giza, wakiniangazia njia salama\nHatuachani hata siku moja, kwani upendo wetu ni wa milele\nUmoja ni nguvu ya familia, tusishikamane daima."
  },
  {
    "instruction": "Tunga shairi la beti nne kuhusu umuhimu wa amani, ukitumia jazanda ya amani kama mto, na kibwagizo kinachoonyesha utulivu.",
    "input": "",
    "output": "1. Amani ni kama mto mtulivu, unayetiririka bila machafuko\nHutuletea raha na furaha, katika mioyo yetu yote\nBila yake maisha ni vita, na chuki itatutawala\nAmani ni msingi wa maisha, tuihifadhi kwa moyo.\n\n2. Kama maji yanayomudu mimea, amani hutuimarisha sote\nHutupatia nafasi ya kuishi, bila woga wala hasira\nTuungane kama ndugu, ili amani iwe ya milele\nAmani ni msingi wa maisha, tuihifadhi kwa moyo.\n\n3. Huku vita vikizuka kote, amani inatoweka kwa haraka\nLakini sisi tuipiganie, kwa maneno na vitendo vya haki\nTusiruhusu chuki itawale, kwani amani ni hazina yetu\nAmani ni msingi wa maisha, tuihifadhi kwa moyo.\n\n4. Tujifunze kuishi kwa pamoja, bila kubagua dini au kabila\nAmani itatuletea maendeleo, na kufungua milango ya kesho\nTuwe walinzi wa amani yetu, ili vizazi vijavyo vipate raha\nAmani ni msingi wa maisha, tuihifadhi kwa moyo."
  },
  {
    "instruction": "Unda shairi la beti mbili kuhusu teknolojia ya kisasa, ukitumia kirejeshi 'o' na kibwagizo kinachoonyesha maendeleo ya kiteknolojia.",
    "input": "",
    "output": "1. Teknolojia iliyotuletea nuru, ni kama taa ya maisha yetu\nSimu na kompyuta zilizotujia, zimefungua njia za maarifa\nZinatupa fursa za kujifunza, popote ulimwenguni\nTeknolojia ni nguzo ya maendeleo, tuitumie kwa hekima.\n\n2. Mtandao uliounganisha ulimwengu, umetuleta karibu sote\nHutupatia habari za haraka, na kufungua milango ya fursa\nLakini tuzitumie kwa tahadhari, ili zisituumize kesho\nTeknolojia ni nguzo ya maendeleo, tuitumie kwa hekima."
  },
  {
    "instruction": "Tunga shairi la beti tatu kuhusu umuhimu wa kilimo, ukitumia jazanda ya kilimo kama msingi wa maisha, na kibwagizo kinachoonyesha riziki.",
    "input": "",
    "output": "1. Kilimo ni msingi wa maisha, kama moyo unaopukusa damu\nHutupatia chakula cha kila siku, na kuepusha njaa na taabu\nBila yake twapotea kabisa, kwani ni nguzo ya uzima\nKilimo ni chombo cha riziki, tulime kwa bidii.\n\n2. Mkulima anayelima kwa jasho, ni kama shujaa wa vita\nHupanda mbegu kwa imani, akisubiri mavuno ya kesho\nHutupatia chakula na mali, ili maisha yaendelee\nKilimo ni chombo cha riziki, tulime kwa bidii.\n\n3. Teknolojia mpya imefika, kusaidia kilimo chetu cha kila siku\nMashine na mbegu bora, zimeongeza mavuno yetu\nTushirikiane kukuza kilimo, ili nchi yetu iwe na chakula\nKilimo ni chombo cha riziki, tulime kwa bidii."
  },
  {
    "instruction": "Unda shairi asili la beti mbili kuhusu heshima kwa wazazi, ukitumia kirejeshi 'o' na kibwagizo kinachoonyesha upendo wa milele.",
    "input": "",
    "output": "1. Wazazi waliotuzalia sote, ni kama nyota zinazomulika\nWametupa upendo usioisha, ambao hautapungua kamwe\nHeshima kwao ni wajibu wetu, ili maisha yetu yaende vizuri\nUpendo wa wazazi ni wa milele, tuwahurumie daima.\n\n2. Mama aliyonifundisha mambo, ni kama kitabu cha hekima\nBaba aliyonipa nguvu za maisha, ni kama nguzo ya familia\nWao ndio msingi wa maisha yetu, tuwape heshima kila siku\nUpendo wa wazazi ni wa milele, tuwahurumie daima."
  },
  {
    "instruction": "Tunga shairi la beti nne kuhusu changamoto za vijana, ukitumia jazanda ya vijana kama ndege wanaotaka kuruka, na kibwagizo kinachoonyesha nia ya kushinda.",
    "input": "",
    "output": "1. Vijana ni kama ndege wapya, wanaotaka kuruka angani\nLakini changamoto zimewazunguka, kama upepo mkali wa ghafla\nUkosefu wa kazi na elimu, huwafunga kwenye minyororo\nNia yetu ni kushinda, tusikate tamaa kamwe.\n\n2. Dawa za kulevya zinawavuta, kama nyota zinazong’aa mbali\nLakini zinawapotosha vijana, na kuwafanya wapotee njiani\nTujifunze kuyakataa mabaya, ili tuishi kwa amani\nNia yetu ni kushinda, tusikate tamaa kamwe.\n\n3. Teknolojia inawapa fursa, lakini pia ina mitego yake\nWengi wanapotea mitandaoni, na kupoteza maisha yao ya kweli\nTuitumie kwa hekima tu, ili tufike kwenye malengo yetu\nNia yetu ni kushinda, tusikate tamaa kamwe.\n\n4. Vijana tuungane kwa pamoja, kama ndege wanaoruka pamoja\nTupambane na changamoto zote, kwa nguvu na moyo wa pamoja\nKesho yetu iko mikononi mwetu, tuijenge kwa juhudi za kweli\nNia yetu ni kushinda, tusikate tamaa kamwe."
  },
  {
    "instruction": "Unda shairi la beti tatu kuhusu umuhimu wa lugha ya Kiswahili, ukitumia kirejeshi 'o' na kibwagizo kinachoonyesha utambulisho wa taifa.",
    "input": "",
    "output": "1. Kiswahili kilichotuleta pamoja, ni lugha ya taifa letu lote\nHutupatia utambulisho wa kweli, ambao hautapotea kamwe\nNi zana ya mawasiliano yetu, inayounganisha kabila zote\nKiswahili ni chombo cha utambulisho, tukiendeleze daima.\n\n2. Katika shule na vyombo vya habari, Kiswahili kimetawala sana\nKimefungua milango ya maarifa, ambayo yanatufikisha mbali\nTukitumie kwa heshima na bidii, nchi yetu itaimarika\nKiswahili ni chombo cha utambulisho, tukiendeleze daima.\n\n3. Methali na misemo yetu, yanayotokana na Kiswahili chetu\nHutupatia hekima ya mababu, ambayo inatustawisha maisha\nTusipuuze lugha hii ya thamani, ni hazina ya vizazi vyote\nKiswahili ni chombo cha utambulisho, tukiendeleze daima."
  },
  {
    "instruction": "Tunga shairi la beti mbili kuhusu umuhimu wa usafi wa mazingira, ukitumia jazanda ya mazingira kama bustani, na kibwagizo kinachoonyesha wajibu wa kila mtu.",
    "input": "",
    "output": "1. Mazingira ni kama bustani, inayopendeza kwa maua ya rangi\nLakini taka na uchafuzi mwingi, huiharibu kwa kasi ya ajabu\nTusafishe mito na milima yetu, ili iwe na uzuri wa asili\nUsafi ni wajibu wa kila mtu, tujitahidi kwa pamoja.\n\n2. Kupanda miti ni kama kumudu, maisha ya vizazi vijavyo\nKuziba uchafuzi wa hewa na maji, ni kuhakikisha kesho salama\nTushirikiane kuhifadhi mazingira, kwa vitendo vya kila siku\nUsafi ni wajibu wa kila mtu, tujitahidi kwa pamoja."
  },
  {
    "instruction": "Unda shairi asili la beti tatu kuhusu safari ya maisha, ukitumia kirejeshi 'o' na kibwagizo kinachoonyesha imani ya kushinda.",
    "input": "",
    "output": "1. Safari ya maisha iliyonipita, ni kama mto wa changamoto nyingi\nLakini nimejifunza kwa bidii, ambayo imenipa nguvu za maisha\nHata nikikumbana na vikwazo, sitarudi nyuma kamwe\nImani yangu ni nguzo ya ushindi, nitaendelea daima.\n\n2. Maisha yaliyonifundisha mengi, ni kama kitabu chenye sura nyingi\nKila ukurasa una changamoto, ambazo zinaniimarisha kila siku\nNinapokumbana na magumu, najifunza na kuendelea mbele\nImani yangu ni nguzo ya ushindi, nitaendelea daima.\n\n3. Kesho yangu iko mikononi mwangu, na imani yangu ni kama taa\nInayoniangazia njia salama, ambayo itanifikisha malengo yangu\nHata wengine wakiniudhi, sitakata tamaa kamwe\nImani yangu ni nguzo ya ushindi, nitaendelea daima."
  },
  {
    "instruction": "Tunga shairi la beti mbili kuhusu hisia ya huzuni, ukitumia jazanda ya huzuni kama mvua.",
    "input": "",
    "output": "1. Huzuni ni kama mvua inayonyesha, inayolowesha moyo wangu\nMacho yangu yanatiririka machozi, kama mito inayopita ghafla\nLakini katika giza la huzuni, najua kesho itakuja na nuru\nHuzuni ni mtihani wa maisha, nitavumilia kwa imani.\n\n2. Kama wingu jeusi angani, huzuni inanizunguka kila upande\nLakini najua baada ya mvua, jua litachomoza kwa uzuri\nNitapambana na huzuni yangu, kwa nguvu na moyo wa shujaa\nHuzuni ni mtihani wa maisha, nitavumilia kwa imani."
  },
  {
    "instruction": "Soma shairi lifuatalo na uelewe muktadha wake.",
    "input": "",
    "output": "Shairi:\n\nUSHAIRI WA 6\n\n1. Wataalamu muwe macho, vuani moto muenge,\nMuenge hicho ambacho, cha watu wenye mawenge,\nMawenge yenye kijicho, kiswahili wakivunge,\nBarakala tuwapinge, sichafue kiswahili.\n\n2. Sichafue kiswahili, barakala tuwapinge,\nApige kila hali, wasiguse tuwainge,\nTuwainge wende mbali, kiswahili tujijenge,\nBarakala tuwapinge, sichafue kiswahili.\n\n3. Sichafue yetu lugha, waharibu Wabanange,\nWabanange iwe nyagha, waiweke tengetenge,\nLugha kuitwa; ulugha, lafidhi watia denge,\nBarakala tuwapinge, sichafue kiswahili.\n\n4. Tuichange heshima, na ulugha tuupinge,\nTuhifadhi kwa salama, na kisingio unyonge,\nKelele za maamuna, si watu ni visinge,\nBarakala tuwapinge, sichafue kiswahili.\n\n5. Kasema sheikh Amri, kiswahili tukisenge,\nKistawi kinawiri, kitumike kwenye bunge,\nHii ni yetu fahari, lugha yetu tuichunge.\nBarakala tuwapinge, sichafue kiswahili.\n\n6. Kikipatwa na maradhi, kwa sindano tukidunge,\nKila jama kutidhi, kipatwe hapo tupunge,\nTukitia mfawadhi, kama kunde na kihenge,\nBarakala tuwapinge, sichafue kiswahili."
  },
  {
    "instruction": "Ni mtindo gani aliotumia mshairi katika ubeti wa kwanza na wa pili? Fafanua kwa kutoa mfano.",
    "input": "",
    "output": "Mshairi ametumia mtindo wa *sabilia* kwa kuwa kibwagizo 'Barakala tuwapinge, sichafue kiswahili' kinarudiwarudiwa mwishoni mwa kila ubeti. Pia ametumia mtindo wa *pindu*, ambapo sehemu ya ubeti mmoja (mfano: 'Sichafue kiswahili, barakala tuwapinge') imeanzisha ubeti unaofuata."
  },
  {
    "instruction": "Taja mapendekezo matano ya mshairi kuhusu jinsi ya kuimarisha na kuhifadhi Kiswahili.",
    "input": "",
    "output": "Mapendekezo ya mshairi ni:\n1) Wataalamu wawe macho ili kulinda lugha.\n2) Vijana wa kizazi cha sasa wasiige wanaochafua Kiswahili.\n3) Barakala (wanaoiga desturi za kigeni) wakemeewe na kupingwa.\n4) Kiswahili kitumike rasmi bungeni na katika shughuli za kitaifa.\n5) Kiswahili kipatiwe tiba kila kinapopatwa na changamoto, mfano: 'kikipatwa na maradhi, kwa sindano tukidunge'."
  },
  {
    "instruction": "Mshairi anazungumza na akina nani, na anazungumzia nini?",
    "input": "",
    "output": "Mshairi anazungumza na kizazi cha sasa na wataalamu wa Kiswahili. Anazungumzia wajibu wa kuhifadhi, kuimarisha na kulinda lugha ya Kiswahili dhidi ya maharamia wa lugha na waiga desturi za kigeni."
  },
  {
    "instruction": "Taja mifano mitatu ya tamathali zilizotumika katika shairi.",
    "input": "",
    "output": "1) Takriri – Kibwagizo 'Barakala tuwapinge, sichafue Kiswahili' kinarudiwarudiwa mara nyingi.\n2) Tashihishi – Mfano: 'Kikipatwa na maradhi, kwa sindano tukidunge' (lugha inatibiwa kana kwamba ni mtu).\n3) Chuku – Mfano: 'Kama kunde na kihenge' kuongeza chumvi na urembo wa lugha."
  },
  {
    "instruction": "Eleza maana ya maneno yafuatayo: i) Muenge ii) Barakala iii) Mfawadhi iv) Maamuna",
    "input": "",
    "output": "i) Muenge → Kujihadhari, kuwa macho.\nii) Barakala → Watu wanaoiga desturi za kigeni.\niii) Mfawadhi → Jitihada, bidii ya kufanya jambo.\niv) Maamuna → Watu wa kawaida, jamii."
  },
  {
    "instruction": "Soma shairi lifuatalo na uelewe muktadha wake.",
    "input": "",
    "output": "Shairi:\n\nUSHAIRI WA 7\n\ni) Una moyo gani N’nakuuliza Wangu mhisani\nNa kiasi gani Unavyojiweza Ijapo tufani\nUkiwa laini Utajipoteza Usijibani\nKusimama Pweke Kwataka Makini\n\nii) Zitavuma pepo Zitapupuliza Uanguke chini\nEla uwe papo Unajikweleza Na kujiamini\nUtikiishapo Umejiuiza Pigo la moyoni\nKusimama Pweke Kwataka Makini\n\niii) Utie migati Ya kutuoteza Hapo aridhini\nKwa nia na dhati Usiogeuza Au kuihini\nZidate baruti Uwe wapuuza Welele usoni\nKusimama Pweke Kwataka Makini\n\niv) Sishike vishindo Na mauzauza Ya kukuzaini\nKita kama nyundo Ukinuiliza Unayoamini\nNa uje mkondo Utadikimiza Kujipa mizani\nKusimama Pweke Kwataka Makini\n\nv) Wengine wasiwe Unaoweleza Yaliyo maani\nWewe ndiwe Unaoweleza Yaliyo maani\nEla kichukuwe Pia kujikaza Katika midani\nKusimama Pweke Kwataka Makini"
  },
  {
    "instruction": "Lipe kichwa shairi hili.",
    "input": "",
    "output": "Kichwa cha shairi hili ni 'Upweke wataka umakini' au 'Upweke ni uvundo'."
  },
  {
    "instruction": "Kwa nini kusimama pweke 'kwataka makini'?",
    "input": "",
    "output": "Kwa sababu matatizo yanapomsonga mtu akiwa peke yake, bila mshirika wa kumsaidia, huhitaji utulivu wa fikira na moyo thabiti. Asipokuwa makini, hupoteza mwelekeo na kuvunjika moyo."
  },
  {
    "instruction": "Ni hatua gani zinazopendekezwa mtu anayenuia kusimama pweke?",
    "input": "",
    "output": "Hatua zinazopendekezwa ni:\n1) Awe na moyo mgumu na wa ujasiri.\n2) Awe tayari kusimama kwa uthabiti wakati wa matatizo.\n3) Ajiamini kwa lolote atendalo.\n4) Asiwe mtu wa kutenda mambo ovyo ovyo.\n5) Awe mstahimilivu na mwenye msimamo dhabiti.\n6) Awe tayari kudinda na siri za ndani."
  },
  {
    "instruction": "Andika arudhi za shairi hili.",
    "input": "",
    "output": "Arudhi za shairi hili ni:\n1) Lina beti tano.\n2) Kila ubeti una mishororo minne.\n3) Lina vipande vitatu: ukwapi, utao na mwandamizi.\n4) Kila kipande kina mizani 6, jumla ya mizani 18 kwa mshororo.\n5) Kibwagizo kimefupishwa na kina mizani 12.\n6) Vina vya ukwapi hubadilika, vya utao na mwandamizi vinatiririka."
  },
  {
    "instruction": "Eleza maana ya msamiati ufuatao kama ulivyotumika katika shairi: i) Mhisani ii) Migati iii) Vishindo iv) Kweleza v) Mizani",
    "input": "",
    "output": "i) Mhisani → Mtu mwema.\n ii) Migati → Vizuizi au kizuio kinachoshikilia.\n iii) Vishindo → Harakati au misukosuko yenye kishindo.\n iv) Kweleza → Kujieleza, kujitambulisha au kujiamini.\n v) Mizani → Usawa, kiwango au kipimo cha mambo."
  },
  {
    "instruction": "Soma shairi lifuatalo na uelewe ujumbe wake.",
    "input": "",
    "output": "USHAIRI WA 8: UKUBWA JAA\n\nDunia yetu dunia, watu wanakufitini,\nDunia huna udhia, watu wanakulaani,\nDunia huna hatia, wabebeshwa kila zani,\nDunia unaonewa, umetenda kosa gani!\n\nDunia umenyamaza, umetua kwa makini,\nDunia vitu mejaza, watu wanataka nini?\nDunia wanakucheza, binadamu maluuni,\nDunia unaonewa, umetenda kosa gani!\n\nDunia mtu akose, hukutia mdomoni,\nDunia hebu waase, hao watu mafatani,\nDunia chuki mpuse, muipate afueni,\nDunia unaonewa, umetenda kosa gani!\n\nDunia una lawama, za uongo si yakini,\nDunia wanokusema, ni manjunju si razini,\nDunia huna hasama, waja ndio kisirani,\nDunia unaonewa, umetenda kosa gani!\n\nDunia kuharibika, hayo amezusha nani?\nDunia watu humaka, hao wanokuhini,\nDunia umejazika, kila tunu ya thamani,\nDunia unaonewa, umetenda kosa gani!\n\nDunia unatukisha, bwerere bila undani,\nDunia unatukosha, maji tele baharini,\nDunia unaotehsa, mimea tosha shambani,\nDunia unaonewa, umetenda kosa gani!\n\nDunia hujageuka, tangu umbwe na manani,\nDunia watu ndo, nyoka, mahaini na wahuni,\nDunia una baraka, mwenye pupa hazioni,\nDunia huna ubaya, wabaya ni insani."
  },
  {
    "instruction": "Shairi hili ni la bahari gani? Toa sababu yako.",
    "input": "",
    "output": "Shairi hili ni la bahari ya kikwamba kwa sababu neno 'dunia' limerudiwa mwanzoni mwa kila mshororo. Pia lina sifa za bahari ya ukara kwani vina vya ukwapi hubadilika lakini cha utao hubaki vilevile."
  },
  {
    "instruction": "Kichwa cha shairi hili kinaoanaje na maudhui ya shairi?",
    "input": "",
    "output": "Kichwa 'Ukubwa Jaa' kinaendana na maudhui kwa sababu dunia, licha ya kuwa kubwa na imejaa baraka na mema, hutupiwa lawama zisizo zake na kudhaniwa ni jalala la makosa yote ya binadamu."
  },
  {
    "instruction": "Andika methali moja inayoeleza maudhui ya shairi hili.",
    "input": "",
    "output": "Methali: 'Mbaazi ukikosa kuzaa husingizia jua.' Hii inaeleza hali ya wanadamu kuisemea dunia vibaya kwa makosa ambayo wao wenyewe wameyatenda."
  },
  {
    "instruction": "Eleza sifa tatu za wanadamu kama anavyoeleza mshairi.",
    "input": "",
    "output": "Wanadamu wana sifa hizi:\n1) Hawapendi kulaumiwa bali kuisemea dunia.\n2) Ni wahuni, wahaini na kisirani.\n3) Ni waongo na wenye fitina."
  },
  {
    "instruction": "Toa mifano mitatu ya mbinu za lugha zilizotumika katika shairi hili.",
    "input": "",
    "output": "Mbinu za lugha:\n1) Takriri – Neno 'dunia' na kibwagizo 'Dunia unaonewa, umetenda kosa gani!' vimerudiwarudiwa.\n2) Tashihisi – Dunia imetajwa kana kwamba inazungumza au kuonya: 'Dunia hebu waase…'\n3) Isitiara – Binadamu wamelinganishwa na nyoka: 'Dunia watu ndo nyoka'."
  },
  {
    "instruction": "Eleza maana ya vifungu vifuatavyo: i) bwerere bila undani ii) hao watu mafatani iii) afueni iv) insani",
    "input": "",
    "output": "i) Bwerere bila undani → Bure bila chuki wala kinyongo.\nii) Hao watu mafatani → Hao watu wafitini.\niii) Afueni → Nafuu au afadhali.\niv) Insani → Watu au binadamu."
  },
  {
    "instruction": "Tunga shairi la beti mbili kuhusu uzalendo, ukitumia jazanda ya nchi kama mama na kibwagizo kinachoonyesha shauku.",
    "input": "",
    "output": "1. Nchi yangu ni kama mama, anipendaye kwa moyo wa upendo\nNaja kwetu bila ya woga, kuleta maendeleo kwa bidii yangu\nUzalendo wangu ni kama moto, unaowaka usiku na mchana\nNchi yangu ni hazina yangu, nitailinda kwa moyo wangu.\n\n2. Hata changamoto zikanizunguka, sitaacha kumudu nchi yangu\nKama mwanajeshi wa vita, nitapambana kwa ajili ya amani\nNitaleta umoja na maendeleo, ili kesho yetu iwe bora\nNchi yangu ni hazina yangu, nitailinda kwa moyo wangu."
  },
  {
    "instruction": "Unda shairi la beti tatu kuhusu umuhimu wa elimu, ukitumia kirejeshi 'o' na kibwagizo kinachoonyesha maendeleo.",
    "input": "",
    "output": "1. Elimu iliyotufungua akili, ni kama nuru ya jua asubuhi\nInatupa hekima na ujuzi, ambao hautapungua kamwe\nHutupatia nguvu ya maisha, ili tufike malengo yetu\nElimu ni chombo cha maendeleo, tuisome kwa bidii.\n\n2. Vitabu vilivyotuletea maarifa, ni kama hazina ya mababu\nHutufundisha mambo ya kale, na kuyatengeneza ya kesho\nTusipuuze fursa hii ya dhahabu, isome kwa moyo wa shauku\nElimu ni chombo cha maendeleo, tuisome kwa bidii.\n\n3. Mwalimu aliyotufundisha sana, ni kama taa inayowaka usiku\nHutuelekeza kwenye njia salama, ili tusipotee katika giza\nElimu ni msingi wa maisha yetu, tuipe kipaumbele daima\nElimu ni chombo cha maendeleo, tuisome kwa bidii."
  },
  {
    "instruction": "Tunga shairi la beti nne kuhusu amani, ukitumia jazanda ya amani kama mto na kibwagizo kinachoonyesha utulivu.",
    "input": "",
    "output": "1. Amani ni kama mto mtulivu, unayotiririka bila machafuko\nHutuletea raha na furaha, katika mioyo yetu yote\nBila yake maisha ni vita, na chuki itatutawala\nAmani ni msingi wa maisha, tuihifadhi kwa moyo.\n\n2. Kama maji yanayomudu mimea, amani hutuimarisha sote\nHutupatia nafasi ya kuishi, bila woga wala hasira\nTuungane kama ndugu, ili amani iwe ya milele\nAmani ni msingi wa maisha, tuihifadhi kwa moyo.\n\n3. Huku vita vikizuka kote, amani inatoweka kwa haraka\nLakini sisi tuipiganie, kwa maneno na vitendo vya haki\nTusiruhusu chuki itawale, kwani amani ni hazina yetu\nAmani ni msingi wa maisha, tuihifadhi kwa moyo.\n\n4. Tujifunze kuishi kwa pamoja, bila kubagua dini au kabila\nAmani itatuletea maendeleo, na kufungua milango ya kesho\nTuwe walinzi wa amani yetu, ili vizazi vijavyo vipate raha\nAmani ni msingi wa maisha, tuihifadhi kwa moyo."
  },
  {
    "instruction": "Unda shairi la beti mbili kuhusu upendo wa familia, ukitumia kirejeshi 'o' na kibwagizo kinachoonyesha umoja.",
    "input": "",
    "output": "1. Familia iliyonipenda sana, ni kama nyota zinazomulika\nWamenipa upendo wa kweli, ambao hautapungua kamwe\nWao ndio msingi wa maisha yangu, katika safari ya dunia\nUmoja ni nguvu ya familia, tushikamane daima.\n\n2. Mama aliyonizaa mwenyewe, ni kama mto wa upendo usiokauka\nBaba aliyonifundisha hekima, ni kama mti wa kivuli cha milele\nWote wamenipa nguvu, ya kukabiliana na changamoto\nUmoja ni nguvu ya familia, tushikamane daima."
  },
  {
    "instruction": "Tunga shairi la beti tatu kuhusu umuhimu wa kilimo, ukitumia jazanda ya kilimo kama msingi wa maisha na kibwagizo kinachoonyesha riziki.",
    "input": "",
    "output": "1. Kilimo ni msingi wa maisha, kama moyo unaopukusa damu\nHutupatia chakula cha kila siku, na kuepusha njaa na taabu\nBila yake twapotea kabisa, kwani ni nguzo ya uzima\nKilimo ni chombo cha riziki, tulime kwa bidii.\n\n2. Mkulima anayelima kwa jasho, ni kama shujaa wa vita\nHupanda mbegu kwa imani, akisubiri mavuno ya kesho\nHutupatia chakula na mali, ili maisha yaendelee\nKilimo ni chombo cha riziki, tulime kwa bidii.\n\n3. Teknolojia mpya imefika, kusaidia kilimo chetu cha kila siku\nMashine na mbegu bora, zimeongeza mavuno yetu\nTushirikiane kukuza kilimo, ili nchi yetu iwe na chakula\nKilimo ni chombo cha riziki, tulime kwa bidii."
  },
  {
    "instruction": "Unda shairi la beti mbili kuhusu teknolojia ya kisasa, ukitumia kirejeshi 'o' na kibwagizo kinachoonyesha maendeleo.",
    "input": "",
    "output": "1. Teknolojia iliyotuletea nuru, ni kama taa ya maisha yetu\nSimu na kompyuta zilizotujia, zimefungua njia za maarifa\nZinatupa fursa za kujifunza, popote ulimwenguni\nTeknolojia ni nguzo ya maendeleo, tuitumie kwa hekima.\n\n2. Mtandao uliounganisha ulimwengu, umetuleta karibu sote\nHutupatia habari za haraka, na kufungua milango ya fursa\nLakini tuzitumie kwa tahadhari, ili zisituumize kesho\nTeknolojia ni nguzo ya maendeleo, tuitumie kwa hekima."
  },
  {
    "instruction": "Tunga shairi la beti nne kuhusu changamoto za vijana, ukitumia jazanda ya vijana kama ndege na kibwagizo kinachoonyesha nia ya kushinda.",
    "input": "",
    "output": "1. Vijana ni kama ndege wapya, wanaotaka kuruka angani\nLakini changamoto zimewazunguka, kama upepo mkali wa ghafla\nUkosefu wa kazi na elimu, huwafunga kwenye minyororo\nNia yetu ni kushinda, tusikate tamaa kamwe.\n\n2. Dawa za kulevya zinawavuta, kama nyota zinazong’aa mbali\nLakini zinawapotosha vijana, na kuwafanya wapotee njiani\nTujifunze kuyakataa mabaya, ili tuishi kwa amani\nNia yetu ni kushinda, tusikate tamaa kamwe.\n\n3. Teknolojia inawapa fursa, lakini pia ina mitego yake\nWengi wanapotea mitandaoni, na kupoteza maisha yao ya kweli\nTuitumie kwa hekima tu, ili tufike kwenye malengo yetu\nNia yetu ni kushinda, tusikate tamaa kamwe.\n\n4. Vijana tuungane kwa pamoja, kama ndege wanaoruka pamoja\nTupambane na changamoto zote, kwa nguvu na moyo wa pamoja\nKesho yetu iko mikononi mwetu, tuijenge kwa juhudi za kweli\nNia yetu ni kushinda, tusikate tamaa kamwe."
  },
  {
    "instruction": "Unda shairi la beti tatu kuhusu lugha ya Kiswahili, ukitumia kirejeshi 'o' na kibwagizo kinachoonyesha utambulisho.",
    "input": "",
    "output": "1. Kiswahili kilichotuleta pamoja, ni lugha ya taifa letu lote\nHutupatia utambulisho wa kweli, ambao hautapotea kamwe\nNi zana ya mawasiliano yetu, inayounganisha kabila zote\nKiswahili ni chombo cha utambulisho, tukiendeleze daima.\n\n2. Katika shule na vyombo vya habari, Kiswahili kimetawala sana\nKimefungua milango ya maarifa, ambayo yanatufikisha mbali\nTukitumie kwa heshima na bidii, nchi yetu itaimarika\nKiswahili ni chombo cha utambulisho, tukiendeleze daima.\n\n3. Methali na misemo yetu, yanayotokana na Kiswahili chetu\nHutupatia hekima ya mababu, ambayo inatustawisha maisha\nTusipuuze lugha hii ya thamani, ni hazina ya vizazi vyote\nKiswahili ni chombo cha utambulisho, tukiendeleze daima."
  },
  {
    "instruction": "Tunga shairi la beti mbili kuhusu usafi wa mazingira, ukitumia jazanda ya mazingira kama bustani na kibwagizo kinachoonyesha wajibu.",
    "input": "",
    "output": "1. Mazingira ni kama bustani, inayopendeza kwa maua ya rangi\nLakini taka na uchafuzi mwingi, huiharibu kwa kasi ya ajabu\nTusafishe mito na milima yetu, ili iwe na uzuri wa asili\nUsafi ni wajibu wa kila mtu, tujitahidi kwa pamoja.\n\n2. Kupanda miti ni kama kumudu, maisha ya vizazi vijavyo\nKuziba uchafuzi wa hewa na maji, ni kuhakikisha kesho salama\nTushirikiane kuhifadhi mazingira, kwa vitendo vya kila siku\nUsafi ni wajibu wa kila mtu, tujitahidi kwa pamoja."
  },
  {
    "instruction": "Unda shairi la beti tatu kuhusu safari ya maisha, ukitumia kirejeshi 'o' na kibwagizo kinachoonyesha imani.",
    "input": "",
    "output": "1. Safari ya maisha iliyonipita, ni kama mto wa changamoto nyingi\nLakini nimejifunza kwa bidii, ambayo imenipa nguvu za maisha\nHata nikikumbana na vikwazo, sitarudi nyuma kamwe\nImani yangu ni nguzo ya ushindi, nitaendelea daima.\n\n2. Maisha yaliyonifundisha mengi, ni kama kitabu chenye sura nyingi\nKila ukurasa una changamoto, ambazo zinaniimarisha kila siku\nNinapokumbana na magumu, najifunza na kuendelea mbele\nImani yangu ni nguzo ya ushindi, nitaendelea daima.\n\n3. Kesho yangu iko mikononi mwangu, na imani yangu ni kama taa\nInayoniangazia njia salama, ambayo itanifikisha malengo yangu\nHata wengine wakiniudhi, sitakata tamaa kamwe\nImani yangu ni nguzo ya ushindi, nitaendelea daima."
  },
  {
    "instruction": "Tunga shairi la beti mbili kuhusu heshima kwa wazazi, ukitumia kirejeshi 'o' na kibwagizo kinachoonyesha upendo.",
    "input": "",
    "output": "1. Wazazi waliotuzalia sote, ni kama nyota zinazomulika\nWametupa upendo usioisha, ambao hautapungua kamwe\nHeshima kwao ni wajibu wetu, ili maisha yetu yaende vizuri\nUpendo wa wazazi ni wa milele, tuwahurumie daima.\n\n2. Mama aliyonifundisha mambo, ni kama kitabu cha hekima\nBaba aliyonipa nguvu za maisha, ni kama nguzo ya familia\nWao ndio msingi wa maisha yetu, tuwape heshima kila siku\nUpendo wa wazazi ni wa milele, tuwahurumie daima."
  },
  {
    "instruction": "Unda shairi la beti nne kuhusu mazingira, ukitumia jazanda ya miti kama walinzi na kibwagizo kinachoonyesha wajibu wa kuhifadhi.",
    "input": "",
    "output": "1. Miti ni kama walinzi wa ardhi, inayotetea dhidi ya jangwa\nHutupa hewa safi ya kupumua, na kivuli cha kupumzika chini yake\nBila yao maisha yatakuwa magumu, kwani ni msingi wa uzima\nMiti ni hazina ya mazingira, tuihifadhi kwa bidii.\n\n2. Kupanda miti ni kama kumudu, maisha ya vizazi vijavyo\nHutuzuia mmomonyoko wa ardhi, na kuleta mvua za kila mwaka\nTusikate miti bila mpango, ili tusiharibu asili yetu\nMiti ni hazina ya mazingira, tuihifadhi kwa bidii.\n\n3. Mito na maziwa yanategemea miti, kama damu inayotegemea moyo\nTukiyachafua au kuyakausha, maisha yetu yatakuwa hatarini\nTusafishe na tuihifadhi, ili kesho iwe salama kwetu sote\nMiti ni hazina ya mazingira, tuihifadhi kwa bidii.\n\n4. Tujifunze kuhifadhi mazingira, kwa kupanda miti na kunadhifisha\nTushirikiane kama ndugu, ili nchi yetu iwe ya kijani daima\nHii ni wajibu wa kila mtu, kwa ajili ya maisha bora ya kesho\nMiti ni hazina ya mazingira, tuihifadhi kwa bidii."
  },
  {
    "instruction": "Tunga shairi la beti mbili kuhusu furaha ya michezo, ukitumia tashhisi ya mpira ukizungumza na kibwagizo kinachoonyesha umoja.",
    "input": "",
    "output": "1. Mpira unasema kwa vijana, 'nipige nami nitawafurahisha'\nHutuleta pamoja uwanjani, kama ndugu wa damu moja\nMichezo inatupa nguvu mpya, na afya ya maisha yetu\nMichezo ni chombo cha umoja, tushiriki kwa furaha.\n\n2. Kandanda inacheka kwa kelele, 'nifuate nitawapa ushindi'\nVijana wanapokimbia pamoja, mioyo yao inawaka moto\nHutupatia amani na furaha, bila kubagua kabila au dini\nMichezo ni chombo cha umoja, tushiriki kwa furaha."
  },
  {
    "instruction": "Unda shairi la beti tatu kuhusu changamoto za mijini, ukitumia jazanda ya mji kama moto na kibwagizo kinachoonyesha nia ya kushinda.",
    "input": "",
    "output": "1. Mji ni kama moto unawaka, unavutia lakini unachoma\nMsongamano na kelele za magari, huwachosha wengi usiku\nLakini vijana wanaotafuta kazi, wanakaza nguvu kila siku\nMji ni changamoto kubwa, lakini tushinde kwa akili.\n\n2. Nyumba za juu kama milima, zinawapa wengi makazi ya ndoto\nLakini umaskini na uhalifu, huwapa wengi maisha magumu\nTujifunze kuishi kwa amani, ili mji uwe wa furaha\nMji ni changamoto kubwa, lakini tushinde kwa akili.\n\n3. Teknolojia inapatikana mijini, ikitupa fursa za maendeleo\nLakini mitego yake ni mingi, ikiwapotosha vijana wengi\nTuitumie kwa hekima tu, ili tufike kwenye malengo yetu\nMji ni changamoto kubwa, lakini tushinde kwa akili."
  },
  {
    "instruction": "Tunga shairi la beti mbili kuhusu umuhimu wa afya, ukitumia kirejeshi 'o' na kibwagizo kinachoonyesha nguvu ya maisha.",
    "input": "",
    "output": "1. Afya iliyotupatia nguvu, ni kama jua linalochomoza\nHutupa maisha marefu ya furaha, ambayo yanatustawisha sote\nTuisimamie kwa chakula bora, na michezo ya kila siku\nAfya ni nguzo ya maisha, tuihifadhi kwa bidii.\n\n2. Daktari aliyotufundisha mambo, ni kama mwongozo wa kesho\nHutupa ushauri wa kuepuka maradhi, ambayo yanatuharibu maisha\nTusikilize na tufuate, ili tuwe na afya ya milele\nAfya ni nguzo ya maisha, tuihifadhi kwa bidii."
  },
  {
    "instruction": "Unda shairi la beti nne kuhusu umuhimu wa urafiki, ukitumia jazanda ya rafiki kama taa na kibwagizo kinachoonyesha mshikamano.",
    "input": "",
    "output": "1. Rafiki ni kama taa ya usiku, inayomulika njia ya maisha\nHutupatia faraja na nguvu, katika nyakati za shida na huzuni\nBila yake twapotea gizan, kwani ni msingi wa maisha yetu\nUrafiki ni chombo cha mshikamano, tuudumishe kwa moyo.\n\n2. Kama nyota inayong’aa angani, rafiki hutupatia nuru ya kesho\nHushiriki furaha na huzuni zetu, bila ya kubagua au kuhukumu\nTumudu urafiki wa kweli, kwa uaminifu na upendo wa dhati\nUrafiki ni chombo cha mshikamano, tuudumishe kwa moyo.\n\n3. Hata changamoto zikanizunguka, rafiki wangu atanipa nguvu\nAtanisimamia kama ndugu, na kuniongoza kwenye njia salama\nHatuachani hata siku moja, kwani urafiki wetu ni wa milele\nUrafiki ni chombo cha mshikamano, tuudumishe kwa moyo.\n\n4. Tujifunze kuishi kwa urafiki, bila chuki wala wivu wa moyo\nTuwe pamoja kama familia moja, tukishirikiana katika maisha yetu\nUrafiki utatuletea amani, na kufungua milango ya maendeleo\nUrafiki ni chombo cha mshikamano, tuudumishe kwa moyo."
  },
  {
    "instruction": "Tunga shairi la beti mbili kuhusu umuhimu wa kazi, ukitumia kirejeshi 'o' na kibwagizo kinachoonyesha maendeleo.",
    "input": "",
    "output": "1. Kazi iliyotupa maisha bora, ni kama mto unaotiririka\nHutupatia chakula na mali, ambazo zinatustawisha sote\nTusikate tamaa katika kazi, kwani ni msingi wa kesho yetu\nKazi ni chombo cha maendeleo, tufanye kwa bidii.\n\n2. Mfanyakazi aliyejituma sana, ni kama shujaa wa taifa letu\nHutengeneza mali na maendeleo, ambayo yanatuletea furaha\nTuwe na bidii kila siku, ili nchi yetu iwe imara\nKazi ni chombo cha maendeleo, tufanye kwa bidii."
  },
  {
    "instruction": "Unda shairi la beti tatu kuhusu bahari, ukitumia jazanda ya bahari kama mama na kibwagizo kinachoonyesha hazina.",
    "input": "",
    "output": "1. Bahari ni kama mama mwenye upendo, inayokumbatia wote kwa wema\nMawimbi yake yanapiga kelele, kama nyimbo za furaha usiku\nHutupatia samaki na hazina, kwa wavuvi wanaotafuta riziki\nBahari ni hazina ya maisha, tuihifadhi kwa bidii.\n\n2. Kama moyo unaopukusa damu, bahari inatupa maisha ya kutosha\nHutuletea watalii na fedha, zinazotustawisha taifa letu\nLakini tusichafue maji yake, ili iwe salama kwa vizazi vyote\nBahari ni hazina ya maisha, tuihifadhi kwa bidii.\n\n3. Mawimbi yake yanapovuma sana, ni kama simba anayeangamiza\nLakini bahari ina upendo wa kweli, inatupa chakula na maisha marefu\nTusafishe na tuihifadhi, ili iwe na uzuri wa asili\nBahari ni hazina ya maisha, tuihifadhi kwa bidii."
  },
  {
    "instruction": "Tunga shairi la beti mbili kuhusu umuhimu wa mila, ukitumia kirejeshi 'o' na kibwagizo kinachoonyesha utambulisho.",
    "input": "",
    "output": "1. Mila iliyotufikisha hapa, ni kama nguzo ya taifa letu\nHutupatia utambulisho wa kweli, ambao hautapotea kamwe\nTusiache mila za mababu zetu, kwani ni hazina ya vizazi vyote\nMila ni chombo cha utambulisho, tuihifadhi kwa moyo.\n\n2. Harusi zilizotuleta pamoja, na mazishi yanayotufundisha\nHutupatia hekima na umoja, ambayo inatustawisha maisha\nTuzidumishe mila za asili, ili kesho yetu iwe na nuru\nMila ni chombo cha utambulisho, tuihifadhi kwa moyo."
  },
  {
    "instruction": "Unda shairi la beti nne kuhusu huzuni, ukitumia jazanda ya huzuni kama mvua na kibwagizo kinachoonyesha imani.",
    "input": "",
    "output": "1. Huzuni ni kama mvua inayonyesha, inayolowesha moyo wangu\nMacho yangu yanatiririka machozi, kama mito inayopita ghafla\nLakini katika giza la huzuni, najua kesho itakuja na nuru\nHuzuni ni mtihani wa maisha, nitavumilia kwa imani.\n\n2. Kama wingu jeusi angani, huzuni inanizunguka kila upande\nLakini najua baada ya mvua, jua litachomoza kwa uzuri\nNitapambana na huzuni yangu, kwa nguvu na moyo wa shujaa\nHuzuni ni mtihani wa maisha, nitavumilia kwa imani.\n\n3. Marafiki wananipa faraja, kama taa inayowaka usiku\nHutunipa nguvu za kuendelea, na kuniangazia njia salama\nHuzuni haiwezi kunishinda, kwani imani yangu ni imara\nHuzuni ni mtihani wa maisha, nitavumilia kwa imani.\n\n4. Maisha ni safari ya mitihani, lakini huzuni sio mwisho wangu\nNitainuka na kuendelea mbele, kwa imani na nguvu za moyo\nKesho yangu itakuwa ya furaha, kwani najua Mungu yupo nami\nHuzuni ni mtihani wa maisha, nitavumilia kwa imani."
  },
  {
    "instruction": "Tunga shairi la beti mbili kuhusu umuhimu wa wakati, ukitumia kirejeshi 'o' na kibwagizo kinachoonyesha maendeleo.",
    "input": "",
    "output": "1. Wakati uliotupatia maisha, ni kama mto unaopita haraka\nHautarudi tena kamwe, ambao unatupatia fursa za kesho\nTusipoteze wakati wa thamani, kwani ni msingi wa maendeleo\nWakati ni chombo cha maisha, tuitumie kwa hekima.\n\n2. Mtu aliyepanga wakati wake, ni kama mjenzi wa kesho bora\nHutupatia njia ya kufanikisha, malengo yetu ya maisha yote\nTupange kazi na burudani, ili maisha yaende vizuri\nWakati ni chombo cha maisha, tuitumie kwa hekima."
  },
  {
    "instruction": "Unda shairi la beti tatu kuhusu umuhimu wa ushirikiano, ukitumia jazanda ya ushirikiano kama nguzo na kibwagizo kinachoonyesha umoja.",
    "input": "",
    "output": "1. Ushirikiano ni kama nguzo, inayoshikilia jengo la maisha\nHutuleta pamoja kama ndugu, bila kubagua dini au kabila\nTupambane kwa nguvu za pamoja, ili nchi yetu iwe imara\nUshirikiano ni msingi wa umoja, tushikamane daima.\n\n2. Kama nyuki wanaofanya kazi, ushirikiano hutupa maendeleo\nHutufanya tufanikishe malengo, ambayo peke yetu hatuwezi\nTushirikiane katika kila jambo, ili kesho yetu iwe bora\nUshirikiano ni msingi wa umoja, tushikamane daima.\n\n3. Hata changamoto zikanizunguka, ushirikiano utanipa nguvu\nKama miti inayosimama pamoja, hatutaanguka hata upepo ukivuma\nTuwe kama familia moja, tukipambana kwa moyo wa pamoja\nUshirikiano ni msingi wa umoja, tushikamane daima."
  },
  {
    "instruction": "Tunga shairi la beti mbili kuhusu umuhimu wa haki, ukitumia kirejeshi 'o' na kibwagizo kinachoonyesha usawa.",
    "input": "",
    "output": "1. Haki iliyotupatia usawa, ni kama jua linalowaka sote\nHutupatia maisha ya amani, ambayo yanatufanya tuwe sawa\nTusipendelee mtu kwa mali, kwani haki ni msingi wa maisha\nHaki ni chombo cha usawa, tuihifadhi kwa moyo.\n\n2. Mahakama iliyotetea haki, ni kama nguzo ya taifa letu\nHutupatia njia ya kuishi, bila chuki wala wivu wa moyo\nTuwe walinzi wa haki zetu, ili kesho yetu iwe salama\nHaki ni chombo cha usawa, tuihifadhi kwa moyo."
  },
  {
    "instruction": "Unda shairi la beti nne kuhusu umuhimu wa elimu ya msingi, ukitumia jazanda ya elimu kama msingi wa jengo na kibwagizo kinachoonyesha kesho bora.",
    "input": "",
    "output": "1. Elimu ya msingi ni msingi, kama msingi wa jengo imara\nHutupatia ujuzi wa mambo, yanayotufanya tufanikishe kesho\nBila yake twapotea gizan, kwani ni nuru ya maisha yetu\nElimu ni msingi wa kesho, tuipe kipaumbele.\n\n2. Watoto wanaosoma kwa bidii, ni kama mbegu zinazokua vizuri\nHutupatia wataalamu wa kesho, ambao wataijenga nchi yetu\nTusiache watoto bila elimu, kwani ni haki yao ya msingi\nElimu ni msingi wa kesho, tuipe kipaumbele.\n\n3. Shule za msingi ni kama bustani, zinazolima akili za watoto\nHutupatia hekima na maadili, yanayotufanya tuwe bora zaidi\nTuzistawishe shule zetu, ili ziwe na mazingira bora\nElimu ni msingi wa kesho, tuipe kipaumbele.\n\n4. Walimu wanaofundisha kwa moyo, ni kama taa zinazowaka usiku\nHutuelekeza kwenye njia salama, ili tusipotee katika giza\nTuwe na woga wa kuwapa heshima, kwani wao ni msingi wa elimu\nElimu ni msingi wa kesho, tuipe kipaumbele."
  },
  {
    "instruction": "Tunga shairi la beti mbili kuhusu umuhimu wa usafi wa maji, ukitumia kirejeshi 'o' na kibwagizo kinachoonyesha maisha.",
    "input": "",
    "output": "1. Maji yaliyosafishwa kwa bidii, ni kama damu ya maisha yetu\nHutupatia afya na nguvu, ambayo yanatustawisha sote\nTusiyachafue mito na maziwa, ili maisha yaendelee vizuri\nUsafi wa maji ni chombo cha maisha, tuihifadhi kwa bidii.\n\n2. Mto uliotiririka kwa utulivu, ni kama moyo unaopukusa damu\nHutupatia chakula na maji safi, ambayo yanatuletea furaha\nTusafishe na tuihifadhi, ili vizazi vijavyo vipate raha\nUsafi wa maji ni chombo cha maisha, tuihifadhi kwa bidii."
  },
  {
    "instruction": "Unda shairi la beti tatu kuhusu umuhimu wa methali, ukitumia jazanda ya methali kama hekima ya mababu na kibwagizo kinachoonyesha mwongozo.",
    "input": "",
    "output": "1. Methali ni kama hekima ya mababu, inayotufundisha njia za maisha\nHutupa mwongozo wa kila siku, ili tusipotee katika giza\nBila yake twaishi kwa upofu, kwani ni nuru ya akili zetu\nMethali ni mwongozo wa maisha, tuzifuate kwa bidii.\n\n2. Kama nyota zinazowaka angani, methali hutupa mwanga wa kesho\nHutufundisha adabu na heshima, na kuepuka mabaya ya dunia\nTusizipuuze methali zetu, kwani ni hazina ya vizazi vyote\nMethali ni mwongozo wa maisha, tuzifuate kwa bidii.\n\n3. Mzee anayesema kwa methali, ni kama kitabu chenye hekima nyingi\nHutupatia ushauri wa thamani, unaotufanya tuwe bora zaidi\nTusikilize na tujifunze, ili maisha yetu yaende vizuri\nMethali ni mwongozo wa maisha, tuzifuate kwa bidii."
  },
  {
    "instruction": "Tunga shairi la beti mbili kuhusu umuhimu wa sanaa, ukitumia kirejeshi 'o' na kibwagizo kinachoonyesha utamaduni.",
    "input": "",
    "output": "1. Sanaa iliyotufikisha mbali, ni kama nuru ya utamaduni wetu\nHutupatia furaha na maana, ambayo yanatustawisha maisha\nNgoma na nyimbo za asili, ni hazina ya taifa letu\nSanaa ni chombo cha utamaduni, tuihifadhi kwa moyo.\n\n2. Mchoro uliotupatia historia, ni kama kitabu cha mababu zetu\nHutufundisha mambo ya kale, ambayo yanatuunganisha sote\nTusipuuze sanaa za asili, kwani ni msingi wa utambulisho\nSanaa ni chombo cha utamaduni, tuihifadhi kwa moyo."
  },
  {
    "instruction": "Unda shairi la beti nne kuhusu umuhimu wa maadili, ukitumia jazanda ya maadili kama msingi wa nyumba na kibwagizo kinachoonyesha heshima.",
    "input": "",
    "output": "1. Maadili ni kama msingi wa nyumba, yanayoshikilia maisha yetu\nHutupatia heshima na upendo, bila ya chuki wala wivu wa moyo\nBila yake maisha ni ovyo, kwani ni nguzo ya jamii yetu\nMaadili ni chombo cha heshima, tuyadumishe kwa moyo.\n\n2. Uaminifu ni kama taa, inayomulika njia ya maisha yetu\nHutufanya tuishi kwa amani, na kuepuka mabaya ya dunia\nTujifunze kuwa wa kweli, ili tuwe na maisha bora\nMaadili ni chombo cha heshima, tuyadumishe kwa moyo.\n\n3. Heshima kwa wazazi na wengine, ni kama maua yanayopendeza\nHutuletea umoja na furaha, katika jamii yetu ya pamoja\nTusipuuze maadili ya asili, kwani ni hazina ya vizazi vyote\nMaadili ni chombo cha heshima, tuyadumishe kwa moyo.\n\n4. Upendo na huruma kwa wote, ni kama mto unaotiririka\nHutupatia maisha ya raha, na kufungua milango ya kesho\nTuwe na maadili ya kweli, ili jamii yetu iwe imara\nMaadili ni chombo cha heshima, tuyadumishe kwa moyo."
  },
  {
    "instruction": "Tunga shairi la beti mbili kuhusu umuhimu wa historia, ukitumia kirejeshi 'o' na kibwagizo kinachoonyesha utambulisho.",
    "input": "",
    "output": "1. Historia iliyotufikisha hapa, ni kama kitabu cha mababu zetu\nHutufundisha mambo ya kale, ambayo yanatupa utambulisho\nTusipuuze masomo ya historia, kwani ni msingi wa kesho yetu\nHistoria ni chombo cha utambulisho, tuihifadhi kwa moyo.\n\n2. Mashujaa waliotupigania uhuru, ni kama nyota zinazowaka angani\nHutupatia hekima na nguvu, ambazo zinatuunganisha sote\nTujifunze kutoka kwao, ili nchi yetu iwe imara\nHistoria ni chombo cha utambulisho, tuihifadhi kwa moyo."
  },
  {
    "instruction": "Unda shairi la beti tatu kuhusu umuhimu wa vijana, ukitumia jazanda ya vijana kama nyota na kibwagizo kinachoonyesha kesho bora.",
    "input": "",
    "output": "1. Vijana ni kama nyota za angani, zinazomulika kesho ya taifa\nHutupatia nguvu na maendeleo, kwa akili zao za ubunifu\nBila wao kesho itakuwa giza, kwani wao ni msingi wa maisha\nVijana ni chombo cha kesho, tuwape nguvu za maisha.\n\n2. Kama jua linalochomoza asubuhi, vijana hutuletea nuru mpya\nHutupatia wazo za maendeleo, na kufungua milango ya kesho\nTuwape elimu na fursa, ili wawe na maisha bora\nVijana ni chombo cha kesho, tuwape nguvu za maisha.\n\n3. Changamoto zao ni za kila siku, lakini haziwezi kuwashinda\nKama ndege wanaoruka juu, watafika kwenye malengo yao\nTushirikiane kuwasaidia, ili nchi yetu iwe imara\nVijana ni chombo cha kesho, tuwape nguvu za maisha."
  },
  {
    "instruction": "Tunga shairi la beti mbili kuhusu umuhimu wa chakula, ukitumia kirejeshi 'o' na kibwagizo kinachoonyesha afya.",
    "input": "",
    "output": "1. Chakula kilichotupatia nguvu, ni kama mafuta ya mwili wetu\nHutupatia afya na maisha marefu, ambayo yanatustawisha sote\nTulime na tuchague chakula bora, ili tuwe na nguvu za kila siku\nChakula ni chombo cha afya, tulichague kwa hekima.\n\n2. Mkulima aliyelima kwa bidii, ni kama shujaa wa chakula chetu\nHutupatia mboga na matunda, ambayo yanatupa maisha marefu\nTusipuuze chakula cha asili, kwani ni msingi wa afya yetu\nChakula ni chombo cha afya, tulichague kwa hekima."
  },
  {
    "instruction": "Unda shairi la beti nne kuhusu umuhimu wa usalama, ukitumia jazanda ya usalama kama ngome na kibwagizo kinachoonyesha amani.",
    "input": "",
    "output": "1. Usalama ni kama ngome imara, inayotulinda dhidi ya hatari\nHutupatia amani na furaha, katika maisha yetu ya kila siku\nBila yake twaishi kwa woga, kwani ni msingi wa maisha yetu\nUsalama ni chombo cha amani, tuihifadhi kwa bidii.\n\n2. Kama mlinzi anayesimama usiku, usalama hutupatia raha\nHutufanya tuishi bila chuki, na kuepuka vita vya kila siku\nTushirikiane kuhakikisha usalama, ili nchi yetu iwe imara\nUsalama ni chombo cha amani, tuihifadhi kwa bidii.\n\n3. Polisi na wanajeshi wetu, ni kama taa zinazowaka usiku\nHutupatia ulinzi wa kila siku, na kuhakikisha maisha ya amani\nTuwape heshima na ushirikiano, ili wawe na nguvu za kufanya kazi\nUsalama ni chombo cha amani, tuihifadhi kwa bidii.\n\n4. Tujifunze kuishi kwa usalama, kwa kuepuka mabaya ya dunia\nTuwe na upendo na huruma, ili jamii yetu iwe na maendeleo\nUsalama utatufikisha mbali, kwani ni msingi wa kesho yetu\nUsalama ni chombo cha amani, tuihifadhi kwa bidii."
  },
  {
    "instruction": "Tunga shairi la beti mbili kuhusu umuhimu wa michezo ya asili, ukitumia kirejeshi 'o' na kibwagizo kinachoonyesha furaha.",
    "input": "",
    "output": "1. Michezo iliyotuletea furaha, ni kama nyimbo za utamaduni wetu\nHutupatia nguvu na umoja, ambayo yanatufanya tuwe pamoja\nNgoma za asili ni hazina yetu, tusizipuuze kamwe\nMichezo ni chombo cha furaha, tushiriki kwa moyo.\n\n2. Ngoma iliyochezwa na mababu, ni kama kitabu cha historia yetu\nHutupatia furaha na heshima, ambayo yanatuunganisha sote\nTusizirudi nyuma michezo yetu, kwani ni msingi wa utamaduni\nMichezo ni chombo cha furaha, tushiriki kwa moyo."
  },
  {
    "instruction": "Unda shairi la beti tatu kuhusu umuhimu wa wazee, ukitumia jazanda ya wazee kama miti na kibwagizo kinachoonyesha hekima.",
    "input": "",
    "output": "1. Wazee ni kama miti mirefu, yanayotupatia kivuli cha hekima\nHutufundisha mambo ya kale, na kuelekeza njia za maisha\nBila wao twapotea gizan, kwani wao ni hazina ya taifa\nWazee ni chombo cha hekima, tuwape heshima daima.\n\n2. Kama miti inayosimama imara, wazee ni msingi wa jamii yetu\nHutupatia methali na ushauri, unaotufanya tuwe bora zaidi\nTusikilize maneno yao ya thamani, ili kesho yetu iwe salama\nWazee ni chombo cha hekima, tuwape heshima daima.\n\n3. Hata wao wakiwa na umri mkubwa, bado wana akili za kipekee\nHutupatia mwongozo wa maisha, na kuepuka mabaya ya dunia\nTuwe na huruma na upendo kwao, kwani wao ni nuru yetu\nWazee ni chombo cha hekima, tuwape heshima daima."
  },
  {
    "instruction": "Tunga shairi la beti mbili kuhusu umuhimu wa usafiri, ukitumia kirejeshi 'o' na kibwagizo kinachoonyesha fursa.",
    "input": "",
    "output": "1. Usafiri uliotufikisha mbali, ni kama daraja la maisha yetu\nHutupatia fursa za kujifunza, ambazo zinatufanya tuwe bora\nTusipuuze nafasi za kusafiri, kwani ni msingi wa maendeleo\nUsafiri ni chombo cha fursa, tuitumie kwa hekima.\n\n2. Gari lililotusogeza karibu, ni kama ndege inayoruka angani\nHutufikisha kwenye maeneo mapya, ambapo tunapata maarifa mengi\nTusafiri kwa tahadhari na heshima, ili maisha yaende vizuri\nUsafiri ni chombo cha fursa, tuitumie kwa hekima."
  },
  {
    "instruction": "Unda shairi la beti nne kuhusu umuhimu wa elimu ya wasichana, ukitumia jazanda ya elimu kama ufunguo na kibwagizo kinachoonyesha usawa.",
    "input": "",
    "output": "1. Elimu ni kama ufunguo wa dhahabu, unaofungua milango ya kesho\nHutupa wasichana nguvu za maisha, ili wawe sawa na wengine wote\nBila yake wao hupotea gizan, kwani ni msingi wa maendeleo\nElimu ni chombo cha usawa, tuwape wasichana fursa.\n\n2. Kama taa inayowaka usiku, elimu huiangazia msichana njia\nHutupatia wataalamu wa kesho, ambao wataijenga nchi yetu\nTusiwazuie wasichana kusoma, kwani ni haki yao ya msingi\nElimu ni chombo cha usawa, tuwape wasichana fursa.\n\n3. Wasichana wanaosoma kwa bidii, ni kama nyota zinazomulika angani\nHutuletea maendeleo na hekima, yanayotufanya tuwe na amani\nTuwape mazingira bora ya kusoma, ili wafike malengo yao\nElimu ni chombo cha usawa, tuwape wasichana fursa.\n\n4. Jamii inayowapa elimu wasichana, ni kama bustani yenye maua mazuri\nHutupatia umoja na maendeleo, na kufungua milango ya kesho\nTuwe na usawa kwa wote, ili nchi yetu iwe imara\nElimu ni chombo cha usawa, tuwape wasichana fursa."
  },
  {
    "instruction": "Tunga shairi la beti mbili kuhusu umuhimu wa mazingira ya kijani, ukitumia kirejeshi 'o' na kibwagizo kinachoonyesha uzima.",
    "input": "",
    "output": "1. Mazingira yaliyopendeza kwa rangi, ni kama bustani ya maisha yetu\nHutupatia hewa safi na kivuli, ambayo yanatupa uzima wa milele\nTusipande miti na tuihifadhi, ili kesho yetu iwe na furaha\nMazingira ni chombo cha uzima, tuihifadhi kwa bidii.\n\n2. Mito iliyotiririka kwa utulivu, ni kama damu ya ardhi yetu\nHutupatia maji safi ya kunywa, ambayo yanatustawisha sote\nTusichafue mazingira yetu, kwani ni msingi wa maisha yetu\nMazingira ni chombo cha uzima, tuihifadhi kwa bidii."
  },
  {
    "instruction": "Unda shairi la beti tatu kuhusu umuhimu wa upendo, ukitumia jazanda ya upendo kama moto na kibwagizo kinachoonyesha furaha.",
    "input": "",
    "output": "1. Upendo ni kama moto unaowaka, unaomulika moyo wa kila mtu\nHutuletea furaha na amani, bila ya chuki wala wivu wa moyo\nBila yake maisha ni giza, kwani ni msingi wa maisha yetu\nUpendo ni chombo cha furaha, tuudumishe kwa moyo.\n\n2. Kama jua linalochomoza asubuhi, upendo hutupatia nuru mpya\nHutufanya tuishi kwa umoja, na kushirikiana kama ndugu wa damu\nTusipuuze upendo wa kweli, kwani ni hazina ya vizazi vyote\nUpendo ni chombo cha furaha, tuudumishe kwa moyo.\n\n3. Hata changamoto zikanizunguka, upendo utanipa nguvu za maisha\nNi kama mto unaotiririka, unaoniletea raha na maendeleo\nTuwe na upendo kwa wote, ili jamii yetu iwe imara\nUpendo ni chombo cha furaha, tuudumishe kwa moyo."
  },
  {
    "instruction": "Tunga shairi la beti mbili kuhusu umuhimu wa wanyama, ukitumia kirejeshi 'o' na kibwagizo kinachoonyesha hazina ya asili.",
    "input": "",
    "output": "1. Wanyama waliyotupatia furaha, ni kama hazina ya asili yetu\nHutupatia chakula na mali, ambayo yanatustawisha sote\nTusiwawindwe bila mpango, kwani ni msingi wa mazingira yetu\nWanyama ni hazina ya asili, tuihifadhi kwa bidii.\n\n2. Simba aliyotawala msituni, ni kama mfalme wa wanyama wote\nHutupatia watalii na fedha, ambazo zinatuletea maendeleo\nTusihifadhi wanyama wa porini, ili vizazi vijavyo vipate raha\nWanyama ni hazina ya asili, tuihifadhi kwa bidii."
  },
  {
    "instruction": "Unda shairi la beti nne kuhusu umuhimu wa elimu ya teknolojia, ukitumia jazanda ya teknolojia kama daraja na kibwagizo kinachoonyesha maendeleo.",
    "input": "",
    "output": "1. Teknolojia ni kama daraja, linalotufikisha kwenye kesho bora\nHutupatia ujuzi wa kipekee, unaotufanya tufanikishe malengo\nBila yake twaishi kwa upofu, kwani ni msingi wa maendeleo\nTeknolojia ni chombo cha maendeleo, tuihifadhi kwa bidii.\n\n2. Kama ndege inayoruka angani, teknolojia hutuletea fursa mpya\nHutufungua milango ya maarifa, na kufanya maisha yawe rahisi\nTusome teknolojia kwa bidii, ili tuwe na kesho ya furaha\nTeknolojia ni chombo cha maendeleo, tuihifadhi kwa bidii.\n\n3. Kompyuta na simu za akili, ni kama taa zinazowaka usiku\nHutupatia njia za kujifunza, na kushirikiana na ulimwengu wote\nTusizitumie kwa mabaya tu, kwani zinaweza kutuumiza kesho\nTeknolojia ni chombo cha maendeleo, tuihifadhi kwa bidii.\n\n4. Vijana wanaosoma teknolojia, ni kama nyota zinazomulika angani\nHutupatia wazo za ubunifu, zinazotufanya tuwe na maisha bora\nTuwape fursa za kujifunza, ili nchi yetu iwe imara\nTeknolojia ni chombo cha maendeleo, tuihifadhi kwa bidii."
  },
  {
    "instruction": "Tunga shairi la beti mbili kuhusu umuhimu wa usafi wa mji, ukitumia kirejeshi 'o' na kibwagizo kinachoonyesha uzuri.",
    "input": "",
    "output": "1. Mji uliosafishwa kwa bidii, ni kama bustani yenye maua mazuri\nHutupatia afya na furaha, ambayo yanatufanya tuwe na raha\nTusafishe mitaa na barabara, ili mji uwe wa kupendeza\nUsafi ni chombo cha uzuri, tujitahidi kwa pamoja.\n\n2. Taka zilizosafishwa kwa haraka, ni kama kumudu maisha ya kesho\nHutupatia mazingira safi, ambayo yanatuletea watalii wengi\nTushirikiane kuhifadhi mji, ili uwe na uzuri wa asili\nUsafi ni chombo cha uzuri, tujitahidi kwa pamoja."
  },
  {
    "instruction": "Unda shairi la beti tatu kuhusu umuhimu wa harusi, ukitumia jazanda ya harusi kama daraja la umoja na kibwagizo kinachoonyesha upendo.",
    "input": "",
    "output": "1. Harusi ni kama daraja la umoja, linalounganisha mioyo miwili\nHutuletea furaha na maendeleo, katika maisha ya familia yetu\nBila yake jamii haiwezi kuimarika, kwani ni msingi wa upendo\nHarusi ni chombo cha upendo, tuihifadhi kwa moyo.\n\n2. Kama nyota zinazomulika usiku, harusi hutupatia nuru ya kesho\nHutufundisha kushirikiana pamoja, na kuepuka chuki za moyo\nTusidumishe harusi za asili, ili maisha yaende vizuri\nHarusi ni chombo cha upendo, tuihifadhi kwa moyo.\n\n3. Wanahusika wanaoingia ndoa, ni kama miti inayokua pamoja\nHutupatia vizazi vijavyo, vinavyoleta maendeleo ya taifa\nTuwe na heshima na upendo, ili harusi ziwe za furaha\nHarusi ni chombo cha upendo, tuihifadhi kwa moyo."
  },
  {
    "instruction": "Tunga shairi la beti mbili kuhusu umuhimu wa shukrani, ukitumia kirejeshi 'o' na kibwagizo kinachoonyesha furaha.",
    "input": "",
    "output": "1. Shukrani iliyotupatia furaha, ni kama nuru ya maisha yetu\nHutufanya tushukuru kwa yote, ambayo yanatuletea amani\nTuseme asante kwa wema wote, ili maisha yaende vizuri\nShukrani ni chombo cha furaha, tuihifadhi kwa moyo.\n\n2. Mtu aliyeshukuru kwa moyo, ni kama mti unaokua vizuri\nHutupatia maisha ya raha, ambayo yanatufanya tuwe bora\nTushukuru kwa kila jambo, kwani ni msingi wa maisha yetu\nShukrani ni chombo cha furaha, tuihifadhi kwa moyo."
  },
  {
    "instruction": "Unda shairi la beti nne kuhusu umuhimu wa elimu ya mazingira, ukitumia jazanda ya mazingira kama bustani na kibwagizo kinachoonyesha wajibu.",
    "input": "",
    "output": "1. Mazingira ni kama bustani, inayopendeza kwa maua ya rangi\nHutupatia hewa safi na maji, yanayotustawisha maisha yetu\nBila elimu ya kuyahifadhi, mazingira yetu yatapotea haraka\nElimu ya mazingira ni wajibu, tuihifadhi kwa bidii.\n\n2. Kama miti inayokua kwa nguvu, elimu hutufundisha kuhifadhi\nTupande miti na tusafishe mito, ili kesho yetu iwe salama\nTusipuuze masomo ya mazingira, kwani ni msingi wa maisha\nElimu ya mazingira ni wajibu, tuihifadhi kwa bidii.\n\n3. Watoto wanaosoma mazingira, ni kama nyota zinazomulika kesho\nHutupatia wazo za ubunifu, za kuhifadhi ardhi na maji yetu\nTuwape fursa za kujifunza, ili wawe walinzi wa mazingira\nElimu ya mazingira ni wajibu, tuihifadhi kwa bidii.\n\n4. Jamii inayojifunza mazingira, ni kama bustani yenye maisha marefu\nHutupatia amani na maendeleo, na kufungua milango ya kesho\nTushirikiane kuhifadhi asili, ili nchi yetu iwe ya kijani\nElimu ya mazingira ni wajibu, tuihifadhi kwa bidii."
  },
  {
    "instruction": "Tunga shairi la beti mbili kuhusu umuhimu wa ushauri, ukitumia kirejeshi 'o' na kibwagizo kinachoonyesha mwongozo.",
    "input": "",
    "output": "1. Ushauri uliotupatia nuru, ni kama taa inayowaka usiku\nHutuelekeza kwenye njia salama, ambayo yanatufanya tuwe bora\nTusikilize ushauri wa wazee, kwani ni msingi wa maisha yetu\nUshauri ni chombo cha mwongozo, tufuate kwa bidii.\n\n2. Mzee aliyotupa ushauri wa thamani, ni kama kitabu cha hekima\nHutufundisha kuepuka mabaya, ambayo yanatuharibu maisha\nTusipuuze maneno ya wazee, kwani ni nuru ya kesho yetu\nUshauri ni chombo cha mwongozo, tufuate kwa bidii."
  },
  {
    "instruction": "Unda shairi la beti tatu kuhusu umuhimu wa umoja wa Afrika, ukitumia jazanda ya umoja kama mti na kibwagizo kinachoonyesha nguvu.",
    "input": "",
    "output": "1. Umoja ni kama mti mkubwa, unaoshikilia matawi yote pamoja\nHutuletea nguvu na maendeleo, katika bara letu la Afrika\nBila yake tutaanguka haraka, kwani ni msingi wa kesho yetu\nUmoja ni chombo cha nguvu, tushikamane kwa pamoja.\n\n2. Kama miti inayokua msituni, umoja hutupatia amani na furaha\nHutufanya tushirikiane kama ndugu, bila kubagua kabila au lugha\nTusifarakiane kama bara moja, ili tufike kwenye malengo yetu\nUmoja ni chombo cha nguvu, tushikamane kwa pamoja.\n\n3. Afrika ina hazina za asili, lakini umoja ndio ufunguo wa kesho\nTushirikiane katika biashara, na kuhifadhi mazingira yetu yote\nTuwe kama familia moja, ili bara letu liwe na maendeleo\nUmoja ni chombo cha nguvu, tushikamane kwa pamoja."
  },
  {
    "instruction": "Tunga shairi la beti mbili kuhusu umuhimu wa burudani, ukitumia kirejeshi 'o' na kibwagizo kinachoonyesha furaha.",
    "input": "",
    "output": "1. Burudani iliyotuletea raha, ni kama mto unaotiririka kwa furaha\nHutupatia nguvu za maisha, ambazo zinatufanya tuwe na amani\nTusipuuze wakati wa burudani, kwani ni msingi wa maisha yetu\nBurudani ni chombo cha furaha, tufurahie kwa moyo.\n\n2. Muziki uliotupatia furaha, ni kama nyota zinazowaka usiku\nHutuleta pamoja kama ndugu, ambazo zinatufanya tushirikiane\nTusicheze na burudani za asili, ili maisha yaende vizuri\nBurudani ni chombo cha furaha, tufurahie kwa moyo."
  },
  {
    "instruction": "Unda shairi la beti nne kuhusu umuhimu wa elimu ya afya, ukitumia jazanda ya afya kama nuru na kibwagizo kinachoonyesha maisha marefu.",
    "input": "",
    "output": "1. Afya ni kama nuru ya jua, inayomulika maisha yetu yote\nHutupatia nguvu za kila siku, na kuepuka maradhi ya dunia\nBila elimu ya afya twapotea, kwani ni msingi wa maisha yetu\nElimu ya afya ni chombo cha maisha, tuihifadhi kwa bidii.\n\n2. Kama taa inayowaka usiku, elimu ya afya hutuelekeza salama\nHutufundisha kula chakula bora, na kufanya michezo ya kila siku\nTusipuuze masomo ya afya, kwani ni hazina ya vizazi vyote\nElimu ya afya ni chombo cha maisha, tuihifadhi kwa bidii.\n\n3. Daktari anayefundisha afya, ni kama mwalimu wa maisha marefu\nHutupatia ushauri wa thamani, unaotufanya tuwe na nguvu zaidi\nTusikilize na tufuate, ili maisha yetu yaende vizuri\nElimu ya afya ni chombo cha maisha, tuihifadhi kwa bidii.\n\n4. Jamii inayojifunza afya, ni kama bustani yenye maua mazuri\nHutupatia maisha ya furaha, na kufungua milango ya kesho bora\nTushirikiane kuhifadhi afya, ili nchi yetu iwe imara\nElimu ya afya ni chombo cha maisha, tuihifadhi kwa bidii."
  },
  {
    "instruction": "Tunga shairi la beti mbili kuhusu umuhimu wa mawasiliano, ukitumia kirejeshi 'o' na kibwagizo kinachoonyesha umoja.",
    "input": "",
    "output": "1. Mawasiliano yaliyotuleta pamoja, ni kama daraja la maisha yetu\nHutupatia njia za kushirikiana, ambazo zinatufanya tuwe ndugu\nTusitumie vibaya mawasiliano, kwani ni msingi wa umoja wetu\nMawasiliano ni chombo cha umoja, tuitumie kwa hekima.\n\n2. Simu iliyotufikisha karibu, ni kama nyota inayowaka usiku\nHutupatia habari za haraka, ambazo zinatuletea maendeleo\nTusikilize na tushirikiane, ili maisha yaende vizuri\nMawasiliano ni chombo cha umoja, tuitumie kwa hekima."
  },
  {
    "instruction": "Unda shairi la beti nne kuhusu umuhimu wa usafi wa chakula, ukitumia jazanda ya chakula kama mafuta na kibwagizo kinachoonyesha afya.",
    "input": "",
    "output": "1. Chakula ni kama mafuta ya mwili, yanayotupa nguvu za kila siku\nHutupatia afya na maisha marefu, yanayotufanya tuwe na furaha\nBila usafi chakula ni hatari, kwani kinaweza kutuumiza sana\nUsafi wa chakula ni chombo cha afya, tujitahidi kwa bidii.\n\n2. Kama moto unaohitaji kuni, chakula chahitaji usafi wa hali ya juu\nHutupatia nguvu za kuendelea, na kuepuka maradhi ya dunia\nTusichague chakula bila tahadhari, ili maisha yetu yaende vizuri\nUsafi wa chakula ni chombo cha afya, tujitahidi kwa bidii.\n\n3. Mkulima anayelima kwa usafi, ni kama shujaa wa chakula chetu\nHutupatia mboga na matunda safi, yanayotustawisha maisha yetu\nTushirikiane kuhakikisha usafi, ili chakula kiwe salama kwetu\nUsafi wa chakula ni chombo cha afya, tujitahidi kwa bidii.\n\n4. Jamii inayochagua chakula safi, ni kama bustani yenye maua mazuri\nHutupatia maisha ya furaha, na kufungua milango ya kesho bora\nTuwe na tahadhari katika chakula, ili nchi yetu iwe na afya\nUsafi wa chakula ni chombo cha afya, tujitahidi kwa bidii."
  },
  {
    "instruction": "Tunga shairi la beti mbili kuhusu umuhimu wa elimu ya kitaaluma, ukitumia kirejeshi 'o' na kibwagizo kinachoonyesha maendeleo.",
    "input": "",
    "output": "1. Elimu iliyotupatia taaluma, ni kama daraja la kesho bora\nHutupatia ujuzi wa kipekee, ambao unatufanya tufanikishe\nTusome kwa bidii na moyo, ili tuwe na maisha bora\nElimu ya kitaaluma ni maendeleo, tuipe kipaumbele.\n\n2. Mwalimu aliyotufundisha taaluma, ni kama taa inayowaka usiku\nHutupatia njia za kujifunza, ambazo zinatufikisha mbali\nTusipuuze fursa hii ya dhahabu, kwani ni msingi wa kesho\nElimu ya kitaaluma ni maendeleo, tuipe kipaumbele."
  },
  {
    "instruction": "Soma shairi lifuatalo na ueleze muktadha wake.",
    "input": "",
    "output": "USHAIRI WA 9\n\nJama, Jama, Jamani\nMbona twabebeshwa mateso hivi\nMizigo mikubwa ya dhiki kama\nKwamba hatuna haki ya kusema\nKukataa ndoa za lazima\nKukataa kuozwa wazee\nKukataa kukatishwa masomo\nKukataa tohara ya lazima\n\nJama, Jama, Jamani\nIweje tuteswe mateso haya\nNa watu wasio kuwa hata na haya kama\nKwamba hatuna haki ya kulalamika\nKulalamikia kutumikishwa kama mayaya\nKulalamikia kudhalilishwa kiunyama\nKulalamikia kutolindwa na sheria\n\nJama, Jama, Jamani\nSasa hii ni awamu nyingine\nNa macho tumeyafungua kabisa\nTumekataa kudhalilishwa kabisa\nTumekataa kuteswa kama watumwa\nTumekataa tohara ya lazima\nTumekataa kuozwa....... Tumekataa! Tumekataa\nHii awamu ya ’Haki ya mtoto wa kike’"
  },
  {
    "instruction": "Taja mambo matatu muhimu yaliyozungumzwa na mshairi kisha ueleze kila moja.",
    "input": "",
    "output": "1) Mateso – Wanaishi katika dhiki na kubebeshwa mizigo mikubwa bila haki ya kusema.\n2) Ndoa za lazima – Wasichana wanaozwa kwa wazee, wengine wakikatishwa masomo.\n3) Tohara – Wanakabiliwa na tohara ya lazima bila ridhaa.\n(Pia mshairi ametaja kudhalilishwa kiunyama na sheria kutochukua nafasi ya kuwalinda.)"
  },
  {
    "instruction": "Eleza muundo wa shairi hili.",
    "input": "",
    "output": "Shairi hili ni wimbo huru. Halifuati taratibu za vina, mizani au kibwagizo. Lina beti tatu, na mishororo si sawa kati ya beti. Ni shairi la kimaudhui na la kishairi huru."
  },
  {
    "instruction": "Taja mbinu mbili za lugha alizotumia mshairi kisha ueleze kila moja.",
    "input": "",
    "output": "1) Takriri – Maneno kama 'Tumekataa' na 'Jama, Jama, Jamani' yamerudiwa ili kusisitiza.\n2) Tashbihi – Mfano: 'Kutumikishwa kama mayaya' ikitoa picha ya unyanyasaji.\n(Pia ipo mbinu ya nyimbo na mdokezo.)"
  },
  {
    "instruction": "Kwa nini mshairi anasema hii ni 'awamu' nyingine?",
    "input": "",
    "output": "Kwa sababu sasa wasichana wameamka, wamefungua macho na kukataa kuteswa au kudhalilishwa. Ni ukurasa mpya wa maisha ambapo wanadai haki yao – awamu ya 'Haki ya mtoto wa kike'."
  },
  {
    "instruction": "Eleza maana ya maneno haya kulingana na shairi: i) awamu ii) kudhalilishwa iii) dhiki",
    "input": "",
    "output": "i) Awamu → Kipindi au hatua maalum.\nii) Kudhalilishwa → Kudunishwa, kufedheheshwa au kukandamizwa.\niii) Dhiki → Shida au mateso makubwa."
  },
  {
    "instruction": "Soma shairi lifuatalo na ueleze muktadha wake.",
    "input": "",
    "output": "USHAIRI WA 10\n\nMkata ni mkatika, harithi hatoridhiwa\nSina ninalolishika, wala ninalochukuwa\nMlimwengu kanipoka, hata tone la muruwa!\nMrithi nini wanangu?\n\nSina ngo’mbe sina mbuzi, sina konde sina buwa\nSina hata makaazi, mupasayo kuyajuwa\nSina mazuri makuzi, jinsi nilivyoachwa\nMrithi nini wanangu?\n\nSina kazi sina bazi, ila wingi wa shakawa\nSina chembe ya majazi, mno nikukamuliwa\nNakwa’cheni upagazi, ngumu kwenu ku’tuwa\nMrithi nini wanangu?\n\nSina sikuachi jina, mkata hatasifiwa\nHata nifanye la mana, mno mi kulaumiwa\nPoleni wangu sana, sana kwenu cha kutowa\nMrithi nini wanangu?\n\nSina leo sina jana, sina kesho kutwaliwa\nSina zizi sina shina, wala tawi kuchipuwa\nSina wanangu mi sina, sana la kuacha kuraduwa\nMrithi nini wanangu?\n\nSina utu sina haki, mila yangu meuliwa\nNyuma yangu ili dhiki, na mbele imekaliwa\nN’nawana na miliki, hadi nitakapofukiwa\nMrithi nini wanangu?\n\nSina ila kesho kwenu, wenyewe kuiongowa\nMuwane kwa nyinyi mbinu, mwende pasi kupumuwa\nLeo siyo kesho yenu, kama mutajikamuwa\nMrithi nini wananngu?"
  },
  {
    "instruction": "Taja mambo mawili ambayo mtunzi angewarithisha wanawe.",
    "input": "",
    "output": "Makazi mabovu na upagazi. Pia dhiki na hali ya kutothaminiwa vinaweza kuwarithi wanawe."
  },
  {
    "instruction": "Eleza sababu ya mtunzi kutoweza kuwarithisha wanawe.",
    "input": "",
    "output": "Kwa sababu ni maskini hohehahe: ameporwa kila kitu, hana mifugo, hana kazi, hana makazi bora, hana hata sifa ya kukumbukwa. Yote haya yamemwacha bila cha kuwarithisha wanawe."
  },
  {
    "instruction": "Andika ubeti wa nne kwa lugha ya nathari.",
    "input": "",
    "output": "Mtunzi hana jina la kuwaachia kwa kuwa maskini hasifiwi. Hata akifanya jambo la maana, atalalamikiwa tu. Anawaomba radhi watoto wake kwani hana lolote la kuwatolea. Anauliza, mtarithi nini wanangu?"
  },
  {
    "instruction": "Dondoa mifano miwili ya inkisari na miwili ya tabdila kutoka shairi hili.",
    "input": "",
    "output": "Inkisari: 'mana' (maana), 'meuliwa' (imeuliwa). Tabdila: 'muruwa' (murua), 'kutowa' (kutoa)."
  },
  {
    "instruction": "Chambua shairi hili kwa upande wa dhamira na muundo.",
    "input": "",
    "output": "Dhamira: Shairi linaonyesha masikitiko ya maskini asiye na la kurithisha, na pia ni mwito kwa vijana kufanya bidii. Pia linaonyesha kuwa maskini hana haki wala thamani mbele ya jamii.\n\nMuundo: Ni shairi la tarbia, lina beti 7 kila moja na mishororo 4. Mishororo ya kwanza mitatu imegawanyika katika ukwapi na utao, kila kipande kikiwa na mizani 8. Kila mshororo una mizani 16. Vina vya kati hubadilika kati ya beti, lakini vya mwisho ni sawa. Shairi lina kibwagizo kilichofupishwa."
  },
  {
    "instruction": "Eleza maana ya vifungu vifuatavyo: (i) Mlimwengu kanipoka (ii) Sina konde sina buwa (iii) Wingi wa shakawa",
    "input": "",
    "output": "i) Mlimwengu kanipoka → Mlimwengu kanipokonya.\nii) Sina konde sina buwa → Sina shamba, sina chochote.\niii) Wingi wa shakawa → Mashaka mengi."
  },
  {
    "instruction": "Soma shairi lifuatalo na eleza maudhui yake ya jumla.",
    "input": "",
    "output": "USHAIRI WA 11\n\nJicho, tavumiliaje, kwa hayo uyaonayo?\nKicho, utasubirije, maonevu yapitayo\nKwacho, lijalo na lije, nimechoka vumiliyo\nNaandika!\n\nMoyo, unao timbuko, maudhi tuyasikiayo\nNayo, visa na mauko, wanyonge wayakutayo\nKwayo, sina zuiliko, natoa niyahisiyo\nNaandika!\n\nHawa, wanotulimiya, dhiki wavumiliayo\nHawa, mamiya mamiya, na mali wazalishayo\nHawa, ndo wanaoumiya, na maafa wakutayo\nNaandika!\n\nHawa, sioni wengine, kwao liko angamiyo\nHawa, uwapa unene, watukufu wenye nayo\nHawa, bado ni wavune, kwa shida waikutayo\nNaandika!\n\nBado, wawapo mabwana, wenye pupa na kamiyo\nBado, tafauti sana, kwa pato na mengineyo\nBado, tuling’owe shina, ulaji pia na choyo\nNaandika!\n\n---\nMaudhui: Shairi linaonyesha masikitiko juu ya dhuluma, maonevu, na mateso yanayowakabili wanyonge, huku wenye mali wakiendelea kufaidika. Ni mwito wa kuandika na kushuhudia hali hii, pamoja na wito wa kupinga maovu na tamaa."
  },
  {
    "instruction": "Shairi hili laweza kuwekwa katika bahari zipi? Thibitisha jibu lako.",
    "input": "",
    "output": "Shairi linaweza kuwekwa katika:\n- **Bahari ya kikwamba**: Kwa sababu maneno yale yale huanza kila mshororo, mfano 'Hawa' na 'Bado'.\n- **Bahari ya ukara**: Kwa kurudia vina vya mwisho vinavyofanana katika beti zote.\n- **Bahari ya sakarani**: Kwa kuwa limekusanya mbinu za bahari kadhaa ndani yake.\nThibitisho linapatikana katika kurudiwa kwa maneno na mfuatano wa vina sawia."
  },
  {
    "instruction": "Eleza dhamira ya mshairi.",
    "input": "",
    "output": "Dhamira ni kueleza dhiki, maonevu, na maafa ya wanyonge huku akiwahimiza kusimama dhidi ya dhuluma za mabwanyenye wenye mali na tamaa."
  },
  {
    "instruction": "Onyesha mifano miwili ya uhuru wa kishairi jinsi ulivyotumika katika shairi.",
    "input": "",
    "output": "Uhuru wa kishairi unaoonekana:\n1. Inkisari: 'vumiliyo' badala ya 'kuvumilia'.\n2. Mazida: 'angamiyo', 'mamiya' kurefusha lafudhi.\n3. Tabdila: 'mamiya' badala ya 'mamia'."
  },
  {
    "instruction": "Andika ubeti wa tatu kwa lugha ya nathari.",
    "input": "",
    "output": "Hawa wanaotulimia wanavumilia dhiki. Wao ni wengi na huzalisha mali. Hawa ndio wanaoumia na kupata maafa wanayokumbana nayo. Ndio maana ninaandika."
  },
  {
    "instruction": "Tambulisha mbinu mbili za sanaa katika shairi kwa mifano.",
    "input": "",
    "output": "Mbinu za sanaa:\n- **Takriri**: Kurudia maneno kama 'Hawa' na 'Bado' ili kuleta msisitizo.\n- **Taharuki**: Mshairi hutumia neno 'Naandika!' mwishoni mwa kila ubeti kuonyesha msisimko na dharura ya ujumbe."
  },
  {
    "instruction": "Fafanua sifa za kiarudhi zilizotumika katika ubeti wa tano.",
    "input": "",
    "output": "Ubeti wa tano una mishororo minne, mitatu ya mwanzo ikiwa na vipande vitatu (ukwapi, utao, mwandamizi) na kibwagizo kikiwa na kipande kimoja. Vina vya mwisho vinafanana, na mizani inafuata mpangilio 2–6–8, 2–6–8, 2–6–8, 4."
  },
  {
    "instruction": "Eleza maana ya maneno yafuatayo: (i) Zuiliko (ii) Wavune (iii) Wenye pupa na kamiyo",
    "input": "",
    "output": "i) **Zuiliko** – vizuizi, marufuku, pingamizi.\nii) **Wavune** – wenye kuvuna, wachovu, au wanyonge wanaopata kidogo.\niii) **Wenye pupa na kamiyo** – mabwanyenye walafi, watu wenye tamaa na mali nyingi."
  },
  {
    "instruction": "Soma shairi lifuatalo na sema mshairi anaongea na nani.",
    "input": "USHAIRI WA 12\n\nSABUNI YA ROHO\nEwe tunu ya mtima, kwa nini wanikimbia?\nNdiwe suluhu la zama, waja wakukimbilia,\nWaja wanakutazama, madeni wakalipia,\nNdiwe sabuni ya roho, ndiwe mvunja mlima.\n...\nNaondoka wangu moyo, nikuitapo itika\nFulusi wacha uchoyo, tatua yalonifika,\nNichekeshe kibogoyo, nami nipate kuwika,\nNdiwe sabuni ya roho, ndiwe mvunja mlima.",
    "output": "Mshairi anaongea na pesa / mali."
  },
  {
    "instruction": "Taja majina matatu mengine aliyopewa anayeongelezwa katika shairi hili.",
    "input": "",
    "output": "Majina mengine ni:\n- Sabuni ya roho\n- Mvunja mlima\n- Mafuta ya roho\n- Fulusi\n- Tunu ya mtima\n- Suluhu la zama"
  },
  {
    "instruction": "Anayezungumziwa katika shairi hili amesababisha balaa gani?",
    "input": "",
    "output": "Amesababisha uhasama, ugomvi kati ya wapenzi, na hata vifo."
  },
  {
    "instruction": "Mshairi anatoa mwito gani kwa pesa?",
    "input": "",
    "output": "Awaarike maskini na mayatima, asimwangamize bali amwondoe kwenye ufukara, amwitapo aitike, aache uchoyo na amtutulie matatizo, amchekeshe na kumfurahisha."
  },
  {
    "instruction": "Fafanua maudhui ya ubeti wa sita wa shairi hili.",
    "input": "Ubeti wa sita:\nUmevunja usuhuba, familia zazozana,\nWalokuwa mahabuba, kila mara wagombana,\nRoho zao umekaba, majumbani wachinjana,\nNdiwe sabuni ya roho, ndiwe mvunja mlima.",
    "output": "Maudhui: Pesa zimeleta uhasama katika familia na ndoa, zikazua ugomvi na hata vifo majumbani."
  },
  {
    "instruction": "Taja mbinu tatu za uandishi zilizotumika katika shairi na utoe mifano.",
    "input": "",
    "output": "Mbinu za uandishi:\n- Istiara: Pesa inaitwa 'sabuni ya roho' na 'mafuta ya roho'.\n- Takriri: Kurudiwa kwa kauli 'Ndiwe sabuni ya roho, ndiwe mvunja mlima'.\n- Tashhisi: Pesa imepewa sifa za kibinadamu, mfano 'Umevunja usuhuba'."
  },
  {
    "instruction": "Eleza maana ya kifungu hiki: 'Sura zao imefufua, wanazuru kila nyanja.'",
    "input": "",
    "output": "Maana yake ni kwamba pesa imewapa furaha na uwezo wa kutalii sehemu mbalimbali wapendazo."
  },
  {
    "instruction": "Andika ubeti wa saba katika lugha ya nathari.",
    "input": "Ubeti wa saba:\nNakutafuta kwa hamu, sabuni unirehemu,\nSinilipue ja bomu, sije kawa marehemu,\nNiondoe jehanamu, ya ufukara wa sumu,\nNdiwe sabuni ya roho, ndiwe mvunja mlima.",
    "output": "Mshairi anasema anamtafuta pesa kwa shauku kubwa ili amrehemu. Anamsihi asimpoteze au kumwacha akiteseka hadi afe. Anamwomba amuondoe katika jahanamu ya ufukara unaomkandamiza."
  },
  {
    "instruction": "Taja bahari la shairi hili na eleza sifa zake.",
    "input": "USHAIRI WA 13\n\nLau dunia nanena, tuseme si ati ati,\nMauti kawa hakuna, katika wote wakati,\nVipi tungelisongana, tunaoishi tiati?\nLau hakuna mauti, vipi tungelisongana?\n...\nMbele sitakwenda tena, hapa mwisho nasukuti,\nYaeleni waungwana, shauri yake jabaruti,\nYote tuloelezana, katenda bila senti,\nLau hakuna mauti, vipi tungelisongana?",
    "output": "Bahari: Tarbia / unne. Shairi lina beti 8, kila ubeti ukiwa na mishororo 4. Vina vya kati na vya mwisho vinafanana (mtiririko). Kila mshororo una mizani 16. Pia lina muundo wa Mathnawi: vipande viwili (Ukwapi na Utao)."
  },
  {
    "instruction": "Onyesha uhuru wa utunzi uliotumika katika shairi.",
    "input": "",
    "output": "Uhuru wa utunzi:\n- Inkisari: 'ngekuwa', 'ngetutafuna'.\n- Tabdila: 'sharuti' badala ya 'sharti'.\n- Kuboronga sarufi: 'mauti kawa hakuna – katika wote wakati'.\n- Lahaja: 'Hatuwati' badala ya 'Hatuwachi', 'Yaeleni' badala ya 'Yaoneni'."
  },
  {
    "instruction": "Eleza muundo wa shairi hili.",
    "input": "",
    "output": "Shairi lina beti 8, kila ubeti ukiwa na mishororo 4 (tarbia/unne). Kila mshororo una mizani 16. Vina vya kati na vya mwisho vinafanana kwa mtiririko. Mishororo imegawanyika katika vipande viwili: ukwapi na utao. Kibwagizo 'Lau hakuna mauti, vipi tungelisongana?' kinarudiwa kila mwisho wa beti."
  },
  {
    "instruction": "Fafanua ujumbe katika ubeti wa tano wa shairi.",
    "input": "Ubeti wa tano:\nNdipo dunia kufana, ikawa kama yakuti,\nKwa uwezewe Rabana, kaipanga madhubuti,\nMaisha kugawiana, kayagawa kwa mauti,\nLau hakuna mauti, vipi tungelisongana?",
    "output": "Ujumbe: Dunia haiwezi kujaa watu kupita kiasi. Mwenyezi Mungu ndiye anayepanga kwa hekima. Baadhi ya watu wanakufa na wengine huzaliwa. Bila kifo duniani, binadamu wangesongamana kupita kiasi."
  },
  {
    "instruction": "Taja mbinu tatu za lugha zilizotumika katika shairi na utoe mifano.",
    "input": "",
    "output": "Mbinu za lugha:\n- Balagha: 'Vipi tungelisongana, tunaoishi tiati?'\n- Tashbihi: 'Ikawa kama yakuti'.\n- Takriri: 'Si ati ati' na 'Lau hakuna mauti, vipi tungelisongana?'"
  },
  {
    "instruction": "Fafanua maana ya maneno yafuatayo: Katiti, Yakuti, Hatuwati, Nasukuti.",
    "input": "",
    "output": "Katiti – kidogo / chache.\nYakuti – kito cha thamani.\nHatuwati – hatuwachi.\nNasukuti – sisemi tena / si rudii nyumai."
  },
  {
    "instruction": "Andika ubeti wa tano wa shairi hili kwa lugha ya nathari.",
    "input": "Ubeti wa tano:\nNdipo dunia kufana, ikawa kama yakuti,\nKwa uwezewe Rabana, kaipanga madhubuti,\nMaisha kugawiana, kayagawa kwa mauti,\nLau hakuna mauti, vipi tungelisongana?",
    "output": "Dunia ingekuwa yenye kupendeza kama yakuti. Kwa uwezo wa Mwenyezi Mungu imepangwa kwa uthabiti. Maisha yamegawanywa kati ya kuzaliwa na kifo. Bila kifo duniani, binadamu wangesongamana kupita kiasi."
  },
  {
    "instruction": "Eleza kuhusu Fasihi Simulizi.",
    "input": "",
    "output": "Fasihi simulizi ni sanaa inayotumia lugha kuwasilisha ujumbe unaomhusu binadamu. Inahusisha uwasilishaji wa fikra na hisia za binadamu kwa ustadi wa kitamathali, mandhari, na uundaji wa wahusika."
  },
  {
    "instruction": "Tofautisha Fasihi na Sanaa Nyingine.",
    "input": "",
    "output": "Fasihi hutumia lugha na wahusika kuwasilisha maudhui, ukiwa umejikita katika mazingira na wakati maalum. Sanaa nyingine haitumii lugha, hutumia maumbo na sura za vitu, na haijikiti katika muktadha maalum."
  },
  {
    "instruction": "Eleza Aina au Makundi ya Fasihi.",
    "input": "",
    "output": "Fasihi simulizi huwasilishwa kwa njia ya mdomo, ilhali fasihi andishi huwasilishwa kwa maandishi."
  },
  {
    "instruction": "Tofautisha Fasihi Simulizi na Fasihi Andishi.",
    "input": "",
    "output": "Fasihi simulizi huwasilishwa kwa mdomo, huhifadhiwa akilini, ni mali ya jamii, ina wahusika wa aina nyingi, ina tanzu nyingi, huambatana na utendaji, huwasilishwa mbele ya hadhira mahali maalum, ina historia ndefu, na hufanyika wakati maalum. Fasihi andishi huwasilishwa kwa maandishi, huhifadhiwa kwa maandishi, ni mali ya mwandishi, ina wahusika binadamu kwa kiasi kikubwa, haambatani na utendaji, si lazima iwasilishwe hadharani, haina mahali maalum, haina historia ndefu, na haina wakati maalum."
  },
  {
    "instruction": "Tofautisha Hadhira ya Fasihi Simulizi na Fasihi Andishi.",
    "input": "",
    "output": "Hadhira ya fasihi simulizi huweza kuwasiliana moja kwa moja na mwasilishaji na kushiriki kwa kupiga makofi au kuimba, huku hadhira ya fasihi andishi si lazima iwasiliane na mwandishi. Hadhira ya simulizi ni hai, kubwa, na inaweza kumiliki kazi ya fanani, ilhali ya andishi ni ndogo, hai, na haimiliki kazi ya mwandishi."
  },
  {
    "instruction": "Fafanua Ulinganifu wa Fasihi Simulizi na Andishi.",
    "input": "",
    "output": "Zote mbili hushughulikia masuala yanayohusu maisha ya binadamu, huhumia lugha kwa ubunifu, zina vipengele viwili vikuu (maudhui na fani), zina majukumu sawa (kuburudisha, kuadilisha, kuhifadhi na kuendeleza utamaduni), zinaweza kuwa na utendaji pale tamthilia na riwaya zinapoigizwa, huzaliwa, hukua na hufa kulingana na mabadiliko ya wakati, zina wawasiliishaji (fanani au mwandishi), na fasihi simulizi imekopa tanzu za fasihi simulizi kama methali na mashairi."
  },
  {
    "instruction": "Eleza kuhusu majukumu ya fasihi simulizi.",
    "input": "",
    "output": "Majukumu ya fasihi simulizi ni pamoja na kuburudisha hadhira kwa vitendo kama nyimbo, hadithi, vitendawili; kufunza maadili kwa kuiga sifa chanya na kukanusha sifa hasi; kukuza uwezo wa kufikiri; kufariji kwa methali na methali; kutumia vipengele vya fasihi simulizi katika uandishi wa fasihi andishi; kuhifadhi historia ya jamii; kukejeli tabia zisizofaa; kuendeleza tamaduni; kuunganisha watu; kukuza lugha; kukuza uwezo wa kutumia lugha; kuza uwezo wa kubuni; kukuza uzalendo; na kuonya dhidi ya tabia hasi."
  },
  {
    "instruction": "Fafanua sababu za ufaraguzi au kubadilika kwa fasihi simulizi.",
    "input": "",
    "output": "Fasihi simulizi hubadilika au kufaraguziwa kutokana na kuwasilishwa vibaya, kusahau na kubadilisha yaliyomo na mtiririko, kubadilika ili kukidhi mahitaji ya hadhira, mabadiliko ya mandhari na mazingira, kutokueleweka, mabadiliko ya wakati, mabadiliko ya falsafa ya vizazi, mtindo wa fanani, ubunifu wa fanani, na teknolojia."
  },
  {
    "instruction": "Toa maelezo kuhusu wahusika katika fasihi simulizi.",
    "input": "",
    "output": "Wahusika katika fasihi simulizi ni fanani anayefasihi na kuwasilisha, hadhira inayosikiliza na kushiriki, wanyama wanaowakilisha sifa za binadamu, binadamu, mazimwi na majitu, vitu visivyo na uhai vinavyobeba maana au imani, mizimu, na miungu wenye uwezo mkubwa dhidi ya binadamu."
  },
  {
    "instruction": "Andika kuhusu njia za kukusanya fasihi simulizi.",
    "input": "",
    "output": "Njia za kukusanya fasihi simulizi ni kuchunza/utazamaji, kusikiliza wasanii wakitunga tungo zao, mahojiano, kurekodi katika kanda za sauti/tepurekoda, kupiga picha kwa kamera, kushiriki katika kazi za fasihi simulizi, na kutumia hojaji. Njia hizi zina umuhimu wa kupata habari za kutegemewa, kuhifadhi sifa za uwasilishaji, na kurahisisha ufahamu kwa wasiojua kusoma na kuandika, lakini pia zina udhaifu kama gharama, ugeni wa mtafiti, na changamoto za mawasiliano."
  },
  {
    "instruction": "Fafanua umuhimu wa kukusanya na kuhifadhi fasihi simulizi.",
    "input": "",
    "output": "Kukusanya na kuhifadhi fasihi simulizi ni muhimu ili kuzuia kusahaulika, kuihifadhi na kuiendeleza kwa vizazi vijavyo, kulinganisha fasihi simulizi za jamii mbalimbali, kuhakikisha mtiririko wa uwasilishaji, kutunza historia ya jamii, kuziba mapengo ya utafiti, kuendeleza elimu ya jadi, kuingiliana na jamii, kurahisisha uelewa wa vipengele hai vya fasihi, kuhifadhi tamaduni za jamii, kuelewa utamaduni wa jamii nyingine, na kusahihisha mawazo mapotovu."
  },
  {
    "instruction": "Taja matatizo yanayomkabili mkusanyaji wa fasihi simulizi.",
    "input": "",
    "output": "Matatizo yanayomkabili mkusanyaji wa fasihi simulizi ni gharama kubwa ya utafiti, kukosekana kwa ushirikiano wa jamii, wanajamii kukataa kutoa habari, madai ya malipo, uhitaji wa wasiojua kusoma na kuandika, uchache wa wazee na wataalamu, ukosefu wa idhini ya utafiti, ukosefu wa ufadhili, muda usio tosheleza, kikwazo cha mawasiliano, ukosefu wa vyombo vya usafiri, na ukosefu wa usalama."
  },
  {
    "instruction": "Eleza changamoto za ukusanyaji wa fasihi simulizi.",
    "input": "",
    "output": "Ukusanyaji wa fasihi simulizi unakabiliwa na changamoto kama ukosefu wa utafiti wa kutosha, uchache wa wataalamu, uhamiaji wa watu mijini, kupuuza lugha ya kiasili katika mtaala wa elimu, kuhusishwa na ukale, na kuhifadhiwa akilini kunasababisha kusahaulika, kubadilika, au kufa kwake."
  },
  {
    "instruction": "Fafanua jinsi jamii ya sasa inavyojaribu kuhifadhi fasihi simulizi.",
    "input": "",
    "output": "Jamii ya sasa inahifadhi fasihi simulizi kupitia tamasha za muziki, sherehe za arusi, jando, na mazishi, utegaji wa vitendawili kwenye redio na runinga, sarakasi za wasanii, ngoma za kienyeji, na utambaji wa hadithi hasa katika maeneo ya mashambani."
  },
  {
    "instruction": "Toa maelezo kuhusu tanzu za fasihi simulizi.",
    "input": "",
    "output": "Tanzu za fasihi simulizi ni aina za tungo zenye muundo unaofanana, zikiwemo hadithi, semi, ushairi, mazungumzo, na maigizo. Kipera ni utungo unaowasilishwa mbele ya watu."
  },
  {
    "instruction": "Andika sifa na umuhimu wa hadithi.",
    "input": "",
    "output": "Hadithi ni masimulizi yanayotumia lugha ya mtiririko au nathari. Sifa zake ni kutumia lugha kueleza matukio moja kwa moja, hurithishwa kutoka kizazi hadi kingine, huwasilishwa mbele ya hadhira, hutambwa mahali maalum, huweza kutokana na matukio halisi au ya kubuni, huwa na mafunzo, hutumia wahusika mbalimbali, hutumia nyimbo, methali, au ushairi, na hupewa utendaji. Ngano hutambwa jioni ili watu walipo nyumbani baada ya kazi, na wakati huu unahakikisha hawapotezi wakati wa kazi."
  },
  {
    "instruction": "Fafanua majukumu ya hadithi.",
    "input": "",
    "output": "Hadithi zina majukumu ya kufunza maadili ya jamii, kukuza ujasiri wa kuzungumza hadharani, kuburudisha baada ya kazi, kukuza uwezo wa watoto kukumbuka, kueleza asili ya mambo, kutahadharisha wanajamii dhidi ya tabia zisizofaa, kuunganisha watu, kukuza uwezo wa kutathmini na kutoa uamuzi, kukuza lugha kwa watoto, kuhifadhi na kuendeleza historia ya jamii, kuelimisha hadhira kuhusu utamaduni, na kupokeza historia na utamaduni kwa vizazi vijavyo."
  },
  {
    "instruction": "Taja sifa za mtambaji au mganaji bora.",
    "input": "",
    "output": "Mtambaji bora asiwe mwoga au na haya, awe na uelewa wa mazingira na masuala ya jamii, ufahamu mpana wa lugha, mchanganfu na mcheshi, ufahamu wa utamaduni, uwezo wa kushirikisha hadhira, ajue matarajio na kiwango cha elimu cha hadhira, awe na uwezo wa kuingiliana vizuri na kumbukumbu nzuri."
  },
  {
    "instruction": "Fafanua aina za hadithi.",
    "input": "",
    "output": "Hadithi zinaweza kuwa za kubuni zinazoundwa bila kutokea matukio halisi, au za kisalua/kihistoria zinazosimulia matukio yaliyotendeka na wahusika waliowahi kuishi lakini huongezewa ubunifu ili kuvutia zaidi."
  },
  {
    "instruction": "Eleza ngano na sifa zake.",
    "input": "",
    "output": "Ngano ni hadithi zenye funzo zenye wahusika wa binadamu, viumbe, au vitu visivyo na uhai. Sifa zake ni kuwa na fomyula ya kuanzia na kumalizia maalum, wahusika wa aina mbalimbali, matumizi ya nyimbo, takriri kusisitiza matukio, maadili au mafunzo, maswali ya balagha, tanakali za sauti, na matumizi ya fantasia au matukio ya ajabu."
  },
  {
    "instruction": "Toa aina za fomyula za kuanzia/mwanzo maalum.",
    "input": "",
    "output": "Fomyula za kuanzia ni misemo inayotumika kuanza ngano kama Paukwa, Pakawa…; Hapo zamani za kale…; Ilitokea…; Hadithi! Hadithi! Hadithi njoo…; Kaondokea chenjangaa…; Hapo jadi na jadudi. Umuhimu wake ni kuvuta makini ya hadhira, kumtambulisha mtambaji, kuashiria mwanzo wa hadithi, na kuhamisha hadhira kutoka ulimwengu halisi hadi ule wa hadithi."
  },
  {
    "instruction": "Andika aina za fomyula za kumalizia/mwisho maalum.",
    "input": "",
    "output": "Fomyula za kumalizia ni misemo kama Hadithi inaishia hapo, Tangu siku hiyo…, Wakaishi raha mustarehe, Maadili. Umuhimu wake ni kuashiria mwisho wa hadithi, kutoa hadhira kutoka ulimwengu wa hadithi hadi ule halisi, kumpisha mtambaji anayefuata, kupisha shughuli inayofuata, kutoa funzo kwa muhtasari, na kumpa hadhira nafasi ya kupumzika baada ya umakini."
  },
  {
    "instruction": "Toa umuhimu wa nyimbo katika ngano.",
    "input": "",
    "output": "Nyimbo katika ngano husaidia kushirikisha hadhira, kusisimua na kuondoa ukinaifu, kuteka makini yao, kuwasilisha mafunzo na maadili, kutenganisha matukio, kuburudisha hadhira, na kupunguzia hadhira mwemeo."
  },
  {
    "instruction": "Fafanua umuhimu wa tanakali za sauti/onomatopeya katika ngano.",
    "input": "",
    "output": "Tanakali za sauti husaidia kuongeza utamu, kusaidia msomaji kupata picha kamili, na kupata hisia halisi."
  },
  {
    "instruction": "Eleza kuhusu Aina za Ngano katika Kiswahili.",
    "input": "",
    "output": "Ngano zinaweza kugawanywa katika aina zifuatazo: i) Hurafa: Hadithi zenye wahusika wanyama na ndege. Hurafa za kijanja ni hadithi ambapo wanyama wadogo hutumia ujanja wa hali ya juu ili kujinasua na hali ngumu au mitego wanayotegewa. ii) Hekaya/Ngano za Kiayari: Hadithi zinazomsawiri mhusika anayetumia ulaghai kupata matilaba yake kutoka kwa wengine (k.m. Abunuwasi). iii) Visasili: Hadithi zinazoeleza asili ya matukio fulani katika jamii, k.m. kifo, jua, lugha, zilizala. iv) Ngano za Usuli: Hadithi zinazoeleza asili ya hali, tabia, mahusiano au wasifu, k.v. asili ya kuku kuchakura. v) Ngano za Mazimwi: Hadithi ambazo wahusika ni mazimwi. vi) Ngano za Mashujaa: Hadithi zinazohusu watu waliotenda matendo ya kishujaa katika jamii zao kama vile kuokoa jamii. vii) Ngano za Mtanziko: Hadithi ambapo mhusika hukabiliwa hali ngumu ya kuamua baina ya mambo wawili au zaidi. viii) Ngano za Kimafumbo: Hadithi ambazo huwa na maana ya ndani/iliyofichika, k.v. istiara na mbazi."
  },
  {
    "instruction": "Fafanua Hurafa katika Kiswahili.",
    "input": "",
    "output": "Hurafa ni hadithi zenye wahusika wanyama na ndege. Hurafa za kijanja ni hadithi ambapo wanyama wadogo hutumia ujanja wa hali ya juu ili kujinasua na hali ngumu au mitego wanayotegewa. Sifa zake ni: a) Wahusika ni wanyama au ndege. b) Wanyama na ndege hupewa sifa za binadamu. c) Ni kazi ya ubunifu. d) Hutoa mafunzo kwa njia ya kuchekesha na isiyoumiza. e) Huwa na ucheshi mwingi. f) Hutumia mbinu ya uhuishi. g) Huwa na sifa zinazohimizwa na zinazoshutumiwa. h) Ujanja au uongo hujitokeza katika hurafa za kijanja. i) Ushindi hujitokeza katika hurafa za kijanja."
  },
  {
    "instruction": "Toa maana ya umuhimu wa Hurafa katika Kiswahili.",
    "input": "",
    "output": "Umuhimu wa hurafa ni: a) Kutahadharisha watu dhidi ya kuwa wa danganyifu/kudanganyika kwa urahisi. b) Kuonyesha jinsi tabia ya udanganyifu inavyoweza kujitokeza na kuathiri watu. c) Hurafa za kijanja hufunza jinsi ya kupampana na hali ngumu."
  },
  {
    "instruction": "Andika kuhusu Hekaya/Ngano za Kiayari katika Kiswahili.",
    "input": "",
    "output": "Hekaya au ngano za kiayari ni hadithi zinazomsawiri mhusika anayetumia ulaghai kupata matilaba yake kutoka kwa wengine (k.m. Abunuwasi). Sifa zake ni: a) Wahusika wakuu ni binadamu. b) Huwa na ubunifu mkubwa. c) Hustaajabisha na kuchekesha. d) Ujanja na uongo hujitokeza. e) Ushindi hujitokeza. f) Ni za kubuni."
  },
  {
    "instruction": "Taja faida za Hekaya/Ngano za Kiayari katika Kiswahili.",
    "input": "",
    "output": "Faida za hekaya/ngano za kiayari ni: a) Hutahadharisha watu dhidi ya kuhadaika kwa wepesi. b) Huonya dhidi ya matokeo yanayoweza kuwapata wanaojinyakulia mali kwa udanganyifu. c) Kuonya dhidi ya usaliti. d) Kukashifu viongozi dhalimu na matendo maovu. e) Kukejeli wanaotumia nguvu badala ya akili/hekima."
  },
  {
    "instruction": "Onyesha sifa za Visasili katika Kiswahili.",
    "input": "",
    "output": "Sifa za visasili ni: a) Husimulia mambo ya kiimani na kidini. b) Huwa na misingi ya kihistoria. c) Hueleza asili ya matukio katika jamii. d) Wahusika ni wanyama na binadamu. e) Huwa na maadili. f) Hurithishwa kizazi hadi kingine."
  },
  {
    "instruction": "Toa mifano ya umuhimu wa Visasili katika Kiswahili.",
    "input": "",
    "output": "Umuhimu wa visasili ni: a) Kueleza asili ya mambo kama vile kifo, utamaduni. b) Kueleza utaratibu wa kutekeleza desturi k.v. mahari. c) Kuhalalisha baadhi ya mila na desturi za jamii k.v. ulipaji mahari, uabudu miti. d) Kukitisha mizizi imani fulani ya watu. e) Kupunguza athari za majanga kama vile kuhalalisha kifo. f) Kutambulisha jamii kwani kila jamii ina aina yake ya visasili. g) Kuhifadhi historia na utamaduni wa jamii."
  },
  {
    "instruction": "Tambua sifa za Ngano za Usuli katika Kiswahili.",
    "input": "",
    "output": "Sifa za ngano za usuli ni: a) Wahusika ni wanyama na binadamu. b) Ni kazi ya kubuni. c) Hueleza kuhusu asili ya sifa, tabia au hali. d) Hutumia mbinu ya uhuishi. e) Huwa na maadili."
  },
  {
    "instruction": "Chambua umuhimu wa Ngano za Usuli katika Kiswahili.",
    "input": "",
    "output": "Umuhimu wa ngano za usuli ni: a) Kueleza sababu ya tabia, hali au sifa fulani. b) Kuonya dhidi ya tabia hasi kama vile ulafi."
  },
  {
    "instruction": "Tafsiri maana ya Ngano za Mazimwi katika Kiswahili.",
    "input": "",
    "output": "Ngano za mazimwi ni hadithi ambazo wahusika ni mazimwi. Sifa zake ni: a) Wahusika ni mazimwi. b) Mazimwi huwakilisha sifa hasi za binadamu k.m. ulafi, ukatili, uovu. c) Hujaa uharibifu. d) Huwa na matumizi mengi ya fantasia. e) Kipengele cha safari hujitokeza k.v. kwenda nchi za mbali kutafuta suluhisho. f) Ushindi hujitokeza (mazimwi hushindwa). g) Ni kazi ya kubuni. h) Huwa na maadili. i) Mazimwi huwa na sifa zinazokiuka mipaka ya binadamu k.m. kinywa kisogoni, jicho moja kubwa."
  },
  {
    "instruction": "Linganisheni faida za Ngano za Mazimwi katika Kiswahili.",
    "input": "",
    "output": "Faida za ngano za mazimwi ni: a) Kukashifu tabia ya uovu, ulafi, na ukatili. b) Kutahadharisha dhidi ya kuwa na ulafi, ukatili. c) Kutia moyo waliodhulumiwa kuwa waliowanyanyasa wataadhibiwa siku moja."
  },
  {
    "instruction": "Toa maelezo ya kina kuhusu Ngano za Mashujaa katika Kiswahili.",
    "input": "",
    "output": "Ngano za mashujaa ni hadithi zinazohusu watu waliotenda matendo ya kishujaa katika jamii zao kama vile kuokoa jamii. Sifa zake ni: a) Kipengele cha motifu au kusafiri nchi za mbali, kupigana na mazimwi kuokoa jamii. b) Husawiri mapigano kati ya wema (lila) na ubaya (fira). c) Uovu huwakilishwa na mazimwi au viongozi dhalimu. d) Hatimaye wema hushinda uovu kwa juhudi za mashujaa."
  },
  {
    "instruction": "Eleza faida / umuhimu wa Ngano za Mashujaa katika Kiswahili.",
    "input": "",
    "output": "Umuhimu wa ngano za mashujaa ni: a) Kuhimiza uzalendo na ujasiri miongoni mwa vijana. b) Kusifu mashujaa katika jamii. c) Kuelimisha jamii kwa kuwapa maarifa ya kukabiliana na changamoto. d) Kuonya dhidi ya matendo hasi k.v. ukatili. e) Kuhimiza watu kutokata tamaa."
  },
  {
    "instruction": "Eleza kuhusu Ngano za Mtanziko katika Kiswahili.",
    "input": "",
    "output": "Ngano za mtanziko ni hadithi ambapo mhusika hukabiliwa hali ngumu ya kuamua baina ya mambo wawili au zaidi. Sifa zake ni: a) Wahusika ni wanyama au binadamu. b) Ni kazi ya kubuni. c) Mhusika hulazimika kufanya uteuzi mgumu. d) Hali mbili au zaidi zinazotatanisha huwepo."
  },
  {
    "instruction": "Fafanua umuhimu wa Ngano za Mtanziko katika Kiswahili.",
    "input": "",
    "output": "Umuhimu wa ngano za mtanziko ni: a) Hutuerevusha jinsi ya kupambana na hali ngumu. b) Kuonya dhidi ya kujiponza. c) Kukuza uwezo wa kupima mambo na kuteua lililo muhimu. d) Kuonya dhidi ya kutenda bila kuwaza kwa kina."
  },
  {
    "instruction": "Toa maana ya Ngano za Kimafumbo katika Kiswahili.",
    "input": "",
    "output": "Ngano za kimafumbo ni hadithi ambazo huwa na maana ya ndani/iliyofichika. Zina aina mbili: a) Istiara: Hadithi ambayo maana yake huwakilisha maana nyingine iliyofichika k.v. hurafa ambapo wanyama huwakilisha binadamu. b) Mbazi: Hadithi fupi inayotolewa kama mfano kumkanya au kumwelekeza mtu k.v. katika biblia."
  },
  {
    "instruction": "Eleza kuhusu Hadithi za Kisalua/Kihistoria: Mighani katika Kiswahili.",
    "input": "",
    "output": "Mighani ni hadithi za mashujaa/majagina wa jamii fulani k.m. Rwanda Magere wa Waluo, Fumo Liyongo wa Wapate, Koome Njue wa Wameru, Wangu wa Makeri wa Wakikuyu na Syokimau wa Wsakamba. Sifa zake ni: a) Huhusu mashujaa wa jamii fulani. b) Wahusika hupambana na hali ngumu inayosababishwa na maadui. c) Wahusika hupewa sifa na uwezo usiokuwa wa kawaida k.v. ukubwa wa ajabu, nguvu katika kivuli, nguvu katika nywele, kutoulika. d) Wahusika hupigania haki za wanyonge. e) Mhusika hukomboa jamii yake dhidi ya maadui. f) Mhusika hufa kifo cha huzuni (tanzia) kwa kusalitiwa na mtu wa karibu k.v. mwanamke au jamaa zao. g) Mashujaa huuliwa kwa njia ya ajabu kama vile kunyolewa nywele, kivuli kuchomwa mkuki, kuchomwa shindano ya shaba kitovuni. h) Mighani huzungumzia matukio ya kihistoria. i) Kuna tabia ya kupiga chuku matukio yaliyo hadithini. j) Mighani hurithishwa jamii kutoka kizazi kimoja hadi kingine. k) Huchukuliwa na jamii kama hadithi zenye ukweli na jamii hujinasibisha na mighani hiyo. l) Husimulia mambo ya kiimani na kidini."
  },
  {
    "instruction": "Fafanua umuhimu wa Mighani katika Kiswahili.",
    "input": "",
    "output": "Umuhimu wa mighani ni: a) Kutambulisha jamii kwani kila jamii ina aina yake ya mighani. b) Kuhifadhi na kumbusha historia ya jamii. c) Kusifu mashujaa katika jamii. d) Kuhimiza ujasiri miongoni mwa vijana. e) Kuelimisha jamii kwa kuwapa maarifa ya kukabiliana na adui au changamoto. f) Kukuza uzalendo kwa kuhimiza watu kuiga mashujaa na kupigania jamii. g) Kuonya dhidi ya matendo hasi kama vile usaliti. h) Kuhimiza watu kutokata tamaa."
  },
  {
    "instruction": "Toa maana ya Vigezo vya Kuainishia Methali katika Kiswahili.",
    "input": "",
    "output": "Vigezo vya kuainishia methali ni: a) Mandhari/mazingira k.m. kilimo. Mifano: ‘Ukipanda pantosha utavuna pankwisha.’, ‘Jembe halimtupi mkulima.’ b) Maudhui k.m. ulezi. Mifano: ‘Samaki mkunje angali mbichi.’, ‘Mcha mwana kulia hulia yeye.’ c) Fani/tamathali k.m. takriri. Mifano: ‘Haba na haba hujaza kibaba.’, ‘Mtoto wa nyoka ni nyoka.’ d) Jukumu k.m. kuonye. Mifano: ‘Asiyesikia la mkuu huvunjika guu.’, ‘Ukiambiwa jiambie usijeishia kumbe.’ e) Maana k.m. sawa. Mifano: ‘Haraka haraka haina baraka.’, ‘Polepole ndio mwendo.’ Vigezo zaidi: f) Inarejelea vitu gani? k.m. Hindi ndiko kwenye nguo na waendao uchi wapo. g) Inakupa wazo gani kuhusu jamii husika? k.m. Utamaduni na njia za kiuchumi."
  },
  {
    "instruction": "Andika kuhusu Vitendawili katika Kiswahili.",
    "input": "",
    "output": "Vitendawili ni semi zinazotolewa kwa mtu kwa mfano wa swali ili azifumbue. Sifa zake ni: a) Huwa vifupi kimaelezo. b) Hutumia lugha ya kimafumbo. c) Hutolewa mbele ya hadhira. d) Hutumia ufananisho wa kijazanda. e) Kunazo huhusiana na methali. f) Huwa na wakati maalum wa kutolewa. g) Huwa na mchezo wa maneno. h) Hujisimamia vyenyewe. i) Kuna jibu zaidi ya moja k.v. ‘Gari la kila mtu → miguu, kifo au jeneza.’ j) Hutumia tamathali za lugha kwa ufanifu mkubwa. k) Huweza kuwa na fomula/muundo maalum."
  },
  {
    "instruction": "Taja faida za Vitendawili katika Kiswahili.",
    "input": "",
    "output": "Umuhimu wa vitendawili ni: a) Kuburudisha. b) Kukuza ubunifu. c) Kuimarisha uwezo wa kukumbuka. d) Kukuza uwezo wa kufikiri. e) Kuleta umoja na ushirikiano katika jamii. f) Kuimarisha ujuzi wa kujieleza kwa lugha. g) Kupanua ujuzi wa mazingira wa mtoto. h) Kuendeleza utamaduni wa jamii. i) Kukejeli au kudharau tabia mbaya."
  },
  {
    "instruction": "Onyesha aina za Vitendawili katika Kiswahili.",
    "input": "",
    "output": "Aina za vitendawili ni: a) Sahili: Muundo rahisi/maneno machache. b) Tata: Vyenye majibu tofauti. c) Kisimulizi: Masimulizi, k.m. ‘Kulikuwa na baba ng’ambo moja ya mto…’ d) Vya tanakali: k.m. ‘Parrr! Mpaka Makka-utelezi.’ e) Mkufu: Vyenye sehemu zinazochangiana kimaana."
  },
  {
    "instruction": "Toa mifano ya Matumizi ya Lugha Katika Vitendawili katika Kiswahili.",
    "input": "",
    "output": "Matumizi ya lugha katika vitendawili ni: a) Tashhisi: Mifano: ‘Amefunika kote kwa blanketi lake jeusi → giza.’, ‘Akivaa nguo hapendezi, akiwa uchi hupendeza mno → ndizi.’ b) Tashbihi: Mifano: ‘Boi wangu kazama kaibuka kama mzungu → mwiko wa ugali.’ c) Sitiari: Mifano: ‘Bibi hatui mzigo → konokono.’, ‘Mamangu hachoki kunibeba → kitanda.’ d) Takriri: Mifano: ‘Huku ng’o na kule ng’o → giza.’, ‘Amezaliwa Ali, amekufa Ali, amerudi Ali → nywele.’ e) Tanakali: Mifano: ‘Parrr! Mpaka Makka-utelezi.’, ‘Huku pi kule pi → mkia wa kondoo atembeapo.’ f) Kweli kinzani: Mifano: ‘Ana meno lakini hayaumi → kitana.’, ‘Ajenga ingawa hana mikono → ndege.’ g) Taswira: Mifano: ‘Adui tumemzingira lakini hatumwezi → moto.’, ‘Nyama nje, ngozi ndani, mchanga ndani → firgisi ya kuku.’ h) Stihizai/dhihaka/kejeli: Mifano: ‘Akivaa miwani hafanyi kazi vizuri → mlevi.’, ‘Mzungu anachungulia dirishani → makamasi.’"
  },
  {
    "instruction": "Tambua Vitanza Ndimi katika Kiswahili.",
    "input": "",
    "output": "Vitanza ndimi ni sentensi zenye mfuatano wa sauti zinazotatanisha kimatamshi zinapotamkwa kwa haraka. Mifano: ‘Wataita wataita Wataita wa Taita.’, ‘Waite wale wana wa liwali wale wali wa liwalii.’, ‘Kupa mpe akupao kumpa asokupa si kupa ni kutupa.’, ‘Shirika la Reli la Rwanda limefungwa.’, ‘Hilo lililoliwa ndilo nililolitaka.’, ‘Mchuuzi wa mchuzi hana ujuzi wa mjusi wa juzi.’, ‘Cha mkufuu mwanafuu ha akila hu cha mwanafuu mkufuu hu akila ha.’, ‘Pema usijapo pema ukipema si pema tena.’, ‘Nguo zisizotakikana zitachomwa zote.’ Sifa zake ni: Ni kauli fupi, huwa na mchezo wa maneno, huundwa kwa sauti zinazokaribiana kimatamshi, hutumia maneno yenye maana zaidi ya moja, hutanza/hutatiza ndimi za wengi, hukanganya kimatamshi."
  },
  {
    "instruction": "Chambua umuhimu wa Vitanza Ndimi katika Kiswahili.",
    "input": "",
    "output": "Umuhimu wa vitanza ndimi ni: Kukuza matamshi bora, kukuza uwezo wa kufikiri haraka, kupanua ujuzi wa msamiati, kuburudisha, kujenga stadi ya kusikiliza, kukuza ubunifu."
  },
  {
    "instruction": "Tafsiri maana ya Lakabu katika Kiswahili.",
    "input": "",
    "output": "Lakabu ni jina la msimbo/kupanga ambalo mtu hupewa au hujipa kutokana na sifa zake. Asili ya lakabu ni: a) Tabia. b) Sifa za kimaumbile. c) Matendo. d) Nasaba. e) Tabaka. f) Jinsi mtu anavyotamka maneno. Mifano: a) Nyayo → Moi. b) Simba wa Yuda → Haille Selassie. c) Mkuki uwakao → Kenyatta. d) Nyundo/Tingatinga → Raila. e) Baba wa taifa → Rais. f) Mama wa Taifa → Mke wa Rais. Sifa zake ni: Neno au fungu la maneno kadha, lina maana iliyofichwa, lina uhusiano na sifa chanya/hasi, linaweza kudumu, hutumia sitiari, taswira, hushika miongoni mwa watu."
  },
  {
    "instruction": "Linganisheni faida za Lakabu katika Kiswahili.",
    "input": "",
    "output": "Umuhimu wa lakabu ni: Kufahamisha sifa za mtu, njia ya kujitangaza, ishara ya heshima, kuficha utambulisho, kuonyesha ubingwa, kuficha siri, kukuza uhusiano, kusifu au kudhihaki, kutambulisha asili ya mtu."
  },
  {
    "instruction": "Toa maelezo ya kina kuhusu Tofauti Kati ya Mighani na Visasili katika Kiswahili.",
    "input": "",
    "output": "Tofauti kati ya mighani na visasili ni kama ifuatavyo: Mighani: - Husimulia kuhusu mashujaa. - Husimulia historia ya jamii. - Wahusika wakuu ni majagina. - Hueleza sifa za majagina. Visasili: - Husimulia asili ya vitu. - Husimulia mianzo ya vitu au mambo. - Wahusika ni k.v. binadamu, miungu, wanyama, n.k. - Hueleza mianzo ya desturi."
  },
  {
    "instruction": "Eleza kuhusu Visakale katika Kiswahili.",
    "input": "",
    "output": "Visakale ni masimulizi ya matukio yaliyotendeka zamani, k.v. vita, majanga kama njaa na magonjwa, na hamahama za jamii, k.v. Waisraeli kutoka Misri."
  },
  {
    "instruction": "Fafanua maana ya Visaviini katika Kiswahili.",
    "input": "",
    "output": "Visaviini ni hadithi zinazoeleza chimbuko la jamii fulani."
  },
  {
    "instruction": "Toa maana ya Mapisi katika Kiswahili.",
    "input": "",
    "output": "Mapisi ni maelezo ya kihistoria yasiyo na ubunifu wowote, k.v. chimbuko la kundi la Wabantu kutoka Afrika ya Kati na kuenea sehemu mbalimbali za Afrika."
  },
  {
    "instruction": "Andika ufafanuzi wa Tarihi katika Kiswahili.",
    "input": "",
    "output": "Tarihi ni maelezo kuhusu matukio ya kihistoria kulingana na yalivyofuatana kiwakati."
  },
  {
    "instruction": "Taja maana ya Kumbukumbu katika Kiswahili.",
    "input": "",
    "output": "Kumbukumbu ni maelezo ya kitawasifu kuhusu mtu au jamii inayotambulika kwa kutoa mchango fulani mkubwa."
  },
  {
    "instruction": "Onyesha sifa na umuhimu wa Soga katika Kiswahili.",
    "input": "",
    "output": "Soga ni hadithi fupi za kuchekesha zinazolenga kutania au kudhihaki. Sifa zake ni: a) Wahusika ni wa kubuni. b) Hutaja ukweli unaoumiza. c) Hutumia vichekesho kupunguza ukali wa dhihaka. d) Hutumia chuku kupita kiasi. e) Huhusu tukio moja. f) Ni fupi. Umuhimu wake ni: a) Kukashifu matendo hasi kwa njia ya ucheshi. b) Kuonya na kutahadharisha dhidi ya matendo hasi k.v. ulaghai. c) Kufunza maadili. d) Kuburudisha kwa kuchekesha."
  },
  {
    "instruction": "Toa mifano ya Vigano katika Kiswahili.",
    "input": "",
    "output": "Vigano ni hadithi fupi zinazosimulia kuhusu matendo mabaya katika jamii na wakati huo huo kuonya na kuelekeza dhidi yayo. Aghalabu huandamana na methali kufafanua au kudhibitisha funzo la methali. Sifa zake ni: a) Huwa vifupi. b) Husimulia kisa kimoja tu. c) Wahusika ni binadamu na wanyama. d) Hufunza maadili kutokana na methali."
  },
  {
    "instruction": "Tambua sifa za Kisa katika Kiswahili.",
    "input": "",
    "output": "Kisa ni masimulizi mafupi yenye tukio moja lenye funzo kwa njia ya kufurahisha."
  },
  {
    "instruction": "Chambua mambo ya kuzingatia katika uchambuzi wa hadithi/ngano.",
    "input": "",
    "output": "Katika uchambuzi wa hadithi/ngano, mambo yafuatayo yanazingatiwa: a) Kueleza aina ya ngano kwa kuzingatia wahusika na maudhui. b) Kutaja wahusika. c) Kufafanua sifa za wahusika wakuu. d) Maadili/mafunzo yanayojitokeza. e) Kubainisha sifa za ngano/hurafa/hekaya. f) Kueleza umuhimu wa fomyula ya kuanzia/wimbo uliotumiwa. g) Kubainisha tamathali za usemi. h) Kuonyesha jinsi ngano inavyoshughulikia maudhui. i) Kufafanua ufaafu wa methali. j) Katika ngano ya mtanziko, ungekuwa mhusika mkuu ungefanya nini? k) Kubainisha matumizi ya mbinu ya fantasia. l) Kufafanua maswala ibuka/maudhui yaliyoshughulikiwa. m) Kuchanganua utungo kifani—ploti, wahusika, mbinu za lugha, fantasia, nyimbo. n) Kueleza majukumu ya hadithi."
  },
  {
    "instruction": "Eleza tofauti kati ya Mighani na Visasili katika Kiswahili.",
    "input": "",
    "output": "Mighani na visasili zina tofauti zifuatazo: Mighani husimulia kuhusu mashujaa, historia ya jamii, wahusika wakuu ni majagana, na hueleza sifa za majagana. Visasili husimulia asili ya vitu, mianzo ya vitu au mambo, wahusika ni k.v. binadamu, miungu, wanyama, na hueleza mianzo ya desturi."
  },
  {
    "instruction": "Fafanua umuhimu wa Mighani katika Kiswahili.",
    "input": "",
    "output": "Umuhimu wa mighani ni: a) Kutambulisha jamii kwani kila jamii ina aina yake ya mighani. b) Kuhifadhi na kumbusha historia ya jamii. c) Kusifu mashujaa katika jamii. d) Kuhimiza ujasiri miongoni mwa vijana. e) Kuelimisha jamii kwa kutoa maarifa ya kukabiliana na adui au changamoto. f) Kukuza uzalendo kwa kuhimiza watu kuiga mashujaa. g) Kuonya dhidi ya matendo hasi kama usaliti. h) Kuhimiza watu kutokata tamaa."
  },
  {
    "instruction": "Toa maana ya Methali katika Kiswahili.",
    "input": "",
    "output": "Methali ni semi fupi zinazotumika kueleza hekima, mafunzo, au kanuni za maisha kwa jamii fulani. Zinaweza kuhusiana na mandhari, maudhui, fani/tamathali, jukumu, na maana."
  },
  {
    "instruction": "Andika vigezo vya kuainisha Methali katika Kiswahili.",
    "input": "",
    "output": "Vigezo vya kuainisha methali ni: a) Mandhari/mazingira k.v. kilimo. b) Maudhui k.v. ulezi. c) Fani/tamathali k.v. takriri. d) Jukumu k.v. kuonye. e) Maana k.v. sawa. Vigezo zaidi: g) Inarejelea vitu gani. h) Inakupa wazo gani kuhusu jamii husika."
  },
  {
    "instruction": "Taja sifa za Vitendawili katika Kiswahili.",
    "input": "",
    "output": "Vitendawili ni semi zinazotolewa kwa mtu kama swali ili azifumbue. Sifa zake ni: a) Vifupi kimaelezo. b) Hutumia lugha ya kimafumbo. c) Hutolewa mbele ya hadhira. d) Kuna ufananisho wa kijazanda. e) Kuhusiana na methali. f) Wakati maalum wa kutolewa. g) Mchezo wa maneno. h) Hujiendesha vyenyewe. i) Kuna jibu zaidi ya moja. j) Hutumia tamathali za lugha. k) Huwa na fomula/muundo maalum."
  },
  {
    "instruction": "Fafanua aina za Vitendawili katika Kiswahili.",
    "input": "",
    "output": "Aina za vitendawili ni: a) Sahili: Muundo rahisi/maneno machache. b) Tata: Vyenye majibu tofauti. c) Kisimulizi: Masimulizi k.v. 'Kulikuwa na baba ng’ambo moja ya mto…'. d) Vya tanakali: k.v. 'Parrr! Mpaka Makka-utelezi.' e) Mkufu: Vyenye sehemu zinazochangiana kimaana."
  },
  {
    "instruction": "Toa maelezo ya matumizi ya lugha katika Vitendawili.",
    "input": "",
    "output": "Matumizi ya lugha katika vitendawili ni: a) Tashhisi. b) Tashbihi. c) Sitiari. d) Takriri. e) Tanakali. f) Kweli kinzani. g) Taswira. h) Stihizai/dhihaka/kejeli. Kila moja hutolewa na mifano ya methali au semi zinazoonyesha ufanisi wake katika vitendawili."
  },
  {
    "instruction": "Linganisha Vitanza Ndimi na Vitendawili.",
    "input": "",
    "output": "Vitanza ndimi ni sentensi zenye mfuatano wa sauti zinazotatanisha kimatamshi zinapotamkwa haraka, na hutumia maneno yenye maana zaidi ya moja ili kuburudisha na kukuza ubunifu. Vitendawili ni semi zinazofumbua mafumbo au methali, hutumia ufananisho, tamathali, na fomula maalum. Tofauti kuu: vitanza ndimi hujikita kwenye sauti na kuchekesha kwa maneno, vitendawili hujikita kwenye kufumbua maana na methali."
  },
  {
    "instruction": "Tambua asili na sifa za Lakabu katika Kiswahili.",
    "input": "",
    "output": "Lakabu ni jina la msimbo au kupanga ambalo mtu hupewa au hujipa kutokana na sifa zake. Asili yake inaweza kuwa: tabia, sifa za kimaumbile, matendo, nasaba, tabaka, au jinsi mtu anavyotamka maneno. Sifa zake: lina maana iliyofichwa, lina uhusiano na sifa chanya/hasi, linaweza kudumu, hutumia sitiari, taswira, hushika miongoni mwa watu. Umuhimu: Kufahamisha sifa za mtu, njia ya kujitangaza, ishara ya heshima, kuficha siri, kukuza uhusiano, kusifu au kudhihaki, kuonyesha ubingwa."
  },
  {
    "instruction": "Eleza maana ya Visakale katika Kiswahili.",
    "input": "",
    "output": "Visakale ni masimulizi ya matukio yaliyotendeka zamani, k.v. vita, majanga kama njaa na magonjwa, na hamahama za jamii, k.v. Waisraeli kutoka Misri."
  },
  {
    "instruction": "Fafanua Visaviini na umuhimu wake katika Kiswahili.",
    "input": "",
    "output": "Visaviini ni hadithi zinazoeleza chimbuko la jamii fulani. Umuhimu wake ni kuhifadhi asili na historia ya jamii na kuwasilisha asili ya chimbuko kwa vizazi vijavyo."
  },
  {
    "instruction": "Toa maana ya Mapisi katika Kiswahili.",
    "input": "",
    "output": "Mapisi ni maelezo ya kihistoria yasiyo na ubunifu wowote, k.v. chimbuko la kundi la Wabantu kutoka Afrika ya Kati na kuenea sehemu mbalimbali za Afrika."
  },
  {
    "instruction": "Andika maana ya Tarihi katika Kiswahili.",
    "input": "",
    "output": "Tarihi ni maelezo kuhusu matukio ya kihistoria kulingana na yalivyofuatana kiwakati."
  },
  {
    "instruction": "Taja sifa na umuhimu wa Kumbukumbu katika Kiswahili.",
    "input": "",
    "output": "Kumbukumbu ni maelezo ya kitawasifu kuhusu mtu au jamii inayotambulika kwa kutoa mchango fulani mkubwa. Umuhimu wake ni kuhifadhi kumbukumbu za matukio makuu, kutoa funzo, na kukumbusha jamii kuhusu mchango wa watu au matukio muhimu."
  },
  {
    "instruction": "Eleza Vipera vingine vya hadithi: Soga katika Kiswahili.",
    "input": "",
    "output": "Soga ni hadithi fupi za kuchekesha zinazolenga kutania au kudhihaki. Sifa zake: a) Wahusika ni wa kubuni. b) Hutaja ukweli unaoumiza. c) Hutumia vichekesho kupunguza ukali wa dhihaka. d) Hutumia chuku kupita kiasi. e) Huhusu tukio moja. f) Ni fupi. Umuhimu: a) Kukashifu matendo hasi kwa njia ya ucheshi. b) Kuonya na kutahadharisha dhidi ya matendo hasi k.v. ulaghai. c) Kufunza maadili. d) Kuburudisha kwa kuchekesha."
  },
  {
    "instruction": "Fafanua Vipera vingine vya hadithi: Vigano.",
    "input": "",
    "output": "Vigano ni hadithi fupi zinazosimulia kuhusu matendo mabaya katika jamii na wakati huo huo kuonya na kuelekeza dhidi yake. Aghalabu huandamana na methali kufafanua au kudhibitisha funzo la methali fulani. Sifa: a) Vifupi. b) Husimulia kisa kimoja tu. c) Wahusika ni binadamu na wanyama. d) Hufunza maadili kutokana na methali."
  },
  {
    "instruction": "Toa maelezo ya Vipera vingine vya hadithi: Kisa.",
    "input": "",
    "output": "Kisa ni masimulizi mafupi yenye tukio moja lenye funzo kwa njia ya kufurahisha."
  },
  {
    "instruction": "Chambua mambo ya kuzingatia katika uchambuzi wa hadithi/ngano.",
    "input": "",
    "output": "Mambo ya kuzingatia: a) Aina ya ngano kwa kuzingatia wahusika na maudhui. b) Kutaja wahusika. c) Kufafanua sifa za wahusika wakuu. d) Maadili/mafunzo yanayojitokeza. e) Kubainisha sifa za ngano/hurafa/hekaya. f) Umuhimu wa fomyula ya kuanzia/wimbo. g) Tamathali za usemi zilizotumika. h) Jinsi ngano inavyoshughulikia maudhui fulani. i) Ufaafu wa methali zilizotumika. j) Katika ngano ya mtanziko, mhusika mkuu angefanya nini. k) Matumizi ya mbinu ya fantasia. l) Masuala ibuka/maudhui yaliyoshughulikiwa. m) Uchambuzi wa utungo kifani—ploti, wahusika, mbinu za lugha, fantasia, nyimbo. n) Majukumu ya hadithi."
  },
  {
    "instruction": "Eleza kuhusu Hadithi za Kisalua/Kihistoria: Mighani katika Kiswahili.",
    "input": "",
    "output": "Mighani ni hadithi za mashujaa/majagina wa jamii fulani k.m. Rwanda Magere wa Waluo, Fumo Liyongo wa Wapate, Koome Njue wa Wameru, Wangu wa Makeri wa Wakikuyu na Syokimau wa Wsakamba. Sifa zake ni: a) Huhusu mashujaa wa jamii fulani. b) Wahusika hupambana na hali ngumu inayosababishwa na maadui. c) Wahusika hupewa sifa na uwezo usiokuwa wa kawaida k.v. ukubwa wa ajabu, nguvu katika kivuli, nguvu katika nywele, kutoulika. d) Wahusika hupigania haki za wanyonge. e) Mhusika hukomboa jamii yake dhidi ya maadui. f) Mhusika hufa kifo cha huzuni (tanzia) kwa kusalitiwa na mtu wa karibu k.v. mwanamke au jamaa zao. g) Mashujaa huuliwa kwa njia ya ajabu kama vile kunyolewa nywele, kivuli kuchomwa mkuki, kuchomwa shindano ya shaba kitovuni. h) Mighani huzungumzia matukio ya kihistoria. i) Kuna tabia ya kupiga chuku matukio yaliyo hadithini. j) Mighani hurithishwa jamii kutoka kizazi kimoja hadi kingine. k) Huchukuliwa na jamii kama hadithi zenye ukweli na jamii hujinasibisha na mighani hiyo. l) Husimulia mambo ya kiimani na kidini."
  },
  {
    "instruction": "Fafanua umuhimu wa Mighani katika Kiswahili.",
    "input": "",
    "output": "Umuhimu wa mighani ni: a) Kutambulisha jamii kwani kila jamii ina aina yake ya mighani. b) Kuhifadhi na kumbusha historia ya jamii. c) Kusifu mashujaa katika jamii. d) Kuhimiza ujasiri miongoni mwa vijana. e) Kuelimisha jamii kwa kuwapa maarifa ya kukabiliana na adui au changamoto. f) Kukuza uzalendo kwa kuhimiza watu kuiga mashujaa na kupigania jamii. g) Kuonya dhidi ya matendo hasi kama vile usaliti. h) Kuhimiza watu kutokata tamaa."
  },
  {
    "instruction": "Toa maana ya Vigezo vya Kuainishia Methali katika Kiswahili.",
    "input": "",
    "output": "Vigezo vya kuainishia methali ni: a) Mandhari/mazingira k.m. kilimo. Mifano: ‘Ukipanda pantosha utavuna pankwisha.’, ‘Jembe halimtupi mkulima.’ b) Maudhui k.m. ulezi. Mifano: ‘Samaki mkunje angali mbichi.’, ‘Mcha mwana kulia hulia yeye.’ c) Fani/tamathali k.m. takriri. Mifano: ‘Haba na haba hujaza kibaba.’, ‘Mtoto wa nyoka ni nyoka.’ d) Jukumu k.m. kuonye. Mifano: ‘Asiyesikia la mkuu huvunjika guu.’, ‘Ukiambiwa jiambie usijeishia kumbe.’ e) Maana k.m. sawa. Mifano: ‘Haraka haraka haina baraka.’, ‘Polepole ndio mwendo.’ Vigezo zaidi: f) Inarejelea vitu gani? k.m. Hindi ndiko kwenye nguo na waendao uchi wapo. g) Inakupa wazo gani kuhusu jamii husika? k.m. Utamaduni na njia za kiuchumi."
  },
  {
    "instruction": "Andika kuhusu Vitendawili katika Kiswahili.",
    "input": "",
    "output": "Vitendawili ni semi zinazotolewa kwa mtu kwa mfano wa swali ili azifumbue. Sifa zake ni: a) Huwa vifupi kimaelezo. b) Hutumia lugha ya kimafumbo. c) Hutolewa mbele ya hadhira. d) Hutumia ufananisho wa kijazanda. e) Kunazo huhusiana na methali. f) Huwa na wakati maalum wa kutolewa. g) Huwa na mchezo wa maneno. h) Hujisimamia vyenyewe. i) Kuna jibu zaidi ya moja k.v. ‘Gari la kila mtu → miguu, kifo au jeneza.’ j) Hutumia tamathali za lugha kwa ufanifu mkubwa. k) Huweza kuwa na fomula/muundo maalum."
  },
  {
    "instruction": "Taja faida za Vitendawili katika Kiswahili.",
    "input": "",
    "output": "Umuhimu wa vitendawili ni: a) Kuburudisha. b) Kukuza ubunifu. c) Kuimarisha uwezo wa kukumbuka. d) Kukuza uwezo wa kufikiri. e) Kuleta umoja na ushirikiano katika jamii. f) Kuimarisha ujuzi wa kujieleza kwa lugha. g) Kupanua ujuzi wa mazingira wa mtoto. h) Kuendeleza utamaduni wa jamii. i) Kukejeli au kudharau tabia mbaya."
  },
  {
    "instruction": "Onyesha aina za Vitendawili katika Kiswahili.",
    "input": "",
    "output": "Aina za vitendawili ni: a) Sahili: Muundo rahisi/maneno machache. b) Tata: Vyenye majibu tofauti. c) Kisimulizi: Masimulizi, k.m. ‘Kulikuwa na baba ng’ambo moja ya mto…’ d) Vya tanakali: k.m. ‘Parrr! Mpaka Makka-utelezi.’ e) Mkufu: Vyenye sehemu zinazochangiana kimaana."
  },
  {
    "instruction": "Toa mifano ya Matumizi ya Lugha Katika Vitendawili katika Kiswahili.",
    "input": "",
    "output": "Matumizi ya lugha katika vitendawili ni: a) Tashhisi: Mifano: ‘Amefunika kote kwa blanketi lake jeusi → giza.’, ‘Akivaa nguo hapendezi, akiwa uchi hupendeza mno → ndizi.’ b) Tashbihi: Mifano: ‘Boi wangu kazama kaibuka kama mzungu → mwiko wa ugali.’ c) Sitiari: Mifano: ‘Bibi hatui mzigo → konokono.’, ‘Mamangu hachoki kunibeba → kitanda.’ d) Takriri: Mifano: ‘Huku ng’o na kule ng’o → giza.’, ‘Amezaliwa Ali, amekufa Ali, amerudi Ali → nywele.’ e) Tanakali: Mifano: ‘Parrr! Mpaka Makka-utelezi.’, ‘Huku pi kule pi → mkia wa kondoo atembeapo.’ f) Kweli kinzani: Mifano: ‘Ana meno lakini hayaumi → kitana.’, ‘Ajenga ingawa hana mikono → ndege.’ g) Taswira: Mifano: ‘Adui tumemzingira lakini hatumwezi → moto.’, ‘Nyama nje, ngozi ndani, mchanga ndani → firgisi ya kuku.’ h) Stihizai/dhihaka/kejeli: Mifano: ‘Akivaa miwani hafanyi kazi vizuri → mlevi.’, ‘Mzungu anachungulia dirishani → makamasi.’"
  },
  {
    "instruction": "Tambua Vitanza Ndimi katika Kiswahili.",
    "input": "",
    "output": "Vitanza ndimi ni sentensi zenye mfuatano wa sauti zinazotatanisha kimatamshi zinapotamkwa kwa haraka. Mifano: ‘Wataita wataita Wataita wa Taita.’, ‘Waite wale wana wa liwali wale wali wa liwalii.’, ‘Kupa mpe akupao kumpa asokupa si kupa ni kutupa.’, ‘Shirika la Reli la Rwanda limefungwa.’, ‘Hilo lililoliwa ndilo nililolitaka.’, ‘Mchuuzi wa mchuzi hana ujuzi wa mjusi wa juzi.’, ‘Cha mkufuu mwanafuu ha akila hu cha mwanafuu mkufuu hu akila ha.’, ‘Pema usijapo pema ukipema si pema tena.’, ‘Nguo zisizotakikana zitachomwa zote.’ Sifa zake ni: Ni kauli fupi, huwa na mchezo wa maneno, huundwa kwa sauti zinazokaribiana kimatamshi, hutumia maneno yenye maana zaidi ya moja, hutanza/hutatiza ndimi za wengi, hukanganya kimatamshi."
  },
  {
    "instruction": "Chambua umuhimu wa Vitanza Ndimi katika Kiswahili.",
    "input": "",
    "output": "Umuhimu wa vitanza ndimi ni: Kukuza matamshi bora, kukuza uwezo wa kufikiri haraka, kupanua ujuzi wa msamiati, kuburudisha, kujenga stadi ya kusikiliza, kukuza ubunifu."
  },
  {
    "instruction": "Tafsiri maana ya Lakabu katika Kiswahili.",
    "input": "",
    "output": "Lakabu ni jina la msimbo/kupanga ambalo mtu hupewa au hujipa kutokana na sifa zake. Asili ya lakabu ni: a) Tabia. b) Sifa za kimaumbile. c) Matendo. d) Nasaba. e) Tabaka. f) Jinsi mtu anavyotamka maneno. Mifano: a) Nyayo → Moi. b) Simba wa Yuda → Haille Selassie. c) Mkuki uwakao → Kenyatta. d) Nyundo/Tingatinga → Raila. e) Baba wa taifa → Rais. f) Mama wa Taifa → Mke wa Rais. Sifa zake ni: Neno au fungu la maneno kadha, lina maana iliyofichwa, lina uhusiano na sifa chanya/hasi, linaweza kudumu, hutumia sitiari, taswira, hushika miongoni mwa watu."
  },
  {
    "instruction": "Linganisheni faida za Lakabu katika Kiswahili.",
    "input": "",
    "output": "Umuhimu wa lakabu ni: Kufahamisha sifa za mtu, njia ya kujitangaza, ishara ya heshima, kuficha utambulisho, kuonyesha ubingwa, kuficha siri, kukuza uhusiano, kusifu au kudhihaki, kutambulisha asili ya mtu."
  },
  {
    "instruction": "Toa maelezo ya kina kuhusu Tofauti Kati ya Mighani na Visasili katika Kiswahili.",
    "input": "",
    "output": "Tofauti kati ya mighani na visasili ni kama ifuatavyo: Mighani: - Husimulia kuhusu mashujaa. - Husimulia historia ya jamii. - Wahusika wakuu ni majagina. - Hueleza sifa za majagina. Visasili: - Husimulia asili ya vitu. - Husimulia mianzo ya vitu au mambo. - Wahusika ni k.v. binadamu, miungu, wanyama, n.k. - Hueleza mianzo ya desturi."
  },
  {
    "instruction": "Eleza kuhusu Semi katika Kiswahili.",
    "input": "",
    "output": "Semi ni tungo fupi zinazowasilisha ujumbe kwa kufumba au kuchora picha. Sifa zake ni: a) Huwa fupi kwa kuwasilisha ujumbe mrefu kwa maneno machache. b) Ni tanzu tegemezi kwa hutegemea tanzu nyingine kama vile hadithi, mazungumzo. c) Hazibadiliki vivi hivi. d) Baadhi ni kielelezo cha maadili k.v. methali. e) Hutumia lugha ya kimafumbo. f) Huibua taswira. g) Huwa na mchezo wa maneno. h) Baadhi huwa na muundo maalum k.v. methali na vitendawili. i) Nyingine ikikosa kutumika hutoweka k.v. misimu."
  },
  {
    "instruction": "Fafanua umuhimu wa Semi katika Kiswahili.",
    "input": "",
    "output": "Umuhimu wa semi ni: a) Kuonya k.m. methali, ‘Asiyesikia la mkuu huvunjika guu.’ b) Kukuza uwezo wa kufikiri k.m. vitendawili na chemsha bongo. c) Kutafsidi lugha au kupunguza ukali wa maneno k.m. nahau ‘jifungua’ badala ya ‘zaa.’ d) Kuburudisha k.m. vitendawili, chemsha bongo na vitanza ndimi. e) Kuhifadhi siri k.m. nahau, misemo, misimu. f) Kuelimisha k.m. kutofanya mambo kwa pupa—‘Mla kwa pupa hadiriki kula tamu.’ g) Kuongeza utamu katika lugha. h) Kuboresha matamshi k.m. vitanza ndimi. i) Kukuza lugha k.m. misimu. j) Kukuza utangamano katika jamii kwa kuleta watu pamoja wakati zinawasilishwa."
  },
  {
    "instruction": "Toa maana ya Methali katika Kiswahili.",
    "input": "",
    "output": "Methali ni semi fupi ambazo hueleza kwa muhtasari au mafumbo ukweli fulani wa kimaisha. Sifa zake ni: a) Huwa fupi k.m. ‘Msafiri kafiri.’ b) Hutumia tamathali za usemi. c) Hutumikia lugha ya kimafumbo. d) Huwa na maana ya ndani na nje. e) Kunazo hufanana kimaana k.m. ‘Haraka haraka haina baraka’ na ‘Polepole ndio mwendo.’ f) Hupingana zenyewe k.m. ‘Polepole ndio mwendo’ na ‘Chelewa chelewa utamkuta mwana si wako.’ g) Huwa na sifa za kishairi k.v. ukwapi, utao na vina—‘Haba na haba hujaza kibaba.’ h) Sifa za utegemezi kwa kuingiliana na tanzu nyingine za fasihi. i) Huwa na muundo maalum wa sehemu mbili: i) Wazo k.m. ‘Haba na haba…’ ii) Kukamilisha wazo ‘…hujaza kibaba.’"
  },
  {
    "instruction": "Andika kuhusu umuhimu wa Methali katika Kiswahili.",
    "input": "",
    "output": "Umuhimu wa methali ni: a) Kukuza uwezo wa kufikiri kwani mpokezi hufikiri ili kupata maana ya ndani. b) Kuonya dhidi ya matendo yasiyofaa k.m. ‘Mchimba kisima huingia mwenyewe.’ c) Kufariji walio katika hali ngumu k.m. ‘Baada ya dhiki faraja.’ d) Kuhimiza watu kujitahidi maishani k.m. ‘Mtaka cha mvunguni sharti ainame.’ e) Kupamba lugha iwe na mvuto kwani huwa na usanii mkubwa. f) Kuhimiza ushirikiano k.m. ‘Umoja ni nguvu utengano ni udhaifu.’ g) Kuelimisha mtu ajue jambo muhimu k.m. ‘Usione kwenda mbele kurudi nyuma si kazi.’ h) Kushauri k.m. ‘Enga kabla ya kujenga.’ i) Kufupisha maadili katika ngano. j) Kubuni lakabu k.m. ‘kikulacho.’ k) Kufunza maadili k.m. kuwa na subira—‘Subira huvuta heri.’ l) Kuhimiza kutokata tama k.m. ‘Bandu bandu huisha gogo.’ m) Kuonyesha umuhimu wa kuthamini jamaa zako k.m. ‘Damu ni nzito kuliko maji.’ n) Kuonyesha umuhimu wa kuthamini vitu vyako k.m. ‘Usiache mbachao kwa msala upitao.’ o) Kukashifu ubinafsi k.m. ‘Mwamba ngoma huvutia kwake.’ p) Kukashifu kiburi k.m. ‘Maskini akipata matako hulia mbwata.’"
  },
  {
    "instruction": "Taja Mbinu za Lugha/Fani/Tamathali za Usemi katika Fasihi katika Kiswahili.",
    "input": "",
    "output": "Tamathali za usemi ni maneno au vifungu vya maneno vinavyotumiwa kutia fasihi urembo ili kufanya ujumbe ueleweke vyema zaidi. Aina zake ni: 1) Tashbihi: Ulinganishi kwa kutumia viunganishi kama, mithili, mfano na sawa. 2) Sitiari/Istiara: Ulinganishi usio wa moja kwa moja. 3) Tashhisi/Uhaishaji: Kukipa kitu sifa ya uhai. 4) Taashira/Ishara: Kitu kuwakilisha kingine. 5) Chuku/Udamisi: Kutia chumvi au kufanya kitu kionekane kikubwa sana au kidogo sana. 6) Takriri: Urudiaji wa neno au mafungu ya maneno. 7) Tanakuzi: Maneno yaliyo kinyume. 8) Tabaini: Msisitizo kwa njia ya kinyume kwa kutumia kikanushio si. 9) Ritifaa: Kusemesha asiyekuwapo kama yupo. 10) Taharuki: Kuacha msomaji akiwa na hamu ya kutaka kujua kipi kitakachojiri halafu. 11) Majazi: Majina yanayooana na sifa za wahusika, vitu au mahali. 12) Mbinu Rejeshi: Kukumbusha mambo yaliyopita. 13) Methali: Semi fupi ambazo hueleza kwa muhtasari au mafumbo ukweli fulani wa kimaisha. 14) Nahau: Fungu la maneno lenye maana tofauti na maana ya kawaida ya maneno hayo. 15) Misemo: Semi zinazobeba ukweli wa kujumla. 16) Mdokezo: Mambo kuachwa bila kumalizwa. 17) Balagha: Maswali yasiyohitaji majibu. 18) Taswira: Ujenzi wa picha akilini. 19) Kinaya: Mhusika kutumia maneno au matendo yaliyo kinyume cha inavyotarajiwa. 20) Koja: Kuorodhesha maneno na vitenzi kwa kutumia koma. 21) Kejeli: Kudharau au kubeza. 22) Jazanda: Kufananisha vitu kwa mafumbo k.m. katika biblia. 23) Nidaha/Siyahi: Maneno ya kuonyesha hisia za moyoni. 24) Tanakali/Onomatopeya: Miigo ya sauti zinazotokea baada ya kitendo. 25) Uzungumzi Nafsia: Kujisemesha mwenyewe. 26) Dayalojia: Mazungumzo ya wahusika. 27) Utohozi/Uswahilishaji: Kutumia maneno ya lugha nyingine. 28) Kuchanganya Ndimi: Kutumia lugha ngeni. 29) Tafsida/Usafidi: Kutumia lugha ya adabu au kupunguza ukali wa maneno. 30) Mkengeuko: Kwenda kinyume na matakwa ya jamii k.v. usenge, ndoa ya watu wasio wa rika moja, mapenzi nje ya ndoa. 31) Ulinganuzi: Kuweka pamoja mambo yanayopingana ili kulinganisha. 32) Kweli Kinzani: Hoja mbili zinazopingana/kutowezekana."
  },
  {
    "instruction": "Onyesha Matumizi ya Lugha Katika Methali katika Kiswahili.",
    "input": "",
    "output": "Methali hutumia mbinu za lugha zifuatazo: Sitiari: a) Mgeni ni kuku mweupe. b) Ahadi ni deni. c) Upweke ni uvundo. d) Ujana ni moshi. e) Mapenzi ni kikohozi. f) Kukopa arusi kulipa matanga. Tashbihi: a) Kawaida ni kama sheria. b) Riziki kama ajali ijapo huitambui. c) Usilolijua ni kama usiku wa giza. d) Ufalme kama mvua hupiga na kupita. Tashhisi: a) Siri ya mtungi muulize kata. b) Paka akiondoka panya hutawala. c) Jembe halimtupi mkulima. d) Ukupigao ndio ukufunzao. e) Adhabu ya kaburi aijuaye maiti. Takriri: a) Haba na haba hujaza kibaba. b) Chovya chovya humaliza buyu la asali. c) Hauchi hauchi unakucha. d) Hayawi hayawi huwa. e) Mtoto wa nyoka ni nyoka. f) Bandu bandu huisha gogo. Balagha: a) Pilipili usiyoila yakuwashiani? b) Angurumapo samba mcheza ni nani? c) Wameshindwa wenye pembe seuze wewe kipara? d) Simba mla watu akiliwa huwani? e) Mzigo uko kichwani, kwapa lakutokeani jasho? f) Mavi usiyoyala wayawingiani kuku? g) Mla ni mla leo mla jana kalani? Taswira: a) Mpanda farasi wawili hupasuka msamba. b) Mti mkuu ukigwa wana wa ndege huyumba. c) Mtupa jongoo hutupa na ung’ong’o wake. d) Angeenda juu kipungu hafikii mbingu. Chuku: a) Mzigo wa mwenzio ni kanda la sufi. b) Maji ya kifuu bahari ya chungu. c) Usipoziba ufa utajenga ukuta. Tanakali za Sauti: a) Chururu si ndondondo! b) Ndo! Ndo! Hujaza ndoo. c) Kiliacho pa kijutie. Kinaya: a) Bara Hindi ndiko kwenye nguo na waendao uchi wapo. b) Kwenye miti hakuna wajenzi. c) Asante ya punda ni mateke. d) Kigumba kwa nguruwe kwa binadamu ki uchungu. e) Kikiharibika cha fundi kikiongoka cha bwana Sudi. Kejeli/Dhihaka/Stihizai: a) Umekuwa mung’unye waharibikia ukubwani. b) Hawi Musa kwa kubeba fimbo. c) Ucha Mungu si kilemba cheupe. d) Kichwa cha kuku hakistahili kilemba. e) Kichwa cha nyoka hakibandikwi mtungi. Jazanda: a) Joka la mdimu hulinda watundao—Mtu mwovu huwanyima wengine vitu asivyovihitaji. b) Kupanda mchongoma kushuka ndio ngoma—Ni rahisi kujitia katika matata kuliko kujitoa. Taashira: a) Kimya kingi kina mshindo mkubwa. b) Kuku mgeni hakosi kamba mguuni. Kweli Kinzani: a) Wagombanao ndio wapatanao. b) Ukupigao ndio ukufunzao. c) Kuinamako ndiko kuinukako. d) Mwenye kelele hana neno. e) Kimya kingi kina mshindo mkubwa. Tanakuzi: a) Tamaa mbele mauti nyuma. b) Mpanda ngazi hushuka. c) Usione kwenda mbele kurudi nyuma si kazi."
  },
  {
    "instruction": "Eleza kuhusu Kuainisha Methali Kutokana na Matumizi ya Lugha katika Kiswahili.",
    "input": "",
    "output": "Kuainisha methali kutokana na matumizi ya lugha ni kusema mbinu za lugha ambazo imetumia, kama vile sitiari, tashbihi, tashhisi, takriri, balagha, taswira, chuku, tanakali za sauti, kinaya, kejeli, jazanda, taashira, kweli kinzani, na tanakuzi."
  },
  {
    "instruction": "Fafanua Misemo katika Kiswahili.",
    "input": "",
    "output": "Misemo ni semi zinazobeba ukweli wa kijumla. Mifano: a) Binadamu ni udongo. b) Mwili haujengwi kwa mbao. c) Umaskini si kilema. d) Lila na fira havitangamani. e) Ndio kwanza mkoko ualike maua → mambo kuzidi kushika kasi. f) Mgomba haupandwi changaraweni ukamea → jambo halifanywi mahali pasipofaa likapendeza. Sifa: a) Hutumia lugha ya muhtasari. b) Hutoa ukweli kwa jumla. c) Hazina muundo maalum."
  },
  {
    "instruction": "Toa maana ya umuhimu wa Misemo katika Kiswahili.",
    "input": "",
    "output": "Umuhimu wa misemo ni: a) Kusisitiza ujumbe. b) Kuongeza utamu katika lugha. c) Kusisitiza jambo fulani. d) Kufunza maadili au kuhimiza. e) Kuchochea hisi fulani."
  },
  {
    "instruction": "Andika kuhusu Nahau katika Kiswahili.",
    "input": "",
    "output": "Nahau ni fungu la maneno lenye maana tofauti na maana ya kawaida ya maneno hayo. Mifano: a) Kuasi ukapera → kuoa. b) Kupiga vijembe → sema kwa mafumbo. c) Ndege mbaya → bahati mbaya. d) Kidudu mtu → mfitini. e) Paka mafuta kwa mgongo wa chupa → danganya au hadaa mtu. f) Visha kilemba cha ukoka → mpa mtu sifa za uongo ili umpumbaze. g) Kubali shingo upande. h) Kuyavulia maji ngu → kumaliza jambo fulani ulilolianzia. i) Arusi ya ndovu kumla mwanawe → kubwa. Sifa: a) Hutumia lugha ya kimkato. b) Maneno huwa na maana tofauti na ya kawaida. c) Kuna maana zaidi ya moja k.v. kuja jamvi → kumaliza shughuli au kuondoka. d) Huundwa kwa neno moja, mawili au zaidi. e) Huibua taswira. f) Zina muundo maalum/huundwa kwa aina mbalimbali za maneno. Muundo: i) T+T → ‘kufa kupona’, ‘kufumba na kufumbua’. ii) T+N → ‘kupiga domo’, ‘kata kamba’. iii) T+E → ‘kujikaza kisabuni’, ‘kufa kiofisa’. iv) N+N → ‘donda dugu’, ‘domo kaya’. v) N+V → ‘nyota njema’, ‘dege mbaya’. vi) N+T → ‘damu kumkauka’, ‘akili kumruka’."
  },
  {
    "instruction": "Taja faida za Nahau katika Kiswahili.",
    "input": "",
    "output": "Umuhimu wa nahau ni: a) Kukuza na kuendeleza msamiati wa maneno. b) Kupunguza ukali wa maneno (tafsida). c) Kuongeza utamu/ladha katika lugha. d) Kuhifadhi siri kwani sio wote wanajua maana. e) Kujaribu uwezo wa msikilizaji kufichua maana iliyofichika."
  },
  {
    "instruction": "Onyesha Misimu/Simu katika Kiswahili.",
    "input": "",
    "output": "Misimu ni semi ambazo huzuka katika mazingira na kipindi fulani. Aina: 1) Inayotumika na kutoweka. 2) Inayokita kimatumizi kuingizwa katika Kiswahili sanifu k.m. ‘toa chai’, ‘chokora’. Asili: a) Ufupishaji maneno → komp. b) Utohozi → Fathee, hepi. c) Sitiari/jazanda → nyani-mlinda lango, fisi-mlafi. d) Tanakali → mtutu-bunduki, ndala-malapulapu. e) Uundaji maneno mapya → hanya. f) Kupa maneno maana mpya → chuma-gari, toboa-faulu. g) Kugeuza maneno → risto-stori. h) Kuboronga lugha → ashu-ashara/kumi. Mifano: a) Jisikia sukari → kuringa. b) Kaa ngumu → kutotishika/kuvumilia. c) Chongoa mtu → mfanyia mzaha. d) Kula njaro → kupuuza kazi. e) Piga nduthe → kimbia/toroka. f) Piga ngeta → kukaba koo. g) Leta diambo → zozana/lalamika. h) Ingia baridi → kuogopa. i) Pewa msomo → gombezwa. j) Kusota → kuishiwa na pesa. k) Ingia mitini → toweka/toroka. l) Kung’ara → kuvaa vizuri. m) Marehemu George → nguo za mitumba. n) Vaa chupa → vaa suruari nyembamba. o) Kujisikia poa → kuwa na furaha. p) Kula hepi → kuburudika. q) Lala kibahasha → tulia tuli baada ya kushindwa. Sifa: a) Ni kauli fupi. b) Hutumiwa na kundi dogo la watu. c) Huzuka katika mazingira na kipindi maalum. d) Ni lugha ya kimafumbo. e) Hutumiwa na kundi dogo la watu katika jamii. f) Huzuka na kutoweka baada ya muda. g) Hudumu na kukubaliwa kama lugha sanifu k.v. ‘matatu’, ‘bodaboda’, ‘chai’, ‘chokora’, ‘daladala’. h) Huwa na maana nyingi k.m. ‘mahewa’ → muziki, uongo, ulevi wa dawa za kulevya. i) Maneno yana maana tofauti na ya kawaida. j) Si lugha sanifu na haipaswi kutumiwa rasmi. k) Hupendeza miongoni mwa watumizi. l) Hutoweka baada ya muda. m) Hubadilika k.m. ‘mbuyu’ na ‘buda’ → baba."
  },
  {
    "instruction": "Toa mifano ya umuhimu wa Misimu/Simu katika Kiswahili.",
    "input": "",
    "output": "Umuhimu wa misimu ni: a) Kuficha siri ya wanaoitumia. b) Kupanua lugha kimsamiati. c) Kurahisisha mawasiliano kwa kuondoa uchovu wa urasmi. d) Kuonyesha ubingwa wa lugha. e) Kutenga wasio wana kikundi. f) Kutafsidi/kupunguza ukali wa maneno k.m. ‘Amepata bol-mimba’. g) Kupamba lugha na kuifanya ivutie. h) Kufanya wanakikundi wajihisi pamoja. i) Kujitambulisha na watu wa kikundi fulani."
  },
  {
    "instruction": "Tambua Shirikina katika Kiswahili.",
    "input": "",
    "output": "Shirikina ni semi ambazo huonyesha imani fulani ya kundi la watu. Mifano: a) Ukijikuna kiganja cha mikono utapata pesa. b) Ukila chakula gizani utakula na shetani. c) Kuzaliwa ukiwa na vidole sita ni kuwa na bahati. d) Bundi akilia karibu na nyumba mtu mmoja wa nyumba ile atafariki."
  },
  {
    "instruction": "Chambua umuhimu wa Shirikina katika Kiswahili.",
    "input": "",
    "output": "Umuhimu wa shirikina ni: a) Kukataza maovu. b) Kuhifadhi utamaduni. c) Kuchangia umoja wa kitaifa kwa aina moja ya itikadi kupatikana katika jamii nyingi. d) Kutujulisha kuhusu itikadi za watu."
  },
  {
    "instruction": "Tafsiri maana ya Tanakali za Sauti (Onomatopeya) katika Kiswahili.",
    "input": "",
    "output": "Tanakali za sauti (onomatopeya) ni maneno ambayo huiga sauti ya jambo, tendo au tukio fulani. Mifano: a) Boboka bobobo! → payuka ovyo ovyo. b) Bwakia bwaku → akia upesi upesi. c) Bwatika bwata → enda chini kwa mshindo. d) Bweka bwebwebwe! → lia kama mbwa. e) Chaga ngungundu → shikilia jambo. f) Ng’o! → kutoambulia chochote. g) Legalega lege → kosa kuwa imara. h) Chakua nyakunyaku → tafuna kwa kutoa sauti ya kuudhi. i) Bingirika bingiribingiri! → pinduka. j) Birua biru! → angusha na kupindua. k) Shindilia ndi! Mianguko: a) Pu/kacha → tawi. b) Pu, pu, pu → mfululizo. c) Pukupuku! → mvua. d) Pwa! → kwa matope. e) Pwata! → kitu kinene. f) Tang’! → sarafu pagumu. g) Tapwi → matopeni. h) Tifu → mchangani. i) Tubwi/chubwi → majini. Sifa: a) Ni kauli fupi. b) Ni miigo ya sauti zinazotokea baada ya tendo fulani. c) Hazina muundo maalum. d) Hujumuishwa katika fani nyingine. e) Hutumia takriri."
  },
  {
    "instruction": "Linganisheni faida za Tanakali za Sauti katika Kiswahili.",
    "input": "",
    "output": "Umuhimu wa tanakali za sauti ni: a) Kuwezesha kuunda taswira ya jinsi mambo yanavyotokea. b) Kuonyesha hisia fulani. c) Kuongeza uzito kwa maneno. d) Kuongeza utamu katika mazungumzo. e) Kusisitiza jambo. f) Kuipa lugha ladha na mvuto. g) Kujenga tabia ya kusikiliza kwa makini ili kutambua mlio. h) Kukuza ustadi wa kuiga na kuigiza. i) Ni mbinu mojawapo ya mawasiliano."
  },
  {
    "instruction": "Toa maelezo ya kina kuhusu Takriri za Maana katika Kiswahili.",
    "input": "",
    "output": "Takriri za maana ni mafungu ya maneno yanayosisitiza na kueleza maana zaidi ya kitendo. Mifano: a) Haambiliki hasemezeki. b) Siku nenda siku rudi. c) Tilia huku ukitolea kule. d) Hasikii la mwadhini wala la mteka maji msikitini."
  },
  {
    "instruction": "Eleza faida / umuhimu wa Takriri za Maana katika Kiswahili.",
    "input": "",
    "output": "Umuhimu wa takriri za maana ni: a) Kutia ladha katika lugha na kuifanya iwe na mnato. b) Kusisitiza jambo. c) Kuonyesha ukwasi wa lugha ya mnenaji."
  },
  {
    "instruction": "Eleza kuhusu Tashbihi katika Kiswahili.",
    "input": "",
    "output": "Tashbihi ni misemo ya ulinganisho. Sifa: a) Ni fupi. b) Hutumia viungio kama, mithili ya, n.k. c) Hulinganisha. d) Huwa na ujumbe wa kina. e) Hutoa taswira ambayo husaidia kueleza hulka kikamilifu."
  },
  {
    "instruction": "Fafanua umuhimu wa Tashbihi katika Kiswahili.",
    "input": "",
    "output": "Umuhimu wa tashbihi ni: a) Kueleza sifa za kinazozungumziwa. b) Kuongeza lugha utamu. c) Kuonyesha umilisi wa lugha wa mtumizi."
  },
  {
    "instruction": "Toa maana ya Ushairi katika Kiswahili.",
    "input": "",
    "output": "Ushairi ni utanzu wa fasihi unaotumia lugha ya mkato inayoeleza maudhui yake kwa ufupi. Sifa: a) Hutumia lugha ya kimkato. b) Huwasilishwa mbele ya hadhira. c) Huwasilishwa na mtu mmoja au kundi la watu. d) Huwa na muundo maalum k.v. beti, vipande na vina. e) Hutegemea sauti iliyo kipengele muhimu. f) Huandamana na ishara za mikono, uso n.k. g) Una mpangilio maalum wa maneno. h) Una uteuzi maalum wa maneno. i) Uwasilishaji wake huandamana na vitendo/uigizaji. j) Hurithishwa kutoka kizazi kimoja hadi kingine kwa mdomo. k) Huandamana na shughuli maalum k.v. matanga, kazi, n.k. l) Huwa na mapigo ya kimziki au huweza kuimbika. m) Huweza kuambatana na ala za mziki. n) Hadhira hushiriki katika uwasilishaji wa ushairi simulizi."
  },
  {
    "instruction": "Andika kuhusu majukumu ya Ushairi katika Kiswahili.",
    "input": "",
    "output": "Majukumu ya ushairi ni: a) Kuburudisha watu katika sherehe au shughuli fulani ya kijamii. b) Kutakasa hisia au kutoa hisia zinazomsumbua mtu. c) Kufunza maadili au tabia zinazokubalika na jamii. d) Kufariji watu kutokana na maafa, kifo au kushindwa. e) Kukuza uzalendo kwa kuhimiza watu kuiga waliotendea jamii mambo makuu k.v. mashujaa. f) Kuhifadhi historia ya jamii k.m. maghani simulizi na tenzi. g) Kuhifadhi na kudumisha utamaduni wa jamii. h) Kuelimisha kuhusu suala fulani. i) Kukashifu/kukejeli sifa mbaya za wabaya. j) Kukuza umoja na ushirikiano katika jamii kwa kujumuisha watu pamoja. k) Kusifu na kutukuza mashujaa katika jamii (tenzi). l) Kukanya/kutahadharisha dhidi ya matendo maovu. m) Kukuza urembo au usanii wa lugha kwa kuwa una ufundi mkubwa wa matumizi ya lugha. n) Kuhamasisha jamii k.v. kisiasa. o) Kukuza ubunifu kwa mtunzi na mwasilishaji. p) Kukuza ubunifu kwa kutunga kwa kuzingatia beti, mizani, vina na uteuzi maalum wa maneno."
  },
  {
    "instruction": "Taja Vipera vya Ushairi katika Kiswahili.",
    "input": "",
    "output": "Vipera vya ushairi ni: a) Wimbo. b) Maghani. c) Mashairi mepesi (utungo unaokaririwa). d) Ngojera (kwa majibizano). e) Tendi au rara (husimuliwa kwa mapigo ya kishairi)."
  },
  {
    "instruction": "Onyesha Wimbo katika Kiswahili.",
    "input": "",
    "output": "Wimbo ni uungo wenye mahadhi ya kupanda na kushuka. Sifa: a) Huwasilishwa kwa njia ya mdomo. b) Hutolewa kwa mahadhi ya kupanda na kushuka kwa sauti. c) Hutumia lugha ya mkato. d) Hadhira yaweza kuwepo au isiwepo. e) Huwa na mwimbaji au waimbaji wanaoimba. f) Waimbaji wanaweza kujivika maleba. g) Huweza kuambatana na ala k.v. ngoma, zeze, kayamba n.k. h) Huwa na urudiaji wa mstari au kifungu. i) Aghalabu huimbwa na kupokezanwa baina ya kiongozi na waimbaji. j) Huimbwa tu au huambatana na kucheza. k) Huweza kuandamana na shughuli fulani k.v. arusi, kazi, matanga, n.k. l) Huwa na muundo maalum wa beti, mistari, vina, n.k."
  },
  {
    "instruction": "Toa mifano ya majukumu ya Wimbo katika Kiswahili.",
    "input": "",
    "output": "Majukumu ya wimbo ni: a) Kuburudisha k.m. tumbuizo. b) Nyenzo ya kiuchumi kwa baadhi ya watu. c) Kuliwaza k.m. mbolezi. d) Kuhimiza watu wakiwa kazini k.m. hodiya. e) Kuelimisha kuhusu suala fulani k.m. ukimwi, ufisadi, n.k. f) Kuhimiza uzalendo k.m. za siasa na taifa. g) Kumbembeleza mtoto aache kulia au alale k.m. bembelezi. h) Kukashifu/kukejeli mwenendo mbaya k.v. uchoyo, vivu, n.k. i) Kufunza maadili au tabia inayokubaliwa na jamii k.v. ukarimu, uaminifu, n.k."
  },
  {
    "instruction": "Tambua ubaya wa Nyimbo katika Kiswahili.",
    "input": "",
    "output": "Ubaya wa nyimbo ni: a) Kutumiwa kueneza hisia za kikabila. b) Kutia watu kasumba. c) Hutumiwa kueneza propaganda ili kushawishi watu. d) Kupotosha kimaadili k.v. kuhimiza zinaa. e) Mtu akizizoea humlevya."
  },
  {
    "instruction": "Chambua aina za Nyimbo katika Kiswahili.",
    "input": "",
    "output": "Aina za nyimbo ni: i) Bembelezi/bembea → Nyimbo zilizoimbwa kumbembeleza/kumwongoa mtoto aache kulia au alale. ii) Nyimbo za watoto/chekechea → Zilizoimbwa na watoto wakati wa kucheza/shughuli zao. iii) Nyimbo za sifa/sifo → Za kujisifu au kusifu mtu kwa mchango wake katika jamii. iv) Hodiya/yimbo za kazi → Zilizoimbwa wakati wa kazi."
  },
  {
    "instruction": "Tafsiri maana ya Kimai katika Kiswahili.",
    "input": "",
    "output": "Kimai ni nyimbo zinazoimbwa katika shughuli za majini k.v. uvuvi na ubaharia. Majukumu yake ni: a) Kuburudisha wavuvi na mabaharia. b) Kuwajasirisha ili kukabili adha za baharini. c) Kuwatoa upweke."
  },
  {
    "instruction": "Linganisheni majukumu ya Nyimbo za Mapenzi katika Kiswahili.",
    "input": "",
    "output": "Nyimbo za mapenzi ni nyimbo zilizoimbwa kutoa hisia za mapenzi. Sifa: a) Huwa na ujumbe wa kimapenzi. b) Maneno matamu yenye hisia nzito. c) Matumizi ya chuku k.m. sili wala silali. d) Huwa zina sifa au kashfa. Majukumu: e) Kuburudisha anayezisikiliza. f) Kuomba uchumba au mapenzi. g) Kusifu tabia au urembo/umbo la mpenzi. h) Kusifu wapenzi. i) Kukashifu mpenzi asiye na sifa nzuri. j) Kusuta waliodhani penzi lisingefaulu. k) Kupunguza uzito wa hisia k.v. huzuni au udhia baada ya kusalitiwa na mpenzi."
  },
  {
    "instruction": "Toa maelezo ya kina kuhusu Nyimbo za Arusi katika Kiswahili.",
    "input": "",
    "output": "Nyimbo za arusi ni nyimbo zinazoimbwa wakati wa kufunga ndoa. Sifa: a) Huimbwa kuonyesha hisia za wazazi, jamaa na marafiki. b) Hushauri maharusi na waliohudhuria kuhusu majukumu ya ndoa. c) Wakati mwingine husifia maharusi. Majukumu: a) Kutumbuiza maharusi na waliohudhuria. b) Kusifu maharusi. c) Kutoa pongezi kwa Bw. na Bi. arusi kwa kujihifadhi vyema. d) Kufunza majukumu ya ndoa. e) Kutoa mwongozo wa kupambana na vikwazo ndoani. f) Kusuta mahasidi waliodhani ndoa isingefaulu. g) Kukanya na kutahadharisha watu wanaoingilia ndoa za watu kuziharibu."
  },
  {
    "instruction": "Eleza faida / umuhimu wa Nyimbo za Dini katika Kiswahili.",
    "input": "",
    "output": "Majukumu ya nyimbo za dini ni: a) Kuabudu Mungu ama miungu. b) Kusifu mungu/miungu. c) Kutoa shukrani kwa mungu. d) Kuomba mema kutoka kwa Mungu au miungu. e) Kutoa mafunzo ya kidini."
  },
  {
    "instruction": "Eleza kuhusu Tumbuizo katika Kiswahili.",
    "input": "",
    "output": "Tumbuizo ni nyimbo za kujipa burudani, huimbwa wakati wa mapumziko. Majukumu: a) Kutumbuiza watu k.v. ngomani, arusini, n.k. b) Kuwapa vijana mwongozo/kuadilisha."
  },
  {
    "instruction": "Fafanua Nyiso/Nyimbo za Tohara katika Kiswahili.",
    "input": "",
    "output": "Nyiso au nyimbo za tohara ni nyimbo zinazohusiana na tohara. Mfano: Ewe kilizi, Ulozowea kujificha, Nyuma ya mama kujikinga, dhidi ya milio ya radi ilo juu mbinguni, Jua kesho ni siku ya siku, Siku ya kujua mbichi na mbivu, Kutofautisha jogoo na vipora, Ngariba taposhika, chake kijembe, Ndipo utakapojua bayani, Ukoo wetu si wa kunguru, Ikiwa hu tayari, Kisu kukidhihaki, Sithubutu kamwe, wanjani kuingia, sije kuniaibisha miye, amiyo na akraba nzima! Sifa: a) Huambatana na shughuli za jando (wavulana) na unyago (wasichana). b) Huimbwa faraghani katika mazingira ya tohara pekee. c) Huimbwa usiku wa kuamkia siku ya tohara. d) Zilitoa sifa kwa waliotahiriwa, wazazi na wasimamizi wao. e) Ziliimbwa kuwapa wavulana ujasiri wa kukabili kisu cha ngariba. f) Zilitoa mafunzo kuhusu majukumu mapya baada ya kutahiriwa. g) Hujumuisha watu maalum walioteuliwa kushiriki katika sherehe. h) Huhusisha watu wa jinsia na umri fulani. i) Maudhui yake hutegemea jinsia."
  },
  {
    "instruction": "Toa maana ya majukumu ya Nyiso/Nyimbo za Tohara katika Kiswahili.",
    "input": "",
    "output": "Majukumu ya nyiso/nyimbo za tohara ni: a) Kuonyesha vijana wamevuka kutoka utotoni hadi utu uzima. b) Kuwaandaa vijana kwa uchungu watakaouhisi kupitia kijembe. c) Kuhimiza ujasiri na ukejeli uoga. d) Kusifu wahusika kwa ujasiri wa kukabili kisu na kuingia katika utu uzima. e) Kuburudisha waliohudhuria shughuli ya jando au unyago. f) Kuelekeza vijana kwenye matarajio mapya ya jamii. g) Kufunza majukumu katika utu uzima. h) Kukuza umoja na ushirikiano katika jamii kwa kuwaleta wanajamii pamoja."
  },
  {
    "instruction": "Andika kuhusu Mbolezo/Mbolezi katika Kiswahili.",
    "input": "",
    "output": "Mbolezo au mbolezi ni nyimbo za kuomboleza. Mfano: Nalitazama jua likichwa, Matumaini yangu yakizama pamoja na miale miekundu, Nalidhani lilikuwa jinamizi tu, Kwamba ulikuwa kesha n’acha, Walikuwa wameisha n’ambia, Walimwengu, Ela nilikataa katakata walosema, Nikajitia kuamini waloamba yalikuwa, Uzushi, Hadi siku hii nilopokea waraka, Waraka ambao ulikuwajeneza ka kuzikia, Pendo letu la miongo miwili. Sifa: a) Huimbwa wakati wa maafa, kifo, makumbusho ya mtu au kushindwa katika jambo k.v. vita. b) Huimbwa kwa sauti ya chini. c) Hutofautiana kutoka jamii moja hadi nyingine. d) Huwa na mapigo ya polepole au taratibu. e) Huimbwa kwa toni ya huzuni/uchungu kuibua hisia za ndani za mwombolezaji. f) Aghalabu haziandamani na ala."
  },
  {
    "instruction": "Taja majukumu ya Mbolezo/Mbolezi katika Kiswahili.",
    "input": "",
    "output": "Majukumu ya mbolezo/mbolezi ni: a) Kuwafariji au kuwasaidia waliofiwa kukabiliana na uchungu wa kupoteza mpendwa wao. b) Kusifu aliyekufa kwa kutoa sifa zake chanya au michango yao. c) Kubembeleza roho za wafu(mizimu) ili kusitokee maafa mengine. d) Kuonyesha msimamo wa jamii kuhusu matokeo ya kifo k.v. husababishwa na pepo, maovu, njia ya kuingia mbinguni. e) Kutakaswa hisia za huzuni za aliyefiwa kumpunguzia uzito wa kumpotezea mpendwa wake. f) Kueleza kutoepukika kwa kifo. g) Kukejeli kifo."
  },
  {
    "instruction": "Eleza kuhusu Nyimbo za Taifa katika Kiswahili.",
    "input": "",
    "output": "Nyimbo za taifa ni nyimbo zinazoimbwa na watu wa taifa fulani. Majukumu yake ni: a) Kutambulisha taifa fulani. b) Kuonyesha utaifa. c) Kuonyesha uzalendo (mapenzi kwa nchi). d) Kuhimiza uzalendo. e) Kukashifu wasio wazalendo. f) Kusifu taifa fulani."
  },
  {
    "instruction": "Fafanua Nyimbo za Siasa katika Kiswahili.",
    "input": "",
    "output": "Nyimbo za siasa ni nyimbo zinazoimbwa katika shughuli za kisiasa. Mfano: Ewe mainga wa Ndumi, Siwe uloambia akina mama, Siku tulopiga foleni, Chakula cha msaada kupata, Turudishe vifaranga kwenye miji, Wageuke vijusi tena, Njaa isiwaangamize?, Siwe ulopita, Matusi ukitema, Chumvi na sukari kuturushia ja samadi?, Ukatununua vihela uloturushia, Ukatununua kura ukapata?, Sasa miaka mitano imetimia, Waja tulaghai tena, Huna lolote safari hii, Ubunge umekudondoka ukitazama, Wanyonge tumea/mua, Kwingine kujaribu. Majukumu yake ni: a) Kuburudisha watu katika shughuli za kisiasa. b) Kupinga dhuluma za viongozi. c) Kusifu viongozi na sera zao. d) Kukashifu/kukejeli wanasiasa wabaya. e) Kuonyesha matarajio ya watawaliwa kwa viongozi. f) Kusambaza elimu ya kisiasa. g) Kuwatia wananchi kasumba. h) Kueneza propaganda za kisiasa. i) Kuzindua au kuhamasisha jamii kisiasa. j) Kuliwaza wahasiriwa wa migogoro ya kisiasa. k) Kutia watu ari ya kufanya jambo fulani k.v. kupigania haki zao."
  },
  {
    "instruction": "Toa maana ya Nyimbo za Vita katika Kiswahili.",
    "input": "",
    "output": "Nyimbo za vita ni nyimbo zinazoimbwa na askari vitani au baada ya vita. Majukumu yake ni: a) Kuburudisha washiriki. b) Kufunza namna ya kukabiliana na adui. c) Kujasirisha washiriki. d) Kusifu askari vitani. e) Kukejeli uoga. f) Kusifu mashujaa wa zamani. g) Kukuza uzalendo kwa kuhimiza watu kuiga mashujaa."
  },
  {
    "instruction": "Andika kuhusu Kongozi katika Kiswahili.",
    "input": "",
    "output": "Kongozi ni nyimbo za kuaga mwaka katika jamii za Waswahili."
  },
  {
    "instruction": "Taja Jadiiya katika Kiswahili.",
    "input": "",
    "output": "Jadiiya ni nyimbo za jadi zinazopokezwa kutoka kizazi kimoja hadi kingine. Huhusu matukio ya kihistoria k.v. shujaa, mateso, njaa, n.k."
  },
  {
    "instruction": "Onyesha Nyimbo za Kuzaliwa kwa Mtoto katika Kiswahili.",
    "input": "",
    "output": "Nyimbo za kuzaliwa kwa mtoto ni nyimbo zinazoimbwa kuonyesha au kuadhimisha kuzaliwa kwa mtoto."
  },
  {
    "instruction": "Toa mifano ya Maghani katika Kiswahili.",
    "input": "",
    "output": "Maghani ni ushairi unaotolewa kwa kalima. Sifa zake ni: a) Husimulia matukio kwa kirefu hasa yanapotambwa. b) Hutolewa kwa kalima. c) Hutungwa papo hapo. d) Hutongolewa mbele ya hadhira. e) Hutungwa kwa ufundi mkubwa. f) Hutolewa na mtu mmoja au kundi la watu."
  },
  {
    "instruction": "Tambua Aina za Maghani katika Kiswahili.",
    "input": "",
    "output": "Maghani hugawanywa katika aina zifuatazo: a) Maghani ya Kawaida: Hugusia maswala ya kawaida kama mapenzi, siasa, harusi, kazi, maombolezo n.k. Husemwa/huganwa tu bila kusimuliwa. b) Maghani Simulizi: Husimulia hadithi kuhusu tukio la kihistoria. Huhusu mtu, tukio, kitu, mnyama, n.k. Sifa za Maghani Simulizi: a) Hutokea kama hadithi. b) Husimulia tukio la kihistoria. c) Ni ndefu. d) Waimbaji wake huitwa manju/yeli. e) Huandamana na ala kama zeze, marimba, n.k."
  },
  {
    "instruction": "Chambua Tofauti Kati ya Maghani ya Kawaida na Maghani Simulizi katika Kiswahili.",
    "input": "",
    "output": "Tofauti kati ya maghani ya kawaida na maghani simulizi ni kama ifuatavyo: Maghani ya Kawaida: Ni fupi. Haitumii ala. Huhusu maswala ya kawaida. Husemwa. Maghani Simulizi: Ni ndefu. Hutumia ala. Kihistoria. Huimbwa."
  },
  {
    "instruction": "Tafsiri maana ya Maghani ya Kawaida: Vivugo/Majigambo katika Kiswahili.",
    "input": "",
    "output": "Vivugo au majigambo ni utungo wa kujisifu au kujigamba. Sifa zake ni: a) Hutungwa baada ya ushindi wa harakati ngumu k.v. kesi, kumuua simba, kuoa msichana aliyependwa na wengi. b) Fanani ni mwanamme. c) Hutungwa papo hapo. d) Hutungwa na kughanwa na mhusika mwenyewe. e) Hutumia chuku k.m. kujisifu kupita kiasi. f) Anayejigamba hujipa jina la kiistiari k.m. mnyama. g) Mhusika huvaa maleba yanayooana na tukio analojisifia. h) Kuna kutaja jina na ukoo wa baba na mama. i) Anayejisifu huahidi kutenda maajabu zaidi."
  },
  {
    "instruction": "Linganisheni Maghani ya Kawaida: Pembezi/Pembejezi katika Kiswahili.",
    "input": "",
    "output": "Pembezi au pembejezi ni aina ya tondozi inayokusudiwa kusifu watu aina fulani katika jamii kutokana na matendo au mchango wao, k.v. watawala, walezi wazuri, mashujaa wa vita, waganga mashuhuri, au wapenzi waliopigania pendo lao. Mfano: Nani kama wewe mama? Nani anokufana ‘mwaitu’ Subira uliumbiwa Bidii nd’o jina lako la pili Moyo wenye heba Msimamo usoyumba Anoelekeza kwa imani Anoadhibu kwa mapenzi makuu Mzazi, mlezi na rafiki wa dhati Tangu siku za kusimama dede."
  },
  {
    "instruction": "Toa maelezo ya kina kuhusu Maghani ya Kawaida: Tondozi katika Kiswahili.",
    "input": "",
    "output": "Tondozi ni utungo wa kutukuza watu, wanyama, na vitu, k.v. watu mashuhuri, wapenzi, mifugo, miti mikubwa. Mfano: Kipungu kipungu Nani kama yeye? Hashindiki kwa nia Hashindiki kwa shabaha Hulenga binguni Hutia ghera kufikiwa peo Peo zisofikika kwa wanokata tama Kipungu, kipungu, hachi tufani za anga."
  },
  {
    "instruction": "Eleza faida / umuhimu wa Maghani Simulizi: Sifo katika Kiswahili.",
    "input": "",
    "output": "Sifo ni tungo za kusifu watu kutokana na matendo yao ya kishujaa. Sifa zake hukaribiana na za tenzi hasa ikiwa ni shujaa anayesifiwa."
  },
  {
    "instruction": "Eleza kuhusu Maghani Simulizi: Tendi/Tenzi katika Kiswahili.",
    "input": "",
    "output": "Tendi au tenzi ni ushairi mrefu unaoelezea maisha ya mashujaa tangu kuzaliwa hadi kufa kwao, k.v. Utenzi wa Fumo Liyongo, Sundiata, Shaka Zulu, Wang’ombe waihura. Mfano: Asiyemjua mjua aliongwe atamjua Namjuza kwa sifa zake alizokuwa nazo Alisimika ufalme uliosifiwa Akawa shujaa asiyetishwa. Sifa: a) Huwa masimulizi yanayotolewa kishairi. b) Hutoa wasifu wa shujaa. c) Huwa na matumizi ya chuku. d) Wahusika hupewa sifa zisizo kawaida (kiungu). e) Ni masimulizi mrefu. f) Matumizi ya sitiari k.v. kulinganisha wasifiwa na wanyama wakali. g) Huangazia matendo ya mashujaa. h) Husimulia matukio ya kihistoria. i) Huimbwa pamoja na ala kama zeze au marimba."
  },
  {
    "instruction": "Eleza maana na aina za malumbano ya utani.",
    "input": "",
    "output": "Malumbano ya utani ni mazungumzo ya kutaniana kati ya watu au makundi ya watu. Aina zake ni: i) Utani wa mawifi na mashemeji, ii) Utani wa marafiki, iii) Utani wa vijana, iv) Utani wa watoto, v) Utani wa marika/watu wa hirimu moja, vi) Utani wa mababu/mabibi na wajukuu, vii) Utani wa maumbu (ndugu na dada), viii) Utani wa mazishi, ix) Utani wa makabila/ki ukoo."
  },
  {
    "instruction": "Toa sifa za malumbano ya utani.",
    "input": "",
    "output": "Sifa za malumbano ya utani ni: hufanywa kati ya watu wawili au makundi, hujitokeza papo hapo bila kuudhi, hutumia maneno ya mizaha na lugha ya ucheshi, hufanywa na watu wenye uhusiano mzuri, huonyesha ushindani, hufanyika kwa wakati unaofaa, huhusisha kumbukumbu au utaniaji wa wengine, na hutegemea uhusiano wa kijamii au kimataifa."
  },
  {
    "instruction": "Eleza umuhimu wa malumbano ya utani.",
    "input": "",
    "output": "Umuhimu wa malumbano ya utani ni kuburudisha watu, kuimarisha urafiki, kustawisha ufundi wa lugha, kukosoa tabia hasi kwa kejeli, kuimarisha umoja na ushirikiano, kukuza mila na desturi, kukuza utangamano wa jamii, kuhimizia watu kujieleza kwa uwazi, na kuonyesha uhusiano mwema baina ya wanajamii."
  },
  {
    "instruction": "Toa changamoto zinazohusiana na malumbano ya utani.",
    "input": "",
    "output": "Changamoto za malumbano ya utani ni mabadiliko katika jamii yaliyopelekea baadhi ya wanajamii kupoteza nyenzo hii na kuingiliana kwa watu wa jamii mbalimbali."
  },
  {
    "instruction": "Fafanua maana ya soga na sifa zake.",
    "input": "",
    "output": "Soga ni mazungumzo ya kupitisha wakati yasiyozingatia mada maalum. Sifa zake ni: hutokea baina ya watu wa rika moja, humithilisha uhalisia, hutumia chuku na kejeli, wahusika ni wa kubuni, hutumia vichekesho kupunguza ukali wa ukweli, wahusika hupewa majina, huwa na mafunzo au maadili."
  },
  {
    "instruction": "Eleza umuhimu wa soga.",
    "input": "",
    "output": "Umuhimu wa soga ni kuburudisha kwa kuchekesha, kufunza maadili, kukejeli matendo yasiyofaa, kukuza ubunifu, kufunza kuhusu matendo na tabia za kibinadamu, kuwa msingi wa utani wa kijamii, na kuonya dhidi ya tabia zisizokubalika."
  },
  {
    "instruction": "Fafanua mawaidha na muundo wake.",
    "input": "",
    "output": "Mawaidha ni mazungumzo ya kutoa ushauri kuhusu jambo fulani. Muundo wake unajumuisha: utangulizi – kutoa kauli ya kuvutia au kueleza kiini cha mawaidha; mwili – kutoa wosia, maonyo, maelekezo kwa kutumia miondoko na tamathali za sauti; hitimisho – kuonyesha msimamo, kushirikisha hadhira, na kutoa changamoto."
  },
  {
    "instruction": "Toa sifa na umuhimu wa mawaidha.",
    "input": "",
    "output": "Sifa za mawaidha ni: huwasilishwa mbele ya watu, hugusia vipengele vya maisha ya binadamu, hutolewa na watu wenye umri mkubwa, hutumia lugha ya kubembeleza na kuathiri hisia, huibua maadili, na hutumia fani nyingine za fasihi. Umuhimu wake ni kuelekeza jamii kimaadili, kusaidia kukabiliana na changamoto, kuondolea ujinga, kuhifadhi mila na desturi, na kuelimisha kuhusu maisha na majukumu ya jamii."
  },
  {
    "instruction": "Fafanua ulumbi na sifa zake.",
    "input": "",
    "output": "Ulumbi ni uwezo na ustadi wa kuzungumza kwa uhodari mkubwa. Sifa zake ni: hufanywa mbele ya hadhira, huwalenga kushawishi, kuelimisha au kushauri, hutumia tamathali za usemi, lugha yenye mvuto na ufasaha, unenaji huambatana na ishara za mwili, urudiaji kusisitiza ujumbe, na mtiririko mzuri wa mawazo. Sifa za mlumbi ni: asiwe mwoga, asiwe na haya, awe mchanganfu na mcheshi, awe na ufahamu mpana, aweze kudramatisha ishara na mwili, awe na ujuzi wa lugha, aweze kushirikisha hadhira, na kubadilisha toni na kiimbo."
  },
  {
    "instruction": "Eleza umuhimu wa ulumbi.",
    "input": "",
    "output": "Umuhimu wa ulumbi ni kukuza uwezo wa kujieleza hadharani, kigezo cha kuteulia viongozi wa baadaye, kuelimisha jamii kwa njia isiyochosha, kudumisha umoja na ushirikiano, kuhamasisha jamii juu ya jambo fulani, kushawishi walengwa, kukuza uwezo wa kushawishi na kupatanisha, na kuburudisha wasikilizaji."
  },
  {
    "instruction": "Fafanua maapizo na sifa zake.",
    "input": "",
    "output": "Maapizo ni maombi maalum ya kumtaka Mungu, miungu au mizimu kumwadhibu mhusika hasidi, mkinzani au muovu. Sifa zake ni: yalitolewa kwa waliokwenda kinyume na matarajio ya jamii, yalifanywa mahali maalum, hutolewa kwa ulaji kiapo, yalisemwa na mwathiriwa au watu walioteuliwa, huaminiwa kuleta maafa, watoaji walikuwa walumbi, na hutumia lugha kali kutia woga."
  },
  {
    "instruction": "Eleza umuhimu wa maapizo.",
    "input": "",
    "output": "Umuhimu wa maapizo ni kuonya na kutahadharisha wanajamii dhidi ya maovu, kutambulisha jamii kwa aina za kuapiza, kukuza umoja, na kuadilisha wanajamii kwa kujifunza kutenda mema."
  },
  {
    "instruction": "Fafanua maigizo na sifa zake.",
    "input": "",
    "output": "Maigizo ni utanzu wa fasihi simulizi unaoambatana na vitendo. Sifa zake ni kuwa na watendaji, huwasilishwa mbele ya hadhira mahali maalum, hutumia mazungumzo na matendo, waigizaji hujivika maleba, matayarisho ya kabla ya maigizo, huambatana na ngoma na uimbaji, lugha yenye ufundi, huja na taswira zinazoweza kutambulika, na huhusiana na sherehe za kitamaduni."
  },
  {
    "instruction": "Eleza aina na sifa za maagizo.",
    "input": "",
    "output": "Aina za maigizo ni: i) Maigizo ya Kawaida – maonyesho ya jadi yakiwa yameondolewa kwenye mazingira halisi, ii) Vichekesho – michezo ya kuigiza kuzua kicheko. Sifa za mwigizaji bora ni: jasiri, ubunifu, ujuzi wa ishara za uso na mwili, ufasaha wa lugha, kubadilisha toni na kiimbo, kushirikisha hadhira, ufaraguzi, na uelewa wa utamaduni wa hadhira."
  },
  {
    "instruction": "Toa umuhimu wa maigizo.",
    "input": "",
    "output": "Umuhimu wa maigizo ni kuburudisha hadhira, kuelimisha kwa kuonyesha jambo la kijinga, kutoa riziki, kuteka hadhi ya hadithi, kukejeli kitendo kisichofaa, kukashifu matendo hasi, kuadilisha/funzo la tabia njema, kuimarisha uwezo wa kuzungumza hadharani, na kukuza uwezo wa kukumbuka."
  },
  {
    "instruction": "Fafanua ngonjera na sifa zake.",
    "input": "",
    "output": "Ngonjera ni utungo wa ushairi unaoambatana na uigizaji/utendaji. Sifa zake ni: kuwepo kwa uigizaji, kuwa na wahusika wawili au zaidi, huendelezwa kwa njia ya wimbo, mhusika mmoja huuliza jambo mwingine hujibu, wahusika hupingana mwanzoni na kufikia uafikiano mwishoni."
  },
  {
    "instruction": "Fafanua michezo ya watoto/chekechea na sifa zake.",
    "input": "",
    "output": "Michezo ya watoto ni michezo inayoigizwa na watoto katika shughuli zao. Aina zake ni: mchezo wa baba na mama, kuruka kamba, kujificha na kutafutana, kukimbiza kibaramwezi, na michezo mingine ya kucheza. Sifa zake ni: wahusika ni watoto, huhusisha shughuli za kiuchumi na kitamaduni, huandamana na nyimbo, huja na miondoko mingi, huchezwa popote, huwa na kanuni, na hukoma watoto wakichoka au wakikiuka kanuni."
  },
  {
    "instruction": "Toa umuhimu wa michezo ya watoto.",
    "input": "",
    "output": "Umuhimu wa michezo ya watoto ni kufunza watoto majukumu yao ya utu uzima, kuwajulisha sanaa ya uigizaji, kukuza ubunifu, kudumisha utamaduni wa jamii, kuburudisha watoto, kukuza stadi ya uigizaji, kukuza utangamano, kukashifu tabia hasi za watu wazima, na kuwapa watoto ukakamavu na kujiamini."
  },
  {
    "instruction": "Fafanua majigambo/vivugo na sifa zake.",
    "input": "",
    "output": "Majigambo au vivugo ni uigizaji ambapo wahusika hujigamba kwa matendo ya kishujaa. Sifa zake ni: huambatana na ngoma, hujitokeza kujigamba kisha kuendelea kucheza ngoma, hubeba zana za vita kuonyesha aliyofanya, huvaa maleba kuambatana na jambo analojisifia."
  },
  {
    "instruction": "Fafanua utambaji na sifa zake.",
    "input": "",
    "output": "Utambaji ni usimulizi wa hadithi unaoambatana na uigizaji. Sifa zake ni matumizi ya vizuizui kuimarisha uigizaji na kueleza hadithi."
  },
  {
    "instruction": "Fafanua mazingira na sifa zake.",
    "input": "",
    "output": "Mazingira ni uigizaji wa maumbile asilia yaliyozunguka jamii ya watu, mfano sauti za wanyama. Sifa zake ni kutumia viziuzui, matawi, na vipengele asilia kuiga hali ya asili."
  },
  {
    "instruction": "Fafanua sanaa ya maonyesho: ngoma na sifa zake.",
    "input": "",
    "output": "Ngoma ni uchezeshaji wa viungo vya mwili kuambatana na mdundo au miondoko maalum. Aina zake ni ngoma za wazee, arusi, kufukuza mapepo, kuaga mwaka, wanawake, tohara, wanaume, sherehe, vijana, unyago na jando. Sifa zake ni kuandamana na muziki, huchezewa mahali wazi na hadhira, wachezaji huvaa maleba maalum, huwa na wahusika watendaji na watazamaji, na hutofautiana kulingana na jamii."
  },
  {
    "instruction": "Eleza umuhimu wa ngoma.",
    "input": "",
    "output": "Umuhimu wa ngoma ni kuburudisha kwa ufundi wa kucheza, kitambulisho cha jamii, kuhifadhi na kuendeleza tamaduni, kukuza uzalendo, kuimarisha umoja na ushirikiano, na kuelimisha kwa mafunzo na maarifa."
  },
  {
    "instruction": "Fafanua matambiko na sifa zake.",
    "input": "",
    "output": "Matambiko ni utoaji wa kafara kwa Mungu, miungu, pepo, au mizimu ili kusaidia kutatua shida, kutoa shukrani, au kuomba radhi. Sifa zake ni: hutolewa na wazee walioteuliwa, hufanywa mahali maalum, huandamana na sala, huandamana na kafara k.v. kuchinja mbuzi, na huandamana na maombi."
  },
  {
    "instruction": "Fafanua maigizo ya uganga wa ramli na sifa zake.",
    "input": "",
    "output": "Maigizo ya uganga wa ramli ni uigizaji unaohusiana na uganga. Sifa zake ni: mganga hujitia kujua, vitendo vyake ni maigizo, kafara hutolewa mara nyingi, waganga huvaa maleba, kutumia fimbo maalum, lugha maalum kwa mizimu, mizimu humshauri mganga, mganga humchanja mgonjwa na kumpa dawa za miti. Umuhimu ni kuponya, kutoa matumaini, kupunguza mashetani, kuunganisha ulimwengu wa mizimu na halisi, na kuburudisha. Hasara ni wagonjwa huenda wasipone, dawa za uganga kumdhuru mtu, malipo ghali, mazingira ya uganga chafu, na uhalisia hudhihirika."
  },
  {
    "instruction": "Fafanua ngomezi na sifa zake.",
    "input": "",
    "output": "Ngomezi ni uwasilishaji wa ujumbe kwa kupiga ngoma au zana nyingine ya kimziki. Sifa zake ni kuwepo kwa ngoma/ala, mapigo ya ngoma kueleweka na jamii husika, kufuata toni au ridhimu maalum, uwepo wa hadhira, kueleweka kwa wanajamii husika pekee, makini ili kupata midundo. Aina za ngomezi ni taarifa, tahadhari, na uhusiano."
  },
  {
    "instruction": "Eleza umuhimu na udhaifu wa ngomezi.",
    "input": "",
    "output": "Umuhimu wa ngomezi ni njia ya mawasiliano kwa jamii zisizojua kusoma, kusaidia kupitisha jumbe za dharura, kuhifadhi utamaduni, na kitambulisho cha jamii. Udhaifu ni si kila mtu anaweza kufasiri ujumbe, mapigo hayasikiki mbali, mapigo yanaweza kuhitilafiana. Ngomezi za kisasa ni milio ya ambulensi, magari ya polisi, zimamoto, kengele za kubisha hodi, kengele shuleni, toni za rununu, ving’ora vya kuashiria moto. Changamoto za sasa ni mwingiliano wa jamii mbalimbali, viwanda na majumba marefu kusababisha kutosikika, njia nyingine za mawasiliano, uhaba wa zana, na ubinafsi wa maisha."
  },
  {
    "instruction": "Fafanua mivigha na sifa zake.",
    "input": "",
    "output": "Mivigha ni sherehe za kitamaduni zinazotokea katika kipindi fulani cha mwaka. Aina zake ni sherehe za tohara, ndoa, kutambika, kutawazwa kwa kiongozi, mazishi/matanga, kuwapa watoto majina, ulaji kiapo, posa, na ibada. Sifa zake ni kuandamana na vitendo au kanuni, maleba maalum kwa wahusika, hufanyika kwa lugha maalum au kimyakimya, wahusika watatu: watendaji, waashiri, na washuhudia, huhusisha vitendo maalum, huandamana na mawaidha, uigizaji unajitokeza, huhusisha maombi, na hufanyika mahali maalum."
  },
  {
    "instruction": "Eleza umuhimu na hasara ya mivigha.",
    "input": "",
    "output": "Umuhimu wa mivigha ni kuburudisha, kutoa mafunzo ya utu uzima, kuilwaza familia za wafiwa, kukuza utangamano, kuashiria mabadiliko ya maisha, kujenga uhusiano kati ya jamii na miungu/mizimu, kitambulisho cha jamii, na kudumisha mila. Hasara ni baadhi huhatarisha afya au maisha, hukiuka maadili, kusababisha kuenea kwa magonjwa, huzua tofauti za kijinsia, kuzua utabaka, ukiukaji wa haki za binadamu, hujaza hofu, husababisha uhasama, na gharama kubwa."
  },
  {
    "instruction": "Eleza kuhusu Tofauti Kati ya Maghani ya Kawaida na Maghani Simulizi katika Kiswahili.",
    "input": "",
    "output": "Tofauti kati ya maghani ya kawaida na maghani simulizi ni kama ifuatavyo: Maghani ya Kawaida: Ni fupi. Haitumii ala. Huhusu maswala ya kawaida. Husemwa. Maghani Simulizi: Ni ndefu. Hutumia ala. Kihistoria. Huimbwa."
  },
  {
    "instruction": "Fafanua Maghani ya Kawaida: Vivugo/Majigambo katika Kiswahili.",
    "input": "",
    "output": "Vivugo au majigambo ni utungo wa kujisifu au kujigamba. Sifa: a) Hutungwa baada ya ushindi wa harakati ngumu k.v. kesi, kumuua simba, kuoa msichana aliyependwa na wengi. b) Fanani ni mwanamme. c) Hutungwa papo hapo. d) Hutungwa na kughanwa na mhusika mwenyewe. e) Hutumia chuku k.m. kujisifu kupita kiasi. f) Anayejigamba hujipa jina la kiistiari k.m. mnyama. g) Mhusika huvaa maleba yanayooana na tukio analojisifia. h) Kuna kutaja jina na ukoo wa baba na mama. i) Anayejisifu huahidi kutenda maajabu zaidi."
  },
  {
    "instruction": "Toa maana ya Maghani ya Kawaida: Pembezi/Pembejezi katika Kiswahili.",
    "input": "",
    "output": "Pembezi au pembejezi ni aina ya tondozi inayokusudiwa kusifu watu aina fulani katika jamii kutokana na matendo au mchango wao, k.v. watawala, walezi wazuri, mashujaa wa vita, waganga mashuhuri, au wapenzi waliopigania pendo lao. Mfano: Nani kama wewe mama? Nani anokufana ‘mwaitu’ Subira uliumbiwa Bidii nd’o jina lako la pili Moyo wenye heba Msimamo usoyumba Anoelekeza kwa imani Anoadhibu kwa mapenzi makuu Mzazi, mlezi na rafiki wa dhati Tangu siku za kusimama dede."
  },
  {
    "instruction": "Andika kuhusu Maghani ya Kawaida: Tondozi katika Kiswahili.",
    "input": "",
    "output": "Tondozi ni utungo wa kutukuza watu, wanyama, na vitu, k.v. watu mashuhuri, wapenzi, mifugo, miti mikubwa. Mfano: Kipungu kipungu Nani kama yeye? Hashindiki kwa nia Hashindiki kwa shabaha Hulenga binguni Hutia ghera kufikiwa peo Peo zisofikika kwa wanokata tama Kipungu, kipungu, hachi tufani za anga."
  },
  {
    "instruction": "Taja Maghani Simulizi: Sifo katika Kiswahili.",
    "input": "",
    "output": "Sifo ni tungo za kusifu watu kutokana na matendo yao ya kishujaa. Sifa zake hukaribiana na za tenzi hasa ikiwa ni shujaa anayesifiwa."
  },
  {
    "instruction": "Onyesha Maghani Simulizi: Tendi/Tenzi katika Kiswahili.",
    "input": "",
    "output": "Tendi au tenzi ni ushairi mrefu unaoelezea maisha ya mashujaa tangu kuzaliwa hadi kufa kwao, k.v. Utenzi wa Fumo Liyongo, Sundiata, Shaka Zulu, Wang’ombe waihura. Mfano: Asiyemjua mjua aliongwe atamjua Namjuza kwa sifa zake alizokuwa nazo Alisimika ufalme uliosifiwa Akawa shujaa asiyetishwa. Sifa: a) Huwa masimulizi yanayotolewa kishairi. b) Hutoa wasifu wa shujaa. c) Huwa na matumizi ya chuku. d) Wahusika hupewa sifa zisizo kawaida (kiungu). e) Ni masimulizi mrefu. f) Matumizi ya sitiari k.v. kulinganisha wasifiwa na wanyama wakali. g) Huangazia matendo ya mashujaa. h) Husimulia matukio ya kihistoria. i) Huimbwa pamoja na ala ya kimziki. j) Hutungwa papo kwa papo na kuhifadhiwa katika ubongo. k) Hujumuisha mbolezi zinazoonyesha anguko la shujaa. Lengo: a) Kuburudisha wanajamii. b) Kusifu mashujaa wa jamii. c) Kukuza uzalendo kwa kuhimiza wengine kuwaiga mashujaa. d) Kukuza ubunifu kwa kutunga papo hapo. e) Kuimarisha uwezo wa kukumbuka kwa kutungwa na kuhifadhiwa akilini. f) Kuburudisha waliohudhuria sherehe ambapo yanatolewa. g) Kuhifadhi na kuendeleza tamaduni za jamii. h) Kukuza ufasaha wa lugha kwa fanani. i) Kufunza maadili."
  },
  {
    "instruction": "Toa mifano ya Maghani Simulizi: Rara katika Kiswahili.",
    "input": "",
    "output": "Rara ni hadithi fupi na nyepesi za kishairi zenye visa vya kusisimua. Mfano: Alichukua mkoba wake Akanipa kisogo Kana kwamba hakunijua Kana kwamba hakusema, “Hadi mauko”. Hakujali penzi letu Hakujali wana Ambao ndiye alowapa uhai Alijua nilimpenda Ila hata hilo alijipa kujipurukusha Akayoyomea Akamezwa na ulimwengu. Sifa: a) Huhusu mambo ya kubuni au ya kweli k.v. sherehe ya uhuru, kesi ya mauaji. b) Huhusu maswala ibuka na ya kawaida. c) Hadithi huwasilishwa katika beti. d) Huimbwa. e) Huandamana na ala za mziki. f) Hutolewa kwa toni ya kitanzia. g) Huwa na visa vya kusisimua. h) Huwa na ucheshi wenye kinaya. i) Maswala hayatolewi kwa uwazi bali hufumbwa na kudokezwa. j) Huwa na uigizaji/utendaji. k) Mambo yanayosimuliwa hupigwa chuku."
  },
  {
    "instruction": "Tambua Maghani Simulizi: Rara Nafsi katika Kiswahili.",
    "input": "",
    "output": "Rara nafsi ni ushairi unaotungwa na mtu kuelezea hisia, matatizo, na fikra zake mwenyewe. Mfano: Muda umefika wa pingu kutiwa Kutiwa silisili, kwani si utashi wangu Ukoo waniuza, mithili ya kondoo sokoni Mwambieni shangazi kwaheri nampigia Hata angataka kuniopoa hawezi Kwani mahari imetolewa Mifugo kikwi nduguye amepokea Kwaheri mama, kwaheri dada. Sifa: a) Hugusia maswala yanayoathiri hisia za mtu binafsi kama vile mapenzi, usaliti, talaka, kifo. b) Huwasilishwa kwa njia ya uimbaji unaoandamana na ala ya mziki. c) Mzungumzaji huzungumza moja kwa moja na hadhira au aliyeandikiwa rara hii—mkewe, mpenziwe, mwanawe, Mungu, miungu. d) Hutolewa katika miktadha k.v. mazishi kusifu aliyekufa, harusi na Bi. Arusi kama ameshinikizwa kuolewa."
  },
  {
    "instruction": "Chambua Ngonjera katika Kiswahili.",
    "input": "",
    "output": "Ngonjera ni mashairi ya kujibizana/kulumbana yenye muundo wa kimazungumzo. Sifa: a) Huwa na wahusika wawili au zaidi. b) Mhusika mmoja huuliza jambo na mwingine hujibu. c) Huendelezwa kwa njia ya wimbo. d) Wahusika kupingana mwanzoni. e) Wahusika huafikiana kufikiwa mwisho. Umuhimu: a) Majibizano hukuza ubunifu kwa kila mmoja kuonyesha umaarufu. b) Kukuza ujasiri wa kuzungumza hadharani. c) Kuimarisha stadi ya kuongea. d) Kuburudisha hadhira."
  },
  {
    "instruction": "Tafsiri maana ya Mashairi Mepesi katika Kiswahili.",
    "input": "",
    "output": "Mashairi mepesi ni mashairi ya kawaida ambayo hupatikana katika ushairi simulizi. Sifa: a) Hujumuisha mashairi mafupi ya kihisia, kimapenzi, kusifu na kukosoa watu."
  },
  {
    "instruction": "Eleza kuhusu Vigezo vya Uchanganuzi wa Tungo za Ushairi Simulizi katika Kiswahili.",
    "input": "",
    "output": "Vigezo vya uchanganuzi wa tungo za ushairi simulizi ni: a) Kuainisha utungo kimaudhui/aina. b) Kuthibitisha ni aina fulani ya utungo wa kishairi/sifa. c) Kutaja sifa zinazojitokeza za ushairi simulizi/utungo fulani wa ushairi simulizi. d) Muktadha ambamo unaweza kutolewa. e) Kuandika mbinu za kifasihi zilizotumiwa katika utungo huo. f) Kufafanua sifa za jamii zinazojitokeza katika utungo. g) Kuandika majukumu ya aina hiyo ya utungo wa ushairi katika jamii. h) Anayeimba/nafsi imbi ni nani? i) Kuandika maadili yanayojitokeza katika utungo. j) Kueleza toni ya utungo huo."
  },
  {
    "instruction": "Toa maelezo ya kina kuhusu Mazungumzo katika Kiswahili.",
    "input": "",
    "output": "Mazungumzo ni maongezi ya mdomo yenye usanii. Sifa: a) Huwa maongezi yenye usanii mkubwa. b) Hutolewa mbele ya hadhira. c) Hutolewa kwa njia isiyokera. d) Huambatana na sherehe fulani k.m. taabili katika matanga. e) Hutegemea sauti na vitendo. f) Huhusisha matumizi ya ishara k.v. za uso, mikono na miondoko. g) Huhitaji ustadi wa kuzungumza ili kuteka hadhira. h) Hutolewa na watu wenye umilisi mkubwa wa lugha."
  },
  {
    "instruction": "Eleza faida / umuhimu wa Vipera vya Mazungumzo katika Kiswahili.",
    "input": "",
    "output": "Vipera vya mazungumzo ni pamoja na hotuba. Hotuba ni maelezo yanayotolewa mbele ya watu kuhusu mada fulani. Umuhimu wa hotuba ni: a) Kuelimisha kwa kupa maarifa ya kukabiliana na maisha k.v. jandoni na arusini. b) Kuadilisha au kutoa nasaha hadharani. c) Huimarisha ukakamavu wa kuzungumza kadiri watu wanavyotoa hotuba hadharani. d) Kukuza ufasaha na umilisi wa lugha. e) Kupalilia kipawa cha uongozi. f) Kuelimisha kwa kupatia watu maarifa ya kukabiliana na changamoto za maisha. Aina za hotuba ni: a) Risala: Hotuba inayowasilishwa mbele ya watu kueleza jambo fulani k.m. ya wafanyakazi kwa waajiri wao. b) Mhadhara: Hotuba inayotolewa kwa hadhira fulani kufafanua somo au mada fulani. c) Kumbukizi: Hotuba zinazohusu tukio fulani la kihistoria kuhusu mtu au kitu. d) Mahubiri: Hotuba zinazohusu masuala ya kidini. e) Taabili: Hotuba kuhusu aliyeaga dunia zinazohusu sifa zake nzuri."
  },
  {
    "instruction": "Eleza kuhusu Vitate katika Kiswahili.",
    "input": "",
    "output": "Vitate ni maneno yanayokaribiana kimatamshi japo maana ni tofauti."
  },
  {
    "instruction": "Fafanua Vitate katika Kiswahili.",
    "input": "",
    "output": "Vitate ni maneno yanayokaribiana kimatamshi japo maana ni tofauti."
  },
  {
    "instruction": "Toa maana ya Vitate.",
    "input": "",
    "output": "Vitate ni maneno yanayokaribiana kimatamshi japo maana ni tofauti."
  },
  {
    "instruction": "Ni nini maana ya Vitate?",
    "input": "",
    "output": "Vitate ni maneno yanayokaribiana kimatamshi japo maana ni tofauti."
  },
  {
    "instruction": "Andika maelezo mafupi kuhusu Vitate.",
    "input": "",
    "output": "Vitate ni maneno yanayokaribiana kimatamshi japo maana ni tofauti."
  },
  {
    "instruction": "Je, unaweza kueleza Vitate?",
    "input": "",
    "output": "Vitate ni maneno yanayokaribiana kimatamshi japo maana ni tofauti."
  },
  {
    "instruction": "Taja na eleza Vitate.",
    "input": "",
    "output": "Vitate ni maneno yanayokaribiana kimatamshi japo maana ni tofauti."
  },
  {
    "instruction": "Toa ufafanuzi wa Vitate.",
    "input": "",
    "output": "Vitate ni maneno yanayokaribiana kimatamshi japo maana ni tofauti."
  },
  {
    "instruction": "Zungumzia Vitate katika Kiswahili.",
    "input": "",
    "output": "Vitate ni maneno yanayokaribiana kimatamshi japo maana ni tofauti."
  },
  {
    "instruction": "Toa maelezo ya Vitate.",
    "input": "",
    "output": "Vitate ni maneno yanayokaribiana kimatamshi japo maana ni tofauti."
  },
  {
    "instruction": "Eleza kuhusu Sauti katika Kiswahili.",
    "input": "",
    "output": "Sauti ndicho kipengele cha chini kabisa katika lugha. Hutumiwa kuunda silabi za maneno. Kwa mfano:\nbaba → b + a + b + a  \noa → o + a  \nmjomba → m + j + o + m + b + a"
  },
  {
    "instruction": "Fafanua Sauti katika Kiswahili.",
    "input": "",
    "output": "Sauti ndicho kipengele cha chini kabisa katika lugha. Hutumiwa kuunda silabi za maneno. Kwa mfano:\nbaba → b + a + b + a  \noa → o + a  \nmjomba → m + j + o + m + b + a"
  },
  {
    "instruction": "Toa maana ya Sauti.",
    "input": "",
    "output": "Sauti ndicho kipengele cha chini kabisa katika lugha. Hutumiwa kuunda silabi za maneno. Kwa mfano:\nbaba → b + a + b + a  \noa → o + a  \nmjomba → m + j + o + m + b + a"
  },
  {
    "instruction": "Ni nini maana ya Sauti?",
    "input": "",
    "output": "Sauti ndicho kipengele cha chini kabisa katika lugha. Hutumiwa kuunda silabi za maneno. Kwa mfano:\nbaba → b + a + b + a  \noa → o + a  \nmjomba → m + j + o + m + b + a"
  },
  {
    "instruction": "Andika maelezo mafupi kuhusu Sauti.",
    "input": "",
    "output": "Sauti ndicho kipengele cha chini kabisa katika lugha. Hutumiwa kuunda silabi za maneno. Kwa mfano:\nbaba → b + a + b + a  \noa → o + a  \nmjomba → m + j + o + m + b + a"
  },
  {
    "instruction": "Je, unaweza kueleza Sauti?",
    "input": "",
    "output": "Sauti ndicho kipengele cha chini kabisa katika lugha. Hutumiwa kuunda silabi za maneno. Kwa mfano:\nbaba → b + a + b + a  \noa → o + a  \nmjomba → m + j + o + m + b + a"
  },
  {
    "instruction": "Taja na eleza Sauti.",
    "input": "",
    "output": "Sauti ndicho kipengele cha chini kabisa katika lugha. Hutumiwa kuunda silabi za maneno. Kwa mfano:\nbaba → b + a + b + a  \noa → o + a  \nmjomba → m + j + o + m + b + a"
  },
  {
    "instruction": "Toa ufafanuzi wa Sauti.",
    "input": "",
    "output": "Sauti ndicho kipengele cha chini kabisa katika lugha. Hutumiwa kuunda silabi za maneno. Kwa mfano:\nbaba → b + a + b + a  \noa → o + a  \nmjomba → m + j + o + m + b + a"
  },
  {
    "instruction": "Zungumzia Sauti katika Kiswahili.",
    "input": "",
    "output": "Sauti ndicho kipengele cha chini kabisa katika lugha. Hutumiwa kuunda silabi za maneno. Kwa mfano:\nbaba → b + a + b + a  \noa → o + a  \nmjomba → m + j + o + m + b + a"
  },
  {
    "instruction": "Toa maelezo ya Sauti.",
    "input": "",
    "output": "Sauti ndicho kipengele cha chini kabisa katika lugha. Hutumiwa kuunda silabi za maneno. Kwa mfano:\nbaba → b + a + b + a  \noa → o + a  \nmjomba → m + j + o + m + b + a"
  },
  {
    "instruction": "Eleza kuhusu Silabi katika Kiswahili.",
    "input": "",
    "output": "Silabi ni tamko moja katika neno. Kwa mfano:\nbaba → ba + ba  \noa → o + a  \nmjomba → m + jo + mba  \nndwele → ndwe + le\nKama inavyodhihirika katika mifano hii, silabi inaweza kujengwa na:\nKonsonanti + irabu → b + a  \nIrabu peke yake → o au a  \nKonsonanti peke yake → m  \nKonsonanti mbili + irabu → mb + a  \nKonsonanti tatu + irabu → ndw + e"
  },
  {
    "instruction": "Fafanua Silabi katika Kiswahili.",
    "input": "",
    "output": "Silabi ni tamko moja katika neno. Kwa mfano:\nbaba → ba + ba  \noa → o + a  \nmjomba → m + jo + mba  \nndwele → ndwe + le\nKama inavyodhihirika katika mifano hii, silabi inaweza kujengwa na:\nKonsonanti + irabu → b + a  \nIrabu peke yake → o au a  \nKonsonanti peke yake → m  \nKonsonanti mbili + irabu → mb + a  \nKonsonanti tatu + irabu → ndw + e"
  },
  {
    "instruction": "Toa maana ya Silabi.",
    "input": "",
    "output": "Silabi ni tamko moja katika neno. Kwa mfano:\nbaba → ba + ba  \noa → o + a  \nmjomba → m + jo + mba  \nndwele → ndwe + le\nKama inavyodhihirika katika mifano hii, silabi inaweza kujengwa na:\nKonsonanti + irabu → b + a  \nIrabu peke yake → o au a  \nKonsonanti peke yake → m  \nKonsonanti mbili + irabu → mb + a  \nKonsonanti tatu + irabu → ndw + e"
  },
  {
    "instruction": "Ni nini maana ya Silabi?",
    "input": "",
    "output": "Silabi ni tamko moja katika neno. Kwa mfano:\nbaba → ba + ba  \noa → o + a  \nmjomba → m + jo + mba  \nndwele → ndwe + le\nKama inavyodhihirika katika mifano hii, silabi inaweza kujengwa na:\nKonsonanti + irabu → b + a  \nIrabu peke yake → o au a  \nKonsonanti peke yake → m  \nKonsonanti mbili + irabu → mb + a  \nKonsonanti tatu + irabu → ndw + e"
  },
  {
    "instruction": "Andika maelezo mafupi kuhusu Silabi.",
    "input": "",
    "output": "Silabi ni tamko moja katika neno. Kwa mfano:\nbaba → ba + ba  \noa → o + a  \nmjomba → m + jo + mba  \nndwele → ndwe + le\nKama inavyodhihirika katika mifano hii, silabi inaweza kujengwa na:\nKonsonanti + irabu → b + a  \nIrabu peke yake → o au a  \nKonsonanti peke yake → m  \nKonsonanti mbili + irabu → mb + a  \nKonsonanti tatu + irabu → ndw + e"
  },
  {
    "instruction": "Je, unaweza kueleza Silabi?",
    "input": "",
    "output": "Silabi ni tamko moja katika neno. Kwa mfano:\nbaba → ba + ba  \noa → o + a  \nmjomba → m + jo + mba  \nndwele → ndwe + le\nKama inavyodhihirika katika mifano hii, silabi inaweza kujengwa na:\nKonsonanti + irabu → b + a  \nIrabu peke yake → o au a  \nKonsonanti peke yake → m  \nKonsonanti mbili + irabu → mb + a  \nKonsonanti tatu + irabu → ndw + e"
  },
  {
    "instruction": "Taja na eleza Silabi.",
    "input": "",
    "output": "Silabi ni tamko moja katika neno. Kwa mfano:\nbaba → ba + ba  \noa → o + a  \nmjomba → m + jo + mba  \nndwele → ndwe + le\nKama inavyodhihirika katika mifano hii, silabi inaweza kujengwa na:\nKonsonanti + irabu → b + a  \nIrabu peke yake → o au a  \nKonsonanti peke yake → m  \nKonsonanti mbili + irabu → mb + a  \nKonsonanti tatu + irabu → ndw + e"
  },
  {
    "instruction": "Toa ufafanuzi wa Silabi.",
    "input": "",
    "output": "Silabi ni tamko moja katika neno. Kwa mfano:\nbaba → ba + ba  \noa → o + a  \nmjomba → m + jo + mba  \nndwele → ndwe + le\nKama inavyodhihirika katika mifano hii, silabi inaweza kujengwa na:\nKonsonanti + irabu → b + a  \nIrabu peke yake → o au a  \nKonsonanti peke yake → m  \nKonsonanti mbili + irabu → mb + a  \nKonsonanti tatu + irabu → ndw + e"
  },
  {
    "instruction": "Zungumzia Silabi katika Kiswahili.",
    "input": "",
    "output": "Silabi ni tamko moja katika neno. Kwa mfano:\nbaba → ba + ba  \noa → o + a  \nmjomba → m + jo + mba  \nndwele → ndwe + le\nKama inavyodhihirika katika mifano hii, silabi inaweza kujengwa na:\nKonsonanti + irabu → b + a  \nIrabu peke yake → o au a  \nKonsonanti peke yake → m  \nKonsonanti mbili + irabu → mb + a  \nKonsonanti tatu + irabu → ndw + e"
  },
  {
    "instruction": "Toa maelezo ya Silabi.",
    "input": "",
    "output": "Silabi ni tamko moja katika neno. Kwa mfano:\nbaba → ba + ba  \noa → o + a  \nmjomba → m + jo + mba  \nndwele → ndwe + le\nKama inavyodhihirika katika mifano hii, silabi inaweza kujengwa na:\nKonsonanti + irabu → b + a  \nIrabu peke yake → o au a  \nKonsonanti peke yake → m  \nKonsonanti mbili + irabu → mb + a  \nKonsonanti tatu + irabu → ndw + e"
  },
  {
    "instruction": "Eleza kuhusu Ngeli katika Kiswahili.",
    "input": "",
    "output": "Ngeli ya KI-V hujumuisha nomino za vitu visivyo na uhai ambazo huchukua kiambishi \"ki\" cha upatanisho wa kisarufi katika umoja, na \"vi\" katika wingi. Kwa mfano:\nCheti kilikabidhiwa aliyefuzu  \nVyeti vilikabidhiwa waliofuzu  \nKijia kile kinaelekea mtoni  \nVijia vile vinaelekea mitoni  \nKitambulisho kilichopatikana barabarani ni cha Wafula  \nVitambulisho vilivyopatikana barabarani ni vya akina Wafula."
  },
  {
    "instruction": "Fafanua Ngeli katika Kiswahili.",
    "input": "",
    "output": "Ngeli ya KI-V hujumuisha nomino za vitu visivyo na uhai ambazo huchukua kiambishi \"ki\" cha upatanisho wa kisarufi katika umoja, na \"vi\" katika wingi. Kwa mfano:\nCheti kilikabidhiwa aliyefuzu  \nVyeti vilikabidhiwa waliofuzu  \nKijia kile kinaelekea mtoni  \nVijia vile vinaelekea mitoni  \nKitambulisho kilichopatikana barabarani ni cha Wafula  \nVitambulisho vilivyopatikana barabarani ni vya akina Wafula."
  },
  {
    "instruction": "Toa maana ya Ngeli.",
    "input": "",
    "output": "Ngeli ya KI-V hujumuisha nomino za vitu visivyo na uhai ambazo huchukua kiambishi \"ki\" cha upatanisho wa kisarufi katika umoja, na \"vi\" katika wingi. Kwa mfano:\nCheti kilikabidhiwa aliyefuzu  \nVyeti vilikabidhiwa waliofuzu  \nKijia kile kinaelekea mtoni  \nVijia vile vinaelekea mitoni  \nKitambulisho kilichopatikana barabarani ni cha Wafula  \nVitambulisho vilivyopatikana barabarani ni vya akina Wafula."
  },
  {
    "instruction": "Ni nini maana ya Ngeli?",
    "input": "",
    "output": "Ngeli ya KI-V hujumuisha nomino za vitu visivyo na uhai ambazo huchukua kiambishi \"ki\" cha upatanisho wa kisarufi katika umoja, na \"vi\" katika wingi. Kwa mfano:\nCheti kilikabidhiwa aliyefuzu  \nVyeti vilikabidhiwa waliofuzu  \nKijia kile kinaelekea mtoni  \nVijia vile vinaelekea mitoni  \nKitambulisho kilichopatikana barabarani ni cha Wafula  \nVitambulisho vilivyopatikana barabarani ni vya akina Wafula."
  },
  {
    "instruction": "Andika maelezo mafupi kuhusu Ngeli.",
    "input": "",
    "output": "Ngeli ya KI-V hujumuisha nomino za vitu visivyo na uhai ambazo huchukua kiambishi \"ki\" cha upatanisho wa kisarufi katika umoja, na \"vi\" katika wingi. Kwa mfano:\nCheti kilikabidhiwa aliyefuzu  \nVyeti vilikabidhiwa waliofuzu  \nKijia kile kinaelekea mtoni  \nVijia vile vinaelekea mitoni  \nKitambulisho kilichopatikana barabarani ni cha Wafula  \nVitambulisho vilivyopatikana barabarani ni vya akina Wafula."
  },
  {
    "instruction": "Je, unaweza kueleza Ngeli?",
    "input": "",
    "output": "Ngeli ya KI-V hujumuisha nomino za vitu visivyo na uhai ambazo huchukua kiambishi \"ki\" cha upatanisho wa kisarufi katika umoja, na \"vi\" katika wingi. Kwa mfano:\nCheti kilikabidhiwa aliyefuzu  \nVyeti vilikabidhiwa waliofuzu  \nKijia kile kinaelekea mtoni  \nVijia vile vinaelekea mitoni  \nKitambulisho kilichopatikana barabarani ni cha Wafula  \nVitambulisho vilivyopatikana barabarani ni vya akina Wafula."
  },
  {
    "instruction": "Taja na eleza Ngeli.",
    "input": "",
    "output": "Ngeli ya KI-V hujumuisha nomino za vitu visivyo na uhai ambazo huchukua kiambishi \"ki\" cha upatanisho wa kisarufi katika umoja, na \"vi\" katika wingi. Kwa mfano:\nCheti kilikabidhiwa aliyefuzu  \nVyeti vilikabidhiwa waliofuzu  \nKijia kile kinaelekea mtoni  \nVijia vile vinaelekea mitoni  \nKitambulisho kilichopatikana barabarani ni cha Wafula  \nVitambulisho vilivyopatikana barabarani ni vya akina Wafula."
  },
  {
    "instruction": "Toa ufafanuzi wa Ngeli.",
    "input": "",
    "output": "Ngeli ya KI-V hujumuisha nomino za vitu visivyo na uhai ambazo huchukua kiambishi \"ki\" cha upatanisho wa kisarufi katika umoja, na \"vi\" katika wingi. Kwa mfano:\nCheti kilikabidhiwa aliyefuzu  \nVyeti vilikabidhiwa waliofuzu  \nKijia kile kinaelekea mtoni  \nVijia vile vinaelekea mitoni  \nKitambulisho kilichopatikana barabarani ni cha Wafula  \nVitambulisho vilivyopatikana barabarani ni vya akina Wafula."
  },
  {
    "instruction": "Zungumzia Ngeli katika Kiswahili.",
    "input": "",
    "output": "Ngeli ya KI-V hujumuisha nomino za vitu visivyo na uhai ambazo huchukua kiambishi \"ki\" cha upatanisho wa kisarufi katika umoja, na \"vi\" katika wingi. Kwa mfano:\nCheti kilikabidhiwa aliyefuzu  \nVyeti vilikabidhiwa waliofuzu  \nKijia kile kinaelekea mtoni  \nVijia vile vinaelekea mitoni  \nKitambulisho kilichopatikana barabarani ni cha Wafula  \nVitambulisho vilivyopatikana barabarani ni vya akina Wafula."
  },
  {
    "instruction": "Toa maelezo ya Ngeli.",
    "input": "",
    "output": "Ngeli ya KI-V hujumuisha nomino za vitu visivyo na uhai ambazo huchukua kiambishi \"ki\" cha upatanisho wa kisarufi katika umoja, na \"vi\" katika wingi. Kwa mfano:\nCheti kilikabidhiwa aliyefuzu  \nVyeti vilikabidhiwa waliofuzu  \nKijia kile kinaelekea mtoni  \nVijia vile vinaelekea mitoni  \nKitambulisho kilichopatikana barabarani ni cha Wafula  \nVitambulisho vilivyopatikana barabarani ni vya akina Wafula."
  },
  {
    "instruction": "Eleza kuhusu Ngeli ya U-U katika Kiswahili.",
    "input": "",
    "output": "Ngeli ya U-U hujumuisha nomino zinazorejelea vitu visivyoweza kuhesabika kama vile wema, ujinga, uji, udongo. Kwa kuwa vitu hivi haviwezi kuhesabika, kiambishi cha upatanisho wa kisarufi huwa U. Mfano:\nUnga wa mchicha nafaka unatumika kupikia vyakula vingi kama ugali, chapati, uji, mchuzi.\n\nMchanga shambani umezombwa na mafuriko \nUzembe darasani utakufanya uporomoke."
  },
  {
    "instruction": "Fafanua Ngeli ya U-U katika Kiswahili.",
    "input": "",
    "output": "Ngeli ya U-U hujumuisha nomino zinazorejelea vitu visivyoweza kuhesabika kama vile wema, ujinga, uji, udongo. Kwa kuwa vitu hivi haviwezi kuhesabika, kiambishi cha upatanisho wa kisarufi huwa U. Mfano:\nUnga wa mchicha nafaka unatumika kupikia vyakula vingi kama ugali, chapati, uji, mchuzi.\n\nMchanga shambani umezombwa na mafuriko \nUzembe darasani utakufanya uporomoke."
  },
  {
    "instruction": "Toa maana ya Ngeli ya U-U.",
    "input": "",
    "output": "Ngeli ya U-U hujumuisha nomino zinazorejelea vitu visivyoweza kuhesabika kama vile wema, ujinga, uji, udongo. Kwa kuwa vitu hivi haviwezi kuhesabika, kiambishi cha upatanisho wa kisarufi huwa U. Mfano:\nUnga wa mchicha nafaka unatumika kupikia vyakula vingi kama ugali, chapati, uji, mchuzi.\n\nMchanga shambani umezombwa na mafuriko \nUzembe darasani utakufanya uporomoke."
  },
  {
    "instruction": "Ni nini maana ya Ngeli ya U-U?",
    "input": "",
    "output": "Ngeli ya U-U hujumuisha nomino zinazorejelea vitu visivyoweza kuhesabika kama vile wema, ujinga, uji, udongo. Kwa kuwa vitu hivi haviwezi kuhesabika, kiambishi cha upatanisho wa kisarufi huwa U. Mfano:\nUnga wa mchicha nafaka unatumika kupikia vyakula vingi kama ugali, chapati, uji, mchuzi.\n\nMchanga shambani umezombwa na mafuriko \nUzembe darasani utakufanya uporomoke."
  },
  {
    "instruction": "Andika maelezo mafupi kuhusu Ngeli ya U-U.",
    "input": "",
    "output": "Ngeli ya U-U hujumuisha nomino zinazorejelea vitu visivyoweza kuhesabika kama vile wema, ujinga, uji, udongo. Kwa kuwa vitu hivi haviwezi kuhesabika, kiambishi cha upatanisho wa kisarufi huwa U. Mfano:\nUnga wa mchicha nafaka unatumika kupikia vyakula vingi kama ugali, chapati, uji, mchuzi.\n\nMchanga shambani umezombwa na mafuriko \nUzembe darasani utakufanya uporomoke."
  },
  {
    "instruction": "Je, unaweza kueleza Ngeli ya U-U?",
    "input": "",
    "output": "Ngeli ya U-U hujumuisha nomino zinazorejelea vitu visivyoweza kuhesabika kama vile wema, ujinga, uji, udongo. Kwa kuwa vitu hivi haviwezi kuhesabika, kiambishi cha upatanisho wa kisarufi huwa U. Mfano:\nUnga wa mchicha nafaka unatumika kupikia vyakula vingi kama ugali, chapati, uji, mchuzi.\n\nMchanga shambani umezombwa na mafuriko \nUzembe darasani utakufanya uporomoke."
  },
  {
    "instruction": "Taja na eleza Ngeli ya U-U.",
    "input": "",
    "output": "Ngeli ya U-U hujumuisha nomino zinazorejelea vitu visivyoweza kuhesabika kama vile wema, ujinga, uji, udongo. Kwa kuwa vitu hivi haviwezi kuhesabika, kiambishi cha upatanisho wa kisarufi huwa U. Mfano:\nUnga wa mchicha nafaka unatumika kupikia vyakula vingi kama ugali, chapati, uji, mchuzi.\n\nMchanga shambani umezombwa na mafuriko \nUzembe darasani utakufanya uporomoke."
  },
  {
    "instruction": "Toa ufafanuzi wa Ngeli ya U-U.",
    "input": "",
    "output": "Ngeli ya U-U hujumuisha nomino zinazorejelea vitu visivyoweza kuhesabika kama vile wema, ujinga, uji, udongo. Kwa kuwa vitu hivi haviwezi kuhesabika, kiambishi cha upatanisho wa kisarufi huwa U. Mfano:\nUnga wa mchicha nafaka unatumika kupikia vyakula vingi kama ugali, chapati, uji, mchuzi.\n\nMchanga shambani umezombwa na mafuriko \nUzembe darasani utakufanya uporomoke."
  },
  {
    "instruction": "Zungumzia Ngeli ya U-U katika Kiswahili.",
    "input": "",
    "output": "Ngeli ya U-U hujumuisha nomino zinazorejelea vitu visivyoweza kuhesabika kama vile wema, ujinga, uji, udongo. Kwa kuwa vitu hivi haviwezi kuhesabika, kiambishi cha upatanisho wa kisarufi huwa U. Mfano:\nUnga wa mchicha nafaka unatumika kupikia vyakula vingi kama ugali, chapati, uji, mchuzi.\n\nMchanga shambani umezombwa na mafuriko \nUzembe darasani utakufanya uporomoke."
  },
  {
    "instruction": "Toa maelezo ya Ngeli ya U-U.",
    "input": "",
    "output": "Ngeli ya U-U hujumuisha nomino zinazorejelea vitu visivyoweza kuhesabika kama vile wema, ujinga, uji, udongo. Kwa kuwa vitu hivi haviwezi kuhesabika, kiambishi cha upatanisho wa kisarufi huwa U. Mfano:\nUnga wa mchicha nafaka unatumika kupikia vyakula vingi kama ugali, chapati, uji, mchuzi.\n\nMchanga shambani umezombwa na mafuriko \nUzembe darasani utakufanya uporomoke."
  },
  {
    "instruction": "Eleza kuhusu Kauli ya Kutendea katika Kiswahili.",
    "input": "",
    "output": "Hali hii huonyesha kupokea tendo. Kwa mfano:  \n- Nguo zimeanikwa  \n- Mti umepandwa  \n- Nyama imechomwa  \n- Mto umevukwa  \n- Shamba litalimwa  \nVitenzi katika kauli hii huisha na –wa, –lewa, au –liwa."
  },
  {
    "instruction": "Fafanua Kauli ya Kutendea katika Kiswahili.",
    "input": "",
    "output": "Hali hii huonyesha kupokea tendo. Kwa mfano:  \n- Nguo zimeanikwa  \n- Mti umepandwa  \n- Nyama imechomwa  \n- Mto umevukwa  \n- Shamba litalimwa  \nVitenzi katika kauli hii huisha na –wa, –lewa, au –liwa."
  },
  {
    "instruction": "Toa maana ya Kauli ya Kutendea.",
    "input": "",
    "output": "Hali hii huonyesha kupokea tendo. Kwa mfano:  \n- Nguo zimeanikwa  \n- Mti umepandwa  \n- Nyama imechomwa  \n- Mto umevukwa  \n- Shamba litalimwa  \nVitenzi katika kauli hii huisha na –wa, –lewa, au –liwa."
  },
  {
    "instruction": "Ni nini maana ya Kauli ya Kutendea?",
    "input": "",
    "output": "Hali hii huonyesha kupokea tendo. Kwa mfano:  \n- Nguo zimeanikwa  \n- Mti umepandwa  \n- Nyama imechomwa  \n- Mto umevukwa  \n- Shamba litalimwa  \nVitenzi katika kauli hii huisha na –wa, –lewa, au –liwa."
  },
  {
    "instruction": "Andika maelezo mafupi kuhusu Kauli ya Kutendea.",
    "input": "",
    "output": "Hali hii huonyesha kupokea tendo. Kwa mfano:  \n- Nguo zimeanikwa  \n- Mti umepandwa  \n- Nyama imechomwa  \n- Mto umevukwa  \n- Shamba litalimwa  \nVitenzi katika kauli hii huisha na –wa, –lewa, au –liwa."
  },
  {
    "instruction": "Je, unaweza kueleza Kauli ya Kutendea?",
    "input": "",
    "output": "Hali hii huonyesha kupokea tendo. Kwa mfano:  \n- Nguo zimeanikwa  \n- Mti umepandwa  \n- Nyama imechomwa  \n- Mto umevukwa  \n- Shamba litalimwa  \nVitenzi katika kauli hii huisha na –wa, –lewa, au –liwa."
  },
  {
    "instruction": "Taja na eleza Kauli ya Kutendea.",
    "input": "",
    "output": "Hali hii huonyesha kupokea tendo. Kwa mfano:  \n- Nguo zimeanikwa  \n- Mti umepandwa  \n- Nyama imechomwa  \n- Mto umevukwa  \n- Shamba litalimwa  \nVitenzi katika kauli hii huisha na –wa, –lewa, au –liwa."
  },
  {
    "instruction": "Toa ufafanuzi wa Kauli ya Kutendea.",
    "input": "",
    "output": "Hali hii huonyesha kupokea tendo. Kwa mfano:  \n- Nguo zimeanikwa  \n- Mti umepandwa  \n- Nyama imechomwa  \n- Mto umevukwa  \n- Shamba litalimwa  \nVitenzi katika kauli hii huisha na –wa, –lewa, au –liwa."
  },
  {
    "instruction": "Zungumzia Kauli ya Kutendea katika Kiswahili.",
    "input": "",
    "output": "Hali hii huonyesha kupokea tendo. Kwa mfano:  \n- Nguo zimeanikwa  \n- Mti umepandwa  \n- Nyama imechomwa  \n- Mto umevukwa  \n- Shamba litalimwa  \nVitenzi katika kauli hii huisha na –wa, –lewa, au –liwa."
  },
  {
    "instruction": "Toa maelezo ya Kauli ya Kutendea.",
    "input": "",
    "output": "Hali hii huonyesha kupokea tendo. Kwa mfano:  \n- Nguo zimeanikwa  \n- Mti umepandwa  \n- Nyama imechomwa  \n- Mto umevukwa  \n- Shamba litalimwa  \nVitenzi katika kauli hii huisha na –wa, –lewa, au –liwa."
  },
  {
    "instruction": "Eleza kuhusu Kauli ya Kutendesha katika Kiswahili.",
    "input": "",
    "output": "Katika hali hii, mtu au kitu fulani husababisha mtu au kitu kingine kutenda jambo fulani.  \nPia hutumiwa kuonyesha hali ya kulazimisha. Kwa mfano:  \n- Kuendesha  \n- Kurusha  \n- Kupikisha  \n- Kuzamisha  \nVitenzi katika kauli ya kutendesha huisha na –ish, –esh, –z, –na, au –lish."
  },
  {
    "instruction": "Fafanua Kauli ya Kutendesha katika Kiswahili.",
    "input": "",
    "output": "Katika hali hii, mtu au kitu fulani husababisha mtu au kitu kingine kutenda jambo fulani.  \nPia hutumiwa kuonyesha hali ya kulazimisha. Kwa mfano:  \n- Kuendesha  \n- Kurusha  \n- Kupikisha  \n- Kuzamisha  \nVitenzi katika kauli ya kutendesha huisha na –ish, –esh, –z, –na, au –lish."
  },
  {
    "instruction": "Toa maana ya Kauli ya Kutendesha.",
    "input": "",
    "output": "Katika hali hii, mtu au kitu fulani husababisha mtu au kitu kingine kutenda jambo fulani.  \nPia hutumiwa kuonyesha hali ya kulazimisha. Kwa mfano:  \n- Kuendesha  \n- Kurusha  \n- Kupikisha  \n- Kuzamisha  \nVitenzi katika kauli ya kutendesha huisha na –ish, –esh, –z, –na, au –lish."
  },
  {
    "instruction": "Ni nini maana ya Kauli ya Kutendesha?",
    "input": "",
    "output": "Katika hali hii, mtu au kitu fulani husababisha mtu au kitu kingine kutenda jambo fulani.  \nPia hutumiwa kuonyesha hali ya kulazimisha. Kwa mfano:  \n- Kuendesha  \n- Kurusha  \n- Kupikisha  \n- Kuzamisha  \nVitenzi katika kauli ya kutendesha huisha na –ish, –esh, –z, –na, au –lish."
  },
  {
    "instruction": "Andika maelezo mafupi kuhusu Kauli ya Kutendesha.",
    "input": "",
    "output": "Katika hali hii, mtu au kitu fulani husababisha mtu au kitu kingine kutenda jambo fulani.  \nPia hutumiwa kuonyesha hali ya kulazimisha. Kwa mfano:  \n- Kuendesha  \n- Kurusha  \n- Kupikisha  \n- Kuzamisha  \nVitenzi katika kauli ya kutendesha huisha na –ish, –esh, –z, –na, au –lish."
  },
  {
    "instruction": "Je, unaweza kueleza Kauli ya Kutendesha?",
    "input": "",
    "output": "Katika hali hii, mtu au kitu fulani husababisha mtu au kitu kingine kutenda jambo fulani.  \nPia hutumiwa kuonyesha hali ya kulazimisha. Kwa mfano:  \n- Kuendesha  \n- Kurusha  \n- Kupikisha  \n- Kuzamisha  \nVitenzi katika kauli ya kutendesha huisha na –ish, –esh, –z, –na, au –lish."
  },
  {
    "instruction": "Taja na eleza Kauli ya Kutendesha.",
    "input": "",
    "output": "Katika hali hii, mtu au kitu fulani husababisha mtu au kitu kingine kutenda jambo fulani.  \nPia hutumiwa kuonyesha hali ya kulazimisha. Kwa mfano:  \n- Kuendesha  \n- Kurusha  \n- Kupikisha  \n- Kuzamisha  \nVitenzi katika kauli ya kutendesha huisha na –ish, –esh, –z, –na, au –lish."
  },
  {
    "instruction": "Toa ufafanuzi wa Kauli ya Kutendesha.",
    "input": "",
    "output": "Katika hali hii, mtu au kitu fulani husababisha mtu au kitu kingine kutenda jambo fulani.  \nPia hutumiwa kuonyesha hali ya kulazimisha. Kwa mfano:  \n- Kuendesha  \n- Kurusha  \n- Kupikisha  \n- Kuzamisha  \nVitenzi katika kauli ya kutendesha huisha na –ish, –esh, –z, –na, au –lish."
  },
  {
    "instruction": "Zungumzia Kauli ya Kutendesha katika Kiswahili.",
    "input": "",
    "output": "Katika hali hii, mtu au kitu fulani husababisha mtu au kitu kingine kutenda jambo fulani.  \nPia hutumiwa kuonyesha hali ya kulazimisha. Kwa mfano:  \n- Kuendesha  \n- Kurusha  \n- Kupikisha  \n- Kuzamisha  \nVitenzi katika kauli ya kutendesha huisha na –ish, –esh, –z, –na, au –lish."
  },
  {
    "instruction": "Toa maelezo ya Kauli ya Kutendesha.",
    "input": "",
    "output": "Katika hali hii, mtu au kitu fulani husababisha mtu au kitu kingine kutenda jambo fulani.  \nPia hutumiwa kuonyesha hali ya kulazimisha. Kwa mfano:  \n- Kuendesha  \n- Kurusha  \n- Kupikisha  \n- Kuzamisha  \nVitenzi katika kauli ya kutendesha huisha na –ish, –esh, –z, –na, au –lish."
  },
  {
    "instruction": "Eleza kuhusu Maudhui katika Kiswahili.",
    "input": "",
    "output": "Katika baadhi ya mashairi, ujumbe, maudhui au habari wa mtunzi hujitokeza wazi lakini katika mashairi mengine ujumbe umejificha. Kwa mfano, shairi hili ujumbe umejitokeza waziwazi kama vile watoto kuajiriwa, kunyimwa haki zao na kunyanyaswa."
  },
  {
    "instruction": "Fafanua Maudhui katika Kiswahili.",
    "input": "",
    "output": "Katika baadhi ya mashairi, ujumbe, maudhui au habari wa mtunzi hujitokeza wazi lakini katika mashairi mengine ujumbe umejificha. Kwa mfano, shairi hili ujumbe umejitokeza waziwazi kama vile watoto kuajiriwa, kunyimwa haki zao na kunyanyaswa."
  },
  {
    "instruction": "Toa maana ya Maudhui.",
    "input": "",
    "output": "Katika baadhi ya mashairi, ujumbe, maudhui au habari wa mtunzi hujitokeza wazi lakini katika mashairi mengine ujumbe umejificha. Kwa mfano, shairi hili ujumbe umejitokeza waziwazi kama vile watoto kuajiriwa, kunyimwa haki zao na kunyanyaswa."
  },
  {
    "instruction": "Ni nini maana ya Maudhui?",
    "input": "",
    "output": "Katika baadhi ya mashairi, ujumbe, maudhui au habari wa mtunzi hujitokeza wazi lakini katika mashairi mengine ujumbe umejificha. Kwa mfano, shairi hili ujumbe umejitokeza waziwazi kama vile watoto kuajiriwa, kunyimwa haki zao na kunyanyaswa."
  },
  {
    "instruction": "Andika maelezo mafupi kuhusu Maudhui.",
    "input": "",
    "output": "Katika baadhi ya mashairi, ujumbe, maudhui au habari wa mtunzi hujitokeza wazi lakini katika mashairi mengine ujumbe umejificha. Kwa mfano, shairi hili ujumbe umejitokeza waziwazi kama vile watoto kuajiriwa, kunyimwa haki zao na kunyanyaswa."
  },
  {
    "instruction": "Je, unaweza kueleza Maudhui?",
    "input": "",
    "output": "Katika baadhi ya mashairi, ujumbe, maudhui au habari wa mtunzi hujitokeza wazi lakini katika mashairi mengine ujumbe umejificha. Kwa mfano, shairi hili ujumbe umejitokeza waziwazi kama vile watoto kuajiriwa, kunyimwa haki zao na kunyanyaswa."
  },
  {
    "instruction": "Taja na eleza Maudhui.",
    "input": "",
    "output": "Katika baadhi ya mashairi, ujumbe, maudhui au habari wa mtunzi hujitokeza wazi lakini katika mashairi mengine ujumbe umejificha. Kwa mfano, shairi hili ujumbe umejitokeza waziwazi kama vile watoto kuajiriwa, kunyimwa haki zao na kunyanyaswa."
  },
  {
    "instruction": "Toa ufafanuzi wa Maudhui.",
    "input": "",
    "output": "Katika baadhi ya mashairi, ujumbe, maudhui au habari wa mtunzi hujitokeza wazi lakini katika mashairi mengine ujumbe umejificha. Kwa mfano, shairi hili ujumbe umejitokeza waziwazi kama vile watoto kuajiriwa, kunyimwa haki zao na kunyanyaswa."
  },
  {
    "instruction": "Zungumzia Maudhui katika Kiswahili.",
    "input": "",
    "output": "Katika baadhi ya mashairi, ujumbe, maudhui au habari wa mtunzi hujitokeza wazi lakini katika mashairi mengine ujumbe umejificha. Kwa mfano, shairi hili ujumbe umejitokeza waziwazi kama vile watoto kuajiriwa, kunyimwa haki zao na kunyanyaswa."
  },
  {
    "instruction": "Toa maelezo ya Maudhui.",
    "input": "",
    "output": "Katika baadhi ya mashairi, ujumbe, maudhui au habari wa mtunzi hujitokeza wazi lakini katika mashairi mengine ujumbe umejificha. Kwa mfano, shairi hili ujumbe umejitokeza waziwazi kama vile watoto kuajiriwa, kunyimwa haki zao na kunyanyaswa."
  },
  {
    "instruction": "Eleza kuhusu Kazi ya Ziada katika Kiswahili.",
    "input": "",
    "output": "Kazi ya Ziada ni masomo au mazoezi anayopewa mwanafunzi kufanyia nyumbani ili kuimarisha aliyojifunza darasani."
  },
  {
    "instruction": "Fafanua Kazi ya Ziada katika Kiswahili.",
    "input": "",
    "output": "Ni majukumu ya nyongeza anayopokea mwanafunzi baada ya masomo ili kudumisha uelewa."
  },
  {
    "instruction": "Toa maana ya Kazi ya Ziada.",
    "input": "",
    "output": "Hii ni kazi ya shuleni ambayo hufanywa nyumbani, mara nyingi kwa madhumuni ya mazoezi zaidi."
  },
  {
    "instruction": "Ni nini maana ya Kazi ya Ziada?",
    "input": "",
    "output": "Kazi ya Ziada ni mazoezi ya masomo yanayomsaidia mwanafunzi kujifunza kwa kina na kujiandaa kwa vipimo."
  },
  {
    "instruction": "Andika maelezo mafupi kuhusu Kazi ya Ziada.",
    "input": "",
    "output": "Ni majukumu ya kujisomea nyumbani ambayo husaidia kudumisha nidhamu ya masomo."
  },
  {
    "instruction": "Je, unaweza kueleza Kazi ya Ziada?",
    "input": "",
    "output": "Kazi ya Ziada huchochea nidhamu ya kujisomea na husaidia mwanafunzi kuzoea mada mpya."
  },
  {
    "instruction": "Taja na eleza Kazi ya Ziada.",
    "input": "",
    "output": "Hii ni kazi ndogo ndogo ya nyongeza inayotolewa na mwalimu baada ya somo."
  },
  {
    "instruction": "Toa ufafanuzi wa Kazi ya Ziada.",
    "input": "",
    "output": "Ni kazi ambayo mwanafunzi hufanya nje ya muda wa darasani ili kudumisha kumbukumbu ya masomo."
  },
  {
    "instruction": "Zungumzia Kazi ya Ziada katika Kiswahili.",
    "input": "",
    "output": "Kazi ya Ziada ni nyongeza ya masomo ambayo huimarisha uelewa wa mwanafunzi."
  },
  {
    "instruction": "Toa maelezo ya Kazi ya Ziada.",
    "input": "",
    "output": "Ni kazi maalum anayopewa mwanafunzi kufanyia nyumbani ili kuendeleza maarifa."
  },
  {
    "instruction": "Eleza kuhusu Uandishi wa Ratiba katika Kiswahili.",
    "input": "",
    "output": "Umewahi kualikwa kwenye sherehe ya arusi?  \nUnakumbuka msururu wa yaliyotendeka?  \nPasi kuwa na ratiba, ingekuwa vigumu watu kuelekezwa na matukio kupangika hadi ikawa harusi ya kufana. Kabla ya siku yako ya sherehe, shuhudia inavyoandikwa ratiba.\nIfuatayo ni ratiba ya arusi baina ya Bi. Hidaya na Bw. Fikirini:  \nSiku: Jumamosi  \nTarehe: 27 Nov 2009  \nMahali pa sherehe:  \nKanisa la Mtakatifu Francis wa Assisi, Mlaleoni  \nUkumbi wa Rahatele, Mlaleoni  \n8.30 – 9.30 asubuhi: Bi Arusi achukuliwa nyumbani kwa wazazi wake  \n9.30 – 10.00 asubuhi: Safari kuelekea kanisani  \n10.00 – 10.30 asubuhi: Kufika kanisani na kujiandaa kwa ibaada  \n10.30 – 12.00 mchana: Ibaada ya Arusi  \n12.00 – 12.30 mchana: Kupiga picha  \n12.30 – 1.30 mchana: Kuelekea kwenye ukumbi  \n1.00 – 2.30 alasiri: Mlo na vinywaji  \n2.00 – 3.30 alasiri: Mawaidha  \n- Mwakilishi wa wazazi wa kuumeni  \n- Mwakilishi wa wazazi wa kuukeni  \n- Mwakilishi wa kanisa  \n- Mwanakijiji  \n3.30 – 4.30 jioni: Kutoa zawadi  \n4.30 – 5.00 jioni: Kukata keki  \n5.00 – 5.15 jioni: Kutoa shukrani  \n5.15 jioni: Maombi ya kufunga sherehe na watu kufumukana"
  },
  {
    "instruction": "Fafanua Uandishi wa Ratiba katika Kiswahili.",
    "input": "",
    "output": "Umewahi kualikwa kwenye sherehe ya arusi?  \nUnakumbuka msururu wa yaliyotendeka?  \nPasi kuwa na ratiba, ingekuwa vigumu watu kuelekezwa na matukio kupangika hadi ikawa harusi ya kufana. Kabla ya siku yako ya sherehe, shuhudia inavyoandikwa ratiba.\nIfuatayo ni ratiba ya arusi baina ya Bi. Hidaya na Bw. Fikirini:  \nSiku: Jumamosi  \nTarehe: 27 Nov 2009  \nMahali pa sherehe:  \nKanisa la Mtakatifu Francis wa Assisi, Mlaleoni  \nUkumbi wa Rahatele, Mlaleoni  \n8.30 – 9.30 asubuhi: Bi Arusi achukuliwa nyumbani kwa wazazi wake  \n9.30 – 10.00 asubuhi: Safari kuelekea kanisani  \n10.00 – 10.30 asubuhi: Kufika kanisani na kujiandaa kwa ibaada  \n10.30 – 12.00 mchana: Ibaada ya Arusi  \n12.00 – 12.30 mchana: Kupiga picha  \n12.30 – 1.30 mchana: Kuelekea kwenye ukumbi  \n1.00 – 2.30 alasiri: Mlo na vinywaji  \n2.00 – 3.30 alasiri: Mawaidha  \n- Mwakilishi wa wazazi wa kuumeni  \n- Mwakilishi wa wazazi wa kuukeni  \n- Mwakilishi wa kanisa  \n- Mwanakijiji  \n3.30 – 4.30 jioni: Kutoa zawadi  \n4.30 – 5.00 jioni: Kukata keki  \n5.00 – 5.15 jioni: Kutoa shukrani  \n5.15 jioni: Maombi ya kufunga sherehe na watu kufumukana"
  },
  {
    "instruction": "Toa maana ya Uandishi wa Ratiba.",
    "input": "",
    "output": "Umewahi kualikwa kwenye sherehe ya arusi?  \nUnakumbuka msururu wa yaliyotendeka?  \nPasi kuwa na ratiba, ingekuwa vigumu watu kuelekezwa na matukio kupangika hadi ikawa harusi ya kufana. Kabla ya siku yako ya sherehe, shuhudia inavyoandikwa ratiba.\nIfuatayo ni ratiba ya arusi baina ya Bi. Hidaya na Bw. Fikirini:  \nSiku: Jumamosi  \nTarehe: 27 Nov 2009  \nMahali pa sherehe:  \nKanisa la Mtakatifu Francis wa Assisi, Mlaleoni  \nUkumbi wa Rahatele, Mlaleoni  \n8.30 – 9.30 asubuhi: Bi Arusi achukuliwa nyumbani kwa wazazi wake  \n9.30 – 10.00 asubuhi: Safari kuelekea kanisani  \n10.00 – 10.30 asubuhi: Kufika kanisani na kujiandaa kwa ibaada  \n10.30 – 12.00 mchana: Ibaada ya Arusi  \n12.00 – 12.30 mchana: Kupiga picha  \n12.30 – 1.30 mchana: Kuelekea kwenye ukumbi  \n1.00 – 2.30 alasiri: Mlo na vinywaji  \n2.00 – 3.30 alasiri: Mawaidha  \n- Mwakilishi wa wazazi wa kuumeni  \n- Mwakilishi wa wazazi wa kuukeni  \n- Mwakilishi wa kanisa  \n- Mwanakijiji  \n3.30 – 4.30 jioni: Kutoa zawadi  \n4.30 – 5.00 jioni: Kukata keki  \n5.00 – 5.15 jioni: Kutoa shukrani  \n5.15 jioni: Maombi ya kufunga sherehe na watu kufumukana"
  },
  {
    "instruction": "Ni nini maana ya Uandishi wa Ratiba?",
    "input": "",
    "output": "Umewahi kualikwa kwenye sherehe ya arusi?  \nUnakumbuka msururu wa yaliyotendeka?  \nPasi kuwa na ratiba, ingekuwa vigumu watu kuelekezwa na matukio kupangika hadi ikawa harusi ya kufana. Kabla ya siku yako ya sherehe, shuhudia inavyoandikwa ratiba.\nIfuatayo ni ratiba ya arusi baina ya Bi. Hidaya na Bw. Fikirini:  \nSiku: Jumamosi  \nTarehe: 27 Nov 2009  \nMahali pa sherehe:  \nKanisa la Mtakatifu Francis wa Assisi, Mlaleoni  \nUkumbi wa Rahatele, Mlaleoni  \n8.30 – 9.30 asubuhi: Bi Arusi achukuliwa nyumbani kwa wazazi wake  \n9.30 – 10.00 asubuhi: Safari kuelekea kanisani  \n10.00 – 10.30 asubuhi: Kufika kanisani na kujiandaa kwa ibaada  \n10.30 – 12.00 mchana: Ibaada ya Arusi  \n12.00 – 12.30 mchana: Kupiga picha  \n12.30 – 1.30 mchana: Kuelekea kwenye ukumbi  \n1.00 – 2.30 alasiri: Mlo na vinywaji  \n2.00 – 3.30 alasiri: Mawaidha  \n- Mwakilishi wa wazazi wa kuumeni  \n- Mwakilishi wa wazazi wa kuukeni  \n- Mwakilishi wa kanisa  \n- Mwanakijiji  \n3.30 – 4.30 jioni: Kutoa zawadi  \n4.30 – 5.00 jioni: Kukata keki  \n5.00 – 5.15 jioni: Kutoa shukrani  \n5.15 jioni: Maombi ya kufunga sherehe na watu kufumukana"
  },
  {
    "instruction": "Andika maelezo mafupi kuhusu Uandishi wa Ratiba.",
    "input": "",
    "output": "Umewahi kualikwa kwenye sherehe ya arusi?  \nUnakumbuka msururu wa yaliyotendeka?  \nPasi kuwa na ratiba, ingekuwa vigumu watu kuelekezwa na matukio kupangika hadi ikawa harusi ya kufana. Kabla ya siku yako ya sherehe, shuhudia inavyoandikwa ratiba.\nIfuatayo ni ratiba ya arusi baina ya Bi. Hidaya na Bw. Fikirini:  \nSiku: Jumamosi  \nTarehe: 27 Nov 2009  \nMahali pa sherehe:  \nKanisa la Mtakatifu Francis wa Assisi, Mlaleoni  \nUkumbi wa Rahatele, Mlaleoni  \n8.30 – 9.30 asubuhi: Bi Arusi achukuliwa nyumbani kwa wazazi wake  \n9.30 – 10.00 asubuhi: Safari kuelekea kanisani  \n10.00 – 10.30 asubuhi: Kufika kanisani na kujiandaa kwa ibaada  \n10.30 – 12.00 mchana: Ibaada ya Arusi  \n12.00 – 12.30 mchana: Kupiga picha  \n12.30 – 1.30 mchana: Kuelekea kwenye ukumbi  \n1.00 – 2.30 alasiri: Mlo na vinywaji  \n2.00 – 3.30 alasiri: Mawaidha  \n- Mwakilishi wa wazazi wa kuumeni  \n- Mwakilishi wa wazazi wa kuukeni  \n- Mwakilishi wa kanisa  \n- Mwanakijiji  \n3.30 – 4.30 jioni: Kutoa zawadi  \n4.30 – 5.00 jioni: Kukata keki  \n5.00 – 5.15 jioni: Kutoa shukrani  \n5.15 jioni: Maombi ya kufunga sherehe na watu kufumukana"
  },
  {
    "instruction": "Je, unaweza kueleza Uandishi wa Ratiba?",
    "input": "",
    "output": "Umewahi kualikwa kwenye sherehe ya arusi?  \nUnakumbuka msururu wa yaliyotendeka?  \nPasi kuwa na ratiba, ingekuwa vigumu watu kuelekezwa na matukio kupangika hadi ikawa harusi ya kufana. Kabla ya siku yako ya sherehe, shuhudia inavyoandikwa ratiba.\nIfuatayo ni ratiba ya arusi baina ya Bi. Hidaya na Bw. Fikirini:  \nSiku: Jumamosi  \nTarehe: 27 Nov 2009  \nMahali pa sherehe:  \nKanisa la Mtakatifu Francis wa Assisi, Mlaleoni  \nUkumbi wa Rahatele, Mlaleoni  \n8.30 – 9.30 asubuhi: Bi Arusi achukuliwa nyumbani kwa wazazi wake  \n9.30 – 10.00 asubuhi: Safari kuelekea kanisani  \n10.00 – 10.30 asubuhi: Kufika kanisani na kujiandaa kwa ibaada  \n10.30 – 12.00 mchana: Ibaada ya Arusi  \n12.00 – 12.30 mchana: Kupiga picha  \n12.30 – 1.30 mchana: Kuelekea kwenye ukumbi  \n1.00 – 2.30 alasiri: Mlo na vinywaji  \n2.00 – 3.30 alasiri: Mawaidha  \n- Mwakilishi wa wazazi wa kuumeni  \n- Mwakilishi wa wazazi wa kuukeni  \n- Mwakilishi wa kanisa  \n- Mwanakijiji  \n3.30 – 4.30 jioni: Kutoa zawadi  \n4.30 – 5.00 jioni: Kukata keki  \n5.00 – 5.15 jioni: Kutoa shukrani  \n5.15 jioni: Maombi ya kufunga sherehe na watu kufumukana"
  },
  {
    "instruction": "Taja na eleza Uandishi wa Ratiba.",
    "input": "",
    "output": "Umewahi kualikwa kwenye sherehe ya arusi?  \nUnakumbuka msururu wa yaliyotendeka?  \nPasi kuwa na ratiba, ingekuwa vigumu watu kuelekezwa na matukio kupangika hadi ikawa harusi ya kufana. Kabla ya siku yako ya sherehe, shuhudia inavyoandikwa ratiba.\nIfuatayo ni ratiba ya arusi baina ya Bi. Hidaya na Bw. Fikirini:  \nSiku: Jumamosi  \nTarehe: 27 Nov 2009  \nMahali pa sherehe:  \nKanisa la Mtakatifu Francis wa Assisi, Mlaleoni  \nUkumbi wa Rahatele, Mlaleoni  \n8.30 – 9.30 asubuhi: Bi Arusi achukuliwa nyumbani kwa wazazi wake  \n9.30 – 10.00 asubuhi: Safari kuelekea kanisani  \n10.00 – 10.30 asubuhi: Kufika kanisani na kujiandaa kwa ibaada  \n10.30 – 12.00 mchana: Ibaada ya Arusi  \n12.00 – 12.30 mchana: Kupiga picha  \n12.30 – 1.30 mchana: Kuelekea kwenye ukumbi  \n1.00 – 2.30 alasiri: Mlo na vinywaji  \n2.00 – 3.30 alasiri: Mawaidha  \n- Mwakilishi wa wazazi wa kuumeni  \n- Mwakilishi wa wazazi wa kuukeni  \n- Mwakilishi wa kanisa  \n- Mwanakijiji  \n3.30 – 4.30 jioni: Kutoa zawadi  \n4.30 – 5.00 jioni: Kukata keki  \n5.00 – 5.15 jioni: Kutoa shukrani  \n5.15 jioni: Maombi ya kufunga sherehe na watu kufumukana"
  },
  {
    "instruction": "Toa ufafanuzi wa Uandishi wa Ratiba.",
    "input": "",
    "output": "Umewahi kualikwa kwenye sherehe ya arusi?  \nUnakumbuka msururu wa yaliyotendeka?  \nPasi kuwa na ratiba, ingekuwa vigumu watu kuelekezwa na matukio kupangika hadi ikawa harusi ya kufana. Kabla ya siku yako ya sherehe, shuhudia inavyoandikwa ratiba.\nIfuatayo ni ratiba ya arusi baina ya Bi. Hidaya na Bw. Fikirini:  \nSiku: Jumamosi  \nTarehe: 27 Nov 2009  \nMahali pa sherehe:  \nKanisa la Mtakatifu Francis wa Assisi, Mlaleoni  \nUkumbi wa Rahatele, Mlaleoni  \n8.30 – 9.30 asubuhi: Bi Arusi achukuliwa nyumbani kwa wazazi wake  \n9.30 – 10.00 asubuhi: Safari kuelekea kanisani  \n10.00 – 10.30 asubuhi: Kufika kanisani na kujiandaa kwa ibaada  \n10.30 – 12.00 mchana: Ibaada ya Arusi  \n12.00 – 12.30 mchana: Kupiga picha  \n12.30 – 1.30 mchana: Kuelekea kwenye ukumbi  \n1.00 – 2.30 alasiri: Mlo na vinywaji  \n2.00 – 3.30 alasiri: Mawaidha  \n- Mwakilishi wa wazazi wa kuumeni  \n- Mwakilishi wa wazazi wa kuukeni  \n- Mwakilishi wa kanisa  \n- Mwanakijiji  \n3.30 – 4.30 jioni: Kutoa zawadi  \n4.30 – 5.00 jioni: Kukata keki  \n5.00 – 5.15 jioni: Kutoa shukrani  \n5.15 jioni: Maombi ya kufunga sherehe na watu kufumukana"
  },
  {
    "instruction": "Zungumzia Uandishi wa Ratiba katika Kiswahili.",
    "input": "",
    "output": "Umewahi kualikwa kwenye sherehe ya arusi?  \nUnakumbuka msururu wa yaliyotendeka?  \nPasi kuwa na ratiba, ingekuwa vigumu watu kuelekezwa na matukio kupangika hadi ikawa harusi ya kufana. Kabla ya siku yako ya sherehe, shuhudia inavyoandikwa ratiba.\nIfuatayo ni ratiba ya arusi baina ya Bi. Hidaya na Bw. Fikirini:  \nSiku: Jumamosi  \nTarehe: 27 Nov 2009  \nMahali pa sherehe:  \nKanisa la Mtakatifu Francis wa Assisi, Mlaleoni  \nUkumbi wa Rahatele, Mlaleoni  \n8.30 – 9.30 asubuhi: Bi Arusi achukuliwa nyumbani kwa wazazi wake  \n9.30 – 10.00 asubuhi: Safari kuelekea kanisani  \n10.00 – 10.30 asubuhi: Kufika kanisani na kujiandaa kwa ibaada  \n10.30 – 12.00 mchana: Ibaada ya Arusi  \n12.00 – 12.30 mchana: Kupiga picha  \n12.30 – 1.30 mchana: Kuelekea kwenye ukumbi  \n1.00 – 2.30 alasiri: Mlo na vinywaji  \n2.00 – 3.30 alasiri: Mawaidha  \n- Mwakilishi wa wazazi wa kuumeni  \n- Mwakilishi wa wazazi wa kuukeni  \n- Mwakilishi wa kanisa  \n- Mwanakijiji  \n3.30 – 4.30 jioni: Kutoa zawadi  \n4.30 – 5.00 jioni: Kukata keki  \n5.00 – 5.15 jioni: Kutoa shukrani  \n5.15 jioni: Maombi ya kufunga sherehe na watu kufumukana"
  },
  {
    "instruction": "Toa maelezo ya Uandishi wa Ratiba.",
    "input": "",
    "output": "Umewahi kualikwa kwenye sherehe ya arusi?  \nUnakumbuka msururu wa yaliyotendeka?  \nPasi kuwa na ratiba, ingekuwa vigumu watu kuelekezwa na matukio kupangika hadi ikawa harusi ya kufana. Kabla ya siku yako ya sherehe, shuhudia inavyoandikwa ratiba.\nIfuatayo ni ratiba ya arusi baina ya Bi. Hidaya na Bw. Fikirini:  \nSiku: Jumamosi  \nTarehe: 27 Nov 2009  \nMahali pa sherehe:  \nKanisa la Mtakatifu Francis wa Assisi, Mlaleoni  \nUkumbi wa Rahatele, Mlaleoni  \n8.30 – 9.30 asubuhi: Bi Arusi achukuliwa nyumbani kwa wazazi wake  \n9.30 – 10.00 asubuhi: Safari kuelekea kanisani  \n10.00 – 10.30 asubuhi: Kufika kanisani na kujiandaa kwa ibaada  \n10.30 – 12.00 mchana: Ibaada ya Arusi  \n12.00 – 12.30 mchana: Kupiga picha  \n12.30 – 1.30 mchana: Kuelekea kwenye ukumbi  \n1.00 – 2.30 alasiri: Mlo na vinywaji  \n2.00 – 3.30 alasiri: Mawaidha  \n- Mwakilishi wa wazazi wa kuumeni  \n- Mwakilishi wa wazazi wa kuukeni  \n- Mwakilishi wa kanisa  \n- Mwanakijiji  \n3.30 – 4.30 jioni: Kutoa zawadi  \n4.30 – 5.00 jioni: Kukata keki  \n5.00 – 5.15 jioni: Kutoa shukrani  \n5.15 jioni: Maombi ya kufunga sherehe na watu kufumukana"
  },
  {
    "instruction": "Eleza kuhusu Ngeli ya Ya-YA katika Kiswahili.",
    "input": "",
    "output": "Ngeli hii hujumuisha nomino zinazorejelea vitu au matendo ambayo hayabainiki kama yako katika hali ya umoja au wingi na ambazo huchukua kiambishi \"ya\" cha upatanisho wa kisarufi. Mfano:\nMaziwa yanahitaji kuchemshwa vizuri.  \nMali yake yote yanatoka shambani mwake.  \nMafuta ya petroli yamepanda bei maradufu."
  },
  {
    "instruction": "Fafanua Ngeli ya Ya-YA katika Kiswahili.",
    "input": "",
    "output": "Ngeli hii hujumuisha nomino zinazorejelea vitu au matendo ambayo hayabainiki kama yako katika hali ya umoja au wingi na ambazo huchukua kiambishi \"ya\" cha upatanisho wa kisarufi. Mfano:\nMaziwa yanahitaji kuchemshwa vizuri.  \nMali yake yote yanatoka shambani mwake.  \nMafuta ya petroli yamepanda bei maradufu."
  },
  {
    "instruction": "Toa maana ya Ngeli ya Ya-YA.",
    "input": "",
    "output": "Ngeli hii hujumuisha nomino zinazorejelea vitu au matendo ambayo hayabainiki kama yako katika hali ya umoja au wingi na ambazo huchukua kiambishi \"ya\" cha upatanisho wa kisarufi. Mfano:\nMaziwa yanahitaji kuchemshwa vizuri.  \nMali yake yote yanatoka shambani mwake.  \nMafuta ya petroli yamepanda bei maradufu."
  },
  {
    "instruction": "Ni nini maana ya Ngeli ya Ya-YA?",
    "input": "",
    "output": "Ngeli hii hujumuisha nomino zinazorejelea vitu au matendo ambayo hayabainiki kama yako katika hali ya umoja au wingi na ambazo huchukua kiambishi \"ya\" cha upatanisho wa kisarufi. Mfano:\nMaziwa yanahitaji kuchemshwa vizuri.  \nMali yake yote yanatoka shambani mwake.  \nMafuta ya petroli yamepanda bei maradufu."
  },
  {
    "instruction": "Andika maelezo mafupi kuhusu Ngeli ya Ya-YA.",
    "input": "",
    "output": "Ngeli hii hujumuisha nomino zinazorejelea vitu au matendo ambayo hayabainiki kama yako katika hali ya umoja au wingi na ambazo huchukua kiambishi \"ya\" cha upatanisho wa kisarufi. Mfano:\nMaziwa yanahitaji kuchemshwa vizuri.  \nMali yake yote yanatoka shambani mwake.  \nMafuta ya petroli yamepanda bei maradufu."
  },
  {
    "instruction": "Je, unaweza kueleza Ngeli ya Ya-YA?",
    "input": "",
    "output": "Ngeli hii hujumuisha nomino zinazorejelea vitu au matendo ambayo hayabainiki kama yako katika hali ya umoja au wingi na ambazo huchukua kiambishi \"ya\" cha upatanisho wa kisarufi. Mfano:\nMaziwa yanahitaji kuchemshwa vizuri.  \nMali yake yote yanatoka shambani mwake.  \nMafuta ya petroli yamepanda bei maradufu."
  },
  {
    "instruction": "Taja na eleza Ngeli ya Ya-YA.",
    "input": "",
    "output": "Ngeli hii hujumuisha nomino zinazorejelea vitu au matendo ambayo hayabainiki kama yako katika hali ya umoja au wingi na ambazo huchukua kiambishi \"ya\" cha upatanisho wa kisarufi. Mfano:\nMaziwa yanahitaji kuchemshwa vizuri.  \nMali yake yote yanatoka shambani mwake.  \nMafuta ya petroli yamepanda bei maradufu."
  },
  {
    "instruction": "Toa ufafanuzi wa Ngeli ya Ya-YA.",
    "input": "",
    "output": "Ngeli hii hujumuisha nomino zinazorejelea vitu au matendo ambayo hayabainiki kama yako katika hali ya umoja au wingi na ambazo huchukua kiambishi \"ya\" cha upatanisho wa kisarufi. Mfano:\nMaziwa yanahitaji kuchemshwa vizuri.  \nMali yake yote yanatoka shambani mwake.  \nMafuta ya petroli yamepanda bei maradufu."
  },
  {
    "instruction": "Zungumzia Ngeli ya Ya-YA katika Kiswahili.",
    "input": "",
    "output": "Ngeli hii hujumuisha nomino zinazorejelea vitu au matendo ambayo hayabainiki kama yako katika hali ya umoja au wingi na ambazo huchukua kiambishi \"ya\" cha upatanisho wa kisarufi. Mfano:\nMaziwa yanahitaji kuchemshwa vizuri.  \nMali yake yote yanatoka shambani mwake.  \nMafuta ya petroli yamepanda bei maradufu."
  },
  {
    "instruction": "Toa maelezo ya Ngeli ya Ya-YA.",
    "input": "",
    "output": "Ngeli hii hujumuisha nomino zinazorejelea vitu au matendo ambayo hayabainiki kama yako katika hali ya umoja au wingi na ambazo huchukua kiambishi \"ya\" cha upatanisho wa kisarufi. Mfano:\nMaziwa yanahitaji kuchemshwa vizuri.  \nMali yake yote yanatoka shambani mwake.  \nMafuta ya petroli yamepanda bei maradufu."
  },
  {
    "instruction": "Eleza kuhusu Ngeli ya I-I katika Kiswahili.",
    "input": "",
    "output": "Ngeli hii hujumuisha nomino ambazo hazihesabiki na zinazochukua kiambishi I cha upatanisho wa kisarufi.  \nMifano:  \n- Theluji katika Mlima Kenya inayeyuka kwa kasi sana.  \n- Chumvi inatia ladha katika chakula.  \n- Kenya imetia sahihi mkataba wa maelewano ya kimaendeleo na Uchina."
  },
  {
    "instruction": "Fafanua Ngeli ya I-I katika Kiswahili.",
    "input": "",
    "output": "Ngeli hii hujumuisha nomino ambazo hazihesabiki na zinazochukua kiambishi I cha upatanisho wa kisarufi.  \nMifano:  \n- Theluji katika Mlima Kenya inayeyuka kwa kasi sana.  \n- Chumvi inatia ladha katika chakula.  \n- Kenya imetia sahihi mkataba wa maelewano ya kimaendeleo na Uchina."
  },
  {
    "instruction": "Toa maana ya Ngeli ya I-I.",
    "input": "",
    "output": "Ngeli hii hujumuisha nomino ambazo hazihesabiki na zinazochukua kiambishi I cha upatanisho wa kisarufi.  \nMifano:  \n- Theluji katika Mlima Kenya inayeyuka kwa kasi sana.  \n- Chumvi inatia ladha katika chakula.  \n- Kenya imetia sahihi mkataba wa maelewano ya kimaendeleo na Uchina."
  },
  {
    "instruction": "Ni nini maana ya Ngeli ya I-I?",
    "input": "",
    "output": "Ngeli hii hujumuisha nomino ambazo hazihesabiki na zinazochukua kiambishi I cha upatanisho wa kisarufi.  \nMifano:  \n- Theluji katika Mlima Kenya inayeyuka kwa kasi sana.  \n- Chumvi inatia ladha katika chakula.  \n- Kenya imetia sahihi mkataba wa maelewano ya kimaendeleo na Uchina."
  },
  {
    "instruction": "Andika maelezo mafupi kuhusu Ngeli ya I-I.",
    "input": "",
    "output": "Ngeli hii hujumuisha nomino ambazo hazihesabiki na zinazochukua kiambishi I cha upatanisho wa kisarufi.  \nMifano:  \n- Theluji katika Mlima Kenya inayeyuka kwa kasi sana.  \n- Chumvi inatia ladha katika chakula.  \n- Kenya imetia sahihi mkataba wa maelewano ya kimaendeleo na Uchina."
  },
  {
    "instruction": "Je, unaweza kueleza Ngeli ya I-I?",
    "input": "",
    "output": "Ngeli hii hujumuisha nomino ambazo hazihesabiki na zinazochukua kiambishi I cha upatanisho wa kisarufi.  \nMifano:  \n- Theluji katika Mlima Kenya inayeyuka kwa kasi sana.  \n- Chumvi inatia ladha katika chakula.  \n- Kenya imetia sahihi mkataba wa maelewano ya kimaendeleo na Uchina."
  },
  {
    "instruction": "Taja na eleza Ngeli ya I-I.",
    "input": "",
    "output": "Ngeli hii hujumuisha nomino ambazo hazihesabiki na zinazochukua kiambishi I cha upatanisho wa kisarufi.  \nMifano:  \n- Theluji katika Mlima Kenya inayeyuka kwa kasi sana.  \n- Chumvi inatia ladha katika chakula.  \n- Kenya imetia sahihi mkataba wa maelewano ya kimaendeleo na Uchina."
  },
  {
    "instruction": "Toa ufafanuzi wa Ngeli ya I-I.",
    "input": "",
    "output": "Ngeli hii hujumuisha nomino ambazo hazihesabiki na zinazochukua kiambishi I cha upatanisho wa kisarufi.  \nMifano:  \n- Theluji katika Mlima Kenya inayeyuka kwa kasi sana.  \n- Chumvi inatia ladha katika chakula.  \n- Kenya imetia sahihi mkataba wa maelewano ya kimaendeleo na Uchina."
  },
  {
    "instruction": "Zungumzia Ngeli ya I-I katika Kiswahili.",
    "input": "",
    "output": "Ngeli hii hujumuisha nomino ambazo hazihesabiki na zinazochukua kiambishi I cha upatanisho wa kisarufi.  \nMifano:  \n- Theluji katika Mlima Kenya inayeyuka kwa kasi sana.  \n- Chumvi inatia ladha katika chakula.  \n- Kenya imetia sahihi mkataba wa maelewano ya kimaendeleo na Uchina."
  },
  {
    "instruction": "Toa maelezo ya Ngeli ya I-I.",
    "input": "",
    "output": "Ngeli hii hujumuisha nomino ambazo hazihesabiki na zinazochukua kiambishi I cha upatanisho wa kisarufi.  \nMifano:  \n- Theluji katika Mlima Kenya inayeyuka kwa kasi sana.  \n- Chumvi inatia ladha katika chakula.  \n- Kenya imetia sahihi mkataba wa maelewano ya kimaendeleo na Uchina."
  },
  {
    "instruction": "Eleza kuhusu Ngeli ya KU katika Kiswahili.",
    "input": "",
    "output": "Ngeli hii hujumuisha nomino zinazotokana na vitenzi, zenye kiambishi KU.  \nMifano: \n- Kukwea ukuta kwake kuliwashangaza wengi.  \n- Kuvuta sigara kwao kumewaletea magonjwa."
  },
  {
    "instruction": "Fafanua Ngeli ya KU katika Kiswahili.",
    "input": "",
    "output": "Ngeli hii hujumuisha nomino zinazotokana na vitenzi, zenye kiambishi KU.  \nMifano: \n- Kukwea ukuta kwake kuliwashangaza wengi.  \n- Kuvuta sigara kwao kumewaletea magonjwa."
  },
  {
    "instruction": "Toa maana ya Ngeli ya KU.",
    "input": "",
    "output": "Ngeli hii hujumuisha nomino zinazotokana na vitenzi, zenye kiambishi KU.  \nMifano: \n- Kukwea ukuta kwake kuliwashangaza wengi.  \n- Kuvuta sigara kwao kumewaletea magonjwa."
  },
  {
    "instruction": "Ni nini maana ya Ngeli ya KU?",
    "input": "",
    "output": "Ngeli hii hujumuisha nomino zinazotokana na vitenzi, zenye kiambishi KU.  \nMifano: \n- Kukwea ukuta kwake kuliwashangaza wengi.  \n- Kuvuta sigara kwao kumewaletea magonjwa."
  },
  {
    "instruction": "Andika maelezo mafupi kuhusu Ngeli ya KU.",
    "input": "",
    "output": "Ngeli hii hujumuisha nomino zinazotokana na vitenzi, zenye kiambishi KU.  \nMifano: \n- Kukwea ukuta kwake kuliwashangaza wengi.  \n- Kuvuta sigara kwao kumewaletea magonjwa."
  },
  {
    "instruction": "Je, unaweza kueleza Ngeli ya KU?",
    "input": "",
    "output": "Ngeli hii hujumuisha nomino zinazotokana na vitenzi, zenye kiambishi KU.  \nMifano: \n- Kukwea ukuta kwake kuliwashangaza wengi.  \n- Kuvuta sigara kwao kumewaletea magonjwa."
  },
  {
    "instruction": "Taja na eleza Ngeli ya KU.",
    "input": "",
    "output": "Ngeli hii hujumuisha nomino zinazotokana na vitenzi, zenye kiambishi KU.  \nMifano: \n- Kukwea ukuta kwake kuliwashangaza wengi.  \n- Kuvuta sigara kwao kumewaletea magonjwa."
  },
  {
    "instruction": "Toa ufafanuzi wa Ngeli ya KU.",
    "input": "",
    "output": "Ngeli hii hujumuisha nomino zinazotokana na vitenzi, zenye kiambishi KU.  \nMifano: \n- Kukwea ukuta kwake kuliwashangaza wengi.  \n- Kuvuta sigara kwao kumewaletea magonjwa."
  },
  {
    "instruction": "Zungumzia Ngeli ya KU katika Kiswahili.",
    "input": "",
    "output": "Ngeli hii hujumuisha nomino zinazotokana na vitenzi, zenye kiambishi KU.  \nMifano: \n- Kukwea ukuta kwake kuliwashangaza wengi.  \n- Kuvuta sigara kwao kumewaletea magonjwa."
  },
  {
    "instruction": "Toa maelezo ya Ngeli ya KU.",
    "input": "",
    "output": "Ngeli hii hujumuisha nomino zinazotokana na vitenzi, zenye kiambishi KU.  \nMifano: \n- Kukwea ukuta kwake kuliwashangaza wengi.  \n- Kuvuta sigara kwao kumewaletea magonjwa."
  },
  {
    "instruction": "Eleza kuhusu Ngeli ya Mahali katika Kiswahili.",
    "input": "",
    "output": "Ngeli hii hugawika katika sehemu tatu kulingana na viambishi vya mahali:  \nPA/PO – Mahali panapojulikana  \n- Pale barabarani pamemwagika petroli.  \n- Hapo mlipoketi pana siafu.  \nKU/KO – Mahali kusikojulikana vizuri  \n- Huku kuna starehe na anasa nyingi.  \n- Huko kwao kuna maendeleo mengi.  \nMU/MO – Mahali ndani ya kitu  \n- Mle ukumbini mumejaa watu.  \n- Shimoni mlimoingia panya mna nyoka."
  },
  {
    "instruction": "Fafanua Ngeli ya Mahali katika Kiswahili.",
    "input": "",
    "output": "Ngeli hii hugawika katika sehemu tatu kulingana na viambishi vya mahali:  \nPA/PO – Mahali panapojulikana  \n- Pale barabarani pamemwagika petroli.  \n- Hapo mlipoketi pana siafu.  \nKU/KO – Mahali kusikojulikana vizuri  \n- Huku kuna starehe na anasa nyingi.  \n- Huko kwao kuna maendeleo mengi.  \nMU/MO – Mahali ndani ya kitu  \n- Mle ukumbini mumejaa watu.  \n- Shimoni mlimoingia panya mna nyoka."
  },
  {
    "instruction": "Toa maana ya Ngeli ya Mahali.",
    "input": "",
    "output": "Ngeli hii hugawika katika sehemu tatu kulingana na viambishi vya mahali:  \nPA/PO – Mahali panapojulikana  \n- Pale barabarani pamemwagika petroli.  \n- Hapo mlipoketi pana siafu.  \nKU/KO – Mahali kusikojulikana vizuri  \n- Huku kuna starehe na anasa nyingi.  \n- Huko kwao kuna maendeleo mengi.  \nMU/MO – Mahali ndani ya kitu  \n- Mle ukumbini mumejaa watu.  \n- Shimoni mlimoingia panya mna nyoka."
  },
  {
    "instruction": "Ni nini maana ya Ngeli ya Mahali?",
    "input": "",
    "output": "Ngeli hii hugawika katika sehemu tatu kulingana na viambishi vya mahali:  \nPA/PO – Mahali panapojulikana  \n- Pale barabarani pamemwagika petroli.  \n- Hapo mlipoketi pana siafu.  \nKU/KO – Mahali kusikojulikana vizuri  \n- Huku kuna starehe na anasa nyingi.  \n- Huko kwao kuna maendeleo mengi.  \nMU/MO – Mahali ndani ya kitu  \n- Mle ukumbini mumejaa watu.  \n- Shimoni mlimoingia panya mna nyoka."
  },
  {
    "instruction": "Andika maelezo mafupi kuhusu Ngeli ya Mahali.",
    "input": "",
    "output": "Ngeli hii hugawika katika sehemu tatu kulingana na viambishi vya mahali:  \nPA/PO – Mahali panapojulikana  \n- Pale barabarani pamemwagika petroli.  \n- Hapo mlipoketi pana siafu.  \nKU/KO – Mahali kusikojulikana vizuri  \n- Huku kuna starehe na anasa nyingi.  \n- Huko kwao kuna maendeleo mengi.  \nMU/MO – Mahali ndani ya kitu  \n- Mle ukumbini mumejaa watu.  \n- Shimoni mlimoingia panya mna nyoka."
  },
  {
    "instruction": "Je, unaweza kueleza Ngeli ya Mahali?",
    "input": "",
    "output": "Ngeli hii hugawika katika sehemu tatu kulingana na viambishi vya mahali:  \nPA/PO – Mahali panapojulikana  \n- Pale barabarani pamemwagika petroli.  \n- Hapo mlipoketi pana siafu.  \nKU/KO – Mahali kusikojulikana vizuri  \n- Huku kuna starehe na anasa nyingi.  \n- Huko kwao kuna maendeleo mengi.  \nMU/MO – Mahali ndani ya kitu  \n- Mle ukumbini mumejaa watu.  \n- Shimoni mlimoingia panya mna nyoka."
  },
  {
    "instruction": "Taja na eleza Ngeli ya Mahali.",
    "input": "",
    "output": "Ngeli hii hugawika katika sehemu tatu kulingana na viambishi vya mahali:  \nPA/PO – Mahali panapojulikana  \n- Pale barabarani pamemwagika petroli.  \n- Hapo mlipoketi pana siafu.  \nKU/KO – Mahali kusikojulikana vizuri  \n- Huku kuna starehe na anasa nyingi.  \n- Huko kwao kuna maendeleo mengi.  \nMU/MO – Mahali ndani ya kitu  \n- Mle ukumbini mumejaa watu.  \n- Shimoni mlimoingia panya mna nyoka."
  },
  {
    "instruction": "Toa ufafanuzi wa Ngeli ya Mahali.",
    "input": "",
    "output": "Ngeli hii hugawika katika sehemu tatu kulingana na viambishi vya mahali:  \nPA/PO – Mahali panapojulikana  \n- Pale barabarani pamemwagika petroli.  \n- Hapo mlipoketi pana siafu.  \nKU/KO – Mahali kusikojulikana vizuri  \n- Huku kuna starehe na anasa nyingi.  \n- Huko kwao kuna maendeleo mengi.  \nMU/MO – Mahali ndani ya kitu  \n- Mle ukumbini mumejaa watu.  \n- Shimoni mlimoingia panya mna nyoka."
  },
  {
    "instruction": "Zungumzia Ngeli ya Mahali katika Kiswahili.",
    "input": "",
    "output": "Ngeli hii hugawika katika sehemu tatu kulingana na viambishi vya mahali:  \nPA/PO – Mahali panapojulikana  \n- Pale barabarani pamemwagika petroli.  \n- Hapo mlipoketi pana siafu.  \nKU/KO – Mahali kusikojulikana vizuri  \n- Huku kuna starehe na anasa nyingi.  \n- Huko kwao kuna maendeleo mengi.  \nMU/MO – Mahali ndani ya kitu  \n- Mle ukumbini mumejaa watu.  \n- Shimoni mlimoingia panya mna nyoka."
  },
  {
    "instruction": "Toa maelezo ya Ngeli ya Mahali.",
    "input": "",
    "output": "Ngeli hii hugawika katika sehemu tatu kulingana na viambishi vya mahali:  \nPA/PO – Mahali panapojulikana  \n- Pale barabarani pamemwagika petroli.  \n- Hapo mlipoketi pana siafu.  \nKU/KO – Mahali kusikojulikana vizuri  \n- Huku kuna starehe na anasa nyingi.  \n- Huko kwao kuna maendeleo mengi.  \nMU/MO – Mahali ndani ya kitu  \n- Mle ukumbini mumejaa watu.  \n- Shimoni mlimoingia panya mna nyoka."
  },
  {
    "instruction": "Eleza kuhusu Ngeli ya KI-VI na LI-YA katika Kiswahili.",
    "input": "",
    "output": "Nomino katika hali ya udogo huingia katika ngeli ya KI-VI  \nNomino katika hali ya ukubwa huingia katika ngeli ya LI-YA  \nMifano: \n- Kitoto → Vitoto  \n- Jitu → Majitu"
  },
  {
    "instruction": "Fafanua Ngeli ya KI-VI na LI-YA katika Kiswahili.",
    "input": "",
    "output": "Nomino katika hali ya udogo huingia katika ngeli ya KI-VI  \nNomino katika hali ya ukubwa huingia katika ngeli ya LI-YA  \nMifano: \n- Kitoto → Vitoto  \n- Jitu → Majitu"
  },
  {
    "instruction": "Toa maana ya Ngeli ya KI-VI na LI-YA.",
    "input": "",
    "output": "Nomino katika hali ya udogo huingia katika ngeli ya KI-VI  \nNomino katika hali ya ukubwa huingia katika ngeli ya LI-YA  \nMifano: \n- Kitoto → Vitoto  \n- Jitu → Majitu"
  },
  {
    "instruction": "Ni nini maana ya Ngeli ya KI-VI na LI-YA?",
    "input": "",
    "output": "Nomino katika hali ya udogo huingia katika ngeli ya KI-VI  \nNomino katika hali ya ukubwa huingia katika ngeli ya LI-YA  \nMifano: \n- Kitoto → Vitoto  \n- Jitu → Majitu"
  },
  {
    "instruction": "Andika maelezo mafupi kuhusu Ngeli ya KI-VI na LI-YA.",
    "input": "",
    "output": "Nomino katika hali ya udogo huingia katika ngeli ya KI-VI  \nNomino katika hali ya ukubwa huingia katika ngeli ya LI-YA  \nMifano: \n- Kitoto → Vitoto  \n- Jitu → Majitu"
  },
  {
    "instruction": "Je, unaweza kueleza Ngeli ya KI-VI na LI-YA?",
    "input": "",
    "output": "Nomino katika hali ya udogo huingia katika ngeli ya KI-VI  \nNomino katika hali ya ukubwa huingia katika ngeli ya LI-YA  \nMifano: \n- Kitoto → Vitoto  \n- Jitu → Majitu"
  },
  {
    "instruction": "Taja na eleza Ngeli ya KI-VI na LI-YA.",
    "input": "",
    "output": "Nomino katika hali ya udogo huingia katika ngeli ya KI-VI  \nNomino katika hali ya ukubwa huingia katika ngeli ya LI-YA  \nMifano: \n- Kitoto → Vitoto  \n- Jitu → Majitu"
  },
  {
    "instruction": "Toa ufafanuzi wa Ngeli ya KI-VI na LI-YA.",
    "input": "",
    "output": "Nomino katika hali ya udogo huingia katika ngeli ya KI-VI  \nNomino katika hali ya ukubwa huingia katika ngeli ya LI-YA  \nMifano: \n- Kitoto → Vitoto  \n- Jitu → Majitu"
  },
  {
    "instruction": "Zungumzia Ngeli ya KI-VI na LI-YA katika Kiswahili.",
    "input": "",
    "output": "Nomino katika hali ya udogo huingia katika ngeli ya KI-VI  \nNomino katika hali ya ukubwa huingia katika ngeli ya LI-YA  \nMifano: \n- Kitoto → Vitoto  \n- Jitu → Majitu"
  },
  {
    "instruction": "Toa maelezo ya Ngeli ya KI-VI na LI-YA.",
    "input": "",
    "output": "Nomino katika hali ya udogo huingia katika ngeli ya KI-VI  \nNomino katika hali ya ukubwa huingia katika ngeli ya LI-YA  \nMifano: \n- Kitoto → Vitoto  \n- Jitu → Majitu"
  },
  {
    "instruction": "Eleza kuhusu Ngeli ya U-YA katika Kiswahili.",
    "input": "",
    "output": "Nomino zinazorejelea hali au dhana zisizoonekana moja kwa moja, lakini matokeo yake huonekana.Mifano: \n- Ulezi umekuwa mgumu sana siku hizi.  \n- Malezi yamekuwa magumu sana siku hizi.  \n- Ugonjwa aliougua umemmaliza si haba.  \n- Magonjwa waliougua yamewamaliza si haba."
  },
  {
    "instruction": "Fafanua Ngeli ya U-YA katika Kiswahili.",
    "input": "",
    "output": "Nomino zinazorejelea hali au dhana zisizoonekana moja kwa moja, lakini matokeo yake huonekana.Mifano: \n- Ulezi umekuwa mgumu sana siku hizi.  \n- Malezi yamekuwa magumu sana siku hizi.  \n- Ugonjwa aliougua umemmaliza si haba.  \n- Magonjwa waliougua yamewamaliza si haba."
  },
  {
    "instruction": "Toa maana ya Ngeli ya U-YA.",
    "input": "",
    "output": "Nomino zinazorejelea hali au dhana zisizoonekana moja kwa moja, lakini matokeo yake huonekana.Mifano: \n- Ulezi umekuwa mgumu sana siku hizi.  \n- Malezi yamekuwa magumu sana siku hizi.  \n- Ugonjwa aliougua umemmaliza si haba.  \n- Magonjwa waliougua yamewamaliza si haba."
  },
  {
    "instruction": "Ni nini maana ya Ngeli ya U-YA?",
    "input": "",
    "output": "Nomino zinazorejelea hali au dhana zisizoonekana moja kwa moja, lakini matokeo yake huonekana.Mifano: \n- Ulezi umekuwa mgumu sana siku hizi.  \n- Malezi yamekuwa magumu sana siku hizi.  \n- Ugonjwa aliougua umemmaliza si haba.  \n- Magonjwa waliougua yamewamaliza si haba."
  },
  {
    "instruction": "Andika maelezo mafupi kuhusu Ngeli ya U-YA.",
    "input": "",
    "output": "Nomino zinazorejelea hali au dhana zisizoonekana moja kwa moja, lakini matokeo yake huonekana.Mifano: \n- Ulezi umekuwa mgumu sana siku hizi.  \n- Malezi yamekuwa magumu sana siku hizi.  \n- Ugonjwa aliougua umemmaliza si haba.  \n- Magonjwa waliougua yamewamaliza si haba."
  },
  {
    "instruction": "Je, unaweza kueleza Ngeli ya U-YA?",
    "input": "",
    "output": "Nomino zinazorejelea hali au dhana zisizoonekana moja kwa moja, lakini matokeo yake huonekana.Mifano: \n- Ulezi umekuwa mgumu sana siku hizi.  \n- Malezi yamekuwa magumu sana siku hizi.  \n- Ugonjwa aliougua umemmaliza si haba.  \n- Magonjwa waliougua yamewamaliza si haba."
  },
  {
    "instruction": "Taja na eleza Ngeli ya U-YA.",
    "input": "",
    "output": "Nomino zinazorejelea hali au dhana zisizoonekana moja kwa moja, lakini matokeo yake huonekana.Mifano: \n- Ulezi umekuwa mgumu sana siku hizi.  \n- Malezi yamekuwa magumu sana siku hizi.  \n- Ugonjwa aliougua umemmaliza si haba.  \n- Magonjwa waliougua yamewamaliza si haba."
  },
  {
    "instruction": "Toa ufafanuzi wa Ngeli ya U-YA.",
    "input": "",
    "output": "Nomino zinazorejelea hali au dhana zisizoonekana moja kwa moja, lakini matokeo yake huonekana.Mifano: \n- Ulezi umekuwa mgumu sana siku hizi.  \n- Malezi yamekuwa magumu sana siku hizi.  \n- Ugonjwa aliougua umemmaliza si haba.  \n- Magonjwa waliougua yamewamaliza si haba."
  },
  {
    "instruction": "Zungumzia Ngeli ya U-YA katika Kiswahili.",
    "input": "",
    "output": "Nomino zinazorejelea hali au dhana zisizoonekana moja kwa moja, lakini matokeo yake huonekana.Mifano: \n- Ulezi umekuwa mgumu sana siku hizi.  \n- Malezi yamekuwa magumu sana siku hizi.  \n- Ugonjwa aliougua umemmaliza si haba.  \n- Magonjwa waliougua yamewamaliza si haba."
  },
  {
    "instruction": "Toa maelezo ya Ngeli ya U-YA.",
    "input": "",
    "output": "Nomino zinazorejelea hali au dhana zisizoonekana moja kwa moja, lakini matokeo yake huonekana.Mifano: \n- Ulezi umekuwa mgumu sana siku hizi.  \n- Malezi yamekuwa magumu sana siku hizi.  \n- Ugonjwa aliougua umemmaliza si haba.  \n- Magonjwa waliougua yamewamaliza si haba."
  },
  {
    "instruction": "Eleza kuhusu Ngeli ya U-ZI katika Kiswahili.",
    "input": "",
    "output": "Nomino zenye kiambishi U katika umoja na ZI katika wingi.  \nMifano:  \n- Ukuta umekamilika kujengwa.  \n- Kuta zimekamilika kujengwa.  \n- Uzi unafuma sweta.  \n- Nyuzi zinafuma sweta.  \n- Uta ulitumika katika mashindano ya kulenga shabaha.  \n- Nyuta zilitumika katika mashindano ya kulenga shabaha."
  },
  {
    "instruction": "Fafanua Ngeli ya U-ZI katika Kiswahili.",
    "input": "",
    "output": "Nomino zenye kiambishi U katika umoja na ZI katika wingi.  \nMifano:  \n- Ukuta umekamilika kujengwa.  \n- Kuta zimekamilika kujengwa.  \n- Uzi unafuma sweta.  \n- Nyuzi zinafuma sweta.  \n- Uta ulitumika katika mashindano ya kulenga shabaha.  \n- Nyuta zilitumika katika mashindano ya kulenga shabaha."
  },
  {
    "instruction": "Toa maana ya Ngeli ya U-ZI.",
    "input": "",
    "output": "Nomino zenye kiambishi U katika umoja na ZI katika wingi.  \nMifano:  \n- Ukuta umekamilika kujengwa.  \n- Kuta zimekamilika kujengwa.  \n- Uzi unafuma sweta.  \n- Nyuzi zinafuma sweta.  \n- Uta ulitumika katika mashindano ya kulenga shabaha.  \n- Nyuta zilitumika katika mashindano ya kulenga shabaha."
  },
  {
    "instruction": "Ni nini maana ya Ngeli ya U-ZI?",
    "input": "",
    "output": "Nomino zenye kiambishi U katika umoja na ZI katika wingi.  \nMifano:  \n- Ukuta umekamilika kujengwa.  \n- Kuta zimekamilika kujengwa.  \n- Uzi unafuma sweta.  \n- Nyuzi zinafuma sweta.  \n- Uta ulitumika katika mashindano ya kulenga shabaha.  \n- Nyuta zilitumika katika mashindano ya kulenga shabaha."
  },
  {
    "instruction": "Andika maelezo mafupi kuhusu Ngeli ya U-ZI.",
    "input": "",
    "output": "Nomino zenye kiambishi U katika umoja na ZI katika wingi.  \nMifano:  \n- Ukuta umekamilika kujengwa.  \n- Kuta zimekamilika kujengwa.  \n- Uzi unafuma sweta.  \n- Nyuzi zinafuma sweta.  \n- Uta ulitumika katika mashindano ya kulenga shabaha.  \n- Nyuta zilitumika katika mashindano ya kulenga shabaha."
  },
  {
    "instruction": "Je, unaweza kueleza Ngeli ya U-ZI?",
    "input": "",
    "output": "Nomino zenye kiambishi U katika umoja na ZI katika wingi.  \nMifano:  \n- Ukuta umekamilika kujengwa.  \n- Kuta zimekamilika kujengwa.  \n- Uzi unafuma sweta.  \n- Nyuzi zinafuma sweta.  \n- Uta ulitumika katika mashindano ya kulenga shabaha.  \n- Nyuta zilitumika katika mashindano ya kulenga shabaha."
  },
  {
    "instruction": "Taja na eleza Ngeli ya U-ZI.",
    "input": "",
    "output": "Nomino zenye kiambishi U katika umoja na ZI katika wingi.  \nMifano:  \n- Ukuta umekamilika kujengwa.  \n- Kuta zimekamilika kujengwa.  \n- Uzi unafuma sweta.  \n- Nyuzi zinafuma sweta.  \n- Uta ulitumika katika mashindano ya kulenga shabaha.  \n- Nyuta zilitumika katika mashindano ya kulenga shabaha."
  },
  {
    "instruction": "Toa ufafanuzi wa Ngeli ya U-ZI.",
    "input": "",
    "output": "Nomino zenye kiambishi U katika umoja na ZI katika wingi.  \nMifano:  \n- Ukuta umekamilika kujengwa.  \n- Kuta zimekamilika kujengwa.  \n- Uzi unafuma sweta.  \n- Nyuzi zinafuma sweta.  \n- Uta ulitumika katika mashindano ya kulenga shabaha.  \n- Nyuta zilitumika katika mashindano ya kulenga shabaha."
  },
  {
    "instruction": "Zungumzia Ngeli ya U-ZI katika Kiswahili.",
    "input": "",
    "output": "Nomino zenye kiambishi U katika umoja na ZI katika wingi.  \nMifano:  \n- Ukuta umekamilika kujengwa.  \n- Kuta zimekamilika kujengwa.  \n- Uzi unafuma sweta.  \n- Nyuzi zinafuma sweta.  \n- Uta ulitumika katika mashindano ya kulenga shabaha.  \n- Nyuta zilitumika katika mashindano ya kulenga shabaha."
  },
  {
    "instruction": "Toa maelezo ya Ngeli ya U-ZI.",
    "input": "",
    "output": "Nomino zenye kiambishi U katika umoja na ZI katika wingi.  \nMifano:  \n- Ukuta umekamilika kujengwa.  \n- Kuta zimekamilika kujengwa.  \n- Uzi unafuma sweta.  \n- Nyuzi zinafuma sweta.  \n- Uta ulitumika katika mashindano ya kulenga shabaha.  \n- Nyuta zilitumika katika mashindano ya kulenga shabaha."
  },
  {
    "instruction": "Eleza kuhusu MAZUNGUMZO KULINGANA NA MUKTADHA katika Kiswahili.",
    "input": "",
    "output": "Lugha utakayoitumia shuleni ni tofauti sana na utakayoitumia hotelini na hata unapozungumza na marafiki wakati wa likizo. Ukweli ni kwamba matumizi ya lugha hutegemea muktadha. Somo hili litakusaidia kuainisha miktadha tofauti na lugha inavyotumika humo."
  },
  {
    "instruction": "Fafanua MAZUNGUMZO KULINGANA NA MUKTADHA katika Kiswahili.",
    "input": "",
    "output": "Lugha utakayoitumia shuleni ni tofauti sana na utakayoitumia hotelini na hata unapozungumza na marafiki wakati wa likizo. Ukweli ni kwamba matumizi ya lugha hutegemea muktadha. Somo hili litakusaidia kuainisha miktadha tofauti na lugha inavyotumika humo."
  },
  {
    "instruction": "Toa maana ya MAZUNGUMZO KULINGANA NA MUKTADHA.",
    "input": "",
    "output": "Lugha utakayoitumia shuleni ni tofauti sana na utakayoitumia hotelini na hata unapozungumza na marafiki wakati wa likizo. Ukweli ni kwamba matumizi ya lugha hutegemea muktadha. Somo hili litakusaidia kuainisha miktadha tofauti na lugha inavyotumika humo."
  },
  {
    "instruction": "Ni nini maana ya MAZUNGUMZO KULINGANA NA MUKTADHA?",
    "input": "",
    "output": "Lugha utakayoitumia shuleni ni tofauti sana na utakayoitumia hotelini na hata unapozungumza na marafiki wakati wa likizo. Ukweli ni kwamba matumizi ya lugha hutegemea muktadha. Somo hili litakusaidia kuainisha miktadha tofauti na lugha inavyotumika humo."
  },
  {
    "instruction": "Andika maelezo mafupi kuhusu MAZUNGUMZO KULINGANA NA MUKTADHA.",
    "input": "",
    "output": "Lugha utakayoitumia shuleni ni tofauti sana na utakayoitumia hotelini na hata unapozungumza na marafiki wakati wa likizo. Ukweli ni kwamba matumizi ya lugha hutegemea muktadha. Somo hili litakusaidia kuainisha miktadha tofauti na lugha inavyotumika humo."
  },
  {
    "instruction": "Je, unaweza kueleza MAZUNGUMZO KULINGANA NA MUKTADHA?",
    "input": "",
    "output": "Lugha utakayoitumia shuleni ni tofauti sana na utakayoitumia hotelini na hata unapozungumza na marafiki wakati wa likizo. Ukweli ni kwamba matumizi ya lugha hutegemea muktadha. Somo hili litakusaidia kuainisha miktadha tofauti na lugha inavyotumika humo."
  },
  {
    "instruction": "Taja na eleza MAZUNGUMZO KULINGANA NA MUKTADHA.",
    "input": "",
    "output": "Lugha utakayoitumia shuleni ni tofauti sana na utakayoitumia hotelini na hata unapozungumza na marafiki wakati wa likizo. Ukweli ni kwamba matumizi ya lugha hutegemea muktadha. Somo hili litakusaidia kuainisha miktadha tofauti na lugha inavyotumika humo."
  },
  {
    "instruction": "Toa ufafanuzi wa MAZUNGUMZO KULINGANA NA MUKTADHA.",
    "input": "",
    "output": "Lugha utakayoitumia shuleni ni tofauti sana na utakayoitumia hotelini na hata unapozungumza na marafiki wakati wa likizo. Ukweli ni kwamba matumizi ya lugha hutegemea muktadha. Somo hili litakusaidia kuainisha miktadha tofauti na lugha inavyotumika humo."
  },
  {
    "instruction": "Zungumzia MAZUNGUMZO KULINGANA NA MUKTADHA katika Kiswahili.",
    "input": "",
    "output": "Lugha utakayoitumia shuleni ni tofauti sana na utakayoitumia hotelini na hata unapozungumza na marafiki wakati wa likizo. Ukweli ni kwamba matumizi ya lugha hutegemea muktadha. Somo hili litakusaidia kuainisha miktadha tofauti na lugha inavyotumika humo."
  },
  {
    "instruction": "Toa maelezo ya MAZUNGUMZO KULINGANA NA MUKTADHA.",
    "input": "",
    "output": "Lugha utakayoitumia shuleni ni tofauti sana na utakayoitumia hotelini na hata unapozungumza na marafiki wakati wa likizo. Ukweli ni kwamba matumizi ya lugha hutegemea muktadha. Somo hili litakusaidia kuainisha miktadha tofauti na lugha inavyotumika humo."
  },
  {
    "instruction": "Eleza kuhusu USHAIRI: Akili - Mathias Mnyampala katika Kiswahili.",
    "input": "",
    "output": "Mpima jambo la mbele, huyo anayo akili,  \nMpima hili na lile, hakosi mtu adili,  \nHasa mtu kama yule, sifa anastahili,  \nMtu hapati akili, ila mpima ya mbele."
  },
  {
    "instruction": "Fafanua USHAIRI: Akili - Mathias Mnyampala katika Kiswahili.",
    "input": "",
    "output": "Mpima jambo la mbele, huyo anayo akili,  \nMpima hili na lile, hakosi mtu adili,  \nHasa mtu kama yule, sifa anastahili,  \nMtu hapati akili, ila mpima ya mbele."
  },
  {
    "instruction": "Toa maana ya USHAIRI: Akili - Mathias Mnyampala.",
    "input": "",
    "output": "Mpima jambo la mbele, huyo anayo akili,  \nMpima hili na lile, hakosi mtu adili,  \nHasa mtu kama yule, sifa anastahili,  \nMtu hapati akili, ila mpima ya mbele."
  },
  {
    "instruction": "Ni nini maana ya USHAIRI: Akili - Mathias Mnyampala?",
    "input": "",
    "output": "Mpima jambo la mbele, huyo anayo akili,  \nMpima hili na lile, hakosi mtu adili,  \nHasa mtu kama yule, sifa anastahili,  \nMtu hapati akili, ila mpima ya mbele."
  },
  {
    "instruction": "Andika maelezo mafupi kuhusu USHAIRI: Akili - Mathias Mnyampala.",
    "input": "",
    "output": "Mpima jambo la mbele, huyo anayo akili,  \nMpima hili na lile, hakosi mtu adili,  \nHasa mtu kama yule, sifa anastahili,  \nMtu hapati akili, ila mpima ya mbele."
  },
  {
    "instruction": "Je, unaweza kueleza USHAIRI: Akili - Mathias Mnyampala?",
    "input": "",
    "output": "Mpima jambo la mbele, huyo anayo akili,  \nMpima hili na lile, hakosi mtu adili,  \nHasa mtu kama yule, sifa anastahili,  \nMtu hapati akili, ila mpima ya mbele."
  },
  {
    "instruction": "Taja na eleza USHAIRI: Akili - Mathias Mnyampala.",
    "input": "",
    "output": "Mpima jambo la mbele, huyo anayo akili,  \nMpima hili na lile, hakosi mtu adili,  \nHasa mtu kama yule, sifa anastahili,  \nMtu hapati akili, ila mpima ya mbele."
  },
  {
    "instruction": "Toa ufafanuzi wa USHAIRI: Akili - Mathias Mnyampala.",
    "input": "",
    "output": "Mpima jambo la mbele, huyo anayo akili,  \nMpima hili na lile, hakosi mtu adili,  \nHasa mtu kama yule, sifa anastahili,  \nMtu hapati akili, ila mpima ya mbele."
  },
  {
    "instruction": "Zungumzia USHAIRI: Akili - Mathias Mnyampala katika Kiswahili.",
    "input": "",
    "output": "Mpima jambo la mbele, huyo anayo akili,  \nMpima hili na lile, hakosi mtu adili,  \nHasa mtu kama yule, sifa anastahili,  \nMtu hapati akili, ila mpima ya mbele."
  },
  {
    "instruction": "Toa maelezo ya USHAIRI: Akili - Mathias Mnyampala.",
    "input": "",
    "output": "Mpima jambo la mbele, huyo anayo akili,  \nMpima hili na lile, hakosi mtu adili,  \nHasa mtu kama yule, sifa anastahili,  \nMtu hapati akili, ila mpima ya mbele."
  },
  {
    "instruction": "Eleza kuhusu RATIBA YA ARUSI katika Kiswahili.",
    "input": "",
    "output": "Tarehe: 27 Nov 2009  \nMahali: Kanisa la Mtakatifu Francis wa Assisi, Mlaleoni  \n8.30 – 9.30 asubuhi: Bi Arusi achukuliwa nyumbani kwa wazazi wake  \n9.30 – 10.00 asubuhi: Safari kuelekea kanisani  \n10.00 – 10.30 asubuhi: Kufika kanisani na kujiandaa kwa ibaada  \n12.30 – 1.30 mchana: Kuelekea kwenye ukumbi  \n1.00 – 2.30 alasiri: Mlo na vinywaji  \n2.00 – 3.30 alasiri: Mawaidha  \n3.00 – 4.30 jioni: Kutoa zawadi  \n4.00 – 5.00 jioni: Kukata keki  \n5.00 – 5.15 jioni: Kutoa shukrani  \n6.00 jioni: Maombi ya kufunga sherehe na watu kufumukana"
  },
  {
    "instruction": "Fafanua RATIBA YA ARUSI katika Kiswahili.",
    "input": "",
    "output": "Tarehe: 27 Nov 2009  \nMahali: Kanisa la Mtakatifu Francis wa Assisi, Mlaleoni  \n8.30 – 9.30 asubuhi: Bi Arusi achukuliwa nyumbani kwa wazazi wake  \n9.30 – 10.00 asubuhi: Safari kuelekea kanisani  \n10.00 – 10.30 asubuhi: Kufika kanisani na kujiandaa kwa ibaada  \n12.30 – 1.30 mchana: Kuelekea kwenye ukumbi  \n1.00 – 2.30 alasiri: Mlo na vinywaji  \n2.00 – 3.30 alasiri: Mawaidha  \n3.00 – 4.30 jioni: Kutoa zawadi  \n4.00 – 5.00 jioni: Kukata keki  \n5.00 – 5.15 jioni: Kutoa shukrani  \n6.00 jioni: Maombi ya kufunga sherehe na watu kufumukana"
  },
  {
    "instruction": "Toa maana ya RATIBA YA ARUSI.",
    "input": "",
    "output": "Tarehe: 27 Nov 2009  \nMahali: Kanisa la Mtakatifu Francis wa Assisi, Mlaleoni  \n8.30 – 9.30 asubuhi: Bi Arusi achukuliwa nyumbani kwa wazazi wake  \n9.30 – 10.00 asubuhi: Safari kuelekea kanisani  \n10.00 – 10.30 asubuhi: Kufika kanisani na kujiandaa kwa ibaada  \n12.30 – 1.30 mchana: Kuelekea kwenye ukumbi  \n1.00 – 2.30 alasiri: Mlo na vinywaji  \n2.00 – 3.30 alasiri: Mawaidha  \n3.00 – 4.30 jioni: Kutoa zawadi  \n4.00 – 5.00 jioni: Kukata keki  \n5.00 – 5.15 jioni: Kutoa shukrani  \n6.00 jioni: Maombi ya kufunga sherehe na watu kufumukana"
  },
  {
    "instruction": "Ni nini maana ya RATIBA YA ARUSI?",
    "input": "",
    "output": "Tarehe: 27 Nov 2009  \nMahali: Kanisa la Mtakatifu Francis wa Assisi, Mlaleoni  \n8.30 – 9.30 asubuhi: Bi Arusi achukuliwa nyumbani kwa wazazi wake  \n9.30 – 10.00 asubuhi: Safari kuelekea kanisani  \n10.00 – 10.30 asubuhi: Kufika kanisani na kujiandaa kwa ibaada  \n12.30 – 1.30 mchana: Kuelekea kwenye ukumbi  \n1.00 – 2.30 alasiri: Mlo na vinywaji  \n2.00 – 3.30 alasiri: Mawaidha  \n3.00 – 4.30 jioni: Kutoa zawadi  \n4.00 – 5.00 jioni: Kukata keki  \n5.00 – 5.15 jioni: Kutoa shukrani  \n6.00 jioni: Maombi ya kufunga sherehe na watu kufumukana"
  },
  {
    "instruction": "Andika maelezo mafupi kuhusu RATIBA YA ARUSI.",
    "input": "",
    "output": "Tarehe: 27 Nov 2009  \nMahali: Kanisa la Mtakatifu Francis wa Assisi, Mlaleoni  \n8.30 – 9.30 asubuhi: Bi Arusi achukuliwa nyumbani kwa wazazi wake  \n9.30 – 10.00 asubuhi: Safari kuelekea kanisani  \n10.00 – 10.30 asubuhi: Kufika kanisani na kujiandaa kwa ibaada  \n12.30 – 1.30 mchana: Kuelekea kwenye ukumbi  \n1.00 – 2.30 alasiri: Mlo na vinywaji  \n2.00 – 3.30 alasiri: Mawaidha  \n3.00 – 4.30 jioni: Kutoa zawadi  \n4.00 – 5.00 jioni: Kukata keki  \n5.00 – 5.15 jioni: Kutoa shukrani  \n6.00 jioni: Maombi ya kufunga sherehe na watu kufumukana"
  },
  {
    "instruction": "Je, unaweza kueleza RATIBA YA ARUSI?",
    "input": "",
    "output": "Tarehe: 27 Nov 2009  \nMahali: Kanisa la Mtakatifu Francis wa Assisi, Mlaleoni  \n8.30 – 9.30 asubuhi: Bi Arusi achukuliwa nyumbani kwa wazazi wake  \n9.30 – 10.00 asubuhi: Safari kuelekea kanisani  \n10.00 – 10.30 asubuhi: Kufika kanisani na kujiandaa kwa ibaada  \n12.30 – 1.30 mchana: Kuelekea kwenye ukumbi  \n1.00 – 2.30 alasiri: Mlo na vinywaji  \n2.00 – 3.30 alasiri: Mawaidha  \n3.00 – 4.30 jioni: Kutoa zawadi  \n4.00 – 5.00 jioni: Kukata keki  \n5.00 – 5.15 jioni: Kutoa shukrani  \n6.00 jioni: Maombi ya kufunga sherehe na watu kufumukana"
  },
  {
    "instruction": "Taja na eleza RATIBA YA ARUSI.",
    "input": "",
    "output": "Tarehe: 27 Nov 2009  \nMahali: Kanisa la Mtakatifu Francis wa Assisi, Mlaleoni  \n8.30 – 9.30 asubuhi: Bi Arusi achukuliwa nyumbani kwa wazazi wake  \n9.30 – 10.00 asubuhi: Safari kuelekea kanisani  \n10.00 – 10.30 asubuhi: Kufika kanisani na kujiandaa kwa ibaada  \n12.30 – 1.30 mchana: Kuelekea kwenye ukumbi  \n1.00 – 2.30 alasiri: Mlo na vinywaji  \n2.00 – 3.30 alasiri: Mawaidha  \n3.00 – 4.30 jioni: Kutoa zawadi  \n4.00 – 5.00 jioni: Kukata keki  \n5.00 – 5.15 jioni: Kutoa shukrani  \n6.00 jioni: Maombi ya kufunga sherehe na watu kufumukana"
  },
  {
    "instruction": "Toa ufafanuzi wa RATIBA YA ARUSI.",
    "input": "",
    "output": "Tarehe: 27 Nov 2009  \nMahali: Kanisa la Mtakatifu Francis wa Assisi, Mlaleoni  \n8.30 – 9.30 asubuhi: Bi Arusi achukuliwa nyumbani kwa wazazi wake  \n9.30 – 10.00 asubuhi: Safari kuelekea kanisani  \n10.00 – 10.30 asubuhi: Kufika kanisani na kujiandaa kwa ibaada  \n12.30 – 1.30 mchana: Kuelekea kwenye ukumbi  \n1.00 – 2.30 alasiri: Mlo na vinywaji  \n2.00 – 3.30 alasiri: Mawaidha  \n3.00 – 4.30 jioni: Kutoa zawadi  \n4.00 – 5.00 jioni: Kukata keki  \n5.00 – 5.15 jioni: Kutoa shukrani  \n6.00 jioni: Maombi ya kufunga sherehe na watu kufumukana"
  },
  {
    "instruction": "Zungumzia RATIBA YA ARUSI katika Kiswahili.",
    "input": "",
    "output": "Tarehe: 27 Nov 2009  \nMahali: Kanisa la Mtakatifu Francis wa Assisi, Mlaleoni  \n8.30 – 9.30 asubuhi: Bi Arusi achukuliwa nyumbani kwa wazazi wake  \n9.30 – 10.00 asubuhi: Safari kuelekea kanisani  \n10.00 – 10.30 asubuhi: Kufika kanisani na kujiandaa kwa ibaada  \n12.30 – 1.30 mchana: Kuelekea kwenye ukumbi  \n1.00 – 2.30 alasiri: Mlo na vinywaji  \n2.00 – 3.30 alasiri: Mawaidha  \n3.00 – 4.30 jioni: Kutoa zawadi  \n4.00 – 5.00 jioni: Kukata keki  \n5.00 – 5.15 jioni: Kutoa shukrani  \n6.00 jioni: Maombi ya kufunga sherehe na watu kufumukana"
  },
  {
    "instruction": "Toa maelezo ya RATIBA YA ARUSI.",
    "input": "",
    "output": "Tarehe: 27 Nov 2009  \nMahali: Kanisa la Mtakatifu Francis wa Assisi, Mlaleoni  \n8.30 – 9.30 asubuhi: Bi Arusi achukuliwa nyumbani kwa wazazi wake  \n9.30 – 10.00 asubuhi: Safari kuelekea kanisani  \n10.00 – 10.30 asubuhi: Kufika kanisani na kujiandaa kwa ibaada  \n12.30 – 1.30 mchana: Kuelekea kwenye ukumbi  \n1.00 – 2.30 alasiri: Mlo na vinywaji  \n2.00 – 3.30 alasiri: Mawaidha  \n3.00 – 4.30 jioni: Kutoa zawadi  \n4.00 – 5.00 jioni: Kukata keki  \n5.00 – 5.15 jioni: Kutoa shukrani  \n6.00 jioni: Maombi ya kufunga sherehe na watu kufumukana"
  },
  {
    "instruction": "Eleza kuhusu MAMBO YANAYOZINGATIWA KATIKA UANDISHI WA RATIBA katika Kiswahili.",
    "input": "",
    "output": "- Kichwa cha ratiba  \n- Mahali pa sherehe  \n- Tarehe  \n- Mwili wa ratiba: upande wa kushoto huandikwa saa, upande wa kulia tukio  \n- Ratiba hutegemea aina ya sherehe na muda uliotengwa  \n- Muda huandikwa kwa utaratibu wa saa wa kimataifa"
  },
  {
    "instruction": "Fafanua MAMBO YANAYOZINGATIWA KATIKA UANDISHI WA RATIBA katika Kiswahili.",
    "input": "",
    "output": "- Kichwa cha ratiba  \n- Mahali pa sherehe  \n- Tarehe  \n- Mwili wa ratiba: upande wa kushoto huandikwa saa, upande wa kulia tukio  \n- Ratiba hutegemea aina ya sherehe na muda uliotengwa  \n- Muda huandikwa kwa utaratibu wa saa wa kimataifa"
  },
  {
    "instruction": "Toa maana ya MAMBO YANAYOZINGATIWA KATIKA UANDISHI WA RATIBA.",
    "input": "",
    "output": "- Kichwa cha ratiba  \n- Mahali pa sherehe  \n- Tarehe  \n- Mwili wa ratiba: upande wa kushoto huandikwa saa, upande wa kulia tukio  \n- Ratiba hutegemea aina ya sherehe na muda uliotengwa  \n- Muda huandikwa kwa utaratibu wa saa wa kimataifa"
  },
  {
    "instruction": "Ni nini maana ya MAMBO YANAYOZINGATIWA KATIKA UANDISHI WA RATIBA?",
    "input": "",
    "output": "- Kichwa cha ratiba  \n- Mahali pa sherehe  \n- Tarehe  \n- Mwili wa ratiba: upande wa kushoto huandikwa saa, upande wa kulia tukio  \n- Ratiba hutegemea aina ya sherehe na muda uliotengwa  \n- Muda huandikwa kwa utaratibu wa saa wa kimataifa"
  },
  {
    "instruction": "Andika maelezo mafupi kuhusu MAMBO YANAYOZINGATIWA KATIKA UANDISHI WA RATIBA.",
    "input": "",
    "output": "- Kichwa cha ratiba  \n- Mahali pa sherehe  \n- Tarehe  \n- Mwili wa ratiba: upande wa kushoto huandikwa saa, upande wa kulia tukio  \n- Ratiba hutegemea aina ya sherehe na muda uliotengwa  \n- Muda huandikwa kwa utaratibu wa saa wa kimataifa"
  },
  {
    "instruction": "Je, unaweza kueleza MAMBO YANAYOZINGATIWA KATIKA UANDISHI WA RATIBA?",
    "input": "",
    "output": "- Kichwa cha ratiba  \n- Mahali pa sherehe  \n- Tarehe  \n- Mwili wa ratiba: upande wa kushoto huandikwa saa, upande wa kulia tukio  \n- Ratiba hutegemea aina ya sherehe na muda uliotengwa  \n- Muda huandikwa kwa utaratibu wa saa wa kimataifa"
  },
  {
    "instruction": "Taja na eleza MAMBO YANAYOZINGATIWA KATIKA UANDISHI WA RATIBA.",
    "input": "",
    "output": "- Kichwa cha ratiba  \n- Mahali pa sherehe  \n- Tarehe  \n- Mwili wa ratiba: upande wa kushoto huandikwa saa, upande wa kulia tukio  \n- Ratiba hutegemea aina ya sherehe na muda uliotengwa  \n- Muda huandikwa kwa utaratibu wa saa wa kimataifa"
  },
  {
    "instruction": "Toa ufafanuzi wa MAMBO YANAYOZINGATIWA KATIKA UANDISHI WA RATIBA.",
    "input": "",
    "output": "- Kichwa cha ratiba  \n- Mahali pa sherehe  \n- Tarehe  \n- Mwili wa ratiba: upande wa kushoto huandikwa saa, upande wa kulia tukio  \n- Ratiba hutegemea aina ya sherehe na muda uliotengwa  \n- Muda huandikwa kwa utaratibu wa saa wa kimataifa"
  },
  {
    "instruction": "Zungumzia MAMBO YANAYOZINGATIWA KATIKA UANDISHI WA RATIBA katika Kiswahili.",
    "input": "",
    "output": "- Kichwa cha ratiba  \n- Mahali pa sherehe  \n- Tarehe  \n- Mwili wa ratiba: upande wa kushoto huandikwa saa, upande wa kulia tukio  \n- Ratiba hutegemea aina ya sherehe na muda uliotengwa  \n- Muda huandikwa kwa utaratibu wa saa wa kimataifa"
  },
  {
    "instruction": "Toa maelezo ya MAMBO YANAYOZINGATIWA KATIKA UANDISHI WA RATIBA.",
    "input": "",
    "output": "- Kichwa cha ratiba  \n- Mahali pa sherehe  \n- Tarehe  \n- Mwili wa ratiba: upande wa kushoto huandikwa saa, upande wa kulia tukio  \n- Ratiba hutegemea aina ya sherehe na muda uliotengwa  \n- Muda huandikwa kwa utaratibu wa saa wa kimataifa"
  },
  {
    "instruction": "Eleza kuhusu MATUMIZI YA LUGHA KATIKA MUKTADHA katika Kiswahili.",
    "input": "",
    "output": "Matumizi ya lugha hutegemea muktadha, wahusika, uhusiano wao, na lengo la mawasiliano.  \nMuktadha wa shuleni hutofautiana na wa mtaani au hotelini.  \nRejesta hutegemea mazingira ya mazungumzo:  \n- Shuleni: lugha rasmi, ya heshima  \n- Mtaani: lugha ya mitaani, misimu  \n- Hotelini: lugha ya shughuli maalum  \n- Mahakamani: lugha ya usahihi na sheria  \n- Marafiki: lugha ya rika moja"
  },
  {
    "instruction": "Fafanua MATUMIZI YA LUGHA KATIKA MUKTADHA katika Kiswahili.",
    "input": "",
    "output": "Matumizi ya lugha hutegemea muktadha, wahusika, uhusiano wao, na lengo la mawasiliano.  \nMuktadha wa shuleni hutofautiana na wa mtaani au hotelini.  \nRejesta hutegemea mazingira ya mazungumzo:  \n- Shuleni: lugha rasmi, ya heshima  \n- Mtaani: lugha ya mitaani, misimu  \n- Hotelini: lugha ya shughuli maalum  \n- Mahakamani: lugha ya usahihi na sheria  \n- Marafiki: lugha ya rika moja"
  },
  {
    "instruction": "Toa maana ya MATUMIZI YA LUGHA KATIKA MUKTADHA.",
    "input": "",
    "output": "Matumizi ya lugha hutegemea muktadha, wahusika, uhusiano wao, na lengo la mawasiliano.  \nMuktadha wa shuleni hutofautiana na wa mtaani au hotelini.  \nRejesta hutegemea mazingira ya mazungumzo:  \n- Shuleni: lugha rasmi, ya heshima  \n- Mtaani: lugha ya mitaani, misimu  \n- Hotelini: lugha ya shughuli maalum  \n- Mahakamani: lugha ya usahihi na sheria  \n- Marafiki: lugha ya rika moja"
  },
  {
    "instruction": "Ni nini maana ya MATUMIZI YA LUGHA KATIKA MUKTADHA?",
    "input": "",
    "output": "Matumizi ya lugha hutegemea muktadha, wahusika, uhusiano wao, na lengo la mawasiliano.  \nMuktadha wa shuleni hutofautiana na wa mtaani au hotelini.  \nRejesta hutegemea mazingira ya mazungumzo:  \n- Shuleni: lugha rasmi, ya heshima  \n- Mtaani: lugha ya mitaani, misimu  \n- Hotelini: lugha ya shughuli maalum  \n- Mahakamani: lugha ya usahihi na sheria  \n- Marafiki: lugha ya rika moja"
  },
  {
    "instruction": "Andika maelezo mafupi kuhusu MATUMIZI YA LUGHA KATIKA MUKTADHA.",
    "input": "",
    "output": "Matumizi ya lugha hutegemea muktadha, wahusika, uhusiano wao, na lengo la mawasiliano.  \nMuktadha wa shuleni hutofautiana na wa mtaani au hotelini.  \nRejesta hutegemea mazingira ya mazungumzo:  \n- Shuleni: lugha rasmi, ya heshima  \n- Mtaani: lugha ya mitaani, misimu  \n- Hotelini: lugha ya shughuli maalum  \n- Mahakamani: lugha ya usahihi na sheria  \n- Marafiki: lugha ya rika moja"
  },
  {
    "instruction": "Je, unaweza kueleza MATUMIZI YA LUGHA KATIKA MUKTADHA?",
    "input": "",
    "output": "Matumizi ya lugha hutegemea muktadha, wahusika, uhusiano wao, na lengo la mawasiliano.  \nMuktadha wa shuleni hutofautiana na wa mtaani au hotelini.  \nRejesta hutegemea mazingira ya mazungumzo:  \n- Shuleni: lugha rasmi, ya heshima  \n- Mtaani: lugha ya mitaani, misimu  \n- Hotelini: lugha ya shughuli maalum  \n- Mahakamani: lugha ya usahihi na sheria  \n- Marafiki: lugha ya rika moja"
  },
  {
    "instruction": "Taja na eleza MATUMIZI YA LUGHA KATIKA MUKTADHA.",
    "input": "",
    "output": "Matumizi ya lugha hutegemea muktadha, wahusika, uhusiano wao, na lengo la mawasiliano.  \nMuktadha wa shuleni hutofautiana na wa mtaani au hotelini.  \nRejesta hutegemea mazingira ya mazungumzo:  \n- Shuleni: lugha rasmi, ya heshima  \n- Mtaani: lugha ya mitaani, misimu  \n- Hotelini: lugha ya shughuli maalum  \n- Mahakamani: lugha ya usahihi na sheria  \n- Marafiki: lugha ya rika moja"
  },
  {
    "instruction": "Toa ufafanuzi wa MATUMIZI YA LUGHA KATIKA MUKTADHA.",
    "input": "",
    "output": "Matumizi ya lugha hutegemea muktadha, wahusika, uhusiano wao, na lengo la mawasiliano.  \nMuktadha wa shuleni hutofautiana na wa mtaani au hotelini.  \nRejesta hutegemea mazingira ya mazungumzo:  \n- Shuleni: lugha rasmi, ya heshima  \n- Mtaani: lugha ya mitaani, misimu  \n- Hotelini: lugha ya shughuli maalum  \n- Mahakamani: lugha ya usahihi na sheria  \n- Marafiki: lugha ya rika moja"
  },
  {
    "instruction": "Zungumzia MATUMIZI YA LUGHA KATIKA MUKTADHA katika Kiswahili.",
    "input": "",
    "output": "Matumizi ya lugha hutegemea muktadha, wahusika, uhusiano wao, na lengo la mawasiliano.  \nMuktadha wa shuleni hutofautiana na wa mtaani au hotelini.  \nRejesta hutegemea mazingira ya mazungumzo:  \n- Shuleni: lugha rasmi, ya heshima  \n- Mtaani: lugha ya mitaani, misimu  \n- Hotelini: lugha ya shughuli maalum  \n- Mahakamani: lugha ya usahihi na sheria  \n- Marafiki: lugha ya rika moja"
  },
  {
    "instruction": "Toa maelezo ya MATUMIZI YA LUGHA KATIKA MUKTADHA.",
    "input": "",
    "output": "Matumizi ya lugha hutegemea muktadha, wahusika, uhusiano wao, na lengo la mawasiliano.  \nMuktadha wa shuleni hutofautiana na wa mtaani au hotelini.  \nRejesta hutegemea mazingira ya mazungumzo:  \n- Shuleni: lugha rasmi, ya heshima  \n- Mtaani: lugha ya mitaani, misimu  \n- Hotelini: lugha ya shughuli maalum  \n- Mahakamani: lugha ya usahihi na sheria  \n- Marafiki: lugha ya rika moja"
  },
  {
    "instruction": "Eleza kuhusu SHADDA katika Kiswahili.",
    "input": "",
    "output": "Shadda ni mkazo unaowekwa kwenye silabi fulani ya neno ili kutoa maana inayolengwa.  \nMfano:  \n- bara'bara → sawa sawa  \n- barabara → njia kuu  \n- i'la → dosari  \n- ila → isipokuwa  \nShadda huathiri maana ya neno kulingana na silabi iliyotiwa mkazo."
  },
  {
    "instruction": "Fafanua SHADDA katika Kiswahili.",
    "input": "",
    "output": "Shadda ni mkazo unaowekwa kwenye silabi fulani ya neno ili kutoa maana inayolengwa.  \nMfano:  \n- bara'bara → sawa sawa  \n- barabara → njia kuu  \n- i'la → dosari  \n- ila → isipokuwa  \nShadda huathiri maana ya neno kulingana na silabi iliyotiwa mkazo."
  },
  {
    "instruction": "Toa maana ya SHADDA.",
    "input": "",
    "output": "Shadda ni mkazo unaowekwa kwenye silabi fulani ya neno ili kutoa maana inayolengwa.  \nMfano:  \n- bara'bara → sawa sawa  \n- barabara → njia kuu  \n- i'la → dosari  \n- ila → isipokuwa  \nShadda huathiri maana ya neno kulingana na silabi iliyotiwa mkazo."
  },
  {
    "instruction": "Ni nini maana ya SHADDA?",
    "input": "",
    "output": "Shadda ni mkazo unaowekwa kwenye silabi fulani ya neno ili kutoa maana inayolengwa.  \nMfano:  \n- bara'bara → sawa sawa  \n- barabara → njia kuu  \n- i'la → dosari  \n- ila → isipokuwa  \nShadda huathiri maana ya neno kulingana na silabi iliyotiwa mkazo."
  },
  {
    "instruction": "Andika maelezo mafupi kuhusu SHADDA.",
    "input": "",
    "output": "Shadda ni mkazo unaowekwa kwenye silabi fulani ya neno ili kutoa maana inayolengwa.  \nMfano:  \n- bara'bara → sawa sawa  \n- barabara → njia kuu  \n- i'la → dosari  \n- ila → isipokuwa  \nShadda huathiri maana ya neno kulingana na silabi iliyotiwa mkazo."
  },
  {
    "instruction": "Je, unaweza kueleza SHADDA?",
    "input": "",
    "output": "Shadda ni mkazo unaowekwa kwenye silabi fulani ya neno ili kutoa maana inayolengwa.  \nMfano:  \n- bara'bara → sawa sawa  \n- barabara → njia kuu  \n- i'la → dosari  \n- ila → isipokuwa  \nShadda huathiri maana ya neno kulingana na silabi iliyotiwa mkazo."
  },
  {
    "instruction": "Taja na eleza SHADDA.",
    "input": "",
    "output": "Shadda ni mkazo unaowekwa kwenye silabi fulani ya neno ili kutoa maana inayolengwa.  \nMfano:  \n- bara'bara → sawa sawa  \n- barabara → njia kuu  \n- i'la → dosari  \n- ila → isipokuwa  \nShadda huathiri maana ya neno kulingana na silabi iliyotiwa mkazo."
  },
  {
    "instruction": "Toa ufafanuzi wa SHADDA.",
    "input": "",
    "output": "Shadda ni mkazo unaowekwa kwenye silabi fulani ya neno ili kutoa maana inayolengwa.  \nMfano:  \n- bara'bara → sawa sawa  \n- barabara → njia kuu  \n- i'la → dosari  \n- ila → isipokuwa  \nShadda huathiri maana ya neno kulingana na silabi iliyotiwa mkazo."
  },
  {
    "instruction": "Zungumzia SHADDA katika Kiswahili.",
    "input": "",
    "output": "Shadda ni mkazo unaowekwa kwenye silabi fulani ya neno ili kutoa maana inayolengwa.  \nMfano:  \n- bara'bara → sawa sawa  \n- barabara → njia kuu  \n- i'la → dosari  \n- ila → isipokuwa  \nShadda huathiri maana ya neno kulingana na silabi iliyotiwa mkazo."
  },
  {
    "instruction": "Toa maelezo ya SHADDA.",
    "input": "",
    "output": "Shadda ni mkazo unaowekwa kwenye silabi fulani ya neno ili kutoa maana inayolengwa.  \nMfano:  \n- bara'bara → sawa sawa  \n- barabara → njia kuu  \n- i'la → dosari  \n- ila → isipokuwa  \nShadda huathiri maana ya neno kulingana na silabi iliyotiwa mkazo."
  },
  {
    "instruction": "Eleza kuhusu KIIMBO katika Kiswahili.",
    "input": "",
    "output": "Kiimbo ni kupanda na kushuka kwa sauti wakati wa kuzungumza.  \nHutoa maana tofauti kulingana na lengo la msemaji.  \nMfano wa sentensi:  \n- Anakula nyoka. → taarifa  \n- Anakula nyoka! → mshangao  \n- Anakula nyoka? → swali  \nKiimbo hutawaliwa na alama za uakifishaji: (!), (?), (.)"
  },
  {
    "instruction": "Fafanua KIIMBO katika Kiswahili.",
    "input": "",
    "output": "Kiimbo ni kupanda na kushuka kwa sauti wakati wa kuzungumza.  \nHutoa maana tofauti kulingana na lengo la msemaji.  \nMfano wa sentensi:  \n- Anakula nyoka. → taarifa  \n- Anakula nyoka! → mshangao  \n- Anakula nyoka? → swali  \nKiimbo hutawaliwa na alama za uakifishaji: (!), (?), (.)"
  },
  {
    "instruction": "Toa maana ya KIIMBO.",
    "input": "",
    "output": "Kiimbo ni kupanda na kushuka kwa sauti wakati wa kuzungumza.  \nHutoa maana tofauti kulingana na lengo la msemaji.  \nMfano wa sentensi:  \n- Anakula nyoka. → taarifa  \n- Anakula nyoka! → mshangao  \n- Anakula nyoka? → swali  \nKiimbo hutawaliwa na alama za uakifishaji: (!), (?), (.)"
  },
  {
    "instruction": "Ni nini maana ya KIIMBO?",
    "input": "",
    "output": "Kiimbo ni kupanda na kushuka kwa sauti wakati wa kuzungumza.  \nHutoa maana tofauti kulingana na lengo la msemaji.  \nMfano wa sentensi:  \n- Anakula nyoka. → taarifa  \n- Anakula nyoka! → mshangao  \n- Anakula nyoka? → swali  \nKiimbo hutawaliwa na alama za uakifishaji: (!), (?), (.)"
  },
  {
    "instruction": "Andika maelezo mafupi kuhusu KIIMBO.",
    "input": "",
    "output": "Kiimbo ni kupanda na kushuka kwa sauti wakati wa kuzungumza.  \nHutoa maana tofauti kulingana na lengo la msemaji.  \nMfano wa sentensi:  \n- Anakula nyoka. → taarifa  \n- Anakula nyoka! → mshangao  \n- Anakula nyoka? → swali  \nKiimbo hutawaliwa na alama za uakifishaji: (!), (?), (.)"
  },
  {
    "instruction": "Je, unaweza kueleza KIIMBO?",
    "input": "",
    "output": "Kiimbo ni kupanda na kushuka kwa sauti wakati wa kuzungumza.  \nHutoa maana tofauti kulingana na lengo la msemaji.  \nMfano wa sentensi:  \n- Anakula nyoka. → taarifa  \n- Anakula nyoka! → mshangao  \n- Anakula nyoka? → swali  \nKiimbo hutawaliwa na alama za uakifishaji: (!), (?), (.)"
  },
  {
    "instruction": "Taja na eleza KIIMBO.",
    "input": "",
    "output": "Kiimbo ni kupanda na kushuka kwa sauti wakati wa kuzungumza.  \nHutoa maana tofauti kulingana na lengo la msemaji.  \nMfano wa sentensi:  \n- Anakula nyoka. → taarifa  \n- Anakula nyoka! → mshangao  \n- Anakula nyoka? → swali  \nKiimbo hutawaliwa na alama za uakifishaji: (!), (?), (.)"
  },
  {
    "instruction": "Toa ufafanuzi wa KIIMBO.",
    "input": "",
    "output": "Kiimbo ni kupanda na kushuka kwa sauti wakati wa kuzungumza.  \nHutoa maana tofauti kulingana na lengo la msemaji.  \nMfano wa sentensi:  \n- Anakula nyoka. → taarifa  \n- Anakula nyoka! → mshangao  \n- Anakula nyoka? → swali  \nKiimbo hutawaliwa na alama za uakifishaji: (!), (?), (.)"
  },
  {
    "instruction": "Zungumzia KIIMBO katika Kiswahili.",
    "input": "",
    "output": "Kiimbo ni kupanda na kushuka kwa sauti wakati wa kuzungumza.  \nHutoa maana tofauti kulingana na lengo la msemaji.  \nMfano wa sentensi:  \n- Anakula nyoka. → taarifa  \n- Anakula nyoka! → mshangao  \n- Anakula nyoka? → swali  \nKiimbo hutawaliwa na alama za uakifishaji: (!), (?), (.)"
  },
  {
    "instruction": "Toa maelezo ya KIIMBO.",
    "input": "",
    "output": "Kiimbo ni kupanda na kushuka kwa sauti wakati wa kuzungumza.  \nHutoa maana tofauti kulingana na lengo la msemaji.  \nMfano wa sentensi:  \n- Anakula nyoka. → taarifa  \n- Anakula nyoka! → mshangao  \n- Anakula nyoka? → swali  \nKiimbo hutawaliwa na alama za uakifishaji: (!), (?), (.)"
  },
  {
    "instruction": "Eleza kuhusu UMUHIMU WA SHADDA NA KIIMBO katika Kiswahili.",
    "input": "",
    "output": "Shadda hutokeza kwenye silabi ya neno, kiimbo hutokeza katika sentensi.  \n- Shadda huonyesha maana ya neno  \n- Kiimbo huonyesha lengo la msemaji  \nMfano:  \n- Nilifunguliwa lango. → taarifa  \n- Fungua lango! → amri  \n- Nifungulie lango. → ombi  \n- Nifungue lango? → swali  \n- Umefungua lango! → hisia"
  },
  {
    "instruction": "Fafanua UMUHIMU WA SHADDA NA KIIMBO katika Kiswahili.",
    "input": "",
    "output": "Shadda hutokeza kwenye silabi ya neno, kiimbo hutokeza katika sentensi.  \n- Shadda huonyesha maana ya neno  \n- Kiimbo huonyesha lengo la msemaji  \nMfano:  \n- Nilifunguliwa lango. → taarifa  \n- Fungua lango! → amri  \n- Nifungulie lango. → ombi  \n- Nifungue lango? → swali  \n- Umefungua lango! → hisia"
  },
  {
    "instruction": "Toa maana ya UMUHIMU WA SHADDA NA KIIMBO.",
    "input": "",
    "output": "Shadda hutokeza kwenye silabi ya neno, kiimbo hutokeza katika sentensi.  \n- Shadda huonyesha maana ya neno  \n- Kiimbo huonyesha lengo la msemaji  \nMfano:  \n- Nilifunguliwa lango. → taarifa  \n- Fungua lango! → amri  \n- Nifungulie lango. → ombi  \n- Nifungue lango? → swali  \n- Umefungua lango! → hisia"
  },
  {
    "instruction": "Ni nini maana ya UMUHIMU WA SHADDA NA KIIMBO?",
    "input": "",
    "output": "Shadda hutokeza kwenye silabi ya neno, kiimbo hutokeza katika sentensi.  \n- Shadda huonyesha maana ya neno  \n- Kiimbo huonyesha lengo la msemaji  \nMfano:  \n- Nilifunguliwa lango. → taarifa  \n- Fungua lango! → amri  \n- Nifungulie lango. → ombi  \n- Nifungue lango? → swali  \n- Umefungua lango! → hisia"
  },
  {
    "instruction": "Andika maelezo mafupi kuhusu UMUHIMU WA SHADDA NA KIIMBO.",
    "input": "",
    "output": "Shadda hutokeza kwenye silabi ya neno, kiimbo hutokeza katika sentensi.  \n- Shadda huonyesha maana ya neno  \n- Kiimbo huonyesha lengo la msemaji  \nMfano:  \n- Nilifunguliwa lango. → taarifa  \n- Fungua lango! → amri  \n- Nifungulie lango. → ombi  \n- Nifungue lango? → swali  \n- Umefungua lango! → hisia"
  },
  {
    "instruction": "Je, unaweza kueleza UMUHIMU WA SHADDA NA KIIMBO?",
    "input": "",
    "output": "Shadda hutokeza kwenye silabi ya neno, kiimbo hutokeza katika sentensi.  \n- Shadda huonyesha maana ya neno  \n- Kiimbo huonyesha lengo la msemaji  \nMfano:  \n- Nilifunguliwa lango. → taarifa  \n- Fungua lango! → amri  \n- Nifungulie lango. → ombi  \n- Nifungue lango? → swali  \n- Umefungua lango! → hisia"
  },
  {
    "instruction": "Taja na eleza UMUHIMU WA SHADDA NA KIIMBO.",
    "input": "",
    "output": "Shadda hutokeza kwenye silabi ya neno, kiimbo hutokeza katika sentensi.  \n- Shadda huonyesha maana ya neno  \n- Kiimbo huonyesha lengo la msemaji  \nMfano:  \n- Nilifunguliwa lango. → taarifa  \n- Fungua lango! → amri  \n- Nifungulie lango. → ombi  \n- Nifungue lango? → swali  \n- Umefungua lango! → hisia"
  },
  {
    "instruction": "Toa ufafanuzi wa UMUHIMU WA SHADDA NA KIIMBO.",
    "input": "",
    "output": "Shadda hutokeza kwenye silabi ya neno, kiimbo hutokeza katika sentensi.  \n- Shadda huonyesha maana ya neno  \n- Kiimbo huonyesha lengo la msemaji  \nMfano:  \n- Nilifunguliwa lango. → taarifa  \n- Fungua lango! → amri  \n- Nifungulie lango. → ombi  \n- Nifungue lango? → swali  \n- Umefungua lango! → hisia"
  },
  {
    "instruction": "Zungumzia UMUHIMU WA SHADDA NA KIIMBO katika Kiswahili.",
    "input": "",
    "output": "Shadda hutokeza kwenye silabi ya neno, kiimbo hutokeza katika sentensi.  \n- Shadda huonyesha maana ya neno  \n- Kiimbo huonyesha lengo la msemaji  \nMfano:  \n- Nilifunguliwa lango. → taarifa  \n- Fungua lango! → amri  \n- Nifungulie lango. → ombi  \n- Nifungue lango? → swali  \n- Umefungua lango! → hisia"
  },
  {
    "instruction": "Toa maelezo ya UMUHIMU WA SHADDA NA KIIMBO.",
    "input": "",
    "output": "Shadda hutokeza kwenye silabi ya neno, kiimbo hutokeza katika sentensi.  \n- Shadda huonyesha maana ya neno  \n- Kiimbo huonyesha lengo la msemaji  \nMfano:  \n- Nilifunguliwa lango. → taarifa  \n- Fungua lango! → amri  \n- Nifungulie lango. → ombi  \n- Nifungue lango? → swali  \n- Umefungua lango! → hisia"
  },
  {
    "instruction": "Eleza kuhusu Maana ya Vitate katika Kiswahili.",
    "input": "",
    "output": "Vitate ni maneno yanayokaribiana kimatamshi lakini maana zake ni tofauti.  \nMfano:  \n- Zana ↔ sana  \n- Tosha ↔ tosa/toza"
  },
  {
    "instruction": "Fafanua Maana ya Vitate katika Kiswahili.",
    "input": "",
    "output": "Vitate ni maneno yanayokaribiana kimatamshi lakini maana zake ni tofauti.  \nMfano:  \n- Zana ↔ sana  \n- Tosha ↔ tosa/toza"
  },
  {
    "instruction": "Toa maana ya Maana ya Vitate.",
    "input": "",
    "output": "Vitate ni maneno yanayokaribiana kimatamshi lakini maana zake ni tofauti.  \nMfano:  \n- Zana ↔ sana  \n- Tosha ↔ tosa/toza"
  },
  {
    "instruction": "Ni nini maana ya Maana ya Vitate?",
    "input": "",
    "output": "Vitate ni maneno yanayokaribiana kimatamshi lakini maana zake ni tofauti.  \nMfano:  \n- Zana ↔ sana  \n- Tosha ↔ tosa/toza"
  },
  {
    "instruction": "Andika maelezo mafupi kuhusu Maana ya Vitate.",
    "input": "",
    "output": "Vitate ni maneno yanayokaribiana kimatamshi lakini maana zake ni tofauti.  \nMfano:  \n- Zana ↔ sana  \n- Tosha ↔ tosa/toza"
  },
  {
    "instruction": "Je, unaweza kueleza Maana ya Vitate?",
    "input": "",
    "output": "Vitate ni maneno yanayokaribiana kimatamshi lakini maana zake ni tofauti.  \nMfano:  \n- Zana ↔ sana  \n- Tosha ↔ tosa/toza"
  },
  {
    "instruction": "Taja na eleza Maana ya Vitate.",
    "input": "",
    "output": "Vitate ni maneno yanayokaribiana kimatamshi lakini maana zake ni tofauti.  \nMfano:  \n- Zana ↔ sana  \n- Tosha ↔ tosa/toza"
  },
  {
    "instruction": "Toa ufafanuzi wa Maana ya Vitate.",
    "input": "",
    "output": "Vitate ni maneno yanayokaribiana kimatamshi lakini maana zake ni tofauti.  \nMfano:  \n- Zana ↔ sana  \n- Tosha ↔ tosa/toza"
  },
  {
    "instruction": "Zungumzia Maana ya Vitate katika Kiswahili.",
    "input": "",
    "output": "Vitate ni maneno yanayokaribiana kimatamshi lakini maana zake ni tofauti.  \nMfano:  \n- Zana ↔ sana  \n- Tosha ↔ tosa/toza"
  },
  {
    "instruction": "Toa maelezo ya Maana ya Vitate.",
    "input": "",
    "output": "Vitate ni maneno yanayokaribiana kimatamshi lakini maana zake ni tofauti.  \nMfano:  \n- Zana ↔ sana  \n- Tosha ↔ tosa/toza"
  },
  {
    "instruction": "Eleza kuhusu Maana ya Vitanza Ndimi katika Kiswahili.",
    "input": "",
    "output": "Vitanza ndimi ni sentensi zenye mfuatano wa sauti zinazotatanisha kimatamshi.  \nHutamkwa kwa haraka na kwa usahihi ili kuimarisha matamshi na ufasaha.  \nHutokana na maneno yanayofanana kimatamshi lakini tofauti kimaana."
  },
  {
    "instruction": "Fafanua Maana ya Vitanza Ndimi katika Kiswahili.",
    "input": "",
    "output": "Vitanza ndimi ni sentensi zenye mfuatano wa sauti zinazotatanisha kimatamshi.  \nHutamkwa kwa haraka na kwa usahihi ili kuimarisha matamshi na ufasaha.  \nHutokana na maneno yanayofanana kimatamshi lakini tofauti kimaana."
  },
  {
    "instruction": "Toa maana ya Maana ya Vitanza Ndimi.",
    "input": "",
    "output": "Vitanza ndimi ni sentensi zenye mfuatano wa sauti zinazotatanisha kimatamshi.  \nHutamkwa kwa haraka na kwa usahihi ili kuimarisha matamshi na ufasaha.  \nHutokana na maneno yanayofanana kimatamshi lakini tofauti kimaana."
  },
  {
    "instruction": "Ni nini maana ya Maana ya Vitanza Ndimi?",
    "input": "",
    "output": "Vitanza ndimi ni sentensi zenye mfuatano wa sauti zinazotatanisha kimatamshi.  \nHutamkwa kwa haraka na kwa usahihi ili kuimarisha matamshi na ufasaha.  \nHutokana na maneno yanayofanana kimatamshi lakini tofauti kimaana."
  },
  {
    "instruction": "Andika maelezo mafupi kuhusu Maana ya Vitanza Ndimi.",
    "input": "",
    "output": "Vitanza ndimi ni sentensi zenye mfuatano wa sauti zinazotatanisha kimatamshi.  \nHutamkwa kwa haraka na kwa usahihi ili kuimarisha matamshi na ufasaha.  \nHutokana na maneno yanayofanana kimatamshi lakini tofauti kimaana."
  },
  {
    "instruction": "Je, unaweza kueleza Maana ya Vitanza Ndimi?",
    "input": "",
    "output": "Vitanza ndimi ni sentensi zenye mfuatano wa sauti zinazotatanisha kimatamshi.  \nHutamkwa kwa haraka na kwa usahihi ili kuimarisha matamshi na ufasaha.  \nHutokana na maneno yanayofanana kimatamshi lakini tofauti kimaana."
  },
  {
    "instruction": "Taja na eleza Maana ya Vitanza Ndimi.",
    "input": "",
    "output": "Vitanza ndimi ni sentensi zenye mfuatano wa sauti zinazotatanisha kimatamshi.  \nHutamkwa kwa haraka na kwa usahihi ili kuimarisha matamshi na ufasaha.  \nHutokana na maneno yanayofanana kimatamshi lakini tofauti kimaana."
  },
  {
    "instruction": "Toa ufafanuzi wa Maana ya Vitanza Ndimi.",
    "input": "",
    "output": "Vitanza ndimi ni sentensi zenye mfuatano wa sauti zinazotatanisha kimatamshi.  \nHutamkwa kwa haraka na kwa usahihi ili kuimarisha matamshi na ufasaha.  \nHutokana na maneno yanayofanana kimatamshi lakini tofauti kimaana."
  },
  {
    "instruction": "Zungumzia Maana ya Vitanza Ndimi katika Kiswahili.",
    "input": "",
    "output": "Vitanza ndimi ni sentensi zenye mfuatano wa sauti zinazotatanisha kimatamshi.  \nHutamkwa kwa haraka na kwa usahihi ili kuimarisha matamshi na ufasaha.  \nHutokana na maneno yanayofanana kimatamshi lakini tofauti kimaana."
  },
  {
    "instruction": "Toa maelezo ya Maana ya Vitanza Ndimi.",
    "input": "",
    "output": "Vitanza ndimi ni sentensi zenye mfuatano wa sauti zinazotatanisha kimatamshi.  \nHutamkwa kwa haraka na kwa usahihi ili kuimarisha matamshi na ufasaha.  \nHutokana na maneno yanayofanana kimatamshi lakini tofauti kimaana."
  },
  {
    "instruction": "Eleza kuhusu Mifano ya Vitanza Ndimi katika Kiswahili.",
    "input": "",
    "output": "1. Viatu vile vitatu ni vya watu watatu waliotatua hali tata kwetu Jumatatu.  \n2. Mamluki amerukia milki ya malkia na mali ya Miriamu.  \n3. Wanawali wa Awali hawali wali wa awali ila wali wao.  \n4. Ali hali kwa kila hali maana hana hali.  \n5. Matata yenye utata unaotatiza ya dadake Tata yalitatuliwa na dadake Tatu.  \n6. Kadogo mdogo alifinyanga udongo wa kutengeneza vyungu vidogo.  \n7. Kuku wako na vikuku vyako haviko huko kwake viko kwako.  \n8. Lori lile la Lari lenye rangi limeregea rege rege.  \n9. Mto ule umefura furifuri na kuwafurusha watu wenye safura."
  },
  {
    "instruction": "Fafanua Mifano ya Vitanza Ndimi katika Kiswahili.",
    "input": "",
    "output": "1. Viatu vile vitatu ni vya watu watatu waliotatua hali tata kwetu Jumatatu.  \n2. Mamluki amerukia milki ya malkia na mali ya Miriamu.  \n3. Wanawali wa Awali hawali wali wa awali ila wali wao.  \n4. Ali hali kwa kila hali maana hana hali.  \n5. Matata yenye utata unaotatiza ya dadake Tata yalitatuliwa na dadake Tatu.  \n6. Kadogo mdogo alifinyanga udongo wa kutengeneza vyungu vidogo.  \n7. Kuku wako na vikuku vyako haviko huko kwake viko kwako.  \n8. Lori lile la Lari lenye rangi limeregea rege rege.  \n9. Mto ule umefura furifuri na kuwafurusha watu wenye safura."
  },
  {
    "instruction": "Toa maana ya Mifano ya Vitanza Ndimi.",
    "input": "",
    "output": "1. Viatu vile vitatu ni vya watu watatu waliotatua hali tata kwetu Jumatatu.  \n2. Mamluki amerukia milki ya malkia na mali ya Miriamu.  \n3. Wanawali wa Awali hawali wali wa awali ila wali wao.  \n4. Ali hali kwa kila hali maana hana hali.  \n5. Matata yenye utata unaotatiza ya dadake Tata yalitatuliwa na dadake Tatu.  \n6. Kadogo mdogo alifinyanga udongo wa kutengeneza vyungu vidogo.  \n7. Kuku wako na vikuku vyako haviko huko kwake viko kwako.  \n8. Lori lile la Lari lenye rangi limeregea rege rege.  \n9. Mto ule umefura furifuri na kuwafurusha watu wenye safura."
  },
  {
    "instruction": "Ni nini maana ya Mifano ya Vitanza Ndimi?",
    "input": "",
    "output": "1. Viatu vile vitatu ni vya watu watatu waliotatua hali tata kwetu Jumatatu.  \n2. Mamluki amerukia milki ya malkia na mali ya Miriamu.  \n3. Wanawali wa Awali hawali wali wa awali ila wali wao.  \n4. Ali hali kwa kila hali maana hana hali.  \n5. Matata yenye utata unaotatiza ya dadake Tata yalitatuliwa na dadake Tatu.  \n6. Kadogo mdogo alifinyanga udongo wa kutengeneza vyungu vidogo.  \n7. Kuku wako na vikuku vyako haviko huko kwake viko kwako.  \n8. Lori lile la Lari lenye rangi limeregea rege rege.  \n9. Mto ule umefura furifuri na kuwafurusha watu wenye safura."
  },
  {
    "instruction": "Andika maelezo mafupi kuhusu Mifano ya Vitanza Ndimi.",
    "input": "",
    "output": "1. Viatu vile vitatu ni vya watu watatu waliotatua hali tata kwetu Jumatatu.  \n2. Mamluki amerukia milki ya malkia na mali ya Miriamu.  \n3. Wanawali wa Awali hawali wali wa awali ila wali wao.  \n4. Ali hali kwa kila hali maana hana hali.  \n5. Matata yenye utata unaotatiza ya dadake Tata yalitatuliwa na dadake Tatu.  \n6. Kadogo mdogo alifinyanga udongo wa kutengeneza vyungu vidogo.  \n7. Kuku wako na vikuku vyako haviko huko kwake viko kwako.  \n8. Lori lile la Lari lenye rangi limeregea rege rege.  \n9. Mto ule umefura furifuri na kuwafurusha watu wenye safura."
  },
  {
    "instruction": "Je, unaweza kueleza Mifano ya Vitanza Ndimi?",
    "input": "",
    "output": "1. Viatu vile vitatu ni vya watu watatu waliotatua hali tata kwetu Jumatatu.  \n2. Mamluki amerukia milki ya malkia na mali ya Miriamu.  \n3. Wanawali wa Awali hawali wali wa awali ila wali wao.  \n4. Ali hali kwa kila hali maana hana hali.  \n5. Matata yenye utata unaotatiza ya dadake Tata yalitatuliwa na dadake Tatu.  \n6. Kadogo mdogo alifinyanga udongo wa kutengeneza vyungu vidogo.  \n7. Kuku wako na vikuku vyako haviko huko kwake viko kwako.  \n8. Lori lile la Lari lenye rangi limeregea rege rege.  \n9. Mto ule umefura furifuri na kuwafurusha watu wenye safura."
  },
  {
    "instruction": "Taja na eleza Mifano ya Vitanza Ndimi.",
    "input": "",
    "output": "1. Viatu vile vitatu ni vya watu watatu waliotatua hali tata kwetu Jumatatu.  \n2. Mamluki amerukia milki ya malkia na mali ya Miriamu.  \n3. Wanawali wa Awali hawali wali wa awali ila wali wao.  \n4. Ali hali kwa kila hali maana hana hali.  \n5. Matata yenye utata unaotatiza ya dadake Tata yalitatuliwa na dadake Tatu.  \n6. Kadogo mdogo alifinyanga udongo wa kutengeneza vyungu vidogo.  \n7. Kuku wako na vikuku vyako haviko huko kwake viko kwako.  \n8. Lori lile la Lari lenye rangi limeregea rege rege.  \n9. Mto ule umefura furifuri na kuwafurusha watu wenye safura."
  },
  {
    "instruction": "Toa ufafanuzi wa Mifano ya Vitanza Ndimi.",
    "input": "",
    "output": "1. Viatu vile vitatu ni vya watu watatu waliotatua hali tata kwetu Jumatatu.  \n2. Mamluki amerukia milki ya malkia na mali ya Miriamu.  \n3. Wanawali wa Awali hawali wali wa awali ila wali wao.  \n4. Ali hali kwa kila hali maana hana hali.  \n5. Matata yenye utata unaotatiza ya dadake Tata yalitatuliwa na dadake Tatu.  \n6. Kadogo mdogo alifinyanga udongo wa kutengeneza vyungu vidogo.  \n7. Kuku wako na vikuku vyako haviko huko kwake viko kwako.  \n8. Lori lile la Lari lenye rangi limeregea rege rege.  \n9. Mto ule umefura furifuri na kuwafurusha watu wenye safura."
  },
  {
    "instruction": "Zungumzia Mifano ya Vitanza Ndimi katika Kiswahili.",
    "input": "",
    "output": "1. Viatu vile vitatu ni vya watu watatu waliotatua hali tata kwetu Jumatatu.  \n2. Mamluki amerukia milki ya malkia na mali ya Miriamu.  \n3. Wanawali wa Awali hawali wali wa awali ila wali wao.  \n4. Ali hali kwa kila hali maana hana hali.  \n5. Matata yenye utata unaotatiza ya dadake Tata yalitatuliwa na dadake Tatu.  \n6. Kadogo mdogo alifinyanga udongo wa kutengeneza vyungu vidogo.  \n7. Kuku wako na vikuku vyako haviko huko kwake viko kwako.  \n8. Lori lile la Lari lenye rangi limeregea rege rege.  \n9. Mto ule umefura furifuri na kuwafurusha watu wenye safura."
  },
  {
    "instruction": "Toa maelezo ya Mifano ya Vitanza Ndimi.",
    "input": "",
    "output": "1. Viatu vile vitatu ni vya watu watatu waliotatua hali tata kwetu Jumatatu.  \n2. Mamluki amerukia milki ya malkia na mali ya Miriamu.  \n3. Wanawali wa Awali hawali wali wa awali ila wali wao.  \n4. Ali hali kwa kila hali maana hana hali.  \n5. Matata yenye utata unaotatiza ya dadake Tata yalitatuliwa na dadake Tatu.  \n6. Kadogo mdogo alifinyanga udongo wa kutengeneza vyungu vidogo.  \n7. Kuku wako na vikuku vyako haviko huko kwake viko kwako.  \n8. Lori lile la Lari lenye rangi limeregea rege rege.  \n9. Mto ule umefura furifuri na kuwafurusha watu wenye safura."
  },
  {
    "instruction": "Eleza kuhusu Umuhimu wa Vitanza Ndimi katika Kiswahili.",
    "input": "",
    "output": "- Huwafunza wanajamii matamshi bora  \n- Hujenga ukakamavu wa kuzungumza bila kusitasita  \n- Hufikirisha na kuelewesha maana ya maneno  \n- Hukuza ubunifu wa lugha  \n- Hunoa bongo na huandaa walumbi  \n- Huburudisha na kuchangamsha jamii  \n- Hujenga stadi ya umakinifu katika kusikiliza"
  },
  {
    "instruction": "Fafanua Umuhimu wa Vitanza Ndimi katika Kiswahili.",
    "input": "",
    "output": "- Huwafunza wanajamii matamshi bora  \n- Hujenga ukakamavu wa kuzungumza bila kusitasita  \n- Hufikirisha na kuelewesha maana ya maneno  \n- Hukuza ubunifu wa lugha  \n- Hunoa bongo na huandaa walumbi  \n- Huburudisha na kuchangamsha jamii  \n- Hujenga stadi ya umakinifu katika kusikiliza"
  },
  {
    "instruction": "Toa maana ya Umuhimu wa Vitanza Ndimi.",
    "input": "",
    "output": "- Huwafunza wanajamii matamshi bora  \n- Hujenga ukakamavu wa kuzungumza bila kusitasita  \n- Hufikirisha na kuelewesha maana ya maneno  \n- Hukuza ubunifu wa lugha  \n- Hunoa bongo na huandaa walumbi  \n- Huburudisha na kuchangamsha jamii  \n- Hujenga stadi ya umakinifu katika kusikiliza"
  },
  {
    "instruction": "Ni nini maana ya Umuhimu wa Vitanza Ndimi?",
    "input": "",
    "output": "- Huwafunza wanajamii matamshi bora  \n- Hujenga ukakamavu wa kuzungumza bila kusitasita  \n- Hufikirisha na kuelewesha maana ya maneno  \n- Hukuza ubunifu wa lugha  \n- Hunoa bongo na huandaa walumbi  \n- Huburudisha na kuchangamsha jamii  \n- Hujenga stadi ya umakinifu katika kusikiliza"
  },
  {
    "instruction": "Andika maelezo mafupi kuhusu Umuhimu wa Vitanza Ndimi.",
    "input": "",
    "output": "- Huwafunza wanajamii matamshi bora  \n- Hujenga ukakamavu wa kuzungumza bila kusitasita  \n- Hufikirisha na kuelewesha maana ya maneno  \n- Hukuza ubunifu wa lugha  \n- Hunoa bongo na huandaa walumbi  \n- Huburudisha na kuchangamsha jamii  \n- Hujenga stadi ya umakinifu katika kusikiliza"
  },
  {
    "instruction": "Je, unaweza kueleza Umuhimu wa Vitanza Ndimi?",
    "input": "",
    "output": "- Huwafunza wanajamii matamshi bora  \n- Hujenga ukakamavu wa kuzungumza bila kusitasita  \n- Hufikirisha na kuelewesha maana ya maneno  \n- Hukuza ubunifu wa lugha  \n- Hunoa bongo na huandaa walumbi  \n- Huburudisha na kuchangamsha jamii  \n- Hujenga stadi ya umakinifu katika kusikiliza"
  },
  {
    "instruction": "Taja na eleza Umuhimu wa Vitanza Ndimi.",
    "input": "",
    "output": "- Huwafunza wanajamii matamshi bora  \n- Hujenga ukakamavu wa kuzungumza bila kusitasita  \n- Hufikirisha na kuelewesha maana ya maneno  \n- Hukuza ubunifu wa lugha  \n- Hunoa bongo na huandaa walumbi  \n- Huburudisha na kuchangamsha jamii  \n- Hujenga stadi ya umakinifu katika kusikiliza"
  },
  {
    "instruction": "Toa ufafanuzi wa Umuhimu wa Vitanza Ndimi.",
    "input": "",
    "output": "- Huwafunza wanajamii matamshi bora  \n- Hujenga ukakamavu wa kuzungumza bila kusitasita  \n- Hufikirisha na kuelewesha maana ya maneno  \n- Hukuza ubunifu wa lugha  \n- Hunoa bongo na huandaa walumbi  \n- Huburudisha na kuchangamsha jamii  \n- Hujenga stadi ya umakinifu katika kusikiliza"
  },
  {
    "instruction": "Zungumzia Umuhimu wa Vitanza Ndimi katika Kiswahili.",
    "input": "",
    "output": "- Huwafunza wanajamii matamshi bora  \n- Hujenga ukakamavu wa kuzungumza bila kusitasita  \n- Hufikirisha na kuelewesha maana ya maneno  \n- Hukuza ubunifu wa lugha  \n- Hunoa bongo na huandaa walumbi  \n- Huburudisha na kuchangamsha jamii  \n- Hujenga stadi ya umakinifu katika kusikiliza"
  },
  {
    "instruction": "Toa maelezo ya Umuhimu wa Vitanza Ndimi.",
    "input": "",
    "output": "- Huwafunza wanajamii matamshi bora  \n- Hujenga ukakamavu wa kuzungumza bila kusitasita  \n- Hufikirisha na kuelewesha maana ya maneno  \n- Hukuza ubunifu wa lugha  \n- Hunoa bongo na huandaa walumbi  \n- Huburudisha na kuchangamsha jamii  \n- Hujenga stadi ya umakinifu katika kusikiliza"
  },
  {
    "instruction": "Eleza kuhusu Maana ya Methali katika Kiswahili.",
    "input": "",
    "output": "Methali ni semi fupi za kimapokeo zinazotumia lugha ya picha kuwasilisha fikira au mafunzo ya jamii.  \nMethali hujenga picha akilini na huwasilisha ujumbe kwa mafumbo."
  },
  {
    "instruction": "Fafanua Maana ya Methali katika Kiswahili.",
    "input": "",
    "output": "Methali ni semi fupi za kimapokeo zinazotumia lugha ya picha kuwasilisha fikira au mafunzo ya jamii.  \nMethali hujenga picha akilini na huwasilisha ujumbe kwa mafumbo."
  },
  {
    "instruction": "Toa maana ya Maana ya Methali.",
    "input": "",
    "output": "Methali ni semi fupi za kimapokeo zinazotumia lugha ya picha kuwasilisha fikira au mafunzo ya jamii.  \nMethali hujenga picha akilini na huwasilisha ujumbe kwa mafumbo."
  },
  {
    "instruction": "Ni nini maana ya Maana ya Methali?",
    "input": "",
    "output": "Methali ni semi fupi za kimapokeo zinazotumia lugha ya picha kuwasilisha fikira au mafunzo ya jamii.  \nMethali hujenga picha akilini na huwasilisha ujumbe kwa mafumbo."
  },
  {
    "instruction": "Andika maelezo mafupi kuhusu Maana ya Methali.",
    "input": "",
    "output": "Methali ni semi fupi za kimapokeo zinazotumia lugha ya picha kuwasilisha fikira au mafunzo ya jamii.  \nMethali hujenga picha akilini na huwasilisha ujumbe kwa mafumbo."
  },
  {
    "instruction": "Je, unaweza kueleza Maana ya Methali?",
    "input": "",
    "output": "Methali ni semi fupi za kimapokeo zinazotumia lugha ya picha kuwasilisha fikira au mafunzo ya jamii.  \nMethali hujenga picha akilini na huwasilisha ujumbe kwa mafumbo."
  },
  {
    "instruction": "Taja na eleza Maana ya Methali.",
    "input": "",
    "output": "Methali ni semi fupi za kimapokeo zinazotumia lugha ya picha kuwasilisha fikira au mafunzo ya jamii.  \nMethali hujenga picha akilini na huwasilisha ujumbe kwa mafumbo."
  },
  {
    "instruction": "Toa ufafanuzi wa Maana ya Methali.",
    "input": "",
    "output": "Methali ni semi fupi za kimapokeo zinazotumia lugha ya picha kuwasilisha fikira au mafunzo ya jamii.  \nMethali hujenga picha akilini na huwasilisha ujumbe kwa mafumbo."
  },
  {
    "instruction": "Zungumzia Maana ya Methali katika Kiswahili.",
    "input": "",
    "output": "Methali ni semi fupi za kimapokeo zinazotumia lugha ya picha kuwasilisha fikira au mafunzo ya jamii.  \nMethali hujenga picha akilini na huwasilisha ujumbe kwa mafumbo."
  },
  {
    "instruction": "Toa maelezo ya Maana ya Methali.",
    "input": "",
    "output": "Methali ni semi fupi za kimapokeo zinazotumia lugha ya picha kuwasilisha fikira au mafunzo ya jamii.  \nMethali hujenga picha akilini na huwasilisha ujumbe kwa mafumbo."
  },
  {
    "instruction": "Eleza kuhusu Sifa za Methali katika Kiswahili.",
    "input": "",
    "output": "1. Huwa na maneno machache yanayokumbukwa kwa urahisi  \n2. Huwa na vipande viwili vinavyokamilishana au kupingana  \n3. Hutumia picha au istiari  \n4. Huwa na chuku au chumvi  \n5. Huonyesha ulinganifu au ukinzani wa fikra"
  },
  {
    "instruction": "Fafanua Sifa za Methali katika Kiswahili.",
    "input": "",
    "output": "1. Huwa na maneno machache yanayokumbukwa kwa urahisi  \n2. Huwa na vipande viwili vinavyokamilishana au kupingana  \n3. Hutumia picha au istiari  \n4. Huwa na chuku au chumvi  \n5. Huonyesha ulinganifu au ukinzani wa fikra"
  },
  {
    "instruction": "Toa maana ya Sifa za Methali.",
    "input": "",
    "output": "1. Huwa na maneno machache yanayokumbukwa kwa urahisi  \n2. Huwa na vipande viwili vinavyokamilishana au kupingana  \n3. Hutumia picha au istiari  \n4. Huwa na chuku au chumvi  \n5. Huonyesha ulinganifu au ukinzani wa fikra"
  },
  {
    "instruction": "Ni nini maana ya Sifa za Methali?",
    "input": "",
    "output": "1. Huwa na maneno machache yanayokumbukwa kwa urahisi  \n2. Huwa na vipande viwili vinavyokamilishana au kupingana  \n3. Hutumia picha au istiari  \n4. Huwa na chuku au chumvi  \n5. Huonyesha ulinganifu au ukinzani wa fikra"
  },
  {
    "instruction": "Andika maelezo mafupi kuhusu Sifa za Methali.",
    "input": "",
    "output": "1. Huwa na maneno machache yanayokumbukwa kwa urahisi  \n2. Huwa na vipande viwili vinavyokamilishana au kupingana  \n3. Hutumia picha au istiari  \n4. Huwa na chuku au chumvi  \n5. Huonyesha ulinganifu au ukinzani wa fikra"
  },
  {
    "instruction": "Je, unaweza kueleza Sifa za Methali?",
    "input": "",
    "output": "1. Huwa na maneno machache yanayokumbukwa kwa urahisi  \n2. Huwa na vipande viwili vinavyokamilishana au kupingana  \n3. Hutumia picha au istiari  \n4. Huwa na chuku au chumvi  \n5. Huonyesha ulinganifu au ukinzani wa fikra"
  },
  {
    "instruction": "Taja na eleza Sifa za Methali.",
    "input": "",
    "output": "1. Huwa na maneno machache yanayokumbukwa kwa urahisi  \n2. Huwa na vipande viwili vinavyokamilishana au kupingana  \n3. Hutumia picha au istiari  \n4. Huwa na chuku au chumvi  \n5. Huonyesha ulinganifu au ukinzani wa fikra"
  },
  {
    "instruction": "Toa ufafanuzi wa Sifa za Methali.",
    "input": "",
    "output": "1. Huwa na maneno machache yanayokumbukwa kwa urahisi  \n2. Huwa na vipande viwili vinavyokamilishana au kupingana  \n3. Hutumia picha au istiari  \n4. Huwa na chuku au chumvi  \n5. Huonyesha ulinganifu au ukinzani wa fikra"
  },
  {
    "instruction": "Zungumzia Sifa za Methali katika Kiswahili.",
    "input": "",
    "output": "1. Huwa na maneno machache yanayokumbukwa kwa urahisi  \n2. Huwa na vipande viwili vinavyokamilishana au kupingana  \n3. Hutumia picha au istiari  \n4. Huwa na chuku au chumvi  \n5. Huonyesha ulinganifu au ukinzani wa fikra"
  },
  {
    "instruction": "Toa maelezo ya Sifa za Methali.",
    "input": "",
    "output": "1. Huwa na maneno machache yanayokumbukwa kwa urahisi  \n2. Huwa na vipande viwili vinavyokamilishana au kupingana  \n3. Hutumia picha au istiari  \n4. Huwa na chuku au chumvi  \n5. Huonyesha ulinganifu au ukinzani wa fikra"
  },
  {
    "instruction": "Eleza kuhusu Mifano ya Methali katika Kiswahili.",
    "input": "",
    "output": "- Mpanda ngazi hushuka  \n- Mtaka cha mvunguni sharti ainame  \n- Ujana ni moshi ukienda haurudi  \n- Dalili ya mvua ni mawingu  \n- Kila ndege huruka kwa bawa zake  \n- Polepole ya kobe humfikisha mbali  \n- Ulimi ni upanga  \n- Mfinyanzi hulia gaeni  \n- Maji ya kifuu bahari ya chungu  \n- Haraka haraka haina baraka  \n- Amani haiji ila kwa ncha ya upanga  \n- Mtaka yote hukosa yote  \n- Mwenye shibe hamjui mwenye njaa  \n- Kulenga si kufuma"
  },
  {
    "instruction": "Fafanua Mifano ya Methali katika Kiswahili.",
    "input": "",
    "output": "- Mpanda ngazi hushuka  \n- Mtaka cha mvunguni sharti ainame  \n- Ujana ni moshi ukienda haurudi  \n- Dalili ya mvua ni mawingu  \n- Kila ndege huruka kwa bawa zake  \n- Polepole ya kobe humfikisha mbali  \n- Ulimi ni upanga  \n- Mfinyanzi hulia gaeni  \n- Maji ya kifuu bahari ya chungu  \n- Haraka haraka haina baraka  \n- Amani haiji ila kwa ncha ya upanga  \n- Mtaka yote hukosa yote  \n- Mwenye shibe hamjui mwenye njaa  \n- Kulenga si kufuma"
  },
  {
    "instruction": "Toa maana ya Mifano ya Methali.",
    "input": "",
    "output": "- Mpanda ngazi hushuka  \n- Mtaka cha mvunguni sharti ainame  \n- Ujana ni moshi ukienda haurudi  \n- Dalili ya mvua ni mawingu  \n- Kila ndege huruka kwa bawa zake  \n- Polepole ya kobe humfikisha mbali  \n- Ulimi ni upanga  \n- Mfinyanzi hulia gaeni  \n- Maji ya kifuu bahari ya chungu  \n- Haraka haraka haina baraka  \n- Amani haiji ila kwa ncha ya upanga  \n- Mtaka yote hukosa yote  \n- Mwenye shibe hamjui mwenye njaa  \n- Kulenga si kufuma"
  },
  {
    "instruction": "Ni nini maana ya Mifano ya Methali?",
    "input": "",
    "output": "- Mpanda ngazi hushuka  \n- Mtaka cha mvunguni sharti ainame  \n- Ujana ni moshi ukienda haurudi  \n- Dalili ya mvua ni mawingu  \n- Kila ndege huruka kwa bawa zake  \n- Polepole ya kobe humfikisha mbali  \n- Ulimi ni upanga  \n- Mfinyanzi hulia gaeni  \n- Maji ya kifuu bahari ya chungu  \n- Haraka haraka haina baraka  \n- Amani haiji ila kwa ncha ya upanga  \n- Mtaka yote hukosa yote  \n- Mwenye shibe hamjui mwenye njaa  \n- Kulenga si kufuma"
  },
  {
    "instruction": "Andika maelezo mafupi kuhusu Mifano ya Methali.",
    "input": "",
    "output": "- Mpanda ngazi hushuka  \n- Mtaka cha mvunguni sharti ainame  \n- Ujana ni moshi ukienda haurudi  \n- Dalili ya mvua ni mawingu  \n- Kila ndege huruka kwa bawa zake  \n- Polepole ya kobe humfikisha mbali  \n- Ulimi ni upanga  \n- Mfinyanzi hulia gaeni  \n- Maji ya kifuu bahari ya chungu  \n- Haraka haraka haina baraka  \n- Amani haiji ila kwa ncha ya upanga  \n- Mtaka yote hukosa yote  \n- Mwenye shibe hamjui mwenye njaa  \n- Kulenga si kufuma"
  },
  {
    "instruction": "Je, unaweza kueleza Mifano ya Methali?",
    "input": "",
    "output": "- Mpanda ngazi hushuka  \n- Mtaka cha mvunguni sharti ainame  \n- Ujana ni moshi ukienda haurudi  \n- Dalili ya mvua ni mawingu  \n- Kila ndege huruka kwa bawa zake  \n- Polepole ya kobe humfikisha mbali  \n- Ulimi ni upanga  \n- Mfinyanzi hulia gaeni  \n- Maji ya kifuu bahari ya chungu  \n- Haraka haraka haina baraka  \n- Amani haiji ila kwa ncha ya upanga  \n- Mtaka yote hukosa yote  \n- Mwenye shibe hamjui mwenye njaa  \n- Kulenga si kufuma"
  },
  {
    "instruction": "Taja na eleza Mifano ya Methali.",
    "input": "",
    "output": "- Mpanda ngazi hushuka  \n- Mtaka cha mvunguni sharti ainame  \n- Ujana ni moshi ukienda haurudi  \n- Dalili ya mvua ni mawingu  \n- Kila ndege huruka kwa bawa zake  \n- Polepole ya kobe humfikisha mbali  \n- Ulimi ni upanga  \n- Mfinyanzi hulia gaeni  \n- Maji ya kifuu bahari ya chungu  \n- Haraka haraka haina baraka  \n- Amani haiji ila kwa ncha ya upanga  \n- Mtaka yote hukosa yote  \n- Mwenye shibe hamjui mwenye njaa  \n- Kulenga si kufuma"
  },
  {
    "instruction": "Toa ufafanuzi wa Mifano ya Methali.",
    "input": "",
    "output": "- Mpanda ngazi hushuka  \n- Mtaka cha mvunguni sharti ainame  \n- Ujana ni moshi ukienda haurudi  \n- Dalili ya mvua ni mawingu  \n- Kila ndege huruka kwa bawa zake  \n- Polepole ya kobe humfikisha mbali  \n- Ulimi ni upanga  \n- Mfinyanzi hulia gaeni  \n- Maji ya kifuu bahari ya chungu  \n- Haraka haraka haina baraka  \n- Amani haiji ila kwa ncha ya upanga  \n- Mtaka yote hukosa yote  \n- Mwenye shibe hamjui mwenye njaa  \n- Kulenga si kufuma"
  },
  {
    "instruction": "Zungumzia Mifano ya Methali katika Kiswahili.",
    "input": "",
    "output": "- Mpanda ngazi hushuka  \n- Mtaka cha mvunguni sharti ainame  \n- Ujana ni moshi ukienda haurudi  \n- Dalili ya mvua ni mawingu  \n- Kila ndege huruka kwa bawa zake  \n- Polepole ya kobe humfikisha mbali  \n- Ulimi ni upanga  \n- Mfinyanzi hulia gaeni  \n- Maji ya kifuu bahari ya chungu  \n- Haraka haraka haina baraka  \n- Amani haiji ila kwa ncha ya upanga  \n- Mtaka yote hukosa yote  \n- Mwenye shibe hamjui mwenye njaa  \n- Kulenga si kufuma"
  },
  {
    "instruction": "Toa maelezo ya Mifano ya Methali.",
    "input": "",
    "output": "- Mpanda ngazi hushuka  \n- Mtaka cha mvunguni sharti ainame  \n- Ujana ni moshi ukienda haurudi  \n- Dalili ya mvua ni mawingu  \n- Kila ndege huruka kwa bawa zake  \n- Polepole ya kobe humfikisha mbali  \n- Ulimi ni upanga  \n- Mfinyanzi hulia gaeni  \n- Maji ya kifuu bahari ya chungu  \n- Haraka haraka haina baraka  \n- Amani haiji ila kwa ncha ya upanga  \n- Mtaka yote hukosa yote  \n- Mwenye shibe hamjui mwenye njaa  \n- Kulenga si kufuma"
  },
  {
    "instruction": "Eleza kuhusu Umuhimu wa Methali katika Kiswahili.",
    "input": "",
    "output": "- Hueleza na kutahadharisha jamii  \n- Huadilisha na kuonya  \n- Hufundisha utamaduni na historia  \n- Hupevusha akili na fikra"
  },
  {
    "instruction": "Fafanua Umuhimu wa Methali katika Kiswahili.",
    "input": "",
    "output": "- Hueleza na kutahadharisha jamii  \n- Huadilisha na kuonya  \n- Hufundisha utamaduni na historia  \n- Hupevusha akili na fikra"
  },
  {
    "instruction": "Toa maana ya Umuhimu wa Methali.",
    "input": "",
    "output": "- Hueleza na kutahadharisha jamii  \n- Huadilisha na kuonya  \n- Hufundisha utamaduni na historia  \n- Hupevusha akili na fikra"
  },
  {
    "instruction": "Ni nini maana ya Umuhimu wa Methali?",
    "input": "",
    "output": "- Hueleza na kutahadharisha jamii  \n- Huadilisha na kuonya  \n- Hufundisha utamaduni na historia  \n- Hupevusha akili na fikra"
  },
  {
    "instruction": "Andika maelezo mafupi kuhusu Umuhimu wa Methali.",
    "input": "",
    "output": "- Hueleza na kutahadharisha jamii  \n- Huadilisha na kuonya  \n- Hufundisha utamaduni na historia  \n- Hupevusha akili na fikra"
  },
  {
    "instruction": "Je, unaweza kueleza Umuhimu wa Methali?",
    "input": "",
    "output": "- Hueleza na kutahadharisha jamii  \n- Huadilisha na kuonya  \n- Hufundisha utamaduni na historia  \n- Hupevusha akili na fikra"
  },
  {
    "instruction": "Taja na eleza Umuhimu wa Methali.",
    "input": "",
    "output": "- Hueleza na kutahadharisha jamii  \n- Huadilisha na kuonya  \n- Hufundisha utamaduni na historia  \n- Hupevusha akili na fikra"
  },
  {
    "instruction": "Toa ufafanuzi wa Umuhimu wa Methali.",
    "input": "",
    "output": "- Hueleza na kutahadharisha jamii  \n- Huadilisha na kuonya  \n- Hufundisha utamaduni na historia  \n- Hupevusha akili na fikra"
  },
  {
    "instruction": "Zungumzia Umuhimu wa Methali katika Kiswahili.",
    "input": "",
    "output": "- Hueleza na kutahadharisha jamii  \n- Huadilisha na kuonya  \n- Hufundisha utamaduni na historia  \n- Hupevusha akili na fikra"
  },
  {
    "instruction": "Toa maelezo ya Umuhimu wa Methali.",
    "input": "",
    "output": "- Hueleza na kutahadharisha jamii  \n- Huadilisha na kuonya  \n- Hufundisha utamaduni na historia  \n- Hupevusha akili na fikra"
  },
  {
    "instruction": "Eleza kuhusu Sauti, Silabi na Maneno katika Kiswahili.",
    "input": "",
    "output": "Sauti huunda silabi, silabi huunda maneno.  \nMfano:  \n- baba → ba + ba  \n- oa → o + a  \n- mjomba → m + jo + mba  \n- ndwele → ndwe + le  \nSilabi hujengwa kwa:  \n- Konsonanti + irabu → b + a  \n- Irabu peke yake → o  \n- Konsonanti mbili + irabu → mb + a  \n- Konsonanti tatu + irabu → ndw + e"
  },
  {
    "instruction": "Fafanua Sauti, Silabi na Maneno katika Kiswahili.",
    "input": "",
    "output": "Sauti huunda silabi, silabi huunda maneno.  \nMfano:  \n- baba → ba + ba  \n- oa → o + a  \n- mjomba → m + jo + mba  \n- ndwele → ndwe + le  \nSilabi hujengwa kwa:  \n- Konsonanti + irabu → b + a  \n- Irabu peke yake → o  \n- Konsonanti mbili + irabu → mb + a  \n- Konsonanti tatu + irabu → ndw + e"
  },
  {
    "instruction": "Toa maana ya Sauti, Silabi na Maneno.",
    "input": "",
    "output": "Sauti huunda silabi, silabi huunda maneno.  \nMfano:  \n- baba → ba + ba  \n- oa → o + a  \n- mjomba → m + jo + mba  \n- ndwele → ndwe + le  \nSilabi hujengwa kwa:  \n- Konsonanti + irabu → b + a  \n- Irabu peke yake → o  \n- Konsonanti mbili + irabu → mb + a  \n- Konsonanti tatu + irabu → ndw + e"
  },
  {
    "instruction": "Ni nini maana ya Sauti, Silabi na Maneno?",
    "input": "",
    "output": "Sauti huunda silabi, silabi huunda maneno.  \nMfano:  \n- baba → ba + ba  \n- oa → o + a  \n- mjomba → m + jo + mba  \n- ndwele → ndwe + le  \nSilabi hujengwa kwa:  \n- Konsonanti + irabu → b + a  \n- Irabu peke yake → o  \n- Konsonanti mbili + irabu → mb + a  \n- Konsonanti tatu + irabu → ndw + e"
  },
  {
    "instruction": "Andika maelezo mafupi kuhusu Sauti, Silabi na Maneno.",
    "input": "",
    "output": "Sauti huunda silabi, silabi huunda maneno.  \nMfano:  \n- baba → ba + ba  \n- oa → o + a  \n- mjomba → m + jo + mba  \n- ndwele → ndwe + le  \nSilabi hujengwa kwa:  \n- Konsonanti + irabu → b + a  \n- Irabu peke yake → o  \n- Konsonanti mbili + irabu → mb + a  \n- Konsonanti tatu + irabu → ndw + e"
  },
  {
    "instruction": "Je, unaweza kueleza Sauti, Silabi na Maneno?",
    "input": "",
    "output": "Sauti huunda silabi, silabi huunda maneno.  \nMfano:  \n- baba → ba + ba  \n- oa → o + a  \n- mjomba → m + jo + mba  \n- ndwele → ndwe + le  \nSilabi hujengwa kwa:  \n- Konsonanti + irabu → b + a  \n- Irabu peke yake → o  \n- Konsonanti mbili + irabu → mb + a  \n- Konsonanti tatu + irabu → ndw + e"
  },
  {
    "instruction": "Taja na eleza Sauti, Silabi na Maneno.",
    "input": "",
    "output": "Sauti huunda silabi, silabi huunda maneno.  \nMfano:  \n- baba → ba + ba  \n- oa → o + a  \n- mjomba → m + jo + mba  \n- ndwele → ndwe + le  \nSilabi hujengwa kwa:  \n- Konsonanti + irabu → b + a  \n- Irabu peke yake → o  \n- Konsonanti mbili + irabu → mb + a  \n- Konsonanti tatu + irabu → ndw + e"
  },
  {
    "instruction": "Toa ufafanuzi wa Sauti, Silabi na Maneno.",
    "input": "",
    "output": "Sauti huunda silabi, silabi huunda maneno.  \nMfano:  \n- baba → ba + ba  \n- oa → o + a  \n- mjomba → m + jo + mba  \n- ndwele → ndwe + le  \nSilabi hujengwa kwa:  \n- Konsonanti + irabu → b + a  \n- Irabu peke yake → o  \n- Konsonanti mbili + irabu → mb + a  \n- Konsonanti tatu + irabu → ndw + e"
  },
  {
    "instruction": "Zungumzia Sauti, Silabi na Maneno katika Kiswahili.",
    "input": "",
    "output": "Sauti huunda silabi, silabi huunda maneno.  \nMfano:  \n- baba → ba + ba  \n- oa → o + a  \n- mjomba → m + jo + mba  \n- ndwele → ndwe + le  \nSilabi hujengwa kwa:  \n- Konsonanti + irabu → b + a  \n- Irabu peke yake → o  \n- Konsonanti mbili + irabu → mb + a  \n- Konsonanti tatu + irabu → ndw + e"
  },
  {
    "instruction": "Toa maelezo ya Sauti, Silabi na Maneno.",
    "input": "",
    "output": "Sauti huunda silabi, silabi huunda maneno.  \nMfano:  \n- baba → ba + ba  \n- oa → o + a  \n- mjomba → m + jo + mba  \n- ndwele → ndwe + le  \nSilabi hujengwa kwa:  \n- Konsonanti + irabu → b + a  \n- Irabu peke yake → o  \n- Konsonanti mbili + irabu → mb + a  \n- Konsonanti tatu + irabu → ndw + e"
  },
  {
    "instruction": "Eleza kuhusu Sentensi katika Kiswahili.",
    "input": "",
    "output": "Sentensi ni mpangilio wa maneno kisarufi unaoleta maana.  \nAina za sentensi:  \n1. Sentensi sahili – yenye kitenzi kimoja  \n   Mfano: Mwanafunzi anasoma.  \n2. Sentensi ambatano – sentensi mbili sahili zilizounganishwa  \n   Mfano: Dobi alifua nguo kisha akazipiga pasi.  \n3. Sentensi changamano – sentensi mbili sahili zinazotegemeana  \n   Mfano: Yiene aliyepita mtihani wake vizuri amepata mfadhili."
  },
  {
    "instruction": "Fafanua Sentensi katika Kiswahili.",
    "input": "",
    "output": "Sentensi ni mpangilio wa maneno kisarufi unaoleta maana.  \nAina za sentensi:  \n1. Sentensi sahili – yenye kitenzi kimoja  \n   Mfano: Mwanafunzi anasoma.  \n2. Sentensi ambatano – sentensi mbili sahili zilizounganishwa  \n   Mfano: Dobi alifua nguo kisha akazipiga pasi.  \n3. Sentensi changamano – sentensi mbili sahili zinazotegemeana  \n   Mfano: Yiene aliyepita mtihani wake vizuri amepata mfadhili."
  },
  {
    "instruction": "Toa maana ya Sentensi.",
    "input": "",
    "output": "Sentensi ni mpangilio wa maneno kisarufi unaoleta maana.  \nAina za sentensi:  \n1. Sentensi sahili – yenye kitenzi kimoja  \n   Mfano: Mwanafunzi anasoma.  \n2. Sentensi ambatano – sentensi mbili sahili zilizounganishwa  \n   Mfano: Dobi alifua nguo kisha akazipiga pasi.  \n3. Sentensi changamano – sentensi mbili sahili zinazotegemeana  \n   Mfano: Yiene aliyepita mtihani wake vizuri amepata mfadhili."
  },
  {
    "instruction": "Ni nini maana ya Sentensi?",
    "input": "",
    "output": "Sentensi ni mpangilio wa maneno kisarufi unaoleta maana.  \nAina za sentensi:  \n1. Sentensi sahili – yenye kitenzi kimoja  \n   Mfano: Mwanafunzi anasoma.  \n2. Sentensi ambatano – sentensi mbili sahili zilizounganishwa  \n   Mfano: Dobi alifua nguo kisha akazipiga pasi.  \n3. Sentensi changamano – sentensi mbili sahili zinazotegemeana  \n   Mfano: Yiene aliyepita mtihani wake vizuri amepata mfadhili."
  },
  {
    "instruction": "Andika maelezo mafupi kuhusu Sentensi.",
    "input": "",
    "output": "Sentensi ni mpangilio wa maneno kisarufi unaoleta maana.  \nAina za sentensi:  \n1. Sentensi sahili – yenye kitenzi kimoja  \n   Mfano: Mwanafunzi anasoma.  \n2. Sentensi ambatano – sentensi mbili sahili zilizounganishwa  \n   Mfano: Dobi alifua nguo kisha akazipiga pasi.  \n3. Sentensi changamano – sentensi mbili sahili zinazotegemeana  \n   Mfano: Yiene aliyepita mtihani wake vizuri amepata mfadhili."
  },
  {
    "instruction": "Je, unaweza kueleza Sentensi?",
    "input": "",
    "output": "Sentensi ni mpangilio wa maneno kisarufi unaoleta maana.  \nAina za sentensi:  \n1. Sentensi sahili – yenye kitenzi kimoja  \n   Mfano: Mwanafunzi anasoma.  \n2. Sentensi ambatano – sentensi mbili sahili zilizounganishwa  \n   Mfano: Dobi alifua nguo kisha akazipiga pasi.  \n3. Sentensi changamano – sentensi mbili sahili zinazotegemeana  \n   Mfano: Yiene aliyepita mtihani wake vizuri amepata mfadhili."
  },
  {
    "instruction": "Taja na eleza Sentensi.",
    "input": "",
    "output": "Sentensi ni mpangilio wa maneno kisarufi unaoleta maana.  \nAina za sentensi:  \n1. Sentensi sahili – yenye kitenzi kimoja  \n   Mfano: Mwanafunzi anasoma.  \n2. Sentensi ambatano – sentensi mbili sahili zilizounganishwa  \n   Mfano: Dobi alifua nguo kisha akazipiga pasi.  \n3. Sentensi changamano – sentensi mbili sahili zinazotegemeana  \n   Mfano: Yiene aliyepita mtihani wake vizuri amepata mfadhili."
  },
  {
    "instruction": "Toa ufafanuzi wa Sentensi.",
    "input": "",
    "output": "Sentensi ni mpangilio wa maneno kisarufi unaoleta maana.  \nAina za sentensi:  \n1. Sentensi sahili – yenye kitenzi kimoja  \n   Mfano: Mwanafunzi anasoma.  \n2. Sentensi ambatano – sentensi mbili sahili zilizounganishwa  \n   Mfano: Dobi alifua nguo kisha akazipiga pasi.  \n3. Sentensi changamano – sentensi mbili sahili zinazotegemeana  \n   Mfano: Yiene aliyepita mtihani wake vizuri amepata mfadhili."
  },
  {
    "instruction": "Zungumzia Sentensi katika Kiswahili.",
    "input": "",
    "output": "Sentensi ni mpangilio wa maneno kisarufi unaoleta maana.  \nAina za sentensi:  \n1. Sentensi sahili – yenye kitenzi kimoja  \n   Mfano: Mwanafunzi anasoma.  \n2. Sentensi ambatano – sentensi mbili sahili zilizounganishwa  \n   Mfano: Dobi alifua nguo kisha akazipiga pasi.  \n3. Sentensi changamano – sentensi mbili sahili zinazotegemeana  \n   Mfano: Yiene aliyepita mtihani wake vizuri amepata mfadhili."
  },
  {
    "instruction": "Toa maelezo ya Sentensi.",
    "input": "",
    "output": "Sentensi ni mpangilio wa maneno kisarufi unaoleta maana.  \nAina za sentensi:  \n1. Sentensi sahili – yenye kitenzi kimoja  \n   Mfano: Mwanafunzi anasoma.  \n2. Sentensi ambatano – sentensi mbili sahili zilizounganishwa  \n   Mfano: Dobi alifua nguo kisha akazipiga pasi.  \n3. Sentensi changamano – sentensi mbili sahili zinazotegemeana  \n   Mfano: Yiene aliyepita mtihani wake vizuri amepata mfadhili."
  },
  {
    "instruction": "Eleza kuhusu Nomino na Vitenzi katika Kiswahili.",
    "input": "",
    "output": "Nomino ni maneno yanayotaja vitu, viumbe, mahali au hali.  \nVitenzi ni maneno yanayoeleza vitendo katika sentensi.  \nMifano ya vitenzi: kimbia, sukumana, panda, nawa."
  },
  {
    "instruction": "Fafanua Nomino na Vitenzi katika Kiswahili.",
    "input": "",
    "output": "Nomino ni maneno yanayotaja vitu, viumbe, mahali au hali.  \nVitenzi ni maneno yanayoeleza vitendo katika sentensi.  \nMifano ya vitenzi: kimbia, sukumana, panda, nawa."
  },
  {
    "instruction": "Toa maana ya Nomino na Vitenzi.",
    "input": "",
    "output": "Nomino ni maneno yanayotaja vitu, viumbe, mahali au hali.  \nVitenzi ni maneno yanayoeleza vitendo katika sentensi.  \nMifano ya vitenzi: kimbia, sukumana, panda, nawa."
  },
  {
    "instruction": "Ni nini maana ya Nomino na Vitenzi?",
    "input": "",
    "output": "Nomino ni maneno yanayotaja vitu, viumbe, mahali au hali.  \nVitenzi ni maneno yanayoeleza vitendo katika sentensi.  \nMifano ya vitenzi: kimbia, sukumana, panda, nawa."
  },
  {
    "instruction": "Andika maelezo mafupi kuhusu Nomino na Vitenzi.",
    "input": "",
    "output": "Nomino ni maneno yanayotaja vitu, viumbe, mahali au hali.  \nVitenzi ni maneno yanayoeleza vitendo katika sentensi.  \nMifano ya vitenzi: kimbia, sukumana, panda, nawa."
  },
  {
    "instruction": "Je, unaweza kueleza Nomino na Vitenzi?",
    "input": "",
    "output": "Nomino ni maneno yanayotaja vitu, viumbe, mahali au hali.  \nVitenzi ni maneno yanayoeleza vitendo katika sentensi.  \nMifano ya vitenzi: kimbia, sukumana, panda, nawa."
  },
  {
    "instruction": "Taja na eleza Nomino na Vitenzi.",
    "input": "",
    "output": "Nomino ni maneno yanayotaja vitu, viumbe, mahali au hali.  \nVitenzi ni maneno yanayoeleza vitendo katika sentensi.  \nMifano ya vitenzi: kimbia, sukumana, panda, nawa."
  },
  {
    "instruction": "Toa ufafanuzi wa Nomino na Vitenzi.",
    "input": "",
    "output": "Nomino ni maneno yanayotaja vitu, viumbe, mahali au hali.  \nVitenzi ni maneno yanayoeleza vitendo katika sentensi.  \nMifano ya vitenzi: kimbia, sukumana, panda, nawa."
  },
  {
    "instruction": "Zungumzia Nomino na Vitenzi katika Kiswahili.",
    "input": "",
    "output": "Nomino ni maneno yanayotaja vitu, viumbe, mahali au hali.  \nVitenzi ni maneno yanayoeleza vitendo katika sentensi.  \nMifano ya vitenzi: kimbia, sukumana, panda, nawa."
  },
  {
    "instruction": "Toa maelezo ya Nomino na Vitenzi.",
    "input": "",
    "output": "Nomino ni maneno yanayotaja vitu, viumbe, mahali au hali.  \nVitenzi ni maneno yanayoeleza vitendo katika sentensi.  \nMifano ya vitenzi: kimbia, sukumana, panda, nawa."
  },
  {
    "instruction": "Eleza kuhusu Mizizi na Viambishi katika Kiswahili.",
    "input": "",
    "output": "Mzizi wa kitenzi ni sehemu isiyobadilika.  \nViambishi awali hutangulia mzizi, viambishi tamati hufuata mzizi.  \nMifano:  \n- ana/pik/a  \n- ata/pik/a  \n- wata/pik/a  \n- ameni/pik/ia  \n- ana/imb/a  \n- tuli/imb/iwa  \n- mna/imb/iana  \n- uli/imb/wa"
  },
  {
    "instruction": "Fafanua Mizizi na Viambishi katika Kiswahili.",
    "input": "",
    "output": "Mzizi wa kitenzi ni sehemu isiyobadilika.  \nViambishi awali hutangulia mzizi, viambishi tamati hufuata mzizi.  \nMifano:  \n- ana/pik/a  \n- ata/pik/a  \n- wata/pik/a  \n- ameni/pik/ia  \n- ana/imb/a  \n- tuli/imb/iwa  \n- mna/imb/iana  \n- uli/imb/wa"
  },
  {
    "instruction": "Toa maana ya Mizizi na Viambishi.",
    "input": "",
    "output": "Mzizi wa kitenzi ni sehemu isiyobadilika.  \nViambishi awali hutangulia mzizi, viambishi tamati hufuata mzizi.  \nMifano:  \n- ana/pik/a  \n- ata/pik/a  \n- wata/pik/a  \n- ameni/pik/ia  \n- ana/imb/a  \n- tuli/imb/iwa  \n- mna/imb/iana  \n- uli/imb/wa"
  },
  {
    "instruction": "Ni nini maana ya Mizizi na Viambishi?",
    "input": "",
    "output": "Mzizi wa kitenzi ni sehemu isiyobadilika.  \nViambishi awali hutangulia mzizi, viambishi tamati hufuata mzizi.  \nMifano:  \n- ana/pik/a  \n- ata/pik/a  \n- wata/pik/a  \n- ameni/pik/ia  \n- ana/imb/a  \n- tuli/imb/iwa  \n- mna/imb/iana  \n- uli/imb/wa"
  },
  {
    "instruction": "Andika maelezo mafupi kuhusu Mizizi na Viambishi.",
    "input": "",
    "output": "Mzizi wa kitenzi ni sehemu isiyobadilika.  \nViambishi awali hutangulia mzizi, viambishi tamati hufuata mzizi.  \nMifano:  \n- ana/pik/a  \n- ata/pik/a  \n- wata/pik/a  \n- ameni/pik/ia  \n- ana/imb/a  \n- tuli/imb/iwa  \n- mna/imb/iana  \n- uli/imb/wa"
  },
  {
    "instruction": "Je, unaweza kueleza Mizizi na Viambishi?",
    "input": "",
    "output": "Mzizi wa kitenzi ni sehemu isiyobadilika.  \nViambishi awali hutangulia mzizi, viambishi tamati hufuata mzizi.  \nMifano:  \n- ana/pik/a  \n- ata/pik/a  \n- wata/pik/a  \n- ameni/pik/ia  \n- ana/imb/a  \n- tuli/imb/iwa  \n- mna/imb/iana  \n- uli/imb/wa"
  },
  {
    "instruction": "Taja na eleza Mizizi na Viambishi.",
    "input": "",
    "output": "Mzizi wa kitenzi ni sehemu isiyobadilika.  \nViambishi awali hutangulia mzizi, viambishi tamati hufuata mzizi.  \nMifano:  \n- ana/pik/a  \n- ata/pik/a  \n- wata/pik/a  \n- ameni/pik/ia  \n- ana/imb/a  \n- tuli/imb/iwa  \n- mna/imb/iana  \n- uli/imb/wa"
  },
  {
    "instruction": "Toa ufafanuzi wa Mizizi na Viambishi.",
    "input": "",
    "output": "Mzizi wa kitenzi ni sehemu isiyobadilika.  \nViambishi awali hutangulia mzizi, viambishi tamati hufuata mzizi.  \nMifano:  \n- ana/pik/a  \n- ata/pik/a  \n- wata/pik/a  \n- ameni/pik/ia  \n- ana/imb/a  \n- tuli/imb/iwa  \n- mna/imb/iana  \n- uli/imb/wa"
  },
  {
    "instruction": "Zungumzia Mizizi na Viambishi katika Kiswahili.",
    "input": "",
    "output": "Mzizi wa kitenzi ni sehemu isiyobadilika.  \nViambishi awali hutangulia mzizi, viambishi tamati hufuata mzizi.  \nMifano:  \n- ana/pik/a  \n- ata/pik/a  \n- wata/pik/a  \n- ameni/pik/ia  \n- ana/imb/a  \n- tuli/imb/iwa  \n- mna/imb/iana  \n- uli/imb/wa"
  },
  {
    "instruction": "Toa maelezo ya Mizizi na Viambishi.",
    "input": "",
    "output": "Mzizi wa kitenzi ni sehemu isiyobadilika.  \nViambishi awali hutangulia mzizi, viambishi tamati hufuata mzizi.  \nMifano:  \n- ana/pik/a  \n- ata/pik/a  \n- wata/pik/a  \n- ameni/pik/ia  \n- ana/imb/a  \n- tuli/imb/iwa  \n- mna/imb/iana  \n- uli/imb/wa"
  },
  {
    "instruction": "Eleza kuhusu Vivumishi katika Kiswahili.",
    "input": "",
    "output": "Vivumishi ni maneno yanayotoa sifa kwa nomino.  \nMifano:  \n- Gari nyekundu  \n- Nyumba kubwa  \n- Mzee kipara  \n- Nyumba mbili"
  },
  {
    "instruction": "Fafanua Vivumishi katika Kiswahili.",
    "input": "",
    "output": "Vivumishi ni maneno yanayotoa sifa kwa nomino.  \nMifano:  \n- Gari nyekundu  \n- Nyumba kubwa  \n- Mzee kipara  \n- Nyumba mbili"
  },
  {
    "instruction": "Toa maana ya Vivumishi.",
    "input": "",
    "output": "Vivumishi ni maneno yanayotoa sifa kwa nomino.  \nMifano:  \n- Gari nyekundu  \n- Nyumba kubwa  \n- Mzee kipara  \n- Nyumba mbili"
  },
  {
    "instruction": "Ni nini maana ya Vivumishi?",
    "input": "",
    "output": "Vivumishi ni maneno yanayotoa sifa kwa nomino.  \nMifano:  \n- Gari nyekundu  \n- Nyumba kubwa  \n- Mzee kipara  \n- Nyumba mbili"
  },
  {
    "instruction": "Andika maelezo mafupi kuhusu Vivumishi.",
    "input": "",
    "output": "Vivumishi ni maneno yanayotoa sifa kwa nomino.  \nMifano:  \n- Gari nyekundu  \n- Nyumba kubwa  \n- Mzee kipara  \n- Nyumba mbili"
  },
  {
    "instruction": "Je, unaweza kueleza Vivumishi?",
    "input": "",
    "output": "Vivumishi ni maneno yanayotoa sifa kwa nomino.  \nMifano:  \n- Gari nyekundu  \n- Nyumba kubwa  \n- Mzee kipara  \n- Nyumba mbili"
  },
  {
    "instruction": "Taja na eleza Vivumishi.",
    "input": "",
    "output": "Vivumishi ni maneno yanayotoa sifa kwa nomino.  \nMifano:  \n- Gari nyekundu  \n- Nyumba kubwa  \n- Mzee kipara  \n- Nyumba mbili"
  },
  {
    "instruction": "Toa ufafanuzi wa Vivumishi.",
    "input": "",
    "output": "Vivumishi ni maneno yanayotoa sifa kwa nomino.  \nMifano:  \n- Gari nyekundu  \n- Nyumba kubwa  \n- Mzee kipara  \n- Nyumba mbili"
  },
  {
    "instruction": "Zungumzia Vivumishi katika Kiswahili.",
    "input": "",
    "output": "Vivumishi ni maneno yanayotoa sifa kwa nomino.  \nMifano:  \n- Gari nyekundu  \n- Nyumba kubwa  \n- Mzee kipara  \n- Nyumba mbili"
  },
  {
    "instruction": "Toa maelezo ya Vivumishi.",
    "input": "",
    "output": "Vivumishi ni maneno yanayotoa sifa kwa nomino.  \nMifano:  \n- Gari nyekundu  \n- Nyumba kubwa  \n- Mzee kipara  \n- Nyumba mbili"
  },
  {
    "instruction": "Eleza kuhusu Viwakilishi katika Kiswahili.",
    "input": "",
    "output": "Viwakilishi ni maneno au viambishi vinavyosimama badala ya nomino.  \nMifano:  \n- Lendeni alikuja → Alikuja  \n- Maduka yote yalifungwa → Yote yalifungwa  \n- Wakulima walipata hasara → Wao walipata hasara  \n- Mambo unayoambiwa → Hayo unayoambiwa"
  },
  {
    "instruction": "Fafanua Viwakilishi katika Kiswahili.",
    "input": "",
    "output": "Viwakilishi ni maneno au viambishi vinavyosimama badala ya nomino.  \nMifano:  \n- Lendeni alikuja → Alikuja  \n- Maduka yote yalifungwa → Yote yalifungwa  \n- Wakulima walipata hasara → Wao walipata hasara  \n- Mambo unayoambiwa → Hayo unayoambiwa"
  },
  {
    "instruction": "Toa maana ya Viwakilishi.",
    "input": "",
    "output": "Viwakilishi ni maneno au viambishi vinavyosimama badala ya nomino.  \nMifano:  \n- Lendeni alikuja → Alikuja  \n- Maduka yote yalifungwa → Yote yalifungwa  \n- Wakulima walipata hasara → Wao walipata hasara  \n- Mambo unayoambiwa → Hayo unayoambiwa"
  },
  {
    "instruction": "Ni nini maana ya Viwakilishi?",
    "input": "",
    "output": "Viwakilishi ni maneno au viambishi vinavyosimama badala ya nomino.  \nMifano:  \n- Lendeni alikuja → Alikuja  \n- Maduka yote yalifungwa → Yote yalifungwa  \n- Wakulima walipata hasara → Wao walipata hasara  \n- Mambo unayoambiwa → Hayo unayoambiwa"
  },
  {
    "instruction": "Andika maelezo mafupi kuhusu Viwakilishi.",
    "input": "",
    "output": "Viwakilishi ni maneno au viambishi vinavyosimama badala ya nomino.  \nMifano:  \n- Lendeni alikuja → Alikuja  \n- Maduka yote yalifungwa → Yote yalifungwa  \n- Wakulima walipata hasara → Wao walipata hasara  \n- Mambo unayoambiwa → Hayo unayoambiwa"
  },
  {
    "instruction": "Je, unaweza kueleza Viwakilishi?",
    "input": "",
    "output": "Viwakilishi ni maneno au viambishi vinavyosimama badala ya nomino.  \nMifano:  \n- Lendeni alikuja → Alikuja  \n- Maduka yote yalifungwa → Yote yalifungwa  \n- Wakulima walipata hasara → Wao walipata hasara  \n- Mambo unayoambiwa → Hayo unayoambiwa"
  },
  {
    "instruction": "Taja na eleza Viwakilishi.",
    "input": "",
    "output": "Viwakilishi ni maneno au viambishi vinavyosimama badala ya nomino.  \nMifano:  \n- Lendeni alikuja → Alikuja  \n- Maduka yote yalifungwa → Yote yalifungwa  \n- Wakulima walipata hasara → Wao walipata hasara  \n- Mambo unayoambiwa → Hayo unayoambiwa"
  },
  {
    "instruction": "Toa ufafanuzi wa Viwakilishi.",
    "input": "",
    "output": "Viwakilishi ni maneno au viambishi vinavyosimama badala ya nomino.  \nMifano:  \n- Lendeni alikuja → Alikuja  \n- Maduka yote yalifungwa → Yote yalifungwa  \n- Wakulima walipata hasara → Wao walipata hasara  \n- Mambo unayoambiwa → Hayo unayoambiwa"
  },
  {
    "instruction": "Zungumzia Viwakilishi katika Kiswahili.",
    "input": "",
    "output": "Viwakilishi ni maneno au viambishi vinavyosimama badala ya nomino.  \nMifano:  \n- Lendeni alikuja → Alikuja  \n- Maduka yote yalifungwa → Yote yalifungwa  \n- Wakulima walipata hasara → Wao walipata hasara  \n- Mambo unayoambiwa → Hayo unayoambiwa"
  },
  {
    "instruction": "Toa maelezo ya Viwakilishi.",
    "input": "",
    "output": "Viwakilishi ni maneno au viambishi vinavyosimama badala ya nomino.  \nMifano:  \n- Lendeni alikuja → Alikuja  \n- Maduka yote yalifungwa → Yote yalifungwa  \n- Wakulima walipata hasara → Wao walipata hasara  \n- Mambo unayoambiwa → Hayo unayoambiwa"
  },
  {
    "instruction": "Eleza kuhusu Vielezi katika Kiswahili.",
    "input": "",
    "output": "Vielezi hufahamisha zaidi kuhusu kitendo.  \nYanajibu maswali: wapi? vipi? lini? namna gani? mara ngapi?  \nMifano:  \n- Baba aliamrisha kijeshi  \n- Tulikimbia uwanjani mara nyingi"
  },
  {
    "instruction": "Fafanua Vielezi katika Kiswahili.",
    "input": "",
    "output": "Vielezi hufahamisha zaidi kuhusu kitendo.  \nYanajibu maswali: wapi? vipi? lini? namna gani? mara ngapi?  \nMifano:  \n- Baba aliamrisha kijeshi  \n- Tulikimbia uwanjani mara nyingi"
  },
  {
    "instruction": "Toa maana ya Vielezi.",
    "input": "",
    "output": "Vielezi hufahamisha zaidi kuhusu kitendo.  \nYanajibu maswali: wapi? vipi? lini? namna gani? mara ngapi?  \nMifano:  \n- Baba aliamrisha kijeshi  \n- Tulikimbia uwanjani mara nyingi"
  },
  {
    "instruction": "Ni nini maana ya Vielezi?",
    "input": "",
    "output": "Vielezi hufahamisha zaidi kuhusu kitendo.  \nYanajibu maswali: wapi? vipi? lini? namna gani? mara ngapi?  \nMifano:  \n- Baba aliamrisha kijeshi  \n- Tulikimbia uwanjani mara nyingi"
  },
  {
    "instruction": "Andika maelezo mafupi kuhusu Vielezi.",
    "input": "",
    "output": "Vielezi hufahamisha zaidi kuhusu kitendo.  \nYanajibu maswali: wapi? vipi? lini? namna gani? mara ngapi?  \nMifano:  \n- Baba aliamrisha kijeshi  \n- Tulikimbia uwanjani mara nyingi"
  },
  {
    "instruction": "Je, unaweza kueleza Vielezi?",
    "input": "",
    "output": "Vielezi hufahamisha zaidi kuhusu kitendo.  \nYanajibu maswali: wapi? vipi? lini? namna gani? mara ngapi?  \nMifano:  \n- Baba aliamrisha kijeshi  \n- Tulikimbia uwanjani mara nyingi"
  },
  {
    "instruction": "Taja na eleza Vielezi.",
    "input": "",
    "output": "Vielezi hufahamisha zaidi kuhusu kitendo.  \nYanajibu maswali: wapi? vipi? lini? namna gani? mara ngapi?  \nMifano:  \n- Baba aliamrisha kijeshi  \n- Tulikimbia uwanjani mara nyingi"
  },
  {
    "instruction": "Toa ufafanuzi wa Vielezi.",
    "input": "",
    "output": "Vielezi hufahamisha zaidi kuhusu kitendo.  \nYanajibu maswali: wapi? vipi? lini? namna gani? mara ngapi?  \nMifano:  \n- Baba aliamrisha kijeshi  \n- Tulikimbia uwanjani mara nyingi"
  },
  {
    "instruction": "Zungumzia Vielezi katika Kiswahili.",
    "input": "",
    "output": "Vielezi hufahamisha zaidi kuhusu kitendo.  \nYanajibu maswali: wapi? vipi? lini? namna gani? mara ngapi?  \nMifano:  \n- Baba aliamrisha kijeshi  \n- Tulikimbia uwanjani mara nyingi"
  },
  {
    "instruction": "Toa maelezo ya Vielezi.",
    "input": "",
    "output": "Vielezi hufahamisha zaidi kuhusu kitendo.  \nYanajibu maswali: wapi? vipi? lini? namna gani? mara ngapi?  \nMifano:  \n- Baba aliamrisha kijeshi  \n- Tulikimbia uwanjani mara nyingi"
  },
  {
    "instruction": "Eleza kuhusu Viunganishi katika Kiswahili.",
    "input": "",
    "output": "Viunganishi huunganisha maneno, vifungu au sentensi.  \nMifano:  \n- Chagua kitabu cha hisabati au cha sayansi  \n- Walifika vijana kwa wazee"
  },
  {
    "instruction": "Fafanua Viunganishi katika Kiswahili.",
    "input": "",
    "output": "Viunganishi huunganisha maneno, vifungu au sentensi.  \nMifano:  \n- Chagua kitabu cha hisabati au cha sayansi  \n- Walifika vijana kwa wazee"
  },
  {
    "instruction": "Toa maana ya Viunganishi.",
    "input": "",
    "output": "Viunganishi huunganisha maneno, vifungu au sentensi.  \nMifano:  \n- Chagua kitabu cha hisabati au cha sayansi  \n- Walifika vijana kwa wazee"
  },
  {
    "instruction": "Ni nini maana ya Viunganishi?",
    "input": "",
    "output": "Viunganishi huunganisha maneno, vifungu au sentensi.  \nMifano:  \n- Chagua kitabu cha hisabati au cha sayansi  \n- Walifika vijana kwa wazee"
  },
  {
    "instruction": "Andika maelezo mafupi kuhusu Viunganishi.",
    "input": "",
    "output": "Viunganishi huunganisha maneno, vifungu au sentensi.  \nMifano:  \n- Chagua kitabu cha hisabati au cha sayansi  \n- Walifika vijana kwa wazee"
  },
  {
    "instruction": "Je, unaweza kueleza Viunganishi?",
    "input": "",
    "output": "Viunganishi huunganisha maneno, vifungu au sentensi.  \nMifano:  \n- Chagua kitabu cha hisabati au cha sayansi  \n- Walifika vijana kwa wazee"
  },
  {
    "instruction": "Taja na eleza Viunganishi.",
    "input": "",
    "output": "Viunganishi huunganisha maneno, vifungu au sentensi.  \nMifano:  \n- Chagua kitabu cha hisabati au cha sayansi  \n- Walifika vijana kwa wazee"
  },
  {
    "instruction": "Toa ufafanuzi wa Viunganishi.",
    "input": "",
    "output": "Viunganishi huunganisha maneno, vifungu au sentensi.  \nMifano:  \n- Chagua kitabu cha hisabati au cha sayansi  \n- Walifika vijana kwa wazee"
  },
  {
    "instruction": "Zungumzia Viunganishi katika Kiswahili.",
    "input": "",
    "output": "Viunganishi huunganisha maneno, vifungu au sentensi.  \nMifano:  \n- Chagua kitabu cha hisabati au cha sayansi  \n- Walifika vijana kwa wazee"
  },
  {
    "instruction": "Toa maelezo ya Viunganishi.",
    "input": "",
    "output": "Viunganishi huunganisha maneno, vifungu au sentensi.  \nMifano:  \n- Chagua kitabu cha hisabati au cha sayansi  \n- Walifika vijana kwa wazee"
  },
  {
    "instruction": "Eleza kuhusu Vihisishi katika Kiswahili.",
    "input": "",
    "output": "Vihisishi huonyesha hisia kama furaha, mshangao, hofu, huzuni.  \nMifano:  \n- La Hasha! Sitakubali kashfa hiyo  \n- Salale! Mtoto huyo amenusurika ajali hiyo"
  },
  {
    "instruction": "Fafanua Vihisishi katika Kiswahili.",
    "input": "",
    "output": "Vihisishi huonyesha hisia kama furaha, mshangao, hofu, huzuni.  \nMifano:  \n- La Hasha! Sitakubali kashfa hiyo  \n- Salale! Mtoto huyo amenusurika ajali hiyo"
  },
  {
    "instruction": "Toa maana ya Vihisishi.",
    "input": "",
    "output": "Vihisishi huonyesha hisia kama furaha, mshangao, hofu, huzuni.  \nMifano:  \n- La Hasha! Sitakubali kashfa hiyo  \n- Salale! Mtoto huyo amenusurika ajali hiyo"
  },
  {
    "instruction": "Ni nini maana ya Vihisishi?",
    "input": "",
    "output": "Vihisishi huonyesha hisia kama furaha, mshangao, hofu, huzuni.  \nMifano:  \n- La Hasha! Sitakubali kashfa hiyo  \n- Salale! Mtoto huyo amenusurika ajali hiyo"
  },
  {
    "instruction": "Andika maelezo mafupi kuhusu Vihisishi.",
    "input": "",
    "output": "Vihisishi huonyesha hisia kama furaha, mshangao, hofu, huzuni.  \nMifano:  \n- La Hasha! Sitakubali kashfa hiyo  \n- Salale! Mtoto huyo amenusurika ajali hiyo"
  },
  {
    "instruction": "Je, unaweza kueleza Vihisishi?",
    "input": "",
    "output": "Vihisishi huonyesha hisia kama furaha, mshangao, hofu, huzuni.  \nMifano:  \n- La Hasha! Sitakubali kashfa hiyo  \n- Salale! Mtoto huyo amenusurika ajali hiyo"
  },
  {
    "instruction": "Taja na eleza Vihisishi.",
    "input": "",
    "output": "Vihisishi huonyesha hisia kama furaha, mshangao, hofu, huzuni.  \nMifano:  \n- La Hasha! Sitakubali kashfa hiyo  \n- Salale! Mtoto huyo amenusurika ajali hiyo"
  },
  {
    "instruction": "Toa ufafanuzi wa Vihisishi.",
    "input": "",
    "output": "Vihisishi huonyesha hisia kama furaha, mshangao, hofu, huzuni.  \nMifano:  \n- La Hasha! Sitakubali kashfa hiyo  \n- Salale! Mtoto huyo amenusurika ajali hiyo"
  },
  {
    "instruction": "Zungumzia Vihisishi katika Kiswahili.",
    "input": "",
    "output": "Vihisishi huonyesha hisia kama furaha, mshangao, hofu, huzuni.  \nMifano:  \n- La Hasha! Sitakubali kashfa hiyo  \n- Salale! Mtoto huyo amenusurika ajali hiyo"
  },
  {
    "instruction": "Toa maelezo ya Vihisishi.",
    "input": "",
    "output": "Vihisishi huonyesha hisia kama furaha, mshangao, hofu, huzuni.  \nMifano:  \n- La Hasha! Sitakubali kashfa hiyo  \n- Salale! Mtoto huyo amenusurika ajali hiyo"
  },
  {
    "instruction": "Eleza kuhusu Vihusishi katika Kiswahili.",
    "input": "",
    "output": "Vihusishi huonyesha uhusiano kati ya vitu viwili au zaidi.  \nMifano:  \n- Vitabu viko juu ya meza  \n- Tangu mwakilishi wetu achaguliwe haonekani kijijini"
  },
  {
    "instruction": "Fafanua Vihusishi katika Kiswahili.",
    "input": "",
    "output": "Vihusishi huonyesha uhusiano kati ya vitu viwili au zaidi.  \nMifano:  \n- Vitabu viko juu ya meza  \n- Tangu mwakilishi wetu achaguliwe haonekani kijijini"
  },
  {
    "instruction": "Toa maana ya Vihusishi.",
    "input": "",
    "output": "Vihusishi huonyesha uhusiano kati ya vitu viwili au zaidi.  \nMifano:  \n- Vitabu viko juu ya meza  \n- Tangu mwakilishi wetu achaguliwe haonekani kijijini"
  },
  {
    "instruction": "Ni nini maana ya Vihusishi?",
    "input": "",
    "output": "Vihusishi huonyesha uhusiano kati ya vitu viwili au zaidi.  \nMifano:  \n- Vitabu viko juu ya meza  \n- Tangu mwakilishi wetu achaguliwe haonekani kijijini"
  },
  {
    "instruction": "Andika maelezo mafupi kuhusu Vihusishi.",
    "input": "",
    "output": "Vihusishi huonyesha uhusiano kati ya vitu viwili au zaidi.  \nMifano:  \n- Vitabu viko juu ya meza  \n- Tangu mwakilishi wetu achaguliwe haonekani kijijini"
  },
  {
    "instruction": "Je, unaweza kueleza Vihusishi?",
    "input": "",
    "output": "Vihusishi huonyesha uhusiano kati ya vitu viwili au zaidi.  \nMifano:  \n- Vitabu viko juu ya meza  \n- Tangu mwakilishi wetu achaguliwe haonekani kijijini"
  },
  {
    "instruction": "Taja na eleza Vihusishi.",
    "input": "",
    "output": "Vihusishi huonyesha uhusiano kati ya vitu viwili au zaidi.  \nMifano:  \n- Vitabu viko juu ya meza  \n- Tangu mwakilishi wetu achaguliwe haonekani kijijini"
  },
  {
    "instruction": "Toa ufafanuzi wa Vihusishi.",
    "input": "",
    "output": "Vihusishi huonyesha uhusiano kati ya vitu viwili au zaidi.  \nMifano:  \n- Vitabu viko juu ya meza  \n- Tangu mwakilishi wetu achaguliwe haonekani kijijini"
  },
  {
    "instruction": "Zungumzia Vihusishi katika Kiswahili.",
    "input": "",
    "output": "Vihusishi huonyesha uhusiano kati ya vitu viwili au zaidi.  \nMifano:  \n- Vitabu viko juu ya meza  \n- Tangu mwakilishi wetu achaguliwe haonekani kijijini"
  },
  {
    "instruction": "Toa maelezo ya Vihusishi.",
    "input": "",
    "output": "Vihusishi huonyesha uhusiano kati ya vitu viwili au zaidi.  \nMifano:  \n- Vitabu viko juu ya meza  \n- Tangu mwakilishi wetu achaguliwe haonekani kijijini"
  },
  {
    "instruction": "Eleza kuhusu Ngeli katika Kiswahili.",
    "input": "",
    "output": "Ngeli za Kiswahili ni makundi ya nomino kulingana na upatanisho wa kisarufi.  \nNgeli kuu ni:  \n- A-WA  \n- KI-VI  \n- U-I  \n- LI-YA  \n- I-ZI  \n- U-U  \n- YA-YA  \n- U-YA  \n- U-ZI  \n- KU  \n- PA-KU-MU"
  },
  {
    "instruction": "Fafanua Ngeli katika Kiswahili.",
    "input": "",
    "output": "Ngeli za Kiswahili ni makundi ya nomino kulingana na upatanisho wa kisarufi.  \nNgeli kuu ni:  \n- A-WA  \n- KI-VI  \n- U-I  \n- LI-YA  \n- I-ZI  \n- U-U  \n- YA-YA  \n- U-YA  \n- U-ZI  \n- KU  \n- PA-KU-MU"
  },
  {
    "instruction": "Toa maana ya Ngeli.",
    "input": "",
    "output": "Ngeli za Kiswahili ni makundi ya nomino kulingana na upatanisho wa kisarufi.  \nNgeli kuu ni:  \n- A-WA  \n- KI-VI  \n- U-I  \n- LI-YA  \n- I-ZI  \n- U-U  \n- YA-YA  \n- U-YA  \n- U-ZI  \n- KU  \n- PA-KU-MU"
  },
  {
    "instruction": "Ni nini maana ya Ngeli?",
    "input": "",
    "output": "Ngeli za Kiswahili ni makundi ya nomino kulingana na upatanisho wa kisarufi.  \nNgeli kuu ni:  \n- A-WA  \n- KI-VI  \n- U-I  \n- LI-YA  \n- I-ZI  \n- U-U  \n- YA-YA  \n- U-YA  \n- U-ZI  \n- KU  \n- PA-KU-MU"
  },
  {
    "instruction": "Andika maelezo mafupi kuhusu Ngeli.",
    "input": "",
    "output": "Ngeli za Kiswahili ni makundi ya nomino kulingana na upatanisho wa kisarufi.  \nNgeli kuu ni:  \n- A-WA  \n- KI-VI  \n- U-I  \n- LI-YA  \n- I-ZI  \n- U-U  \n- YA-YA  \n- U-YA  \n- U-ZI  \n- KU  \n- PA-KU-MU"
  },
  {
    "instruction": "Je, unaweza kueleza Ngeli?",
    "input": "",
    "output": "Ngeli za Kiswahili ni makundi ya nomino kulingana na upatanisho wa kisarufi.  \nNgeli kuu ni:  \n- A-WA  \n- KI-VI  \n- U-I  \n- LI-YA  \n- I-ZI  \n- U-U  \n- YA-YA  \n- U-YA  \n- U-ZI  \n- KU  \n- PA-KU-MU"
  },
  {
    "instruction": "Taja na eleza Ngeli.",
    "input": "",
    "output": "Ngeli za Kiswahili ni makundi ya nomino kulingana na upatanisho wa kisarufi.  \nNgeli kuu ni:  \n- A-WA  \n- KI-VI  \n- U-I  \n- LI-YA  \n- I-ZI  \n- U-U  \n- YA-YA  \n- U-YA  \n- U-ZI  \n- KU  \n- PA-KU-MU"
  },
  {
    "instruction": "Toa ufafanuzi wa Ngeli.",
    "input": "",
    "output": "Ngeli za Kiswahili ni makundi ya nomino kulingana na upatanisho wa kisarufi.  \nNgeli kuu ni:  \n- A-WA  \n- KI-VI  \n- U-I  \n- LI-YA  \n- I-ZI  \n- U-U  \n- YA-YA  \n- U-YA  \n- U-ZI  \n- KU  \n- PA-KU-MU"
  },
  {
    "instruction": "Zungumzia Ngeli katika Kiswahili.",
    "input": "",
    "output": "Ngeli za Kiswahili ni makundi ya nomino kulingana na upatanisho wa kisarufi.  \nNgeli kuu ni:  \n- A-WA  \n- KI-VI  \n- U-I  \n- LI-YA  \n- I-ZI  \n- U-U  \n- YA-YA  \n- U-YA  \n- U-ZI  \n- KU  \n- PA-KU-MU"
  },
  {
    "instruction": "Toa maelezo ya Ngeli.",
    "input": "",
    "output": "Ngeli za Kiswahili ni makundi ya nomino kulingana na upatanisho wa kisarufi.  \nNgeli kuu ni:  \n- A-WA  \n- KI-VI  \n- U-I  \n- LI-YA  \n- I-ZI  \n- U-U  \n- YA-YA  \n- U-YA  \n- U-ZI  \n- KU  \n- PA-KU-MU"
  },
  {
    "instruction": "Eleza kuhusu Ngeli ya Mahali katika Kiswahili.",
    "input": "",
    "output": "Ngeli hii hugawika katika:  \n- PA/PO → Mahali panapojulikana  \n  Mfano: Pale barabarani pamemwagika petroli  \n- KU/KO → Mahali kusikojulikana vizuri  \n- MU/MO → Mahali ndani ya kitu  \n  Mfano: Mle ukumbini mmejaa watu"
  },
  {
    "instruction": "Fafanua Ngeli ya Mahali katika Kiswahili.",
    "input": "",
    "output": "Ngeli hii hugawika katika:  \n- PA/PO → Mahali panapojulikana  \n  Mfano: Pale barabarani pamemwagika petroli  \n- KU/KO → Mahali kusikojulikana vizuri  \n- MU/MO → Mahali ndani ya kitu  \n  Mfano: Mle ukumbini mmejaa watu"
  },
  {
    "instruction": "Toa maana ya Ngeli ya Mahali.",
    "input": "",
    "output": "Ngeli hii hugawika katika:  \n- PA/PO → Mahali panapojulikana  \n  Mfano: Pale barabarani pamemwagika petroli  \n- KU/KO → Mahali kusikojulikana vizuri  \n- MU/MO → Mahali ndani ya kitu  \n  Mfano: Mle ukumbini mmejaa watu"
  },
  {
    "instruction": "Ni nini maana ya Ngeli ya Mahali?",
    "input": "",
    "output": "Ngeli hii hugawika katika:  \n- PA/PO → Mahali panapojulikana  \n  Mfano: Pale barabarani pamemwagika petroli  \n- KU/KO → Mahali kusikojulikana vizuri  \n- MU/MO → Mahali ndani ya kitu  \n  Mfano: Mle ukumbini mmejaa watu"
  },
  {
    "instruction": "Andika maelezo mafupi kuhusu Ngeli ya Mahali.",
    "input": "",
    "output": "Ngeli hii hugawika katika:  \n- PA/PO → Mahali panapojulikana  \n  Mfano: Pale barabarani pamemwagika petroli  \n- KU/KO → Mahali kusikojulikana vizuri  \n- MU/MO → Mahali ndani ya kitu  \n  Mfano: Mle ukumbini mmejaa watu"
  },
  {
    "instruction": "Je, unaweza kueleza Ngeli ya Mahali?",
    "input": "",
    "output": "Ngeli hii hugawika katika:  \n- PA/PO → Mahali panapojulikana  \n  Mfano: Pale barabarani pamemwagika petroli  \n- KU/KO → Mahali kusikojulikana vizuri  \n- MU/MO → Mahali ndani ya kitu  \n  Mfano: Mle ukumbini mmejaa watu"
  },
  {
    "instruction": "Taja na eleza Ngeli ya Mahali.",
    "input": "",
    "output": "Ngeli hii hugawika katika:  \n- PA/PO → Mahali panapojulikana  \n  Mfano: Pale barabarani pamemwagika petroli  \n- KU/KO → Mahali kusikojulikana vizuri  \n- MU/MO → Mahali ndani ya kitu  \n  Mfano: Mle ukumbini mmejaa watu"
  },
  {
    "instruction": "Toa ufafanuzi wa Ngeli ya Mahali.",
    "input": "",
    "output": "Ngeli hii hugawika katika:  \n- PA/PO → Mahali panapojulikana  \n  Mfano: Pale barabarani pamemwagika petroli  \n- KU/KO → Mahali kusikojulikana vizuri  \n- MU/MO → Mahali ndani ya kitu  \n  Mfano: Mle ukumbini mmejaa watu"
  },
  {
    "instruction": "Zungumzia Ngeli ya Mahali katika Kiswahili.",
    "input": "",
    "output": "Ngeli hii hugawika katika:  \n- PA/PO → Mahali panapojulikana  \n  Mfano: Pale barabarani pamemwagika petroli  \n- KU/KO → Mahali kusikojulikana vizuri  \n- MU/MO → Mahali ndani ya kitu  \n  Mfano: Mle ukumbini mmejaa watu"
  },
  {
    "instruction": "Toa maelezo ya Ngeli ya Mahali.",
    "input": "",
    "output": "Ngeli hii hugawika katika:  \n- PA/PO → Mahali panapojulikana  \n  Mfano: Pale barabarani pamemwagika petroli  \n- KU/KO → Mahali kusikojulikana vizuri  \n- MU/MO → Mahali ndani ya kitu  \n  Mfano: Mle ukumbini mmejaa watu"
  },
  {
    "instruction": "Eleza kuhusu Nomino za Udogo na Ukubwa katika Kiswahili.",
    "input": "",
    "output": "Nomino za udogo huingia katika ngeli ya KI-VI  \nNomino za ukubwa huingia katika ngeli ya LI-YA"
  },
  {
    "instruction": "Fafanua Nomino za Udogo na Ukubwa katika Kiswahili.",
    "input": "",
    "output": "Nomino za udogo huingia katika ngeli ya KI-VI  \nNomino za ukubwa huingia katika ngeli ya LI-YA"
  },
  {
    "instruction": "Toa maana ya Nomino za Udogo na Ukubwa.",
    "input": "",
    "output": "Nomino za udogo huingia katika ngeli ya KI-VI  \nNomino za ukubwa huingia katika ngeli ya LI-YA"
  },
  {
    "instruction": "Ni nini maana ya Nomino za Udogo na Ukubwa?",
    "input": "",
    "output": "Nomino za udogo huingia katika ngeli ya KI-VI  \nNomino za ukubwa huingia katika ngeli ya LI-YA"
  },
  {
    "instruction": "Andika maelezo mafupi kuhusu Nomino za Udogo na Ukubwa.",
    "input": "",
    "output": "Nomino za udogo huingia katika ngeli ya KI-VI  \nNomino za ukubwa huingia katika ngeli ya LI-YA"
  },
  {
    "instruction": "Je, unaweza kueleza Nomino za Udogo na Ukubwa?",
    "input": "",
    "output": "Nomino za udogo huingia katika ngeli ya KI-VI  \nNomino za ukubwa huingia katika ngeli ya LI-YA"
  },
  {
    "instruction": "Taja na eleza Nomino za Udogo na Ukubwa.",
    "input": "",
    "output": "Nomino za udogo huingia katika ngeli ya KI-VI  \nNomino za ukubwa huingia katika ngeli ya LI-YA"
  },
  {
    "instruction": "Toa ufafanuzi wa Nomino za Udogo na Ukubwa.",
    "input": "",
    "output": "Nomino za udogo huingia katika ngeli ya KI-VI  \nNomino za ukubwa huingia katika ngeli ya LI-YA"
  },
  {
    "instruction": "Zungumzia Nomino za Udogo na Ukubwa katika Kiswahili.",
    "input": "",
    "output": "Nomino za udogo huingia katika ngeli ya KI-VI  \nNomino za ukubwa huingia katika ngeli ya LI-YA"
  },
  {
    "instruction": "Toa maelezo ya Nomino za Udogo na Ukubwa.",
    "input": "",
    "output": "Nomino za udogo huingia katika ngeli ya KI-VI  \nNomino za ukubwa huingia katika ngeli ya LI-YA"
  },
  {
    "instruction": "Eleza kuhusu Mnyambuliko wa Vitenzi katika Kiswahili.",
    "input": "",
    "output": "Mnyambuliko ni urefushaji wa kitenzi kwa viambishi tamati ili kuleta maana mpya.  \nKauli za mnyambuliko:  \n- Tenda → cheka, imba, ruka  \n- Tendewa → somewa, imbiwa, safirishwa  \n- Tendeka → imbika, safirika  \n- Tendeana → imbiana, safiriana  \n- Kutendea → pikia, safiria  \n- Kutendwa → pandwa, lewa  \n- Kutendesha → pikisha, zamisha"
  },
  {
    "instruction": "Fafanua Mnyambuliko wa Vitenzi katika Kiswahili.",
    "input": "",
    "output": "Mnyambuliko ni urefushaji wa kitenzi kwa viambishi tamati ili kuleta maana mpya.  \nKauli za mnyambuliko:  \n- Tenda → cheka, imba, ruka  \n- Tendewa → somewa, imbiwa, safirishwa  \n- Tendeka → imbika, safirika  \n- Tendeana → imbiana, safiriana  \n- Kutendea → pikia, safiria  \n- Kutendwa → pandwa, lewa  \n- Kutendesha → pikisha, zamisha"
  },
  {
    "instruction": "Toa maana ya Mnyambuliko wa Vitenzi.",
    "input": "",
    "output": "Mnyambuliko ni urefushaji wa kitenzi kwa viambishi tamati ili kuleta maana mpya.  \nKauli za mnyambuliko:  \n- Tenda → cheka, imba, ruka  \n- Tendewa → somewa, imbiwa, safirishwa  \n- Tendeka → imbika, safirika  \n- Tendeana → imbiana, safiriana  \n- Kutendea → pikia, safiria  \n- Kutendwa → pandwa, lewa  \n- Kutendesha → pikisha, zamisha"
  },
  {
    "instruction": "Ni nini maana ya Mnyambuliko wa Vitenzi?",
    "input": "",
    "output": "Mnyambuliko ni urefushaji wa kitenzi kwa viambishi tamati ili kuleta maana mpya.  \nKauli za mnyambuliko:  \n- Tenda → cheka, imba, ruka  \n- Tendewa → somewa, imbiwa, safirishwa  \n- Tendeka → imbika, safirika  \n- Tendeana → imbiana, safiriana  \n- Kutendea → pikia, safiria  \n- Kutendwa → pandwa, lewa  \n- Kutendesha → pikisha, zamisha"
  },
  {
    "instruction": "Andika maelezo mafupi kuhusu Mnyambuliko wa Vitenzi.",
    "input": "",
    "output": "Mnyambuliko ni urefushaji wa kitenzi kwa viambishi tamati ili kuleta maana mpya.  \nKauli za mnyambuliko:  \n- Tenda → cheka, imba, ruka  \n- Tendewa → somewa, imbiwa, safirishwa  \n- Tendeka → imbika, safirika  \n- Tendeana → imbiana, safiriana  \n- Kutendea → pikia, safiria  \n- Kutendwa → pandwa, lewa  \n- Kutendesha → pikisha, zamisha"
  },
  {
    "instruction": "Je, unaweza kueleza Mnyambuliko wa Vitenzi?",
    "input": "",
    "output": "Mnyambuliko ni urefushaji wa kitenzi kwa viambishi tamati ili kuleta maana mpya.  \nKauli za mnyambuliko:  \n- Tenda → cheka, imba, ruka  \n- Tendewa → somewa, imbiwa, safirishwa  \n- Tendeka → imbika, safirika  \n- Tendeana → imbiana, safiriana  \n- Kutendea → pikia, safiria  \n- Kutendwa → pandwa, lewa  \n- Kutendesha → pikisha, zamisha"
  },
  {
    "instruction": "Taja na eleza Mnyambuliko wa Vitenzi.",
    "input": "",
    "output": "Mnyambuliko ni urefushaji wa kitenzi kwa viambishi tamati ili kuleta maana mpya.  \nKauli za mnyambuliko:  \n- Tenda → cheka, imba, ruka  \n- Tendewa → somewa, imbiwa, safirishwa  \n- Tendeka → imbika, safirika  \n- Tendeana → imbiana, safiriana  \n- Kutendea → pikia, safiria  \n- Kutendwa → pandwa, lewa  \n- Kutendesha → pikisha, zamisha"
  },
  {
    "instruction": "Toa ufafanuzi wa Mnyambuliko wa Vitenzi.",
    "input": "",
    "output": "Mnyambuliko ni urefushaji wa kitenzi kwa viambishi tamati ili kuleta maana mpya.  \nKauli za mnyambuliko:  \n- Tenda → cheka, imba, ruka  \n- Tendewa → somewa, imbiwa, safirishwa  \n- Tendeka → imbika, safirika  \n- Tendeana → imbiana, safiriana  \n- Kutendea → pikia, safiria  \n- Kutendwa → pandwa, lewa  \n- Kutendesha → pikisha, zamisha"
  },
  {
    "instruction": "Zungumzia Mnyambuliko wa Vitenzi katika Kiswahili.",
    "input": "",
    "output": "Mnyambuliko ni urefushaji wa kitenzi kwa viambishi tamati ili kuleta maana mpya.  \nKauli za mnyambuliko:  \n- Tenda → cheka, imba, ruka  \n- Tendewa → somewa, imbiwa, safirishwa  \n- Tendeka → imbika, safirika  \n- Tendeana → imbiana, safiriana  \n- Kutendea → pikia, safiria  \n- Kutendwa → pandwa, lewa  \n- Kutendesha → pikisha, zamisha"
  },
  {
    "instruction": "Toa maelezo ya Mnyambuliko wa Vitenzi.",
    "input": "",
    "output": "Mnyambuliko ni urefushaji wa kitenzi kwa viambishi tamati ili kuleta maana mpya.  \nKauli za mnyambuliko:  \n- Tenda → cheka, imba, ruka  \n- Tendewa → somewa, imbiwa, safirishwa  \n- Tendeka → imbika, safirika  \n- Tendeana → imbiana, safiriana  \n- Kutendea → pikia, safiria  \n- Kutendwa → pandwa, lewa  \n- Kutendesha → pikisha, zamisha"
  },
  {
    "instruction": "Eleza kuhusu Alama za Uakifishaji katika Kiswahili.",
    "input": "",
    "output": "- Nukta mkato (;) → Kutenganisha sentensi ndefu  \n- Nukta mbili (:) → Kutanguliza orodha  \n- Parandesi () → Kutoa maelezo ya ziada  \n- Alama hisi (!) → Kuonyesha hisia  \n- Kiulizi (?) → Kuuliza swali  \n- Ritifaa (') → Kukata neno au kubadilisha sauti"
  },
  {
    "instruction": "Fafanua Alama za Uakifishaji katika Kiswahili.",
    "input": "",
    "output": "- Nukta mkato (;) → Kutenganisha sentensi ndefu  \n- Nukta mbili (:) → Kutanguliza orodha  \n- Parandesi () → Kutoa maelezo ya ziada  \n- Alama hisi (!) → Kuonyesha hisia  \n- Kiulizi (?) → Kuuliza swali  \n- Ritifaa (') → Kukata neno au kubadilisha sauti"
  },
  {
    "instruction": "Toa maana ya Alama za Uakifishaji.",
    "input": "",
    "output": "- Nukta mkato (;) → Kutenganisha sentensi ndefu  \n- Nukta mbili (:) → Kutanguliza orodha  \n- Parandesi () → Kutoa maelezo ya ziada  \n- Alama hisi (!) → Kuonyesha hisia  \n- Kiulizi (?) → Kuuliza swali  \n- Ritifaa (') → Kukata neno au kubadilisha sauti"
  },
  {
    "instruction": "Ni nini maana ya Alama za Uakifishaji?",
    "input": "",
    "output": "- Nukta mkato (;) → Kutenganisha sentensi ndefu  \n- Nukta mbili (:) → Kutanguliza orodha  \n- Parandesi () → Kutoa maelezo ya ziada  \n- Alama hisi (!) → Kuonyesha hisia  \n- Kiulizi (?) → Kuuliza swali  \n- Ritifaa (') → Kukata neno au kubadilisha sauti"
  },
  {
    "instruction": "Andika maelezo mafupi kuhusu Alama za Uakifishaji.",
    "input": "",
    "output": "- Nukta mkato (;) → Kutenganisha sentensi ndefu  \n- Nukta mbili (:) → Kutanguliza orodha  \n- Parandesi () → Kutoa maelezo ya ziada  \n- Alama hisi (!) → Kuonyesha hisia  \n- Kiulizi (?) → Kuuliza swali  \n- Ritifaa (') → Kukata neno au kubadilisha sauti"
  },
  {
    "instruction": "Je, unaweza kueleza Alama za Uakifishaji?",
    "input": "",
    "output": "- Nukta mkato (;) → Kutenganisha sentensi ndefu  \n- Nukta mbili (:) → Kutanguliza orodha  \n- Parandesi () → Kutoa maelezo ya ziada  \n- Alama hisi (!) → Kuonyesha hisia  \n- Kiulizi (?) → Kuuliza swali  \n- Ritifaa (') → Kukata neno au kubadilisha sauti"
  },
  {
    "instruction": "Taja na eleza Alama za Uakifishaji.",
    "input": "",
    "output": "- Nukta mkato (;) → Kutenganisha sentensi ndefu  \n- Nukta mbili (:) → Kutanguliza orodha  \n- Parandesi () → Kutoa maelezo ya ziada  \n- Alama hisi (!) → Kuonyesha hisia  \n- Kiulizi (?) → Kuuliza swali  \n- Ritifaa (') → Kukata neno au kubadilisha sauti"
  },
  {
    "instruction": "Toa ufafanuzi wa Alama za Uakifishaji.",
    "input": "",
    "output": "- Nukta mkato (;) → Kutenganisha sentensi ndefu  \n- Nukta mbili (:) → Kutanguliza orodha  \n- Parandesi () → Kutoa maelezo ya ziada  \n- Alama hisi (!) → Kuonyesha hisia  \n- Kiulizi (?) → Kuuliza swali  \n- Ritifaa (') → Kukata neno au kubadilisha sauti"
  },
  {
    "instruction": "Zungumzia Alama za Uakifishaji katika Kiswahili.",
    "input": "",
    "output": "- Nukta mkato (;) → Kutenganisha sentensi ndefu  \n- Nukta mbili (:) → Kutanguliza orodha  \n- Parandesi () → Kutoa maelezo ya ziada  \n- Alama hisi (!) → Kuonyesha hisia  \n- Kiulizi (?) → Kuuliza swali  \n- Ritifaa (') → Kukata neno au kubadilisha sauti"
  },
  {
    "instruction": "Toa maelezo ya Alama za Uakifishaji.",
    "input": "",
    "output": "- Nukta mkato (;) → Kutenganisha sentensi ndefu  \n- Nukta mbili (:) → Kutanguliza orodha  \n- Parandesi () → Kutoa maelezo ya ziada  \n- Alama hisi (!) → Kuonyesha hisia  \n- Kiulizi (?) → Kuuliza swali  \n- Ritifaa (') → Kukata neno au kubadilisha sauti"
  },
  {
    "instruction": "Eleza kuhusu Maana ya Shairi katika Kiswahili.",
    "input": "",
    "output": "Shairi ni mtungo wa kisanaa wenye mpangilio maalumu kwa lugha ya mkato.  \nAsili ya shairi ni nyimbo za:  \n- Kuwabembeleza watoto  \n- Jandoni  \n- Harusi  \nNyimbo hizi ziliwekewa kanuni kama vina, mizani, beti—na hivyo ushairi ukatokea."
  },
  {
    "instruction": "Fafanua Maana ya Shairi katika Kiswahili.",
    "input": "",
    "output": "Shairi ni mtungo wa kisanaa wenye mpangilio maalumu kwa lugha ya mkato.  \nAsili ya shairi ni nyimbo za:  \n- Kuwabembeleza watoto  \n- Jandoni  \n- Harusi  \nNyimbo hizi ziliwekewa kanuni kama vina, mizani, beti—na hivyo ushairi ukatokea."
  },
  {
    "instruction": "Toa maana ya Maana ya Shairi.",
    "input": "",
    "output": "Shairi ni mtungo wa kisanaa wenye mpangilio maalumu kwa lugha ya mkato.  \nAsili ya shairi ni nyimbo za:  \n- Kuwabembeleza watoto  \n- Jandoni  \n- Harusi  \nNyimbo hizi ziliwekewa kanuni kama vina, mizani, beti—na hivyo ushairi ukatokea."
  },
  {
    "instruction": "Ni nini maana ya Maana ya Shairi?",
    "input": "",
    "output": "Shairi ni mtungo wa kisanaa wenye mpangilio maalumu kwa lugha ya mkato.  \nAsili ya shairi ni nyimbo za:  \n- Kuwabembeleza watoto  \n- Jandoni  \n- Harusi  \nNyimbo hizi ziliwekewa kanuni kama vina, mizani, beti—na hivyo ushairi ukatokea."
  },
  {
    "instruction": "Andika maelezo mafupi kuhusu Maana ya Shairi.",
    "input": "",
    "output": "Shairi ni mtungo wa kisanaa wenye mpangilio maalumu kwa lugha ya mkato.  \nAsili ya shairi ni nyimbo za:  \n- Kuwabembeleza watoto  \n- Jandoni  \n- Harusi  \nNyimbo hizi ziliwekewa kanuni kama vina, mizani, beti—na hivyo ushairi ukatokea."
  },
  {
    "instruction": "Je, unaweza kueleza Maana ya Shairi?",
    "input": "",
    "output": "Shairi ni mtungo wa kisanaa wenye mpangilio maalumu kwa lugha ya mkato.  \nAsili ya shairi ni nyimbo za:  \n- Kuwabembeleza watoto  \n- Jandoni  \n- Harusi  \nNyimbo hizi ziliwekewa kanuni kama vina, mizani, beti—na hivyo ushairi ukatokea."
  },
  {
    "instruction": "Taja na eleza Maana ya Shairi.",
    "input": "",
    "output": "Shairi ni mtungo wa kisanaa wenye mpangilio maalumu kwa lugha ya mkato.  \nAsili ya shairi ni nyimbo za:  \n- Kuwabembeleza watoto  \n- Jandoni  \n- Harusi  \nNyimbo hizi ziliwekewa kanuni kama vina, mizani, beti—na hivyo ushairi ukatokea."
  },
  {
    "instruction": "Toa ufafanuzi wa Maana ya Shairi.",
    "input": "",
    "output": "Shairi ni mtungo wa kisanaa wenye mpangilio maalumu kwa lugha ya mkato.  \nAsili ya shairi ni nyimbo za:  \n- Kuwabembeleza watoto  \n- Jandoni  \n- Harusi  \nNyimbo hizi ziliwekewa kanuni kama vina, mizani, beti—na hivyo ushairi ukatokea."
  },
  {
    "instruction": "Zungumzia Maana ya Shairi katika Kiswahili.",
    "input": "",
    "output": "Shairi ni mtungo wa kisanaa wenye mpangilio maalumu kwa lugha ya mkato.  \nAsili ya shairi ni nyimbo za:  \n- Kuwabembeleza watoto  \n- Jandoni  \n- Harusi  \nNyimbo hizi ziliwekewa kanuni kama vina, mizani, beti—na hivyo ushairi ukatokea."
  },
  {
    "instruction": "Toa maelezo ya Maana ya Shairi.",
    "input": "",
    "output": "Shairi ni mtungo wa kisanaa wenye mpangilio maalumu kwa lugha ya mkato.  \nAsili ya shairi ni nyimbo za:  \n- Kuwabembeleza watoto  \n- Jandoni  \n- Harusi  \nNyimbo hizi ziliwekewa kanuni kama vina, mizani, beti—na hivyo ushairi ukatokea."
  },
  {
    "instruction": "Eleza kuhusu Zoezi 1: Sema kweli au si kweli katika Kiswahili.",
    "input": "",
    "output": "Umuhimu wa shairi:  \n- Kufundisha maadili mema kama vile heshima, usafi, ukarimu, kusaidiana na kuvumiliana  \n- Kuikosoa jamii na kuipa mwelekeo kuhusu maovu kama ufisadi, ukimwi, njaa  \n- Kuburudisha  \nJibu: Kweli"
  },
  {
    "instruction": "Fafanua Zoezi 1: Sema kweli au si kweli katika Kiswahili.",
    "input": "",
    "output": "Umuhimu wa shairi:  \n- Kufundisha maadili mema kama vile heshima, usafi, ukarimu, kusaidiana na kuvumiliana  \n- Kuikosoa jamii na kuipa mwelekeo kuhusu maovu kama ufisadi, ukimwi, njaa  \n- Kuburudisha  \nJibu: Kweli"
  },
  {
    "instruction": "Toa maana ya Zoezi 1: Sema kweli au si kweli.",
    "input": "",
    "output": "Umuhimu wa shairi:  \n- Kufundisha maadili mema kama vile heshima, usafi, ukarimu, kusaidiana na kuvumiliana  \n- Kuikosoa jamii na kuipa mwelekeo kuhusu maovu kama ufisadi, ukimwi, njaa  \n- Kuburudisha  \nJibu: Kweli"
  },
  {
    "instruction": "Ni nini maana ya Zoezi 1: Sema kweli au si kweli?",
    "input": "",
    "output": "Umuhimu wa shairi:  \n- Kufundisha maadili mema kama vile heshima, usafi, ukarimu, kusaidiana na kuvumiliana  \n- Kuikosoa jamii na kuipa mwelekeo kuhusu maovu kama ufisadi, ukimwi, njaa  \n- Kuburudisha  \nJibu: Kweli"
  },
  {
    "instruction": "Andika maelezo mafupi kuhusu Zoezi 1: Sema kweli au si kweli.",
    "input": "",
    "output": "Umuhimu wa shairi:  \n- Kufundisha maadili mema kama vile heshima, usafi, ukarimu, kusaidiana na kuvumiliana  \n- Kuikosoa jamii na kuipa mwelekeo kuhusu maovu kama ufisadi, ukimwi, njaa  \n- Kuburudisha  \nJibu: Kweli"
  },
  {
    "instruction": "Je, unaweza kueleza Zoezi 1: Sema kweli au si kweli?",
    "input": "",
    "output": "Umuhimu wa shairi:  \n- Kufundisha maadili mema kama vile heshima, usafi, ukarimu, kusaidiana na kuvumiliana  \n- Kuikosoa jamii na kuipa mwelekeo kuhusu maovu kama ufisadi, ukimwi, njaa  \n- Kuburudisha  \nJibu: Kweli"
  },
  {
    "instruction": "Taja na eleza Zoezi 1: Sema kweli au si kweli.",
    "input": "",
    "output": "Umuhimu wa shairi:  \n- Kufundisha maadili mema kama vile heshima, usafi, ukarimu, kusaidiana na kuvumiliana  \n- Kuikosoa jamii na kuipa mwelekeo kuhusu maovu kama ufisadi, ukimwi, njaa  \n- Kuburudisha  \nJibu: Kweli"
  },
  {
    "instruction": "Toa ufafanuzi wa Zoezi 1: Sema kweli au si kweli.",
    "input": "",
    "output": "Umuhimu wa shairi:  \n- Kufundisha maadili mema kama vile heshima, usafi, ukarimu, kusaidiana na kuvumiliana  \n- Kuikosoa jamii na kuipa mwelekeo kuhusu maovu kama ufisadi, ukimwi, njaa  \n- Kuburudisha  \nJibu: Kweli"
  },
  {
    "instruction": "Zungumzia Zoezi 1: Sema kweli au si kweli katika Kiswahili.",
    "input": "",
    "output": "Umuhimu wa shairi:  \n- Kufundisha maadili mema kama vile heshima, usafi, ukarimu, kusaidiana na kuvumiliana  \n- Kuikosoa jamii na kuipa mwelekeo kuhusu maovu kama ufisadi, ukimwi, njaa  \n- Kuburudisha  \nJibu: Kweli"
  },
  {
    "instruction": "Toa maelezo ya Zoezi 1: Sema kweli au si kweli.",
    "input": "",
    "output": "Umuhimu wa shairi:  \n- Kufundisha maadili mema kama vile heshima, usafi, ukarimu, kusaidiana na kuvumiliana  \n- Kuikosoa jamii na kuipa mwelekeo kuhusu maovu kama ufisadi, ukimwi, njaa  \n- Kuburudisha  \nJibu: Kweli"
  },
  {
    "instruction": "Eleza kuhusu Shairi: Mateso ya Watoto katika Kiswahili.",
    "input": "",
    "output": "Shairi lina beti tano.  \nKibwagizo: “Mateso yetu watoto, ni Mola anayejua.”  \nVina: sauti zinazotokea mwisho wa mshororo  \nMizani: idadi ya silabi au tamko moja katika mshororo  \nMshororo: mstari mmoja wa shairi  \nUbeti: kifungu kimoja cha mshororo kadhaa"
  },
  {
    "instruction": "Fafanua Shairi: Mateso ya Watoto katika Kiswahili.",
    "input": "",
    "output": "Shairi lina beti tano.  \nKibwagizo: “Mateso yetu watoto, ni Mola anayejua.”  \nVina: sauti zinazotokea mwisho wa mshororo  \nMizani: idadi ya silabi au tamko moja katika mshororo  \nMshororo: mstari mmoja wa shairi  \nUbeti: kifungu kimoja cha mshororo kadhaa"
  },
  {
    "instruction": "Toa maana ya Shairi: Mateso ya Watoto.",
    "input": "",
    "output": "Shairi lina beti tano.  \nKibwagizo: “Mateso yetu watoto, ni Mola anayejua.”  \nVina: sauti zinazotokea mwisho wa mshororo  \nMizani: idadi ya silabi au tamko moja katika mshororo  \nMshororo: mstari mmoja wa shairi  \nUbeti: kifungu kimoja cha mshororo kadhaa"
  },
  {
    "instruction": "Ni nini maana ya Shairi: Mateso ya Watoto?",
    "input": "",
    "output": "Shairi lina beti tano.  \nKibwagizo: “Mateso yetu watoto, ni Mola anayejua.”  \nVina: sauti zinazotokea mwisho wa mshororo  \nMizani: idadi ya silabi au tamko moja katika mshororo  \nMshororo: mstari mmoja wa shairi  \nUbeti: kifungu kimoja cha mshororo kadhaa"
  },
  {
    "instruction": "Andika maelezo mafupi kuhusu Shairi: Mateso ya Watoto.",
    "input": "",
    "output": "Shairi lina beti tano.  \nKibwagizo: “Mateso yetu watoto, ni Mola anayejua.”  \nVina: sauti zinazotokea mwisho wa mshororo  \nMizani: idadi ya silabi au tamko moja katika mshororo  \nMshororo: mstari mmoja wa shairi  \nUbeti: kifungu kimoja cha mshororo kadhaa"
  },
  {
    "instruction": "Je, unaweza kueleza Shairi: Mateso ya Watoto?",
    "input": "",
    "output": "Shairi lina beti tano.  \nKibwagizo: “Mateso yetu watoto, ni Mola anayejua.”  \nVina: sauti zinazotokea mwisho wa mshororo  \nMizani: idadi ya silabi au tamko moja katika mshororo  \nMshororo: mstari mmoja wa shairi  \nUbeti: kifungu kimoja cha mshororo kadhaa"
  },
  {
    "instruction": "Taja na eleza Shairi: Mateso ya Watoto.",
    "input": "",
    "output": "Shairi lina beti tano.  \nKibwagizo: “Mateso yetu watoto, ni Mola anayejua.”  \nVina: sauti zinazotokea mwisho wa mshororo  \nMizani: idadi ya silabi au tamko moja katika mshororo  \nMshororo: mstari mmoja wa shairi  \nUbeti: kifungu kimoja cha mshororo kadhaa"
  },
  {
    "instruction": "Toa ufafanuzi wa Shairi: Mateso ya Watoto.",
    "input": "",
    "output": "Shairi lina beti tano.  \nKibwagizo: “Mateso yetu watoto, ni Mola anayejua.”  \nVina: sauti zinazotokea mwisho wa mshororo  \nMizani: idadi ya silabi au tamko moja katika mshororo  \nMshororo: mstari mmoja wa shairi  \nUbeti: kifungu kimoja cha mshororo kadhaa"
  },
  {
    "instruction": "Zungumzia Shairi: Mateso ya Watoto katika Kiswahili.",
    "input": "",
    "output": "Shairi lina beti tano.  \nKibwagizo: “Mateso yetu watoto, ni Mola anayejua.”  \nVina: sauti zinazotokea mwisho wa mshororo  \nMizani: idadi ya silabi au tamko moja katika mshororo  \nMshororo: mstari mmoja wa shairi  \nUbeti: kifungu kimoja cha mshororo kadhaa"
  },
  {
    "instruction": "Toa maelezo ya Shairi: Mateso ya Watoto.",
    "input": "",
    "output": "Shairi lina beti tano.  \nKibwagizo: “Mateso yetu watoto, ni Mola anayejua.”  \nVina: sauti zinazotokea mwisho wa mshororo  \nMizani: idadi ya silabi au tamko moja katika mshororo  \nMshororo: mstari mmoja wa shairi  \nUbeti: kifungu kimoja cha mshororo kadhaa"
  },
  {
    "instruction": "Eleza kuhusu Maana na Umuhimu wa Kamusi katika Kiswahili.",
    "input": "",
    "output": "Kamusi ni kitabu kinachohifadhi maneno ya lugha fulani katika kipindi fulani cha wakati.  \nUmuhimu wa kamusi:  \n- Hutoa maana na ufafanuzi wa maneno  \n- Huonyesha aina ya neno (N, T, V, W, E, U, I)  \n- Hutoa visawe na umbo la wingi  \n- Huonyesha mnyambuliko wa vitenzi  \n- Huelekeza matumizi ya neno katika sentensi"
  },
  {
    "instruction": "Fafanua Maana na Umuhimu wa Kamusi katika Kiswahili.",
    "input": "",
    "output": "Kamusi ni kitabu kinachohifadhi maneno ya lugha fulani katika kipindi fulani cha wakati.  \nUmuhimu wa kamusi:  \n- Hutoa maana na ufafanuzi wa maneno  \n- Huonyesha aina ya neno (N, T, V, W, E, U, I)  \n- Hutoa visawe na umbo la wingi  \n- Huonyesha mnyambuliko wa vitenzi  \n- Huelekeza matumizi ya neno katika sentensi"
  },
  {
    "instruction": "Toa maana ya Maana na Umuhimu wa Kamusi.",
    "input": "",
    "output": "Kamusi ni kitabu kinachohifadhi maneno ya lugha fulani katika kipindi fulani cha wakati.  \nUmuhimu wa kamusi:  \n- Hutoa maana na ufafanuzi wa maneno  \n- Huonyesha aina ya neno (N, T, V, W, E, U, I)  \n- Hutoa visawe na umbo la wingi  \n- Huonyesha mnyambuliko wa vitenzi  \n- Huelekeza matumizi ya neno katika sentensi"
  },
  {
    "instruction": "Ni nini maana ya Maana na Umuhimu wa Kamusi?",
    "input": "",
    "output": "Kamusi ni kitabu kinachohifadhi maneno ya lugha fulani katika kipindi fulani cha wakati.  \nUmuhimu wa kamusi:  \n- Hutoa maana na ufafanuzi wa maneno  \n- Huonyesha aina ya neno (N, T, V, W, E, U, I)  \n- Hutoa visawe na umbo la wingi  \n- Huonyesha mnyambuliko wa vitenzi  \n- Huelekeza matumizi ya neno katika sentensi"
  },
  {
    "instruction": "Andika maelezo mafupi kuhusu Maana na Umuhimu wa Kamusi.",
    "input": "",
    "output": "Kamusi ni kitabu kinachohifadhi maneno ya lugha fulani katika kipindi fulani cha wakati.  \nUmuhimu wa kamusi:  \n- Hutoa maana na ufafanuzi wa maneno  \n- Huonyesha aina ya neno (N, T, V, W, E, U, I)  \n- Hutoa visawe na umbo la wingi  \n- Huonyesha mnyambuliko wa vitenzi  \n- Huelekeza matumizi ya neno katika sentensi"
  },
  {
    "instruction": "Je, unaweza kueleza Maana na Umuhimu wa Kamusi?",
    "input": "",
    "output": "Kamusi ni kitabu kinachohifadhi maneno ya lugha fulani katika kipindi fulani cha wakati.  \nUmuhimu wa kamusi:  \n- Hutoa maana na ufafanuzi wa maneno  \n- Huonyesha aina ya neno (N, T, V, W, E, U, I)  \n- Hutoa visawe na umbo la wingi  \n- Huonyesha mnyambuliko wa vitenzi  \n- Huelekeza matumizi ya neno katika sentensi"
  },
  {
    "instruction": "Taja na eleza Maana na Umuhimu wa Kamusi.",
    "input": "",
    "output": "Kamusi ni kitabu kinachohifadhi maneno ya lugha fulani katika kipindi fulani cha wakati.  \nUmuhimu wa kamusi:  \n- Hutoa maana na ufafanuzi wa maneno  \n- Huonyesha aina ya neno (N, T, V, W, E, U, I)  \n- Hutoa visawe na umbo la wingi  \n- Huonyesha mnyambuliko wa vitenzi  \n- Huelekeza matumizi ya neno katika sentensi"
  },
  {
    "instruction": "Toa ufafanuzi wa Maana na Umuhimu wa Kamusi.",
    "input": "",
    "output": "Kamusi ni kitabu kinachohifadhi maneno ya lugha fulani katika kipindi fulani cha wakati.  \nUmuhimu wa kamusi:  \n- Hutoa maana na ufafanuzi wa maneno  \n- Huonyesha aina ya neno (N, T, V, W, E, U, I)  \n- Hutoa visawe na umbo la wingi  \n- Huonyesha mnyambuliko wa vitenzi  \n- Huelekeza matumizi ya neno katika sentensi"
  },
  {
    "instruction": "Zungumzia Maana na Umuhimu wa Kamusi katika Kiswahili.",
    "input": "",
    "output": "Kamusi ni kitabu kinachohifadhi maneno ya lugha fulani katika kipindi fulani cha wakati.  \nUmuhimu wa kamusi:  \n- Hutoa maana na ufafanuzi wa maneno  \n- Huonyesha aina ya neno (N, T, V, W, E, U, I)  \n- Hutoa visawe na umbo la wingi  \n- Huonyesha mnyambuliko wa vitenzi  \n- Huelekeza matumizi ya neno katika sentensi"
  },
  {
    "instruction": "Toa maelezo ya Maana na Umuhimu wa Kamusi.",
    "input": "",
    "output": "Kamusi ni kitabu kinachohifadhi maneno ya lugha fulani katika kipindi fulani cha wakati.  \nUmuhimu wa kamusi:  \n- Hutoa maana na ufafanuzi wa maneno  \n- Huonyesha aina ya neno (N, T, V, W, E, U, I)  \n- Hutoa visawe na umbo la wingi  \n- Huonyesha mnyambuliko wa vitenzi  \n- Huelekeza matumizi ya neno katika sentensi"
  },
  {
    "instruction": "Eleza kuhusu Mpangilio wa Maneno katika Kamusi katika Kiswahili.",
    "input": "",
    "output": "Maneno hupangwa kwa utaratibu wa kiabjadi (alfabeti) kuanzia A - Z:  \nAmana, Amani, Bakuli, Baraza, Baridi, Chai, Chura, Daima, Dira, Wehu, Yai, Zama  \nIkiwa sauti za kwanza zinafanana, huenda kwa sauti ya pili, ya tatu n.k.  \nManeno hupangwa kwa njia elekezi:  \n- Juu ya ukurasa huwekwa neno linalotangulia  \n- Husaidia kukadiria kwa wepesi mahali pa neno"
  },
  {
    "instruction": "Fafanua Mpangilio wa Maneno katika Kamusi katika Kiswahili.",
    "input": "",
    "output": "Maneno hupangwa kwa utaratibu wa kiabjadi (alfabeti) kuanzia A - Z:  \nAmana, Amani, Bakuli, Baraza, Baridi, Chai, Chura, Daima, Dira, Wehu, Yai, Zama  \nIkiwa sauti za kwanza zinafanana, huenda kwa sauti ya pili, ya tatu n.k.  \nManeno hupangwa kwa njia elekezi:  \n- Juu ya ukurasa huwekwa neno linalotangulia  \n- Husaidia kukadiria kwa wepesi mahali pa neno"
  },
  {
    "instruction": "Toa maana ya Mpangilio wa Maneno katika Kamusi.",
    "input": "",
    "output": "Maneno hupangwa kwa utaratibu wa kiabjadi (alfabeti) kuanzia A - Z:  \nAmana, Amani, Bakuli, Baraza, Baridi, Chai, Chura, Daima, Dira, Wehu, Yai, Zama  \nIkiwa sauti za kwanza zinafanana, huenda kwa sauti ya pili, ya tatu n.k.  \nManeno hupangwa kwa njia elekezi:  \n- Juu ya ukurasa huwekwa neno linalotangulia  \n- Husaidia kukadiria kwa wepesi mahali pa neno"
  },
  {
    "instruction": "Ni nini maana ya Mpangilio wa Maneno katika Kamusi?",
    "input": "",
    "output": "Maneno hupangwa kwa utaratibu wa kiabjadi (alfabeti) kuanzia A - Z:  \nAmana, Amani, Bakuli, Baraza, Baridi, Chai, Chura, Daima, Dira, Wehu, Yai, Zama  \nIkiwa sauti za kwanza zinafanana, huenda kwa sauti ya pili, ya tatu n.k.  \nManeno hupangwa kwa njia elekezi:  \n- Juu ya ukurasa huwekwa neno linalotangulia  \n- Husaidia kukadiria kwa wepesi mahali pa neno"
  },
  {
    "instruction": "Andika maelezo mafupi kuhusu Mpangilio wa Maneno katika Kamusi.",
    "input": "",
    "output": "Maneno hupangwa kwa utaratibu wa kiabjadi (alfabeti) kuanzia A - Z:  \nAmana, Amani, Bakuli, Baraza, Baridi, Chai, Chura, Daima, Dira, Wehu, Yai, Zama  \nIkiwa sauti za kwanza zinafanana, huenda kwa sauti ya pili, ya tatu n.k.  \nManeno hupangwa kwa njia elekezi:  \n- Juu ya ukurasa huwekwa neno linalotangulia  \n- Husaidia kukadiria kwa wepesi mahali pa neno"
  },
  {
    "instruction": "Je, unaweza kueleza Mpangilio wa Maneno katika Kamusi?",
    "input": "",
    "output": "Maneno hupangwa kwa utaratibu wa kiabjadi (alfabeti) kuanzia A - Z:  \nAmana, Amani, Bakuli, Baraza, Baridi, Chai, Chura, Daima, Dira, Wehu, Yai, Zama  \nIkiwa sauti za kwanza zinafanana, huenda kwa sauti ya pili, ya tatu n.k.  \nManeno hupangwa kwa njia elekezi:  \n- Juu ya ukurasa huwekwa neno linalotangulia  \n- Husaidia kukadiria kwa wepesi mahali pa neno"
  },
  {
    "instruction": "Taja na eleza Mpangilio wa Maneno katika Kamusi.",
    "input": "",
    "output": "Maneno hupangwa kwa utaratibu wa kiabjadi (alfabeti) kuanzia A - Z:  \nAmana, Amani, Bakuli, Baraza, Baridi, Chai, Chura, Daima, Dira, Wehu, Yai, Zama  \nIkiwa sauti za kwanza zinafanana, huenda kwa sauti ya pili, ya tatu n.k.  \nManeno hupangwa kwa njia elekezi:  \n- Juu ya ukurasa huwekwa neno linalotangulia  \n- Husaidia kukadiria kwa wepesi mahali pa neno"
  },
  {
    "instruction": "Toa ufafanuzi wa Mpangilio wa Maneno katika Kamusi.",
    "input": "",
    "output": "Maneno hupangwa kwa utaratibu wa kiabjadi (alfabeti) kuanzia A - Z:  \nAmana, Amani, Bakuli, Baraza, Baridi, Chai, Chura, Daima, Dira, Wehu, Yai, Zama  \nIkiwa sauti za kwanza zinafanana, huenda kwa sauti ya pili, ya tatu n.k.  \nManeno hupangwa kwa njia elekezi:  \n- Juu ya ukurasa huwekwa neno linalotangulia  \n- Husaidia kukadiria kwa wepesi mahali pa neno"
  },
  {
    "instruction": "Zungumzia Mpangilio wa Maneno katika Kamusi katika Kiswahili.",
    "input": "",
    "output": "Maneno hupangwa kwa utaratibu wa kiabjadi (alfabeti) kuanzia A - Z:  \nAmana, Amani, Bakuli, Baraza, Baridi, Chai, Chura, Daima, Dira, Wehu, Yai, Zama  \nIkiwa sauti za kwanza zinafanana, huenda kwa sauti ya pili, ya tatu n.k.  \nManeno hupangwa kwa njia elekezi:  \n- Juu ya ukurasa huwekwa neno linalotangulia  \n- Husaidia kukadiria kwa wepesi mahali pa neno"
  },
  {
    "instruction": "Toa maelezo ya Mpangilio wa Maneno katika Kamusi.",
    "input": "",
    "output": "Maneno hupangwa kwa utaratibu wa kiabjadi (alfabeti) kuanzia A - Z:  \nAmana, Amani, Bakuli, Baraza, Baridi, Chai, Chura, Daima, Dira, Wehu, Yai, Zama  \nIkiwa sauti za kwanza zinafanana, huenda kwa sauti ya pili, ya tatu n.k.  \nManeno hupangwa kwa njia elekezi:  \n- Juu ya ukurasa huwekwa neno linalotangulia  \n- Husaidia kukadiria kwa wepesi mahali pa neno"
  },
  {
    "instruction": "Eleza kuhusu Vitenzi katika Kamusi katika Kiswahili.",
    "input": "",
    "output": "Iwapo neno ni kitenzi, kiambishi 'ku' hudondoshwa:  \n- Kuchota → chota  \n- Kufariji → fariji  \n- Kupamba → pamba  \n- Kusafiri → safiri  \n- Kutembea → tembea"
  },
  {
    "instruction": "Fafanua Vitenzi katika Kamusi katika Kiswahili.",
    "input": "",
    "output": "Iwapo neno ni kitenzi, kiambishi 'ku' hudondoshwa:  \n- Kuchota → chota  \n- Kufariji → fariji  \n- Kupamba → pamba  \n- Kusafiri → safiri  \n- Kutembea → tembea"
  },
  {
    "instruction": "Toa maana ya Vitenzi katika Kamusi.",
    "input": "",
    "output": "Iwapo neno ni kitenzi, kiambishi 'ku' hudondoshwa:  \n- Kuchota → chota  \n- Kufariji → fariji  \n- Kupamba → pamba  \n- Kusafiri → safiri  \n- Kutembea → tembea"
  },
  {
    "instruction": "Ni nini maana ya Vitenzi katika Kamusi?",
    "input": "",
    "output": "Iwapo neno ni kitenzi, kiambishi 'ku' hudondoshwa:  \n- Kuchota → chota  \n- Kufariji → fariji  \n- Kupamba → pamba  \n- Kusafiri → safiri  \n- Kutembea → tembea"
  },
  {
    "instruction": "Andika maelezo mafupi kuhusu Vitenzi katika Kamusi.",
    "input": "",
    "output": "Iwapo neno ni kitenzi, kiambishi 'ku' hudondoshwa:  \n- Kuchota → chota  \n- Kufariji → fariji  \n- Kupamba → pamba  \n- Kusafiri → safiri  \n- Kutembea → tembea"
  },
  {
    "instruction": "Je, unaweza kueleza Vitenzi katika Kamusi?",
    "input": "",
    "output": "Iwapo neno ni kitenzi, kiambishi 'ku' hudondoshwa:  \n- Kuchota → chota  \n- Kufariji → fariji  \n- Kupamba → pamba  \n- Kusafiri → safiri  \n- Kutembea → tembea"
  },
  {
    "instruction": "Taja na eleza Vitenzi katika Kamusi.",
    "input": "",
    "output": "Iwapo neno ni kitenzi, kiambishi 'ku' hudondoshwa:  \n- Kuchota → chota  \n- Kufariji → fariji  \n- Kupamba → pamba  \n- Kusafiri → safiri  \n- Kutembea → tembea"
  },
  {
    "instruction": "Toa ufafanuzi wa Vitenzi katika Kamusi.",
    "input": "",
    "output": "Iwapo neno ni kitenzi, kiambishi 'ku' hudondoshwa:  \n- Kuchota → chota  \n- Kufariji → fariji  \n- Kupamba → pamba  \n- Kusafiri → safiri  \n- Kutembea → tembea"
  },
  {
    "instruction": "Zungumzia Vitenzi katika Kamusi katika Kiswahili.",
    "input": "",
    "output": "Iwapo neno ni kitenzi, kiambishi 'ku' hudondoshwa:  \n- Kuchota → chota  \n- Kufariji → fariji  \n- Kupamba → pamba  \n- Kusafiri → safiri  \n- Kutembea → tembea"
  },
  {
    "instruction": "Toa maelezo ya Vitenzi katika Kamusi.",
    "input": "",
    "output": "Iwapo neno ni kitenzi, kiambishi 'ku' hudondoshwa:  \n- Kuchota → chota  \n- Kufariji → fariji  \n- Kupamba → pamba  \n- Kusafiri → safiri  \n- Kutembea → tembea"
  },
  {
    "instruction": "Eleza kuhusu Matumizi ya Vifupisho katika Kamusi katika Kiswahili.",
    "input": "",
    "output": "Kamusi hutumia vifupisho kuonyesha aina za maneno ya Kiswahili:  \n- (N) → Nomino  \n- (T) → Kitenzi  \n- (V) → Kivumishi  \n- (W) → Kiwakilishi  \n- (E) → Kielezi  \n- (U) → Kiunganishi  \n- (I) → Kihisishi  \nVifupisho vya maneno mbali mbali:  \n- Taz → tazama  \n- M.f → mfano  \n- K.v → kama vile  \n- N.k → na kadhalika  \n- M.t → methali  \n- Ms → msemo  \n- Nh → nahau"
  },
  {
    "instruction": "Fafanua Matumizi ya Vifupisho katika Kamusi katika Kiswahili.",
    "input": "",
    "output": "Kamusi hutumia vifupisho kuonyesha aina za maneno ya Kiswahili:  \n- (N) → Nomino  \n- (T) → Kitenzi  \n- (V) → Kivumishi  \n- (W) → Kiwakilishi  \n- (E) → Kielezi  \n- (U) → Kiunganishi  \n- (I) → Kihisishi  \nVifupisho vya maneno mbali mbali:  \n- Taz → tazama  \n- M.f → mfano  \n- K.v → kama vile  \n- N.k → na kadhalika  \n- M.t → methali  \n- Ms → msemo  \n- Nh → nahau"
  },
  {
    "instruction": "Toa maana ya Matumizi ya Vifupisho katika Kamusi.",
    "input": "",
    "output": "Kamusi hutumia vifupisho kuonyesha aina za maneno ya Kiswahili:  \n- (N) → Nomino  \n- (T) → Kitenzi  \n- (V) → Kivumishi  \n- (W) → Kiwakilishi  \n- (E) → Kielezi  \n- (U) → Kiunganishi  \n- (I) → Kihisishi  \nVifupisho vya maneno mbali mbali:  \n- Taz → tazama  \n- M.f → mfano  \n- K.v → kama vile  \n- N.k → na kadhalika  \n- M.t → methali  \n- Ms → msemo  \n- Nh → nahau"
  },
  {
    "instruction": "Ni nini maana ya Matumizi ya Vifupisho katika Kamusi?",
    "input": "",
    "output": "Kamusi hutumia vifupisho kuonyesha aina za maneno ya Kiswahili:  \n- (N) → Nomino  \n- (T) → Kitenzi  \n- (V) → Kivumishi  \n- (W) → Kiwakilishi  \n- (E) → Kielezi  \n- (U) → Kiunganishi  \n- (I) → Kihisishi  \nVifupisho vya maneno mbali mbali:  \n- Taz → tazama  \n- M.f → mfano  \n- K.v → kama vile  \n- N.k → na kadhalika  \n- M.t → methali  \n- Ms → msemo  \n- Nh → nahau"
  },
  {
    "instruction": "Andika maelezo mafupi kuhusu Matumizi ya Vifupisho katika Kamusi.",
    "input": "",
    "output": "Kamusi hutumia vifupisho kuonyesha aina za maneno ya Kiswahili:  \n- (N) → Nomino  \n- (T) → Kitenzi  \n- (V) → Kivumishi  \n- (W) → Kiwakilishi  \n- (E) → Kielezi  \n- (U) → Kiunganishi  \n- (I) → Kihisishi  \nVifupisho vya maneno mbali mbali:  \n- Taz → tazama  \n- M.f → mfano  \n- K.v → kama vile  \n- N.k → na kadhalika  \n- M.t → methali  \n- Ms → msemo  \n- Nh → nahau"
  },
  {
    "instruction": "Je, unaweza kueleza Matumizi ya Vifupisho katika Kamusi?",
    "input": "",
    "output": "Kamusi hutumia vifupisho kuonyesha aina za maneno ya Kiswahili:  \n- (N) → Nomino  \n- (T) → Kitenzi  \n- (V) → Kivumishi  \n- (W) → Kiwakilishi  \n- (E) → Kielezi  \n- (U) → Kiunganishi  \n- (I) → Kihisishi  \nVifupisho vya maneno mbali mbali:  \n- Taz → tazama  \n- M.f → mfano  \n- K.v → kama vile  \n- N.k → na kadhalika  \n- M.t → methali  \n- Ms → msemo  \n- Nh → nahau"
  },
  {
    "instruction": "Taja na eleza Matumizi ya Vifupisho katika Kamusi.",
    "input": "",
    "output": "Kamusi hutumia vifupisho kuonyesha aina za maneno ya Kiswahili:  \n- (N) → Nomino  \n- (T) → Kitenzi  \n- (V) → Kivumishi  \n- (W) → Kiwakilishi  \n- (E) → Kielezi  \n- (U) → Kiunganishi  \n- (I) → Kihisishi  \nVifupisho vya maneno mbali mbali:  \n- Taz → tazama  \n- M.f → mfano  \n- K.v → kama vile  \n- N.k → na kadhalika  \n- M.t → methali  \n- Ms → msemo  \n- Nh → nahau"
  },
  {
    "instruction": "Toa ufafanuzi wa Matumizi ya Vifupisho katika Kamusi.",
    "input": "",
    "output": "Kamusi hutumia vifupisho kuonyesha aina za maneno ya Kiswahili:  \n- (N) → Nomino  \n- (T) → Kitenzi  \n- (V) → Kivumishi  \n- (W) → Kiwakilishi  \n- (E) → Kielezi  \n- (U) → Kiunganishi  \n- (I) → Kihisishi  \nVifupisho vya maneno mbali mbali:  \n- Taz → tazama  \n- M.f → mfano  \n- K.v → kama vile  \n- N.k → na kadhalika  \n- M.t → methali  \n- Ms → msemo  \n- Nh → nahau"
  },
  {
    "instruction": "Zungumzia Matumizi ya Vifupisho katika Kamusi katika Kiswahili.",
    "input": "",
    "output": "Kamusi hutumia vifupisho kuonyesha aina za maneno ya Kiswahili:  \n- (N) → Nomino  \n- (T) → Kitenzi  \n- (V) → Kivumishi  \n- (W) → Kiwakilishi  \n- (E) → Kielezi  \n- (U) → Kiunganishi  \n- (I) → Kihisishi  \nVifupisho vya maneno mbali mbali:  \n- Taz → tazama  \n- M.f → mfano  \n- K.v → kama vile  \n- N.k → na kadhalika  \n- M.t → methali  \n- Ms → msemo  \n- Nh → nahau"
  },
  {
    "instruction": "Toa maelezo ya Matumizi ya Vifupisho katika Kamusi.",
    "input": "",
    "output": "Kamusi hutumia vifupisho kuonyesha aina za maneno ya Kiswahili:  \n- (N) → Nomino  \n- (T) → Kitenzi  \n- (V) → Kivumishi  \n- (W) → Kiwakilishi  \n- (E) → Kielezi  \n- (U) → Kiunganishi  \n- (I) → Kihisishi  \nVifupisho vya maneno mbali mbali:  \n- Taz → tazama  \n- M.f → mfano  \n- K.v → kama vile  \n- N.k → na kadhalika  \n- M.t → methali  \n- Ms → msemo  \n- Nh → nahau"
  },
  {
    "instruction": "Eleza kuhusu Umoja na Wingi wa Nomino katika Kiswahili.",
    "input": "",
    "output": "Kamusi hutambulisha umoja na wingi wa nomino:  \n- Kitenge (N) → vi → vitenge  \n- Binadamu (N) → hubakia vivyo hivyo  \n- Shamba (N) → ma → mashamba  \n- Mgomba (N) → mi → migomba"
  },
  {
    "instruction": "Fafanua Umoja na Wingi wa Nomino katika Kiswahili.",
    "input": "",
    "output": "Kamusi hutambulisha umoja na wingi wa nomino:  \n- Kitenge (N) → vi → vitenge  \n- Binadamu (N) → hubakia vivyo hivyo  \n- Shamba (N) → ma → mashamba  \n- Mgomba (N) → mi → migomba"
  },
  {
    "instruction": "Toa maana ya Umoja na Wingi wa Nomino.",
    "input": "",
    "output": "Kamusi hutambulisha umoja na wingi wa nomino:  \n- Kitenge (N) → vi → vitenge  \n- Binadamu (N) → hubakia vivyo hivyo  \n- Shamba (N) → ma → mashamba  \n- Mgomba (N) → mi → migomba"
  },
  {
    "instruction": "Ni nini maana ya Umoja na Wingi wa Nomino?",
    "input": "",
    "output": "Kamusi hutambulisha umoja na wingi wa nomino:  \n- Kitenge (N) → vi → vitenge  \n- Binadamu (N) → hubakia vivyo hivyo  \n- Shamba (N) → ma → mashamba  \n- Mgomba (N) → mi → migomba"
  },
  {
    "instruction": "Andika maelezo mafupi kuhusu Umoja na Wingi wa Nomino.",
    "input": "",
    "output": "Kamusi hutambulisha umoja na wingi wa nomino:  \n- Kitenge (N) → vi → vitenge  \n- Binadamu (N) → hubakia vivyo hivyo  \n- Shamba (N) → ma → mashamba  \n- Mgomba (N) → mi → migomba"
  },
  {
    "instruction": "Je, unaweza kueleza Umoja na Wingi wa Nomino?",
    "input": "",
    "output": "Kamusi hutambulisha umoja na wingi wa nomino:  \n- Kitenge (N) → vi → vitenge  \n- Binadamu (N) → hubakia vivyo hivyo  \n- Shamba (N) → ma → mashamba  \n- Mgomba (N) → mi → migomba"
  },
  {
    "instruction": "Taja na eleza Umoja na Wingi wa Nomino.",
    "input": "",
    "output": "Kamusi hutambulisha umoja na wingi wa nomino:  \n- Kitenge (N) → vi → vitenge  \n- Binadamu (N) → hubakia vivyo hivyo  \n- Shamba (N) → ma → mashamba  \n- Mgomba (N) → mi → migomba"
  },
  {
    "instruction": "Toa ufafanuzi wa Umoja na Wingi wa Nomino.",
    "input": "",
    "output": "Kamusi hutambulisha umoja na wingi wa nomino:  \n- Kitenge (N) → vi → vitenge  \n- Binadamu (N) → hubakia vivyo hivyo  \n- Shamba (N) → ma → mashamba  \n- Mgomba (N) → mi → migomba"
  },
  {
    "instruction": "Zungumzia Umoja na Wingi wa Nomino katika Kiswahili.",
    "input": "",
    "output": "Kamusi hutambulisha umoja na wingi wa nomino:  \n- Kitenge (N) → vi → vitenge  \n- Binadamu (N) → hubakia vivyo hivyo  \n- Shamba (N) → ma → mashamba  \n- Mgomba (N) → mi → migomba"
  },
  {
    "instruction": "Toa maelezo ya Umoja na Wingi wa Nomino.",
    "input": "",
    "output": "Kamusi hutambulisha umoja na wingi wa nomino:  \n- Kitenge (N) → vi → vitenge  \n- Binadamu (N) → hubakia vivyo hivyo  \n- Shamba (N) → ma → mashamba  \n- Mgomba (N) → mi → migomba"
  },
  {
    "instruction": "Eleza kuhusu Malengo ya Somo katika Kiswahili.",
    "input": "",
    "output": "Kufikia mwisho wa somo hili, mwanafunzi aweze:  \n- Kujeleza maana ya tahadhari  \n- Kutaja na kueleza sifa za lugha katika tahadhari  \n- Kufasiri ujumbe katika picha na alama za tahadhari  \n- Kueleza umuhimu wa tahadhari"
  },
  {
    "instruction": "Fafanua Malengo ya Somo katika Kiswahili.",
    "input": "",
    "output": "Kufikia mwisho wa somo hili, mwanafunzi aweze:  \n- Kujeleza maana ya tahadhari  \n- Kutaja na kueleza sifa za lugha katika tahadhari  \n- Kufasiri ujumbe katika picha na alama za tahadhari  \n- Kueleza umuhimu wa tahadhari"
  },
  {
    "instruction": "Toa maana ya Malengo ya Somo.",
    "input": "",
    "output": "Kufikia mwisho wa somo hili, mwanafunzi aweze:  \n- Kujeleza maana ya tahadhari  \n- Kutaja na kueleza sifa za lugha katika tahadhari  \n- Kufasiri ujumbe katika picha na alama za tahadhari  \n- Kueleza umuhimu wa tahadhari"
  },
  {
    "instruction": "Ni nini maana ya Malengo ya Somo?",
    "input": "",
    "output": "Kufikia mwisho wa somo hili, mwanafunzi aweze:  \n- Kujeleza maana ya tahadhari  \n- Kutaja na kueleza sifa za lugha katika tahadhari  \n- Kufasiri ujumbe katika picha na alama za tahadhari  \n- Kueleza umuhimu wa tahadhari"
  },
  {
    "instruction": "Andika maelezo mafupi kuhusu Malengo ya Somo.",
    "input": "",
    "output": "Kufikia mwisho wa somo hili, mwanafunzi aweze:  \n- Kujeleza maana ya tahadhari  \n- Kutaja na kueleza sifa za lugha katika tahadhari  \n- Kufasiri ujumbe katika picha na alama za tahadhari  \n- Kueleza umuhimu wa tahadhari"
  },
  {
    "instruction": "Je, unaweza kueleza Malengo ya Somo?",
    "input": "",
    "output": "Kufikia mwisho wa somo hili, mwanafunzi aweze:  \n- Kujeleza maana ya tahadhari  \n- Kutaja na kueleza sifa za lugha katika tahadhari  \n- Kufasiri ujumbe katika picha na alama za tahadhari  \n- Kueleza umuhimu wa tahadhari"
  },
  {
    "instruction": "Taja na eleza Malengo ya Somo.",
    "input": "",
    "output": "Kufikia mwisho wa somo hili, mwanafunzi aweze:  \n- Kujeleza maana ya tahadhari  \n- Kutaja na kueleza sifa za lugha katika tahadhari  \n- Kufasiri ujumbe katika picha na alama za tahadhari  \n- Kueleza umuhimu wa tahadhari"
  },
  {
    "instruction": "Toa ufafanuzi wa Malengo ya Somo.",
    "input": "",
    "output": "Kufikia mwisho wa somo hili, mwanafunzi aweze:  \n- Kujeleza maana ya tahadhari  \n- Kutaja na kueleza sifa za lugha katika tahadhari  \n- Kufasiri ujumbe katika picha na alama za tahadhari  \n- Kueleza umuhimu wa tahadhari"
  },
  {
    "instruction": "Zungumzia Malengo ya Somo katika Kiswahili.",
    "input": "",
    "output": "Kufikia mwisho wa somo hili, mwanafunzi aweze:  \n- Kujeleza maana ya tahadhari  \n- Kutaja na kueleza sifa za lugha katika tahadhari  \n- Kufasiri ujumbe katika picha na alama za tahadhari  \n- Kueleza umuhimu wa tahadhari"
  },
  {
    "instruction": "Toa maelezo ya Malengo ya Somo.",
    "input": "",
    "output": "Kufikia mwisho wa somo hili, mwanafunzi aweze:  \n- Kujeleza maana ya tahadhari  \n- Kutaja na kueleza sifa za lugha katika tahadhari  \n- Kufasiri ujumbe katika picha na alama za tahadhari  \n- Kueleza umuhimu wa tahadhari"
  },
  {
    "instruction": "Eleza kuhusu Maana na Matumizi ya Tahadhari katika Kiswahili.",
    "input": "",
    "output": "Tahadhari ni ujumbe unaotoa ilani au onyo kwa watu kuhusu jambo hatari au lenye madhara.  \nHutolewa kwa:  \n- Maneno yaliyoteuliwa kwa uangalifu  \n- Michoro, picha, alama au ishara  \nTahadhari za michoro hufupisha ujumbe mrefu.  \nTahadhari za maneno hupatikana kwenye pakiti za bidhaa au dawa.  \nTahadhari huwekwa mahali ambapo inahitajika na ionekane kwa urahisi, mfano barabarani au kwenye mavazi."
  },
  {
    "instruction": "Fafanua Maana na Matumizi ya Tahadhari katika Kiswahili.",
    "input": "",
    "output": "Tahadhari ni ujumbe unaotoa ilani au onyo kwa watu kuhusu jambo hatari au lenye madhara.  \nHutolewa kwa:  \n- Maneno yaliyoteuliwa kwa uangalifu  \n- Michoro, picha, alama au ishara  \nTahadhari za michoro hufupisha ujumbe mrefu.  \nTahadhari za maneno hupatikana kwenye pakiti za bidhaa au dawa.  \nTahadhari huwekwa mahali ambapo inahitajika na ionekane kwa urahisi, mfano barabarani au kwenye mavazi."
  },
  {
    "instruction": "Toa maana ya Maana na Matumizi ya Tahadhari.",
    "input": "",
    "output": "Tahadhari ni ujumbe unaotoa ilani au onyo kwa watu kuhusu jambo hatari au lenye madhara.  \nHutolewa kwa:  \n- Maneno yaliyoteuliwa kwa uangalifu  \n- Michoro, picha, alama au ishara  \nTahadhari za michoro hufupisha ujumbe mrefu.  \nTahadhari za maneno hupatikana kwenye pakiti za bidhaa au dawa.  \nTahadhari huwekwa mahali ambapo inahitajika na ionekane kwa urahisi, mfano barabarani au kwenye mavazi."
  },
  {
    "instruction": "Ni nini maana ya Maana na Matumizi ya Tahadhari?",
    "input": "",
    "output": "Tahadhari ni ujumbe unaotoa ilani au onyo kwa watu kuhusu jambo hatari au lenye madhara.  \nHutolewa kwa:  \n- Maneno yaliyoteuliwa kwa uangalifu  \n- Michoro, picha, alama au ishara  \nTahadhari za michoro hufupisha ujumbe mrefu.  \nTahadhari za maneno hupatikana kwenye pakiti za bidhaa au dawa.  \nTahadhari huwekwa mahali ambapo inahitajika na ionekane kwa urahisi, mfano barabarani au kwenye mavazi."
  },
  {
    "instruction": "Andika maelezo mafupi kuhusu Maana na Matumizi ya Tahadhari.",
    "input": "",
    "output": "Tahadhari ni ujumbe unaotoa ilani au onyo kwa watu kuhusu jambo hatari au lenye madhara.  \nHutolewa kwa:  \n- Maneno yaliyoteuliwa kwa uangalifu  \n- Michoro, picha, alama au ishara  \nTahadhari za michoro hufupisha ujumbe mrefu.  \nTahadhari za maneno hupatikana kwenye pakiti za bidhaa au dawa.  \nTahadhari huwekwa mahali ambapo inahitajika na ionekane kwa urahisi, mfano barabarani au kwenye mavazi."
  },
  {
    "instruction": "Je, unaweza kueleza Maana na Matumizi ya Tahadhari?",
    "input": "",
    "output": "Tahadhari ni ujumbe unaotoa ilani au onyo kwa watu kuhusu jambo hatari au lenye madhara.  \nHutolewa kwa:  \n- Maneno yaliyoteuliwa kwa uangalifu  \n- Michoro, picha, alama au ishara  \nTahadhari za michoro hufupisha ujumbe mrefu.  \nTahadhari za maneno hupatikana kwenye pakiti za bidhaa au dawa.  \nTahadhari huwekwa mahali ambapo inahitajika na ionekane kwa urahisi, mfano barabarani au kwenye mavazi."
  },
  {
    "instruction": "Taja na eleza Maana na Matumizi ya Tahadhari.",
    "input": "",
    "output": "Tahadhari ni ujumbe unaotoa ilani au onyo kwa watu kuhusu jambo hatari au lenye madhara.  \nHutolewa kwa:  \n- Maneno yaliyoteuliwa kwa uangalifu  \n- Michoro, picha, alama au ishara  \nTahadhari za michoro hufupisha ujumbe mrefu.  \nTahadhari za maneno hupatikana kwenye pakiti za bidhaa au dawa.  \nTahadhari huwekwa mahali ambapo inahitajika na ionekane kwa urahisi, mfano barabarani au kwenye mavazi."
  },
  {
    "instruction": "Toa ufafanuzi wa Maana na Matumizi ya Tahadhari.",
    "input": "",
    "output": "Tahadhari ni ujumbe unaotoa ilani au onyo kwa watu kuhusu jambo hatari au lenye madhara.  \nHutolewa kwa:  \n- Maneno yaliyoteuliwa kwa uangalifu  \n- Michoro, picha, alama au ishara  \nTahadhari za michoro hufupisha ujumbe mrefu.  \nTahadhari za maneno hupatikana kwenye pakiti za bidhaa au dawa.  \nTahadhari huwekwa mahali ambapo inahitajika na ionekane kwa urahisi, mfano barabarani au kwenye mavazi."
  },
  {
    "instruction": "Zungumzia Maana na Matumizi ya Tahadhari katika Kiswahili.",
    "input": "",
    "output": "Tahadhari ni ujumbe unaotoa ilani au onyo kwa watu kuhusu jambo hatari au lenye madhara.  \nHutolewa kwa:  \n- Maneno yaliyoteuliwa kwa uangalifu  \n- Michoro, picha, alama au ishara  \nTahadhari za michoro hufupisha ujumbe mrefu.  \nTahadhari za maneno hupatikana kwenye pakiti za bidhaa au dawa.  \nTahadhari huwekwa mahali ambapo inahitajika na ionekane kwa urahisi, mfano barabarani au kwenye mavazi."
  },
  {
    "instruction": "Toa maelezo ya Maana na Matumizi ya Tahadhari.",
    "input": "",
    "output": "Tahadhari ni ujumbe unaotoa ilani au onyo kwa watu kuhusu jambo hatari au lenye madhara.  \nHutolewa kwa:  \n- Maneno yaliyoteuliwa kwa uangalifu  \n- Michoro, picha, alama au ishara  \nTahadhari za michoro hufupisha ujumbe mrefu.  \nTahadhari za maneno hupatikana kwenye pakiti za bidhaa au dawa.  \nTahadhari huwekwa mahali ambapo inahitajika na ionekane kwa urahisi, mfano barabarani au kwenye mavazi."
  },
  {
    "instruction": "Eleza kuhusu Sifa za Lugha ya Tahadhari katika Kiswahili.",
    "input": "",
    "output": "- Lugha ni sahili na rahisi kueleweka  \n- Maneno huandikwa kwa herufi kubwa na wino mzito  \n- Mara nyingi huandikwa kwa rangi nyekundu  \n- Hutumia viakifishi kama alama hisi (!) au kiulizi (?)"
  },
  {
    "instruction": "Fafanua Sifa za Lugha ya Tahadhari katika Kiswahili.",
    "input": "",
    "output": "- Lugha ni sahili na rahisi kueleweka  \n- Maneno huandikwa kwa herufi kubwa na wino mzito  \n- Mara nyingi huandikwa kwa rangi nyekundu  \n- Hutumia viakifishi kama alama hisi (!) au kiulizi (?)"
  },
  {
    "instruction": "Toa maana ya Sifa za Lugha ya Tahadhari.",
    "input": "",
    "output": "- Lugha ni sahili na rahisi kueleweka  \n- Maneno huandikwa kwa herufi kubwa na wino mzito  \n- Mara nyingi huandikwa kwa rangi nyekundu  \n- Hutumia viakifishi kama alama hisi (!) au kiulizi (?)"
  },
  {
    "instruction": "Ni nini maana ya Sifa za Lugha ya Tahadhari?",
    "input": "",
    "output": "- Lugha ni sahili na rahisi kueleweka  \n- Maneno huandikwa kwa herufi kubwa na wino mzito  \n- Mara nyingi huandikwa kwa rangi nyekundu  \n- Hutumia viakifishi kama alama hisi (!) au kiulizi (?)"
  },
  {
    "instruction": "Andika maelezo mafupi kuhusu Sifa za Lugha ya Tahadhari.",
    "input": "",
    "output": "- Lugha ni sahili na rahisi kueleweka  \n- Maneno huandikwa kwa herufi kubwa na wino mzito  \n- Mara nyingi huandikwa kwa rangi nyekundu  \n- Hutumia viakifishi kama alama hisi (!) au kiulizi (?)"
  },
  {
    "instruction": "Je, unaweza kueleza Sifa za Lugha ya Tahadhari?",
    "input": "",
    "output": "- Lugha ni sahili na rahisi kueleweka  \n- Maneno huandikwa kwa herufi kubwa na wino mzito  \n- Mara nyingi huandikwa kwa rangi nyekundu  \n- Hutumia viakifishi kama alama hisi (!) au kiulizi (?)"
  },
  {
    "instruction": "Taja na eleza Sifa za Lugha ya Tahadhari.",
    "input": "",
    "output": "- Lugha ni sahili na rahisi kueleweka  \n- Maneno huandikwa kwa herufi kubwa na wino mzito  \n- Mara nyingi huandikwa kwa rangi nyekundu  \n- Hutumia viakifishi kama alama hisi (!) au kiulizi (?)"
  },
  {
    "instruction": "Toa ufafanuzi wa Sifa za Lugha ya Tahadhari.",
    "input": "",
    "output": "- Lugha ni sahili na rahisi kueleweka  \n- Maneno huandikwa kwa herufi kubwa na wino mzito  \n- Mara nyingi huandikwa kwa rangi nyekundu  \n- Hutumia viakifishi kama alama hisi (!) au kiulizi (?)"
  },
  {
    "instruction": "Zungumzia Sifa za Lugha ya Tahadhari katika Kiswahili.",
    "input": "",
    "output": "- Lugha ni sahili na rahisi kueleweka  \n- Maneno huandikwa kwa herufi kubwa na wino mzito  \n- Mara nyingi huandikwa kwa rangi nyekundu  \n- Hutumia viakifishi kama alama hisi (!) au kiulizi (?)"
  },
  {
    "instruction": "Toa maelezo ya Sifa za Lugha ya Tahadhari.",
    "input": "",
    "output": "- Lugha ni sahili na rahisi kueleweka  \n- Maneno huandikwa kwa herufi kubwa na wino mzito  \n- Mara nyingi huandikwa kwa rangi nyekundu  \n- Hutumia viakifishi kama alama hisi (!) au kiulizi (?)"
  },
  {
    "instruction": "Eleza kuhusu Zoezi: Kweli au Si Kweli katika Kiswahili.",
    "input": "",
    "output": "- Lugha ya tahadhari ni sahihi → Kweli  \n- Onyo huandikwa kwa herufi kubwa na wino mzito → Kweli  \n- Ilani haziambatani na mchoro → Si kweli  \n- Ilani hazieleweki kwa urahisi → Si kweli  \n- Katika tahadhari za hatari, mchoro ya kuogofya hutumika → Kweli"
  },
  {
    "instruction": "Fafanua Zoezi: Kweli au Si Kweli katika Kiswahili.",
    "input": "",
    "output": "- Lugha ya tahadhari ni sahihi → Kweli  \n- Onyo huandikwa kwa herufi kubwa na wino mzito → Kweli  \n- Ilani haziambatani na mchoro → Si kweli  \n- Ilani hazieleweki kwa urahisi → Si kweli  \n- Katika tahadhari za hatari, mchoro ya kuogofya hutumika → Kweli"
  },
  {
    "instruction": "Toa maana ya Zoezi: Kweli au Si Kweli.",
    "input": "",
    "output": "- Lugha ya tahadhari ni sahihi → Kweli  \n- Onyo huandikwa kwa herufi kubwa na wino mzito → Kweli  \n- Ilani haziambatani na mchoro → Si kweli  \n- Ilani hazieleweki kwa urahisi → Si kweli  \n- Katika tahadhari za hatari, mchoro ya kuogofya hutumika → Kweli"
  },
  {
    "instruction": "Ni nini maana ya Zoezi: Kweli au Si Kweli?",
    "input": "",
    "output": "- Lugha ya tahadhari ni sahihi → Kweli  \n- Onyo huandikwa kwa herufi kubwa na wino mzito → Kweli  \n- Ilani haziambatani na mchoro → Si kweli  \n- Ilani hazieleweki kwa urahisi → Si kweli  \n- Katika tahadhari za hatari, mchoro ya kuogofya hutumika → Kweli"
  },
  {
    "instruction": "Andika maelezo mafupi kuhusu Zoezi: Kweli au Si Kweli.",
    "input": "",
    "output": "- Lugha ya tahadhari ni sahihi → Kweli  \n- Onyo huandikwa kwa herufi kubwa na wino mzito → Kweli  \n- Ilani haziambatani na mchoro → Si kweli  \n- Ilani hazieleweki kwa urahisi → Si kweli  \n- Katika tahadhari za hatari, mchoro ya kuogofya hutumika → Kweli"
  },
  {
    "instruction": "Je, unaweza kueleza Zoezi: Kweli au Si Kweli?",
    "input": "",
    "output": "- Lugha ya tahadhari ni sahihi → Kweli  \n- Onyo huandikwa kwa herufi kubwa na wino mzito → Kweli  \n- Ilani haziambatani na mchoro → Si kweli  \n- Ilani hazieleweki kwa urahisi → Si kweli  \n- Katika tahadhari za hatari, mchoro ya kuogofya hutumika → Kweli"
  },
  {
    "instruction": "Taja na eleza Zoezi: Kweli au Si Kweli.",
    "input": "",
    "output": "- Lugha ya tahadhari ni sahihi → Kweli  \n- Onyo huandikwa kwa herufi kubwa na wino mzito → Kweli  \n- Ilani haziambatani na mchoro → Si kweli  \n- Ilani hazieleweki kwa urahisi → Si kweli  \n- Katika tahadhari za hatari, mchoro ya kuogofya hutumika → Kweli"
  },
  {
    "instruction": "Toa ufafanuzi wa Zoezi: Kweli au Si Kweli.",
    "input": "",
    "output": "- Lugha ya tahadhari ni sahihi → Kweli  \n- Onyo huandikwa kwa herufi kubwa na wino mzito → Kweli  \n- Ilani haziambatani na mchoro → Si kweli  \n- Ilani hazieleweki kwa urahisi → Si kweli  \n- Katika tahadhari za hatari, mchoro ya kuogofya hutumika → Kweli"
  },
  {
    "instruction": "Zungumzia Zoezi: Kweli au Si Kweli katika Kiswahili.",
    "input": "",
    "output": "- Lugha ya tahadhari ni sahihi → Kweli  \n- Onyo huandikwa kwa herufi kubwa na wino mzito → Kweli  \n- Ilani haziambatani na mchoro → Si kweli  \n- Ilani hazieleweki kwa urahisi → Si kweli  \n- Katika tahadhari za hatari, mchoro ya kuogofya hutumika → Kweli"
  },
  {
    "instruction": "Toa maelezo ya Zoezi: Kweli au Si Kweli.",
    "input": "",
    "output": "- Lugha ya tahadhari ni sahihi → Kweli  \n- Onyo huandikwa kwa herufi kubwa na wino mzito → Kweli  \n- Ilani haziambatani na mchoro → Si kweli  \n- Ilani hazieleweki kwa urahisi → Si kweli  \n- Katika tahadhari za hatari, mchoro ya kuogofya hutumika → Kweli"
  },
  {
    "instruction": "Eleza kuhusu Maana ya Ratiba katika Kiswahili.",
    "input": "",
    "output": "Ratiba ni mpango unaoonyesha mfuatano wa matukio yanayotarajiwa kutendeka kwa muda maalum.  \nRatiba huonyesha:  \n- Shughuli zitakazofanyika  \n- Nani atahusika  \n- Wakati wa kutekeleza  \n- Muda wa kila tukio"
  },
  {
    "instruction": "Fafanua Maana ya Ratiba katika Kiswahili.",
    "input": "",
    "output": "Ratiba ni mpango unaoonyesha mfuatano wa matukio yanayotarajiwa kutendeka kwa muda maalum.  \nRatiba huonyesha:  \n- Shughuli zitakazofanyika  \n- Nani atahusika  \n- Wakati wa kutekeleza  \n- Muda wa kila tukio"
  },
  {
    "instruction": "Toa maana ya Maana ya Ratiba.",
    "input": "",
    "output": "Ratiba ni mpango unaoonyesha mfuatano wa matukio yanayotarajiwa kutendeka kwa muda maalum.  \nRatiba huonyesha:  \n- Shughuli zitakazofanyika  \n- Nani atahusika  \n- Wakati wa kutekeleza  \n- Muda wa kila tukio"
  },
  {
    "instruction": "Ni nini maana ya Maana ya Ratiba?",
    "input": "",
    "output": "Ratiba ni mpango unaoonyesha mfuatano wa matukio yanayotarajiwa kutendeka kwa muda maalum.  \nRatiba huonyesha:  \n- Shughuli zitakazofanyika  \n- Nani atahusika  \n- Wakati wa kutekeleza  \n- Muda wa kila tukio"
  },
  {
    "instruction": "Andika maelezo mafupi kuhusu Maana ya Ratiba.",
    "input": "",
    "output": "Ratiba ni mpango unaoonyesha mfuatano wa matukio yanayotarajiwa kutendeka kwa muda maalum.  \nRatiba huonyesha:  \n- Shughuli zitakazofanyika  \n- Nani atahusika  \n- Wakati wa kutekeleza  \n- Muda wa kila tukio"
  },
  {
    "instruction": "Je, unaweza kueleza Maana ya Ratiba?",
    "input": "",
    "output": "Ratiba ni mpango unaoonyesha mfuatano wa matukio yanayotarajiwa kutendeka kwa muda maalum.  \nRatiba huonyesha:  \n- Shughuli zitakazofanyika  \n- Nani atahusika  \n- Wakati wa kutekeleza  \n- Muda wa kila tukio"
  },
  {
    "instruction": "Taja na eleza Maana ya Ratiba.",
    "input": "",
    "output": "Ratiba ni mpango unaoonyesha mfuatano wa matukio yanayotarajiwa kutendeka kwa muda maalum.  \nRatiba huonyesha:  \n- Shughuli zitakazofanyika  \n- Nani atahusika  \n- Wakati wa kutekeleza  \n- Muda wa kila tukio"
  },
  {
    "instruction": "Toa ufafanuzi wa Maana ya Ratiba.",
    "input": "",
    "output": "Ratiba ni mpango unaoonyesha mfuatano wa matukio yanayotarajiwa kutendeka kwa muda maalum.  \nRatiba huonyesha:  \n- Shughuli zitakazofanyika  \n- Nani atahusika  \n- Wakati wa kutekeleza  \n- Muda wa kila tukio"
  },
  {
    "instruction": "Zungumzia Maana ya Ratiba katika Kiswahili.",
    "input": "",
    "output": "Ratiba ni mpango unaoonyesha mfuatano wa matukio yanayotarajiwa kutendeka kwa muda maalum.  \nRatiba huonyesha:  \n- Shughuli zitakazofanyika  \n- Nani atahusika  \n- Wakati wa kutekeleza  \n- Muda wa kila tukio"
  },
  {
    "instruction": "Toa maelezo ya Maana ya Ratiba.",
    "input": "",
    "output": "Ratiba ni mpango unaoonyesha mfuatano wa matukio yanayotarajiwa kutendeka kwa muda maalum.  \nRatiba huonyesha:  \n- Shughuli zitakazofanyika  \n- Nani atahusika  \n- Wakati wa kutekeleza  \n- Muda wa kila tukio"
  },
  {
    "instruction": "Eleza kuhusu Ratiba ya Sherehe katika Kiswahili.",
    "input": "",
    "output": "Mahali: Kanisa la Mtakatifu Francis wa Assisi, Mlaleoni  \nUkumbi: Rahatele, Mlaleoni  \nMuda wa shughuli:  \n- 8.30 – 9.30 asubuhi: Bi Arusi achukuliwa  \n- 9.30 – 10.00: Safari kuelekea kanisani  \n- 10.00 – 10.30: Kujiandaa kwa ibaada  \n- 10.30 – 12.00: Ibaada ya arusi  \n- 12.00 – 12.30: Kupiga picha  \n- 12.30 – 1.30: Kuelekea ukumbini  \n- 1.00 – 2.30: Mlo na vinywaji  \n- 2.00 – 3.30: Mawaidha  \n- 3.30 – 4.30: Kutoa zawadi  \n- 4.30 – 5.00: Kukata keki  \n- 5.00 – 5.15: Kutoa shukrani"
  },
  {
    "instruction": "Fafanua Ratiba ya Sherehe katika Kiswahili.",
    "input": "",
    "output": "Mahali: Kanisa la Mtakatifu Francis wa Assisi, Mlaleoni  \nUkumbi: Rahatele, Mlaleoni  \nMuda wa shughuli:  \n- 8.30 – 9.30 asubuhi: Bi Arusi achukuliwa  \n- 9.30 – 10.00: Safari kuelekea kanisani  \n- 10.00 – 10.30: Kujiandaa kwa ibaada  \n- 10.30 – 12.00: Ibaada ya arusi  \n- 12.00 – 12.30: Kupiga picha  \n- 12.30 – 1.30: Kuelekea ukumbini  \n- 1.00 – 2.30: Mlo na vinywaji  \n- 2.00 – 3.30: Mawaidha  \n- 3.30 – 4.30: Kutoa zawadi  \n- 4.30 – 5.00: Kukata keki  \n- 5.00 – 5.15: Kutoa shukrani"
  },
  {
    "instruction": "Toa maana ya Ratiba ya Sherehe.",
    "input": "",
    "output": "Mahali: Kanisa la Mtakatifu Francis wa Assisi, Mlaleoni  \nUkumbi: Rahatele, Mlaleoni  \nMuda wa shughuli:  \n- 8.30 – 9.30 asubuhi: Bi Arusi achukuliwa  \n- 9.30 – 10.00: Safari kuelekea kanisani  \n- 10.00 – 10.30: Kujiandaa kwa ibaada  \n- 10.30 – 12.00: Ibaada ya arusi  \n- 12.00 – 12.30: Kupiga picha  \n- 12.30 – 1.30: Kuelekea ukumbini  \n- 1.00 – 2.30: Mlo na vinywaji  \n- 2.00 – 3.30: Mawaidha  \n- 3.30 – 4.30: Kutoa zawadi  \n- 4.30 – 5.00: Kukata keki  \n- 5.00 – 5.15: Kutoa shukrani"
  },
  {
    "instruction": "Ni nini maana ya Ratiba ya Sherehe?",
    "input": "",
    "output": "Mahali: Kanisa la Mtakatifu Francis wa Assisi, Mlaleoni  \nUkumbi: Rahatele, Mlaleoni  \nMuda wa shughuli:  \n- 8.30 – 9.30 asubuhi: Bi Arusi achukuliwa  \n- 9.30 – 10.00: Safari kuelekea kanisani  \n- 10.00 – 10.30: Kujiandaa kwa ibaada  \n- 10.30 – 12.00: Ibaada ya arusi  \n- 12.00 – 12.30: Kupiga picha  \n- 12.30 – 1.30: Kuelekea ukumbini  \n- 1.00 – 2.30: Mlo na vinywaji  \n- 2.00 – 3.30: Mawaidha  \n- 3.30 – 4.30: Kutoa zawadi  \n- 4.30 – 5.00: Kukata keki  \n- 5.00 – 5.15: Kutoa shukrani"
  },
  {
    "instruction": "Andika maelezo mafupi kuhusu Ratiba ya Sherehe.",
    "input": "",
    "output": "Mahali: Kanisa la Mtakatifu Francis wa Assisi, Mlaleoni  \nUkumbi: Rahatele, Mlaleoni  \nMuda wa shughuli:  \n- 8.30 – 9.30 asubuhi: Bi Arusi achukuliwa  \n- 9.30 – 10.00: Safari kuelekea kanisani  \n- 10.00 – 10.30: Kujiandaa kwa ibaada  \n- 10.30 – 12.00: Ibaada ya arusi  \n- 12.00 – 12.30: Kupiga picha  \n- 12.30 – 1.30: Kuelekea ukumbini  \n- 1.00 – 2.30: Mlo na vinywaji  \n- 2.00 – 3.30: Mawaidha  \n- 3.30 – 4.30: Kutoa zawadi  \n- 4.30 – 5.00: Kukata keki  \n- 5.00 – 5.15: Kutoa shukrani"
  },
  {
    "instruction": "Je, unaweza kueleza Ratiba ya Sherehe?",
    "input": "",
    "output": "Mahali: Kanisa la Mtakatifu Francis wa Assisi, Mlaleoni  \nUkumbi: Rahatele, Mlaleoni  \nMuda wa shughuli:  \n- 8.30 – 9.30 asubuhi: Bi Arusi achukuliwa  \n- 9.30 – 10.00: Safari kuelekea kanisani  \n- 10.00 – 10.30: Kujiandaa kwa ibaada  \n- 10.30 – 12.00: Ibaada ya arusi  \n- 12.00 – 12.30: Kupiga picha  \n- 12.30 – 1.30: Kuelekea ukumbini  \n- 1.00 – 2.30: Mlo na vinywaji  \n- 2.00 – 3.30: Mawaidha  \n- 3.30 – 4.30: Kutoa zawadi  \n- 4.30 – 5.00: Kukata keki  \n- 5.00 – 5.15: Kutoa shukrani"
  },
  {
    "instruction": "Taja na eleza Ratiba ya Sherehe.",
    "input": "",
    "output": "Mahali: Kanisa la Mtakatifu Francis wa Assisi, Mlaleoni  \nUkumbi: Rahatele, Mlaleoni  \nMuda wa shughuli:  \n- 8.30 – 9.30 asubuhi: Bi Arusi achukuliwa  \n- 9.30 – 10.00: Safari kuelekea kanisani  \n- 10.00 – 10.30: Kujiandaa kwa ibaada  \n- 10.30 – 12.00: Ibaada ya arusi  \n- 12.00 – 12.30: Kupiga picha  \n- 12.30 – 1.30: Kuelekea ukumbini  \n- 1.00 – 2.30: Mlo na vinywaji  \n- 2.00 – 3.30: Mawaidha  \n- 3.30 – 4.30: Kutoa zawadi  \n- 4.30 – 5.00: Kukata keki  \n- 5.00 – 5.15: Kutoa shukrani"
  },
  {
    "instruction": "Toa ufafanuzi wa Ratiba ya Sherehe.",
    "input": "",
    "output": "Mahali: Kanisa la Mtakatifu Francis wa Assisi, Mlaleoni  \nUkumbi: Rahatele, Mlaleoni  \nMuda wa shughuli:  \n- 8.30 – 9.30 asubuhi: Bi Arusi achukuliwa  \n- 9.30 – 10.00: Safari kuelekea kanisani  \n- 10.00 – 10.30: Kujiandaa kwa ibaada  \n- 10.30 – 12.00: Ibaada ya arusi  \n- 12.00 – 12.30: Kupiga picha  \n- 12.30 – 1.30: Kuelekea ukumbini  \n- 1.00 – 2.30: Mlo na vinywaji  \n- 2.00 – 3.30: Mawaidha  \n- 3.30 – 4.30: Kutoa zawadi  \n- 4.30 – 5.00: Kukata keki  \n- 5.00 – 5.15: Kutoa shukrani"
  },
  {
    "instruction": "Zungumzia Ratiba ya Sherehe katika Kiswahili.",
    "input": "",
    "output": "Mahali: Kanisa la Mtakatifu Francis wa Assisi, Mlaleoni  \nUkumbi: Rahatele, Mlaleoni  \nMuda wa shughuli:  \n- 8.30 – 9.30 asubuhi: Bi Arusi achukuliwa  \n- 9.30 – 10.00: Safari kuelekea kanisani  \n- 10.00 – 10.30: Kujiandaa kwa ibaada  \n- 10.30 – 12.00: Ibaada ya arusi  \n- 12.00 – 12.30: Kupiga picha  \n- 12.30 – 1.30: Kuelekea ukumbini  \n- 1.00 – 2.30: Mlo na vinywaji  \n- 2.00 – 3.30: Mawaidha  \n- 3.30 – 4.30: Kutoa zawadi  \n- 4.30 – 5.00: Kukata keki  \n- 5.00 – 5.15: Kutoa shukrani"
  },
  {
    "instruction": "Toa maelezo ya Ratiba ya Sherehe.",
    "input": "",
    "output": "Mahali: Kanisa la Mtakatifu Francis wa Assisi, Mlaleoni  \nUkumbi: Rahatele, Mlaleoni  \nMuda wa shughuli:  \n- 8.30 – 9.30 asubuhi: Bi Arusi achukuliwa  \n- 9.30 – 10.00: Safari kuelekea kanisani  \n- 10.00 – 10.30: Kujiandaa kwa ibaada  \n- 10.30 – 12.00: Ibaada ya arusi  \n- 12.00 – 12.30: Kupiga picha  \n- 12.30 – 1.30: Kuelekea ukumbini  \n- 1.00 – 2.30: Mlo na vinywaji  \n- 2.00 – 3.30: Mawaidha  \n- 3.30 – 4.30: Kutoa zawadi  \n- 4.30 – 5.00: Kukata keki  \n- 5.00 – 5.15: Kutoa shukrani"
  },
  {
    "instruction": "Eleza kuhusu Umuhimu wa Ratiba katika Kiswahili.",
    "input": "",
    "output": "Ratiba ni muhimu kwa sababu:  \n- Hufahamisha shughuli za sherehe  \n- Hubainisha mfuatano wa shughuli  \n- Huonyesha mgawanyo wa muda  \n- Hufahamisha wahusika wa majukumu  \n- Huwawezesha kujiandaa ipasavyo  \n- Hujulisha kiini cha sherehe  \n- Huhakikisha mtiririko mzuri wa shughuli na matumizi bora ya muda"
  },
  {
    "instruction": "Fafanua Umuhimu wa Ratiba katika Kiswahili.",
    "input": "",
    "output": "Ratiba ni muhimu kwa sababu:  \n- Hufahamisha shughuli za sherehe  \n- Hubainisha mfuatano wa shughuli  \n- Huonyesha mgawanyo wa muda  \n- Hufahamisha wahusika wa majukumu  \n- Huwawezesha kujiandaa ipasavyo  \n- Hujulisha kiini cha sherehe  \n- Huhakikisha mtiririko mzuri wa shughuli na matumizi bora ya muda"
  },
  {
    "instruction": "Toa maana ya Umuhimu wa Ratiba.",
    "input": "",
    "output": "Ratiba ni muhimu kwa sababu:  \n- Hufahamisha shughuli za sherehe  \n- Hubainisha mfuatano wa shughuli  \n- Huonyesha mgawanyo wa muda  \n- Hufahamisha wahusika wa majukumu  \n- Huwawezesha kujiandaa ipasavyo  \n- Hujulisha kiini cha sherehe  \n- Huhakikisha mtiririko mzuri wa shughuli na matumizi bora ya muda"
  },
  {
    "instruction": "Ni nini maana ya Umuhimu wa Ratiba?",
    "input": "",
    "output": "Ratiba ni muhimu kwa sababu:  \n- Hufahamisha shughuli za sherehe  \n- Hubainisha mfuatano wa shughuli  \n- Huonyesha mgawanyo wa muda  \n- Hufahamisha wahusika wa majukumu  \n- Huwawezesha kujiandaa ipasavyo  \n- Hujulisha kiini cha sherehe  \n- Huhakikisha mtiririko mzuri wa shughuli na matumizi bora ya muda"
  },
  {
    "instruction": "Andika maelezo mafupi kuhusu Umuhimu wa Ratiba.",
    "input": "",
    "output": "Ratiba ni muhimu kwa sababu:  \n- Hufahamisha shughuli za sherehe  \n- Hubainisha mfuatano wa shughuli  \n- Huonyesha mgawanyo wa muda  \n- Hufahamisha wahusika wa majukumu  \n- Huwawezesha kujiandaa ipasavyo  \n- Hujulisha kiini cha sherehe  \n- Huhakikisha mtiririko mzuri wa shughuli na matumizi bora ya muda"
  },
  {
    "instruction": "Je, unaweza kueleza Umuhimu wa Ratiba?",
    "input": "",
    "output": "Ratiba ni muhimu kwa sababu:  \n- Hufahamisha shughuli za sherehe  \n- Hubainisha mfuatano wa shughuli  \n- Huonyesha mgawanyo wa muda  \n- Hufahamisha wahusika wa majukumu  \n- Huwawezesha kujiandaa ipasavyo  \n- Hujulisha kiini cha sherehe  \n- Huhakikisha mtiririko mzuri wa shughuli na matumizi bora ya muda"
  },
  {
    "instruction": "Taja na eleza Umuhimu wa Ratiba.",
    "input": "",
    "output": "Ratiba ni muhimu kwa sababu:  \n- Hufahamisha shughuli za sherehe  \n- Hubainisha mfuatano wa shughuli  \n- Huonyesha mgawanyo wa muda  \n- Hufahamisha wahusika wa majukumu  \n- Huwawezesha kujiandaa ipasavyo  \n- Hujulisha kiini cha sherehe  \n- Huhakikisha mtiririko mzuri wa shughuli na matumizi bora ya muda"
  },
  {
    "instruction": "Toa ufafanuzi wa Umuhimu wa Ratiba.",
    "input": "",
    "output": "Ratiba ni muhimu kwa sababu:  \n- Hufahamisha shughuli za sherehe  \n- Hubainisha mfuatano wa shughuli  \n- Huonyesha mgawanyo wa muda  \n- Hufahamisha wahusika wa majukumu  \n- Huwawezesha kujiandaa ipasavyo  \n- Hujulisha kiini cha sherehe  \n- Huhakikisha mtiririko mzuri wa shughuli na matumizi bora ya muda"
  },
  {
    "instruction": "Zungumzia Umuhimu wa Ratiba katika Kiswahili.",
    "input": "",
    "output": "Ratiba ni muhimu kwa sababu:  \n- Hufahamisha shughuli za sherehe  \n- Hubainisha mfuatano wa shughuli  \n- Huonyesha mgawanyo wa muda  \n- Hufahamisha wahusika wa majukumu  \n- Huwawezesha kujiandaa ipasavyo  \n- Hujulisha kiini cha sherehe  \n- Huhakikisha mtiririko mzuri wa shughuli na matumizi bora ya muda"
  },
  {
    "instruction": "Toa maelezo ya Umuhimu wa Ratiba.",
    "input": "",
    "output": "Ratiba ni muhimu kwa sababu:  \n- Hufahamisha shughuli za sherehe  \n- Hubainisha mfuatano wa shughuli  \n- Huonyesha mgawanyo wa muda  \n- Hufahamisha wahusika wa majukumu  \n- Huwawezesha kujiandaa ipasavyo  \n- Hujulisha kiini cha sherehe  \n- Huhakikisha mtiririko mzuri wa shughuli na matumizi bora ya muda"
  },
  {
    "instruction": "Eleza maana ya matumizi ya lugha na umuhimu wake.",
    "input": "",
    "output": "Matumizi ya lugha ni mafunzo na mazoezi yanayolenga kuelewa na kutumia Kiswahili kwa usahihi, yakihusisha vipengele kama sentensi, vitenzi, nomino, viambishi, viwakilishi, na misemo. Mazoezi haya husaidia kukuza uelewa wa Kiswahili, kuimarisha uandishi, na kuongeza usahihi katika mawasiliano ya kila siku."
  },
  {
    "instruction": "Badilisha sentensi kwa kutumia kirejeshi 'O' na toa mfano.",
    "input": "",
    "output": "Kubadilisha sentensi kwa kirejeshi 'O' kunahusisha kuunganisha sentensi mbili kwa kutumia kirejeshi hiki. Mfano: Badala ya 'Mwalimu anasoma kitabu. Kitabu kiko mezani,' tunaandika 'Mwalimu anasoma kitabu ambacho kiko mezani.'"
  },
  {
    "instruction": "Andika kinyume cha sentensi na toa mfano.",
    "input": "",
    "output": "Kuandika kinyume cha sentensi ni kugeuza maana yake kuwa ya kanusho. Mfano: Sentensi 'Juma anapenda kucheza' inakuwa 'Juma hapendi kucheza.'"
  },
  {
    "instruction": "Tunga sentensi sahihisho zinazohusiana na mfano uliotolewa.",
    "input": "",
    "output": "Kutunga sentensi sahihisho kunahusisha kuunda sentensi mpya zinazofanana na mfano. Mfano: Ikiwa mfano ni 'Mwanafunzi anasoma kwa bidii,' sentensi sahihisho inaweza kuwa 'Mwanafunzi anajifunza kwa makini.'"
  },
  {
    "instruction": "Tambua aina za vitenzi vilivyopigiwa mstari na eleza.",
    "input": "",
    "output": "Kutambua aina za vitenzi kunahusisha kubainisha ikiwa ni vitenzi vya kutenda, kutendeka, au vingine. Mfano: Katika sentensi 'Ali andika barua,' kitenzi 'andika' ni cha kutenda kwani kinaonyesha kitendo cha mhusika."
  },
  {
    "instruction": "Eleza maana ya misemo na toa mfano.",
    "input": "",
    "output": "Kueleza maana ya misemo ni kufafanua maana ya maneno yanayotumika kwa njia isiyo ya moja kwa moja. Mfano: Msemo 'Kupiga mbizi' humaanisha kuingia katika jambo kwa kasi au bila tahadhari."
  },
  {
    "instruction": "Unda vitenzi kutoka kwa maneno yanayojitokeza na toa mfano.",
    "input": "",
    "output": "Kuunda vitenzi ni kugeuza nomino au maneno mengine kuwa vitenzi. Mfano: Kutoka kwa nomino 'mchezo' tunaweza kuunda kitenzi 'cheza' kama katika 'Wanafunzi wanacheza soka.'"
  },
  {
    "instruction": "Taja aina za sentensi za Kiswahili.",
    "input": "",
    "output": "Aina za sentensi za Kiswahili ni pamoja na sentensi za taarifa (k.m. 'Hawa ni wanafunzi'), za kuuliza (k.m. 'Unasoma nini?'), za amri (k.m. 'Funga mlango'), na za mshangao (k.m. 'Loo, ni moto gani!')."
  },
  {
    "instruction": "Changanua sentensi kwa kutumia vishale na toa mfano.",
    "input": "",
    "output": "Kuchanganua sentensi kwa vishale ni kuonyesha vipengele vya sentensi kama kichwa, kilezi, na kiima. Mfano: Katika 'Amina anasoma kitabu,' Amina (kichwa) → anasoma (kilezi) → kitabu (kiima)."
  },
  {
    "instruction": "Tumia neno 'shujaa' kama kivumishi na kielezi na toa mifano.",
    "input": "",
    "output": "Neno 'shujaa' kama kivumishi: 'Mwanamke shujaa alisaidia wengine.' Kama kielezi: 'Alifanya kazi shujaa ili kuokoa kijiji.'"
  },
  {
    "instruction": "Bainisha matumizi ya viambishi 'ku' na 'ji' katika sentensi na toa mifano.",
    "input": "",
    "output": "Viambishi 'ku' na 'ji' hutumika katika nomino na vitenzi. 'Ku' hutumiwa katika nomino za ngeli ya KU-KU (k.m. 'Kuimba ni rahisi') na kama kiambishi cha kitenzi (k.m. 'Anakupenda'). 'Ji' hutumiwa katika nomino za ngeli ya JI-MA (k.m. 'Jicho langu') au kama kiambishi cha kujitegemea (k.m. 'Alionyesha kujiamini')."
  },
  {
    "instruction": "Eleza matumizi ya alama za uakifishaji na toa mifano.",
    "input": "",
    "output": "Alama za uakifishaji ni kama nukta (.), alama ya kuuliza (?), na alama ya mshangao (!). Mfano: 'Alienda shule.' (nukta), 'Utafika lini?' (alama ya kuuliza), 'Loo, ni ajabu!' (alama ya mshangao)."
  },
  {
    "instruction": "Andika sifa bainifu za sauti.",
    "input": "",
    "output": "Sifa za sauti ni kama vile: mahali zinapotamkwa (midomo, koo, nyuma ya ulimi), namna zinavyotamkwa (kizibo, kiambato, mchepuko), na hali ya sauti (zimezidishwa au la)."
  },
  {
    "instruction": "Eleza maana ya Kiimbo.",
    "input": "",
    "output": "Kiimbo ni mabadiliko ya sauti ya msemaji kulingana na muktadha wa kisarufi au hisia, mfano sauti inapoinuliwa mwishoni mwa swali."
  },
  {
    "instruction": "Tunga sentensi kuonyesha ngeli ya U-U.",
    "input": "",
    "output": "Mfano: 'Urefu wa mlima ule unanishangaza.'"
  },
  {
    "instruction": "Unda kitenzi kutoka kwa nomino 'mtubia'.",
    "input": "",
    "output": "Kutoka 'mtubia' tunapata kitenzi 'kutubia'."
  },
  {
    "instruction": "Onyesha tofauti ya vitate: dhamani vs thamani.",
    "input": "",
    "output": "'Dhamani' hurejelea kifungu cha dhamana au hati ya thamani, ilhali 'thamani' hurejelea ukubwa au kiwango cha kitu."
  },
  {
    "instruction": "Kanusha sentensi katika wingi.",
    "input": "Wanafunzi walisoma vitabu darasani.",
    "output": "Wanafunzi hawakusoma vitabu darasani."
  },
  {
    "instruction": "Changanua sentensi kwa kutumia vielelezo vya vishale.",
    "input": "Watoto wanacheza uwanjani.",
    "output": "Watoto (kitenzi: wanacheza) ← uwanjani (mahali)."
  },
  {
    "instruction": "Andika sifa bainifu za sauti.",
    "input": "",
    "output": "Sifa bainifu za sauti ni kama: sehemu ya kutamkia (midomo, koo, nyuma ya ulimi), namna ya kutamkwa (kizibo, kiambato, mchepuko), na hali ya sauti (zimezidishwa au hazijazidishwa)."
  },
  {
    "instruction": "Eleza maana ya Kiimbo.",
    "input": "",
    "output": "Kiimbo ni mwinuko na upungufu wa sauti katika hotuba au tungo, unaosaidia kubeba hisia na maana ya kisarufi, mfano sauti inapoinuliwa mwishoni mwa swali."
  },
  {
    "instruction": "Eleza maana ya Shadda.",
    "input": "",
    "output": "Shadda ni alama ya kifonetiki inayotumika kuonyesha konsonanti imerudiwa au kudokeza msisitizo katika neno, mfano 'rafiki' → 'rafikki'."
  },
  {
    "instruction": "Tunga sentensi kuonyesha ngeli ya U-U.",
    "input": "",
    "output": "Mfano: 'Urefu wa mlima ule unanishangaza.'"
  },
  {
    "instruction": "Tunga sentensi kuonyesha ngeli ya Po/Ka/Ki/Mu.",
    "input": "",
    "output": "Mfano: 'Kitabu kilipoanguka, mwanafunzi alikipa mkono.'"
  },
  {
    "instruction": "Unda kitenzi kutoka kwa nomino 'mtubia'.",
    "input": "",
    "output": "Kutoka 'mtubia' tunapata kitenzi 'kutubia'."
  },
  {
    "instruction": "Eleza matumizi mawili ya kiambishi 'ku'.",
    "input": "",
    "output": "1) 'ku-' hutumika kama kiambishi cha kitenzi cha kutendea, mfano 'kupenda', 'kuimba'. 2) Hutumika pia kama kiambishi cha nomino kuunda majina ya kitendo, mfano 'kuimba' → 'kuimbwa'."
  },
  {
    "instruction": "Tunga sentensi sahihi ukitumia ‘-wa’ katika kauli ya kutendeana.",
    "input": "",
    "output": "Wanafunzi walipeana zawadi baada ya kushinda."
  },
  {
    "instruction": "Andika udogo wa sentensi: 'Watoto wanacheza uwanjani.'",
    "input": "",
    "output": "Mtoto anacheza uwanjani."
  },
  {
    "instruction": "Onyesha tofauti ya vitate 'dhamani' na 'thamani'.",
    "input": "",
    "output": "‘Dhamani’ humaanisha dhamana au ulinzi wa kisheria, ilhali ‘thamani’ ni bei au kiwango cha kitu."
  },
  {
    "instruction": "Kanusha sentensi katika wingi: 'Mwanafunzi alisoma kitabu.'",
    "input": "",
    "output": "Wanafunzi hawakusoma vitabu."
  },
  {
    "instruction": "Bainisha shamirisho katika sentensi: 'Asha alimpa kaka zawadi.'",
    "input": "",
    "output": "Shamirisho ni 'zawadi'."
  },
  {
    "instruction": "Eleza tofauti kati ya sentensi sahili na sentensi ambatano.",
    "input": "",
    "output": "Sentensi sahili ina wazo moja kamili, mfano 'Mwalimu anaingia darasani.' Sentensi ambatano huunganisha mawazo mawili au zaidi kwa viunganishi, mfano 'Mwalimu anaingia darasani na wanafunzi wananyamaza.'"
  },
  {
    "instruction": "Andika sentensi katika usemi wa taarifa ukitumia: 'Kesho kuna sherehe.'",
    "input": "",
    "output": "Sentensi ya taarifa: 'Kesho kutakuwa na sherehe.'"
  },
  {
    "instruction": "Eleza aina za mofimu kwa mifano.",
    "input": "",
    "output": "Mofimu huru: inaweza kusimama peke yake, mfano 'mtu'. Mofimu tegemezi: haiwezi kusimama peke yake, mfano kiambishi 'ku-' katika 'kusoma'."
  },
  {
    "instruction": "Unda nomino kulingana na maneno yaliyopewa: soma, funda.",
    "input": "",
    "output": "Kutoka 'soma' tunapata 'msomaji'. Kutoka 'funda' tunapata 'mfundishaji'."
  },
  {
    "instruction": "Eleza miundo mitatu ya silabi kwa Kiswahili.",
    "input": "",
    "output": "Silabi za Kiswahili huwa: CV (konsonanti + vokali), V (vokali pekee), CVC (konsonanti + vokali + konsonanti), mfano: 'ki', 'a', 'mwa'."
  },
  {
    "instruction": "Tunga sentensi ukitumia kinyume cha kitenzi 'cheka'.",
    "input": "",
    "output": "Watoto walilia baada ya mchezo kuisha."
  },
  {
    "instruction": "Nyambua kitenzi 'ona' katika kauli ya kutendewa.",
    "input": "",
    "output": "Kauli ya kutendewa: 'kuonwa'. Mfano: 'Mchoro huo uliwonwa na kila mtu.'"
  },
  {
    "instruction": "Ainisha viambishi katika neno 'tutawasomea'.",
    "input": "",
    "output": "Kiambishi awali: 'tu-' (nafsi ya kwanza wingi), Kiashirio cha wakati: '-ta-' (wakati ujao), Kiambishi kati: '-wa-' (kitendewa), Shina: 'som', Kiambishi tamati: '-ea'."
  },
  {
    "instruction": "Tunga sentensi kuonyesha matumizi ya kiambishi 'ji'.",
    "input": "",
    "output": "Aliyajipiga mswaki kabla ya kulala."
  },
  {
    "instruction": "Changanua sentensi ifuatayo kwa kutumia mishale: 'Watoto wanacheza uwanjani.'",
    "input": "",
    "output": "Watoto (kiima) → wanacheza (kitenzi) → uwanjani (kiarifu cha mahali)."
  },
  {
    "instruction": "Taja sifa bainifu za sauti za Kiswahili.",
    "input": "",
    "output": "Sauti za Kiswahili hubainishwa kwa mahali pa kutamkia, njia ya kutamkia, na utonyo wa midomo (mfano: sauti za midomo, ufizi, kaakaa)."
  },
  {
    "instruction": "Bainisha viambishi katika maneno: 'alipokimbia', 'ameandika'.",
    "input": "",
    "output": "'alipokimbia': a- (nafsi ya 3 umoja), -li- (wakati uliopita), -po- (kiambishi cha mahali/wakati), shina 'kimb', kiambishi tamati -ia.  'ameandika': a- (nafsi ya 3 umoja), -me- (wakati uliopo uliokamilika), shina 'andik', kiambishi tamati -a."
  },
  {
    "instruction": "Unda sentensi ukitumia neno 'ako' kama kivumishi.",
    "input": "",
    "output": "Kitabu hiki ni chako."
  },
  {
    "instruction": "Unda sentensi ukitumia neno 'ako' kama kiwakilishi.",
    "input": "",
    "output": "Mjomba wako alifika jana."
  },
  {
    "instruction": "Unda sentensi ukitumia neno 'ako' kama kitenzi.",
    "input": "",
    "output": "Mwanafunzi ako darasani"
  },
  {
    "instruction": "Bainisha aina mbili za vishazi katika sentensi: 'Alisema kwamba atakuja.'",
    "input": "",
    "output": "Kishazi huru: 'Alisema'; Kishazi tegemezi: 'kwamba atakuja'."
  },
  {
    "instruction": "Andika sentensi katika usemi wa taarifa.",
    "input": "",
    "output": "Watoto wanakula chakula cha mchana."
  },
  {
    "instruction": "Tunga sentensi kuonyesha matumizi tofauti ya neno 'moto'.",
    "input": "",
    "output": "Moto uliwaka msituni. / Chakula hiki ni moto sana. / Ana moyo wa moto wa ushujaa."
  },
  {
    "instruction": "Taja sauti zinazotamkwa nyuma ya ulimi.",
    "input": "",
    "output": "Sauti za nyuma ya ulimi ni /k/, /g/, na /ŋ/."
  },
  {
    "instruction": "Andika sentensi kwa msemo halisi badala ya msemo wa taarifa.",
    "input": "",
    "output": "Msemo wa taarifa: Alisema kwamba anakuja.  Msemo halisi: Alisema, 'Ninakuja.'"
  },
  {
    "instruction": "Badilisha sentensi katika kauli ya kutendea: 'Mwalimu alimfundisha mwanafunzi somo.'",
    "input": "",
    "output": "Mwalimu alimfundishia mwanafunzi somo."
  },
  {
    "instruction": "Badilisha sentensi katika kauli ya tendeka: 'Watoto wanacheza mpira.'",
    "input": "",
    "output": "Mpira unachezeka na watoto."
  },
  {
    "instruction": "Bainisha matumizi ya 'po' katika sentensi: 'Nilipokufikia, ulikuwa umeshaondoka.'",
    "input": "",
    "output": "'po' humaanisha wakati au mahali ambapo tukio lilitokea, hapa ikionyesha muda: nilipofika."
  },
  {
    "instruction": "Andika sentensi kwa usemi wa taarifa.",
    "input": "",
    "output": "Nimewasilisha kazi yangu kwa mwalimu."
  },
  {
    "instruction": "Tunga sentensi zenye maneno na mofimu zilizotolewa: 'ana', 'soma', 'wa'.",
    "input": "",
    "output": "Anawasomea watoto hadithi kila jioni."
  },
  {
    "instruction": "Tumia rejeshi ya kati 'O' katika sentensi.",
    "input": "",
    "output": "Kitabu nilichokinunua kiko mezani."
  },
  {
    "instruction": "Yakinisha sentensi katika umoja: 'Watoto walicheza uwanjani.'",
    "input": "",
    "output": "Mtoto alicheza uwanjani."
  },
  {
    "instruction": "Changanua sentensi kwa njia ya mishale: 'Mwanafunzi anasoma kitabu.'",
    "input": "",
    "output": "Mwanafunzi → anasoma → kitabu."
  },
  {
    "instruction": "Tunga sentensi kwa maneno katika kinyume: 'nzuri', 'mtu'.",
    "input": "",
    "output": "Huyu mtu si mzuri bali ni mbaya."
  },
  {
    "instruction": "Unda nomino kutoka kwa kitenzi 'cheza'.",
    "input": "",
    "output": "Nomino inayotokana na 'cheza' ni 'mchezaji'."
  },
  {
    "instruction": "Taja sifa mbalimbali za sauti.",
    "input": "",
    "output": "Sifa za sauti ni kama vile: urefu au ufupi, ukali au upole, sehemu ya kutamkia, na mtindo wa kutamkwa."
  },
  {
    "instruction": "Bainisha viambishi katika maneno yafuatayo: 'ameandika', 'walijikata'.",
    "input": "",
    "output": "Ameandika: 'a-' (nafsi ya tatu umoja), '-me-' (wakati uliopita), '-andika' (mzizi). Walijikata: 'wa-' (nafsi ya tatu wingi), '-li-' (wakati uliopita), '-ji-' (urejeshi), '-kata' (mzizi)."
  },
  {
    "instruction": "Bainisha aina mbili za vishazi na toa mifano.",
    "input": "",
    "output": "Aina mbili za vishazi ni: (i) Kishazi huru – mfano: 'Ninapenda kusoma vitabu.' (ii) Kishazi tegemezi – mfano: 'Ninaposoma vitabu, napata furaha.'"
  },
  {
    "instruction": "Andika sentensi katika usemi wa taarifa.",
    "input": "\"Watoto wanacheza shuleni\"",
    "output": "Sentensi katika usemi wa taarifa: Watoto wanacheza shuleni."
  },
  {
    "instruction": "Tunga sentensi kuonyesha matumizi tofauti ya neno 'pamoja'.",
    "input": "",
    "output": "Alisafiri **pamoja** na rafiki zake. Wote walikaa **pamoja** darasani. Alipata furaha **pamoja** na mafanikio."
  },
  {
    "instruction": "Taja sauti zinazotamkwa nyuma ya ulimi.",
    "input": "",
    "output": "Sauti zinazotamkwa nyuma ya ulimi ni konsonanti za velar na uvular, mfano /k/, /g/, /ŋ/."
  },
  {
    "instruction": "Andika sentensi kwa msemo halisi.",
    "input": "\"Mwalimu alisema nitakuja kesho.\"",
    "output": "Mwalimu alisema: \"Nitakuja kesho.\""
  },
  {
    "instruction": "Badilisha sentensi kwa kauli ya kutendea na kutendeka: 'Juma alipika chakula.'",
    "input": "",
    "output": "Kauli ya kutendea: Juma alipikia wageni chakula. Kauli ya kutendeka: Chakula kilipika na Juma."
  },
  {
    "instruction": "Bainisha matumizi ya 'po' katika Kiswahili.",
    "input": "",
    "output": "'Po' hutumika kama kiwakilishi cha mahali, mfano: Alikuwapo shuleni. Pia hutumika kama kiunganishi katika sentensi za hali, mfano: Alipopata nafasi, alizungumza."
  },
  {
    "instruction": "Andika sentensi kwa usemi wa taarifa.",
    "input": "\"Kesho nitakwenda sokoni.\"",
    "output": "Sentensi ya taarifa: Kesho nitakwenda sokoni."
  },
  {
    "instruction": "Tunga sentensi zenye maneno na mofimu zilizotolewa: 'ana-', '-pend-', '-a'.",
    "input": "",
    "output": "Sentensi: Anapenda kusoma vitabu."
  },
  {
    "instruction": "Tumia kirejeshi 'o' katika sentensi.",
    "input": "",
    "output": "Mfano: Kitabu alichokileta ndicho nilichokisoma."
  },
  {
    "instruction": "Yakinisha sentensi katika umoja: 'Watoto wanakimbia.'",
    "input": "",
    "output": "Sentensi katika umoja: Mtoto anakimbia."
  },
  {
    "instruction": "Changanua sentensi kwa njia ya mishale: 'Mwanafunzi anasoma kitabu darasani.'",
    "input": "",
    "output": "Mwanafunzi (kichwa) → anasoma (kitenzi) → kitabu (kiima) → darasani (kielezi cha mahali)."
  },
  {
    "instruction": "Tunga sentensi kwa maneno katika kinyume: 'rafiki', 'karibu'.",
    "input": "",
    "output": "Yeye si adui bali ni rafiki. Nyumba yake haiko mbali bali iko karibu."
  },
  {
    "instruction": "Unda nomino kutoka kwa vitenzi: 'imba', 'cheza'.",
    "input": "",
    "output": "Imba → mwimbaji. Cheza → mchezaji."
  },
  {
    "instruction": "Andika sentensi katika ukubwa.",
    "input": "\"mtoto anaenda shuleni\"",
    "output": "Jitoto linaenda shuleni"
  },
  {
    "instruction": "Bainisha matumizi ya neno lililopigiwa mstari: 'Alienda sokoni _mapema_'.",
    "input": "",
    "output": "Neno 'mapema' limetumika kama kielezi cha wakati, kinachoonyesha wakati wa kitendo."
  },
  {
    "instruction": "Onyesha kishazi huru na tegemezi katika sentensi: 'Nitaenda sokoni nikimaliza kazi.'",
    "input": "",
    "output": "Kishazi huru: Nitaenda sokoni. Kishazi tegemezi: nikimaliza kazi."
  },
  {
    "instruction": "Eleza dhana zinazowakilishwa na viambishi vya nafsi: 'ni-', 'wa-'.",
    "input": "",
    "output": "'Ni-' inaonyesha nafsi ya kwanza umoja, mfano: Ninasoma. 'Wa-' inaonyesha nafsi ya tatu wingi, mfano: Wanaandika."
  },
  {
    "instruction": "Tunga sentensi kuonyesha maana tofauti za neno: 'bora'.",
    "input": "",
    "output": "Maana ya 1: Chakula hiki ni bora sana (kizuri). Maana ya 2: Bora uchelewe kuliko usije kabisa (ni heri)."
  },
  {
    "instruction": "Taja mifano mitatu ya nomino za ngeli ya U-ZI.",
    "input": "",
    "output": "Mifano: ukuta–kuta, ufa–nyufa, uta-nyuta."
  },
  {
    "instruction": "Eleza maana ya methali: 'Samaki mkunje angali mbichi.'",
    "input": "",
    "output": "Maana: Ni rahisi kumrekebisha mtu akiwa bado mdogo au kabla ya kuwa mzima."
  },
  {
    "instruction": "Andika sentensi bila kutumia 'amba': 'Kitabu ambacho kilipotea kimepatikana.'",
    "input": "",
    "output": "Kitabu kilichopotea kimepatikana."
  },
  {
    "instruction": "Badilisha sentensi hadi usemi wa taarifa: 'Je, unakula?'",
    "input": "",
    "output": "Sentensi ya taarifa: Unakula."
  },
  {
    "instruction": "Tunga sentensi ukitumia neno 'ogofya'.",
    "input": "",
    "output": "Kiza kilichoingia nyumbani kinaogofya"
  },
  {
    "instruction": "Bainisha maana mbili zinazowezekana za sentensi: 'Alianguka darasani.'",
    "input": "",
    "output": "Maana ya kwanza: Alianguka chini akiwa darasani (anguko la kimwili). Maana ya pili: Alishindwa mtihani au kujibu swali darasani (anguko la kihisia)."
  },
  {
    "instruction": "Kanusha sentensi na ubadilishe kwa wingi: 'Mwanafunzi anaandika barua.'",
    "input": "",
    "output": "Wanafunzi hawaandiki barua."
  },
  {
    "instruction": "Tumia kivumishi kwenye sentensi kufikia ukamilifu: 'msichana ...'.",
    "input": "",
    "output": "Msichana mrembo alicheka kwa furaha."
  },
  {
    "instruction": "Unda nomino kutoka kwa vitenzi: 'soma', 'lima'.",
    "input": "",
    "output": "Soma → msomaji. Lima → mkulima."
  },
  {
    "instruction": "Akifisha kifungu cha hadithi: 'Alienda sokoni'.",
    "input": "",
    "output": "Alienda sokoni na akanunua mboga."
  },
  {
    "instruction": "Andika kinyume cha maneno: 'kubwa', 'refu'.",
    "input": "",
    "output": "Kubwa → kidogo. Refu → fupi."
  },
  {
    "instruction": "Bainisha tamko la sauti: /p/.",
    "input": "",
    "output": "Sauti /p/ ni konsonanti ya midomo miwili (bilabial), isiyo na ughuna (voiceless)."
  },
  {
    "instruction": "Andika sentensi kuonyesha maana ya 'mahabusu'.",
    "input": "",
    "output": "Mfungwa alikaa mahabusu akisubiri hukumu yake."
  },
  {
    "instruction": "Onyesha maneno yaliyokopwa kutoka lugha za kigeni na kuswahilishwa: 'baiskeli', 'meza'.",
    "input": "",
    "output": "Baiskeli (kutoka Kiingereza: bicycle). Meza (kutoka Kireno: mesa)."
  },
  {
    "instruction": "Andika sentensi kwa usemi halisi: 'Alisema atakuja kesho'.",
    "input": "",
    "output": "Alisema: \"Nitakuja kesho.\""
  },
  {
    "instruction": "Tunga sentensi ukitumia kiwakilishi cha nafsi huru umoja: 'mimi'.",
    "input": "",
    "output": "Mimi ninapenda kusoma vitabu."
  },
  {
    "instruction": "Kanusha sentensi na ubadilishe kwa wingi: 'Mwanafunzi anasoma'.",
    "input": "",
    "output": "Wanafunzi hawasomi."
  },
  {
    "instruction": "Bainisha maana mbili zinazowezekana za sentensi: 'Amechoka shambani'.",
    "input": "",
    "output": "Maana ya kwanza: Amechoka kimwili kutokana na kazi shambani. Maana ya pili: Amekasirika au amechoshwa na mambo ya shambani."
  },
  {
    "instruction": "Andika sentensi bila neno lililopigiwa mstari: 'Alienda _haraka_ sokoni.'",
    "input": "",
    "output": "Alienda sokoni."
  },
  {
    "instruction": "Changanua sentensi kwa kutumia vielelezo vya mishale: 'Watoto wanacheza mpira uwanjani.'",
    "input": "",
    "output": "Watoto (kichwa) → wanacheza (kitenzi) → mpira (kiima) → uwanjani (kielezi cha mahali)."
  },
  {
    "instruction": "Bainisha ngeli za nomino: 'mtoto', 'vitabu'.",
    "input": "",
    "output": "Mtoto – ngeli ya M-WA. Vitabu – ngeli ya KI-VI."
  },
  {
    "instruction": "Ainisha viambishi katika maneno: 'walipika', 'tutaimba'.",
    "input": "",
    "output": "Walipika: 'wa-' (nafsi ya tatu wingi), '-li-' (wakati uliopita), '-pika' (mzizi). Tutaimba: 'tu-' (nafsi ya kwanza wingi), '-ta-' (wakati ujao), '-imba' (mzizi)."
  },
  {
    "instruction": "Nyambua kitenzi 'oa' katika hali tatu: tendewa, kutendwa, kutendea.",
    "input": "",
    "output": "Tendewa: Aliolewa na wazazi wake. Kutendwa: Aliolewa jana. Kutendea: Aliwaozesha marafiki zake."
  },
  {
    "instruction": "Eleza matumizi manne ya nukta.",
    "input": "",
    "output": "Nukta hutumika: (1) Kuashiria mwisho wa sentensi ya taarifa, mfano: Alienda shule. (2) Katika namba za desimali, mfano: 3.14. (3) Baada ya vifupisho, mfano: Dk. Ali. (4) Katika orodha za alama za uakifishaji."
  },
  {
    "instruction": "Onyesha shamirisho kipozi, kitondo, na ala katika sentensi: 'Aliandika barua kwa kalamu.'",
    "input": "",
    "output": "Kipozi: barua. Kitondo: Ali. Ala: kalamu."
  },
  {
    "instruction": "Unda nomino kutoka kwa vitenzi: 'andika', 'lipa'.",
    "input": "",
    "output": "Andika → mwandishi. Lipa → mlipaji."
  },
  {
    "instruction": "Tambua kishazi huru na tegemezi: 'Nitakupigia simu ukifika Nairobi.'",
    "input": "",
    "output": "Kishazi huru: Nitakupigia simu. Kishazi tegemezi: ukifika Nairobi."
  },
  {
    "instruction": "Sahihisha sentensi: 'Watoto anakula mkate.'",
    "input": "",
    "output": "Watoto wanakula mkate."
  },
  {
    "instruction": "Andika sentensi katika herufi ndogo: 'NITASOMA KITABU.'",
    "input": "",
    "output": "nitasoma kitabu."
  },
  {
    "instruction": "Andika sentensi kwa usemi halisi: 'Aliuliza kama nitakuja kesho.'",
    "input": "",
    "output": "Aliuliza: \"Je, utakuja kesho?\""
  },
  {
    "instruction": "Andika sentensi kwa umoja: 'Wanafunzi wanacheza mpira.'",
    "input": "",
    "output": "Mwanafunzi anacheza mpira."
  },
  {
    "instruction": "Tunga sentensi kuonyesha tofauti ya maana ya 'dhana' na 'zana'.",
    "input": "",
    "output": "Mwalimu alitoa dhana ya uhuru. Fundi alitumia zana kukata mbao."
  },
  {
    "instruction": "Bainisha tamko la sauti: /t/.",
    "input": "",
    "output": "Sauti /t/ ni konsonanti ya ufizi (alveolar), isiyo na ughuna (voiceless)."
  },
  {
    "instruction": "Onyesha matumizi manne ya kistari kifupi (-).",
    "input": "",
    "output": "Kistari kifupi hutumika: (1) Kuunganisha maneno, mfano: Kiswahili-Kiingereza. (2) Kuonyesha safu ya namba au tarehe, mfano: 2010-2020. (3) Kutenganisha silabi, mfano: ki-ta-bu. (4) Katika viambishi vya sarufi, mfano: wa-li-po-andika."
  },
  {
    "instruction": "Tunga sentensi yenye maneno na mofimu zilizotolewa: 'ana-', '-som-', '-a' na tambulisha aina ya kitenzi kilichotumika.",
    "input": "",
    "output": "Sentensi: Anasoma kitabu. Aina ya kitenzi: Kitenzi cha kutenda, kwani 'anasoma' kinaonyesha kitendo kinachofanywa na mhusika (mwanafunzi)."
  },
  {
    "instruction": "Eleza umuhimu wa mazoezi ya matumizi ya lugha ya Kiswahili.",
    "input": "",
    "output": "Mazoezi ya matumizi ya lugha husaidia mwanafunzi kuelewa na kutumia Kiswahili kwa usahihi, kujua sarufi, mifumo ya sentensi, ngeli, vitenzi, viambishi, mifumo ya kishazi, sauti, na udogo/ukubwa wa maneno, ili kuimarisha mawasiliano."
  },
  {
    "instruction": "Bainisha shamirisho kipozi na kidondo katika sentensi: 'Mama amempikia moto chakula kizuri.'",
    "input": "",
    "output": "Shamirisho kipozi: amempikia (kitenzi kinachofanya kazi ya kipozi). Shamirisho kidondo: kizuri (kivumishi kinachoelezea chakula)."
  },
  {
    "instruction": "Tunga sentensi ya neno moja kwa kutumia viambishi: 'ni-', '-me-', '-ki-', '-a', '-wa'.",
    "input": "",
    "output": "Sentensi: Nimekipika! Aina ya kitenzi: Kitenzi cha kutendeka, kwani '-ki-' kinaonyesha kitendo kilichofanywa kwa kiima (kitabu)."
  },
  {
    "instruction": "Sahihisha sentensi kwa njia tatu: 'Mtoto mwenye alicheza ameteguka.'",
    "input": "",
    "output": "Njia 1: Mtoto aliyekuwa anacheza ameanguka. Njia 2: Mtoto aliyecheza amegeuka. Njia 3: Mtoto ambaye alicheza ametegeuka."
  },
  {
    "instruction": "Taja visawe vya maneno: 'rabsha' na 'damu'.",
    "input": "",
    "output": "Rabsha → barsha. Damu → madu."
  },
  {
    "instruction": "Tumia neno 'ni' kama kitenzi na kielezi katika sentensi.",
    "input": "",
    "output": "Kama kitenzi: Yeye ni mwalimu. Kama kielezi: Wanafunzi wamo darasani."
  },
  {
    "instruction": "Andika sentensi kwa usemi halisi kwa Johana.",
    "input": "",
    "output": "Johana alisema: 'Ningepata alama zote katika majaribu ya wiki iliyotangulia.'"
  },
  {
    "instruction": "Tumia kirejeshi 'o' katika sentensi na toa mfano.",
    "input": "",
    "output": "Jembe lililonunuliwa limepotea."
  },
  {
    "instruction": "Changanua sentensi kwa mtindo wa mishale: 'Mtoto anayelia sana ameadhibiwa leo asubuhi.'",
    "input": "",
    "output": "Mtoto (kichwa) → anayelia sana (kielezi cha namna) → ameadhibiwa (kitenzi) → leo asubuhi (kielezi cha wakati)."
  },
  {
    "instruction": "Eleza matumizi mawili ya alama za nukuu ('').",
    "input": "",
    "output": "1. Kuonyesha usemi halisi: Alisema, 'Nitajitahidi.' 2. Kuashiria msamiati maalumu: Hii ni 'kila siku' ya shule."
  },
  {
    "instruction": "Eleza ulemavu wa 'toinyo' na 'huntha'.",
    "input": "",
    "output": "Toinyo: Ulemavu wa kupoteza fahamu au kuona. Huntha: Ulemavu wa kusikia au usemi."
  },
  {
    "instruction": "Andika kinyume cha sentensi: 'Alikashifiwa kwa kazi aliyofanya.' na 'Kuimba kulifurahisha hadhira.'",
    "input": "",
    "output": "1. Hakushifiwa kwa kazi aliyofanya. 2. Kuimba hakulifurahisha hadhira."
  },
  {
    "instruction": "Changanua sentensi kwa njia ya matawi: 'Abiria waliojeruhiwa sana walipelekwa hospitali haraka.'",
    "input": "",
    "output": "Abiria waliojeruhiwa sana (kichwa) → walipelekwa hospitali haraka (kitenzi na kielezi)."
  },
  {
    "instruction": "Bainisha maana mbili za sentensi: 'Bibi yake amefika.' na 'Alimpigia mpira.'",
    "input": "",
    "output": "1. Bibi yake amefika: a) Amewasili. b) Amekamilisha jambo fulani. 2. Alimpigia mpira: a) Alimkanyaga mpira. b) Alimkabidhi mpira kwa mchezo."
  },
  {
    "instruction": "Eleza matumizi mawili ya kiambishi '-j-'.",
    "input": "",
    "output": "1. Kiambishi cha hali: Alijaribu kufanya (hali ya kujaribu). 2. Kiambishi cha kitendwa: Kitabu kimejengwa na mtu (kitendo kilichofanywa)."
  },
  {
    "instruction": "Eleza jinsi irabu 'a', 'i', na 'u' zinavyotamkwa katika ulimi.",
    "input": "",
    "output": "Irabu 'a': Mwangwi wa kinywa wazi. 'i': Mwangwi wa kinywa cha juu. 'u': Mwangwi wa midomo iliyokunjwa. Zinapotamkwa, maneno huunganishwa na sauti."
  },
  {
    "instruction": "Kamilisha methali: 'Mfinyanzi ...' na eleza maana yake.",
    "input": "",
    "output": "Methali: Mfinyanzi hufanya kazi kwa bidii lakini hukosa sifa za busara. Maana: Mtu anayefanya kazi kwa bidii bila mipango ya akili anaweza kushindwa kufanikisha malengo."
  },
  {
    "instruction": "Andika usemi wa taarifa wa Mzee Kamau.",
    "input": "",
    "output": "Mzee Kamau alisema: 'Kefule! Mtoto huyu ni kaidi kama kirongwe. Hamheshimu babake!'"
  },
  {
    "instruction": "Tambua kishazi huru na tegemezi: 'Darasa lililojengwa limefunguliwa rasmi.'",
    "input": "",
    "output": "Kishazi huru: Darasa limefunguliwa rasmi. Kishazi tegemezi: lililojengwa."
  },
  {
    "instruction": "Bainisha shamirisho katika sentensi: 'Mbuzi wake ana manyoya mengi na harufu kali.'",
    "input": "",
    "output": "Shamirisho: ana (kitenzi kinachounganisha mbuzi na sifa zake)."
  },
  {
    "instruction": "Eleza maana mbili za neno 'taka'.",
    "input": "",
    "output": "1. Taka: Chafu isiyo na thamani. 2. Taka: Chakula au kitu kinachopendwa kuuzwa au kuchukuliwa."
  },
  {
    "instruction": "Andika sentensi kwa umoja: 'Tumewaondoleeni matatizo yenu yafaa mtushukuru.'",
    "input": "",
    "output": "Tumekuondoleeni matatizo yako yafaa utushukuru."
  },
  {
    "instruction": "Eleza maana ya misemo: 'Fuga mtu' na 'Kuwa na faragha.'",
    "input": "",
    "output": "1. Fuga mtu: Kumshughulisha au kumwongoza mtu. 2. Kuwa na faragha: Kuwa peke yako bila kuvurugwa na wengine."
  },
  {
    "instruction": "Bainisha ngeli za nomino: 'kipofu' na 'uyoga.'",
    "input": "",
    "output": "Kipofu: Ngeli ya KI-VI. Uyoga: Ngeli ya U-YA."
  },
  {
    "instruction": "Onyesha viwakilishi katika sentensi zifuatazo na ainisha aina zake.",
    "input": "",
    "output": "1. Mimi nitaondoka kesho: Kiwakilishi cha nafsi (nafsi ya kwanza umoja). 2. Huyo alichaguliwa na wengi: Kiwakilishi cha kumudu (cha mtu aliyechaguliwa)."
  },
  {
    "instruction": "Tunga sentensi kwa kiulizi kifaacho.",
    "input": "",
    "output": "1. Waashi wale wanaishi wapi? 2. Mtoto alitaka majina gani? 3. Wanitania hivyo wamefanya nini?"
  },
  {
    "instruction": "Tambua mzizi wa neno: 'Tuliwalimia.'",
    "input": "",
    "output": "Mzizi: lima."
  },
  {
    "instruction": "Sahihisha sentensi: 'Pale ndiko alimoingia.'",
    "input": "",
    "output": "Pale ndipo alipoingia."
  },
  {
    "instruction": "Eleza maana ya 'yambwa' na ainisha aina yake katika sentensi: 'Mama amempikia baba wali kwa sufuria.'",
    "input": "",
    "output": "Yambwa ni kiambishi kinachoonyesha kitendo au hali ya kitenzi. Katika sentensi 'Mama amempikia baba wali kwa sufuria,' yambwa 'amempikia' ni yambwa cha kitenzi cha kutendea."
  },
  {
    "instruction": "Tunga sentensi mbili kuonyesha matumizi ya neno 'mlango'.",
    "input": "",
    "output": "1. Mlango wa nyumba umefunguliwa kwa muda mfupi. 2. Weka mlango wa gari wako vizuri ili usipotee hewa."
  },
  {
    "instruction": "Eleza matumizi mawili ya neno 'ndivyo'.",
    "input": "",
    "output": "1. Kuonyesha hali ilivyo: Hali ilivyo, ndivyo hivyo. 2. Kuonyesha uthibitisho: Nadhani ndivyo hivyo, kwa hivyo tutafuata mpango huu."
  },
  {
    "instruction": "Tunga sentensi kuonyesha neno 'chai'.",
    "input": "",
    "output": "Watahi walifurahia chai hiyo jioni."
  },
  {
    "instruction": "Tunga sentensi mbili kuonyesha matumizi ya neno 'haraka' kama nomino na kielezi.",
    "input": "",
    "output": "1. Nomino: Haraka ya mtoto ilimfanya awe wa kwanza kufika. 2. Kielezi: Alienda haraka sokoni ili asikose kitu."
  },
  {
    "instruction": "Bainisha maana mbili za sentensi: 'Nenda ukamwone mwenyewe, usiogope.'",
    "input": "",
    "output": "1. Amri ya kwenda kumwona mtu binafsi bila woga. 2. Kuonyesha ushauri wa kumudu hofu na kumudu jambo moja kwa moja."
  },
  {
    "instruction": "Eleza matumizi ya 'ni' katika sentensi mbili.",
    "input": "",
    "output": "1. Kauli ya kuamuru: Nihamrishe 'Tokeni darasani.' 2. Kuonyesha ulinganifu: Hii ni kitabu changu."
  },
  {
    "instruction": "Tumia kirejeshi 'o' katika sentensi: 'Jembe ambalo lilinunuliwa limepotea.'",
    "input": "",
    "output": "Jembe lililonunuliwa limepotea."
  },
  {
    "instruction": "Nenyambua neno: 'Dhambi za mwanadamu zilim____ Bwana Yesu.'",
    "input": "",
    "output": "Dhambi za mwanadamu zilimfikia Bwana Yesu."
  },
  {
    "instruction": "Eleza maana ya msemo: 'Teka bakunja.'",
    "input": "",
    "output": "Teka bakunja: Kutekeleza kazi kwa weledi au kuongeza juhudi."
  },
  {
    "instruction": "Andika sentensi kwa kutumia maneno yaliyopigwa mstari: 'Tulipogawa mkate kila mtu alipata sehemu moja kwa nane tu kwani tulikuwa wanane.'",
    "input": "",
    "output": "Tulipogawa mkate, kila mtu alipata sehemu moja kwa nane, kwani tulikuwa wanane."
  },
  {
    "instruction": "Badilisha sentensi kwa maelezo: 'Sikusoma kwa bidii ndiposa sikufaulu katika mtihani ule.' na 'Anakuja.'",
    "input": "",
    "output": "1. Ningalisoma kwa bidii, ningalifaulu katika mtihani ule. 2. Atakuja (wakati ujao, hali timilifu)."
  },
  {
    "instruction": "Bainisha maana mbili za neno 'chungu'.",
    "input": "",
    "output": "1. Chungu: Kisu kirefu au kikali. 2. Chungu: Kikombe kikubwa cha kupikia."
  },
  {
    "instruction": "Tumia vivumishi katika sentensi: 'sote' na 'zote'.",
    "input": "",
    "output": "1. Sote watoto walikimbia uwanjani. 2. Zote vitabu vimewekwa mezani."
  },
  {
    "instruction": "Unda nomino kutoka kwa vitenzi: 'safari' na 'tembea.'",
    "input": "",
    "output": "Safari → msafiri. Tembea → mtembeaji."
  },
  {
    "instruction": "Unganisha sentensi: 'Alikimbia kwa nguvu zake zote lakini alishindwa kwani kulikuwa na mtu mwenye mbio kumliko.'",
    "input": "",
    "output": "Alikimbia kwa nguvu zake zote lakini alishindwa, kwani kulikuwa na mtu mwenye mbio zaidi yake."
  },
  {
    "instruction": "Eleza matumizi ya kiambishi 'ka' katika sentensi.",
    "input": "",
    "output": "Kiambishi 'ka' kinaonyesha hatua zinazofuata kwa mpangilio wa wakati, mfano: Aliingia ndani, akaoga, akala, kisha akalala."
  },
  {
    "instruction": "Taja sauti mbili za ving’ong’o na mifano.",
    "input": "",
    "output": "1. Kiangazi: Sauti ya kirefu na chenye toni, mfano: 'ng’aa.' 2. Chungu: Sauti ya kirefu yenye mvuto, mfano: 'ng’ombe.'"
  },
  {
    "instruction": "Andika kinyume cha sentensi: 'Juma ameinjika chungu mekoni.'",
    "input": "",
    "output": "Juma hajaingika chungu mekoni."
  },
  {
    "instruction": "Andika sentensi katika wingi wa udogo: 'Mtu mchoyo hamfai mwingine kwa vyovyote vile.'",
    "input": "",
    "output": "Watu wachoyo hawafai wengine kwa vyovyote vile."
  },
  {
    "instruction": "Kanusha sentensi: 'Ukionana naye mwambie aje anione.'",
    "input": "",
    "output": "Ukionana naye, mwambie asije kuniona."
  },
  {
    "instruction": "Tumia 'tu' katika sentensi mbili.",
    "input": "",
    "output": "1. Wanafunzi waliyeleta vitabu vyao wamepongezwa tu. 2. Soroveya atapima viwanja tu."
  },
  {
    "instruction": "Bainisha ngeli za nomino: 'insi' na 'soksi.'",
    "input": "",
    "output": "Insi: Ngeli ya N-N. Soksi: Ngeli ya N-N."
  },
  {
    "instruction": "Taja sifa za mazungumzo ya Kiswahili.",
    "input": "",
    "output": "Sifa za mazungumzo: Heshima ya muktadha, lugha rahisi, msamiati wa kawaida, kurudia kwa marudio madogo, kutumia majina ya heshima, na kuhusisha muda wa sasa na wa zamani."
  },
  {
    "instruction": "Eleza sababu za kutumia mdokezo na lugha mseto katika Kiswahili.",
    "input": "",
    "output": "1. Mdokezo: Kufafanua nafasi au wakati. 2. Lugha mseto: Kuendana na ustadi wa mazungumzo na kuwasiliana kwa ufasaha."
  },
  {
    "instruction": "Taja changamoto za Kiswahili nchini Kenya.",
    "input": "",
    "output": "Changamoto: Ukosefu wa vitabu vya Kiswahili, kuenea kwa lugha za kigeni, kutofundishwa Kiswahili vizuri shuleni, kutotumia Kiswahili nyumbani, na upungufu wa media za Kiswahili."
  },
  {
    "instruction": "Taja suluhisho za kudidimia kwa Kiswahili.",
    "input": "",
    "output": "Suluhisho: Kuongeza vitabu vya Kiswahili, kuelimisha walimu, kuendeleza vyombo vya habari kwa Kiswahili, kutumia Kiswahili nyumbani, na kutengeneza programu za kisasa kwa Kiswahili."
  },
  {
    "instruction": "Eleza sifa za lugha ya vijana (Sheng).",
    "input": "",
    "output": "Sifa za Sheng: Ubunifu wa maneno, kurahisisha msamiati, mchanganyiko wa lugha, kurudia kwa furaha, na matumizi ya msamiati wa mitaani."
  },
  {
    "instruction": "Taja changamoto za maenezi ya Kiswahili.",
    "input": "",
    "output": "Changamoto: Kutofundishwa vizuri shuleni, kuenea kwa lugha za kigeni, upungufu wa media, ukosefu wa vitabu, na kutotumia Kiswahili nyumbani."
  },
  {
    "instruction": "Eleza sifa za sajili ya Kikristo.",
    "input": "",
    "output": "Sifa za sajili ya Kikristo: Mazungumzo ya kidini, heshima ya majina, kutumia sala na methali, shauku ya kiroho, utulivu, kurudia sala, kauli za kidini, kuonyesha shukrani, na kushirikiana kwa imani."
  },
  {
    "instruction": "Eleza sifa za sajili ya bunge.",
    "input": "",
    "output": "Sifa za sajili ya bunge: Heshima ya majina, matumizi rasmi ya lugha, ufasaha, muundo wa hoja, kutumia maneno rasmi, na usahihi wa kisheria."
  },
  {
    "instruction": "Eleza maana ya Vitate katika Kiswahili.",
    "input": "",
    "output": "Vitate ni maneno yanayotatiza kimatamshi kwa sababu ya kukaribiana kwa sauti fulani au kwa sababu ya mwathirika kuathiriwa na lugha ya kwanza au nyingine. Mfano: posa – poza; mahali – mahari."
  },
  {
    "instruction": "Taja mifano ya vitanza ndimi.",
    "input": "",
    "output": "1. Sitasitasita kusisitiza kuwa sita na sita si sita.\n2. Vazi alilovua alivaa baada ya kulifua likamfaa sana.\n3. Makoti Alikoti alipohukumiwa, alipiga magoti na kulivua koti kortini.\n4. Juzijuzi mjuzi jasusi alikutana na mjusi akienda kumuona mchuuzi akichuuza mchuzi."
  },
  {
    "instruction": "Toa maelezo kuhusu muundo wa mahojiano.",
    "input": "",
    "output": "Muundo ni sura au namna kitu kinavyoonekana kwa nje. Katika mahojiano, kuna maswali na majibu kati ya mwandishi wa habari na mtu anayehijiwa, kwa mfano mwanariadha."
  },
  {
    "instruction": "Fafanua Sarufi ya lugha.",
    "input": "",
    "output": "Sarufi ya lugha hushirikisha aina za maneno na matumizi yake sahihi kwa kufuata utaratibu wa jamii ya lugha husika. Pia huhusisha uakifishaji na hukusaidia kukuza msamiati na matumizi ya istilahi."
  },
  {
    "instruction": "Eleza maana ya Sarufi na matumizi ya lugha.",
    "input": "",
    "output": "Sarufi na matumizi ya lugha hushirikisha shughuli za kimawasiliano na kimaingiliano katika miktadha mbalimbali. Humpa mwanafunzi nyenzo za kuwasiliana kikamilifu."
  },
  {
    "instruction": "Ni nini maana ya Tanbihi kuhusu mahojiano?",
    "input": "",
    "output": "Tanbihi huonyesha kuwa mahojiano huwa na maswali elekezi ya kudadisi undani wa jambo fulani na yanaweza kushirikisha mada mbalimbali kutegemea muktadha."
  },
  {
    "instruction": "Taja malengo ya somo kuhusu mazungumzo.",
    "input": "",
    "output": "Kufikia mwisho wa somo, mwanafunzi anaweza:\ni) kueleza maana ya mazungumzo\n ii) kutambua muundo na sifa za mazungumzo\n iii) kubainisha miktadha mbalimbali ya mazungumzo\n iv) kutambua umuhimu wa mazungumzo."
  },
  {
    "instruction": "Eleza tofauti kati ya hotuba na mazungumzo.",
    "input": "",
    "output": "Hotuba huwasilishwa na mtu mmoja kwa hadhira fulani, nayo mazungumzo ni maongezi kati ya watu wawili au zaidi. Hotuba huwa rasmi ilhali mazungumzo hutegemea muktadha."
  },
  {
    "instruction": "Eleza maana ya Wimbo katika fasihi.",
    "input": "",
    "output": "Wimbo ni utungo ulioundwa kwa maneno au sauti zilizopangwa kisanii na kimuziki. Sauti hupanda na kushuka ili kuibua hisia kwa mwimbaji na msikilizaji. Nyimbo hazifuati kaida zote za ushairi."
  },
  {
    "instruction": "Ni umuhimu gani wa Wimbo wa Taifa la Kenya?",
    "input": "",
    "output": "Wimbo wa Taifa la Kenya hutambulisha taifa, huibua hisia za uzalendo, hukuza umoja, huendeleza utamaduni, ni ombi kwa Maulana, hufunza maadili, na huzindua wananchi."
  },
  {
    "instruction": "Taja aina za nyimbo katika fasihi ya Kiswahili.",
    "input": "",
    "output": "Aina za nyimbo ni pamoja na: nyiso, hodiya/wawe/vave, sifo, mbolezi, nyimbo za kidini, nyimbo za kisiasa, nyimbo za mapenzi, nyimbo za kizalendo, na nyimbo za chekechea."
  },
  {
    "instruction": "Toa mfano wa aina ya wimbo unaoimbwa na mlezi wa mtoto.",
    "input": "",
    "output": "Mfano ni nyimbo ambazo huimbwa na mlezi wa mtoto kwa sauti nyororo na mahadhi taratibu ili kumtuliza, kumwongoa au kumfanya alale."
  },
  {
    "instruction": "Soma na eleza ujumbe wa wimbo wa Bembezi.",
    "input": "Ukimpenda mwanao... Ukilia waniliza Wanikumbusha ukiwa Ukiwa wa baba na mama",
    "output": "Wimbo wa Bembezi hufunza mshikamano wa kijamii, upendo kwa watoto, na hufariji anayepoteza wazazi. Pia hubeba hisia za kiroho na kijamii."
  },
  {
    "instruction": "Eleza maana na umuhimu wa Nyiso.",
    "input": "",
    "output": "Nyiso ni nyimbo zinazoimbwa wakati wa tohara na shughuli zingine za jandoni. Umuhimu wake ni kujashirisha, kukuza ukakamavu na maadili, kudumisha utamaduni, kuhamasisha, kuburudisha, na kufaharisha."
  },
  {
    "instruction": "Nyimbo za Hodiya ni zipi na zina umuhimu gani?",
    "input": "",
    "output": "Hodiya ni nyimbo zinazoimbwa wakati wa kazi, kwa mfano wawe/vave kwa wakulima na kimai kwa wavuvi. Umuhimu wake ni kumtia shime anayefanya kazi, kubeza wavivu, kuonyesha fahari ya kazi, na mtazamo wa jamii kuhusu kazi."
  },
  {
    "instruction": "Eleza kuhusu nyimbo za Sifo.",
    "input": "",
    "output": "Nyimbo za sifo huimbwa kwa lengo la kusifu wahusika kwa sababu ya umaarufu, ushujaa, cheo au kipawa maalum. Hufunza maadili na kuhimiza jamii kuiga matendo mazuri."
  },
  {
    "instruction": "Nyimbo za kizalendo huonyesha nini?",
    "input": "",
    "output": "Nyimbo za kizalendo hudhihirisha uzalendo wa wananchi kwa taifa lao. Huhimiza upendo, maombi ya baraka kwa nchi, na kukuza maadili ya kijamii."
  },
  {
    "instruction": "Fafanua maana na umuhimu wa nyimbo za Mbolezi.",
    "input": "",
    "output": "Mbolezi ni nyimbo za matanga au maombolezi. Umuhimu wake ni kufariji waliofiwa, kuwapa tumaini, kuonyesha imani ya jamii kuhusu maisha na kifo, na kumsifu mwendazake."
  },
  {
    "instruction": "Nyimbo za Mapenzi huwasilisha nini?",
    "input": "",
    "output": "Nyimbo za mapenzi huwasilisha hisia za kimapenzi, matarajio, sifa kwa mpenzi au malalamiko ya mateso. Pia huonyesha maisha kabla na baada ya penzi kunyauka."
  },
  {
    "instruction": "Eleza maana na umuhimu wa nyimbo za chekechea.",
    "input": "",
    "output": "Nyimbo za chekechea ni nyimbo za watoto wanapocheza. Umuhimu wake ni kujiburudisha, kuwaleta pamoja, kufunza maadili, kuimarisha afya, kukuza ukakamavu, na kufunza lugha."
  },
  {
    "instruction": "Ni kwa sababu gani nyimbo za kidini huimbwa?",
    "input": "",
    "output": "Nyimbo za kidini huimbwa ili kumtukuza Mungu. Hudhihirisha imani ya waumini, hufunza maadili, kukuza imani, kuhamasisha, kuwapa tumaini, na kuwaliza walio katika mateso."
  },
  {
    "instruction": "Nyimbo za harusi hufanya kazi gani katika jamii?",
    "input": "",
    "output": "Nyimbo za harusi husifu maharusi, kuhimiza heshima kwa ndoa, kuhamasisha kuhusu majukumu ya ndoa, kuburudisha na kuimarisha umoja wa jamii."
  },
  {
    "instruction": "Nyimbo za kisiasa hufanya nini?",
    "input": "",
    "output": "Nyimbo za kisiasa hushawishi watu kisiasa, kusifu au kushtumu viongozi, kuonyesha utesi dhidi ya dhuluma, kusambaza propaganda, na kuleta watu pamoja kisiasa."
  },
  {
    "instruction": "Eleza sifa za nyimbo katika fasihi ya Kiswahili.",
    "input": "",
    "output": "Sifa za nyimbo ni pamoja na: kuwa na mapigo ya sauti, kutumia tamathali za usemi, kuimbwa na mtu mmoja au zaidi, kuambatana na ala za muziki, waimbaji kuwa na maleba, kuambatana na miondoko, na kutegemea umri, jinsia, mazingira na muktadha."
  },
  {
    "instruction": "Ni umuhimu gani wa nyimbo katika jamii?",
    "input": "",
    "output": "Nyimbo huburudisha na kufurahisha, hufunza maadili, huhifadhi utamaduni, huelimisha, huhifadhi historia ya jamii, hufariji na kuliwaza, hukuza umoja, na husifu au kukashifu matendo."
  },
  {
    "instruction": "Eleza maana ya nomino kwa mfano wa sentensi.",
    "input": "i) Wazee wamekuja kwetu. ii) Kenya ni nchi nzuri. iii) Upole wake ni wa kupigiwa mfano.",
    "output": "Kutokana na sentensi hizi, tumejifunza kuwa nomino hutumiwa kutungia sentensi kwa kuashiria watu, mahali, vitu au dhana."
  },
  {
    "instruction": "Vivumishi ni nini? Toa mifano.",
    "input": "",
    "output": "Vivumishi ni maneno yanayotoa habari zaidi kuhusu nomino. Mfano: ndogo, nzito, laini, nyororo. Mifano katika sentensi: mtu mrefu, mtu nadhifu, mtu mnene, mtu mweusi."
  },
  {
    "instruction": "Eleza vivumishi vionyeshi na upe mifano.",
    "input": "",
    "output": "Vivumishi vionyeshi hutoa maelezo kuhusu pale nomino ilipo. Mfano: huyu, hiki, hawa, hivi (karibu); yule, kile, wale, vile (umbali). Mfano wa matumizi: mtu huyu, tunda hili, pahali pale."
  },
  {
    "instruction": "Vivumishi vya idadi ni nini? Toa mifano.",
    "input": "",
    "output": "Vivumishi vya idadi hueleza idadi kamili au ya kukadiria. Mfano wa idadi kamili: mtu mmoja, sahani mbili, shilingi ishirini. Mfano wa idadi ya kukadiria: maji mengi, majani tele, watu wachache."
  },
  {
    "instruction": "Eleza vivumishi vimilikishi.",
    "input": "",
    "output": "Vivumishi vimilikishi ni maneno yanayoonyesha kitu ni cha nani. Hujikita katika mashina sita: -angu, -ako, -ake, -etu, -enu, -ao. Mfano: Shule yangu, mtoto wako, tunda lake, shule zetu, watoto wenu, matunda yao."
  },
  {
    "instruction": "Vivumishi viulizi hutumika kwa kazi gani?",
    "input": "",
    "output": "Vivumishi viulizi hutumiwa kudadisi au kuhoji kuhusu nomino. Ni vya aina tatu: -pi, -ngapi, -gani. Mfano: Ni wanafunzi wangapi wamo darasani? Unataka chakula gani? Ukuta upi umebomoka?"
  },
  {
    "instruction": "Toa mifano ya vivumishi visisitizi.",
    "input": "",
    "output": "Vivumishi visisitizi hutumika kutilia mkazo. Mfano: mche huu huu, wanafunzi hawa hawa, kucheza huko huko, maji yale yale, werevu ule ule."
  },
  {
    "instruction": "Vihusishi ni nini? Toa mifano.",
    "input": "",
    "output": "Vihusishi ni maneno yanayoonyesha uhusiano baina ya neno na jingine. Mfano: gari limeegeshwa kando ya mti, mbwa yuko chini ya gari, ndege ametua juu ya gari, kondoo yuko mbele ya gari, paka yuko nyuma ya gari, dereva yumo ndani ya gari."
  },
  {
    "instruction": "Vihusishi vya wakati ni vipi?",
    "input": "",
    "output": "Mfano wa vihusishi vya wakati ni: kabla ya, baada ya, hadi. Mfano: Kutoka Nairobi hadi Mombasa ni kilomita 500."
  },
  {
    "instruction": "Vinyume ni nini? Toa mifano.",
    "input": "",
    "output": "Vinyume ni maneno yenye maana kinzani. Mfano: keti - simama, pakia - pakua, anika - anua, funga - fungua, paa - tua, furahi - huzunika, tia - toa."
  },
  {
    "instruction": "Mnyambuliko wa vitenzi ni nini?",
    "input": "",
    "output": "Mnyambuliko ni hali ya kurefusha kitenzi kwa kukipa kiambishi tamati ili kuleta maana nyingine. Mfano: soma - somewa, jenga - jengeka, piga - pigana, lipa - lipiana."
  },
  {
    "instruction": "Toa maana ya kauli ya kutendewa.",
    "input": "",
    "output": "Kauli ya kutendewa huonyesha mtu au kitu kimepokea tendo moja kwa moja. Vitenzi huishia kwa -wa, -liwa au -lewa. Mfano: pigwa, somwa, chukuliwa, nyolewa. Sentensi: Miwa imekatwa."
  },
  {
    "instruction": "Kauli ya kutendewa kwa niaba ni nini?",
    "input": "",
    "output": "Kauli ya kutendewa kwa niaba huonyesha tendo limefanywa na mtu kwa ajili ya mwingine. Vitenzi huishia kwa -iwa, -ewa, -liwa, -lewa. Mfano: somewa, imbiwa, itiwa, dhulumiwa."
  },
  {
    "instruction": "Eleza maana ya Kauli ya Kutendeka na toa mifano.",
    "input": "",
    "output": "Kauli ya Kutendeka huonyesha namna au uwezekano wa kutendeka jambo na pia huonyesha kukamilika kwake. Vitenzi huishia kwa -ika, -eka, -lika, -leka. Mfano: chupa imevunjika, mlango umefungika."
  },
  {
    "instruction": "Kauli ya Kutendana ni nini? Toa mifano.",
    "input": "",
    "output": "Kauli ya Kutendana huonyesha kitendo kimetendwa na wahusika wawili kwa wakati mmoja. Vitenzi huishia kwa -ana. Mfano: pishana, juana, pambana. Mfano wa sentensi: Fahali wanapigana."
  },
  {
    "instruction": "Toa maelezo kuhusu Kauli ya Kutendeana.",
    "input": "",
    "output": "Kauli ya Kutendeana huonyesha tendo limetendwa na wahusika wawili kwa niaba ya kila mmoja. Vitenzi huishia kwa -iana au -eana. Mfano: someana, pikiana, choreana."
  },
  {
    "instruction": "Fafanua Kauli ya Kutosha au Kulazimisha na toa mifano.",
    "input": "",
    "output": "Kauli ya Kutosha/Kulazimisha huonyesha kusababisha au kulazimisha kitendo. Anayetenda hana hiari. Vitenzi huishia kwa -shwa au -zwa. Mfano: bebeshwa, pikishwa, tembezwa, pendezwa. Mfano wa sentensi: Watoto walitembezwa uwanjani."
  },
  {
    "instruction": "Eleza maana ya Kauli ya Kushirikiana.",
    "input": "",
    "output": "Kauli ya Kushirikiana huonyesha kitendo cha kulazimishana au kushirikiana kutenda. Vitenzi huishia kwa -eshana, -ezana, -ishana. Mfano: pokezana, pendekezana, pikishana, furahishana, potoshana. Mfano wa sentensi: Mbwa na paka wanachezeshana."
  },
  {
    "instruction": "Kauli ya Kutendewa kwa Ajili ni nini? Toa mifano.",
    "input": "",
    "output": "Kauli ya Kutendewa kwa Ajili huonyesha tendo hutendwa kwa ajili ya mtu mwingine ili kumsaidia. Vitenzi huishia kwa -eshea, -ishia, -izia. Mfano: endeshea, fundishia, andikia."
  },
  {
    "instruction": "Taja aina nne za vielezi na mifano yake.",
    "input": "",
    "output": "Aina nne za vielezi ni: Vielezi vya namna (mfano vizuri, kinyama, haraka, polepole), Vielezi vya wakati (mfano jana, sasa, jioni, mwaka ujao), Vielezi vya mahali (mfano Limuru, darasani, nje, barabarani), Vielezi vya idadi (mfano mara tatu, sana, kiasi, wachache, mara kwa mara)."
  },
  {
    "instruction": "Toa mifano ya vielezi katika sentensi.",
    "input": "",
    "output": "Mifano ya vielezi: 1. Alipigwa kinyama. 2. Wanafunzi wanacheza uwanjani. 3. Mama ananunua matunda sasa. 4. Alifanya kazi pole pole mno. Maneno yaliyopigiwa mstari ni vielezi."
  },
  {
    "instruction": "Eleza Vielezi vya Namna na toa mifano.",
    "input": "",
    "output": "Vielezi vya namna huonyesha jinsi tendo linafanyika. Mfano: anatembea polepole, anatembea kasi, anatembea kijeshi. Maneno polepole, kasi, kijeshi ni vielezi vya namna."
  },
  {
    "instruction": "Vielezi vya Wakati ni nini? Toa mifano.",
    "input": "",
    "output": "Vielezi vya wakati huonyesha tendo lilifanyika lini. Mfano: Nimeamka asubuhi, Nitakula saa saba, Nitasoma usiku, Nilizaliwa 1995, Nitajiunga na kidato cha tatu mwaka ujao."
  },
  {
    "instruction": "Toa mifano ya Vielezi vya Mahali.",
    "input": "",
    "output": "Mifano ya vielezi vya mahali: wanacheza uwanjani, Kagevera amewasili Nairobi, Karema amesimama nje, Parachichi limeanguka chini. Maneno uwanjani, Nairobi, nje, chini yanaonyesha kitendo kilifanyika wapi."
  },
  {
    "instruction": "Eleza Vielezi vya Idadi na toa mifano.",
    "input": "",
    "output": "Vielezi vya idadi huonyesha mara au wingi. Mfano: Ameruka mara tatu, Maji yamejaa pomoni, Huenda shule kila siku, Husali mara kwa mara. Vielezi vya idadi kamili - mara tatu, mara tano. Vielezi vya idadi ya jumla - kila siku, pomoni."
  },
  {
    "instruction": "Nomino zinaweza kuchukua hali zipi? Toa mifano.",
    "input": "",
    "output": "Nomino huweza kuchukua hali tatu: wastani, udogo na ukubwa. Mfano: mtu - kijitu - jitu, kiti - kijiti - jiti, uso - kijuso - juso, nyumba - kijumba - jumba. Udogo huundwa kwa kiambishi 'kiji-', ukubwa kwa kiambishi 'ji-'."
  },
  {
    "instruction": "Muhtasari ni nini na una umuhimu gani?",
    "input": "",
    "output": "Muhtasari ni ufupisho wa habari bila kupoteza maana. Umuhimu wake: hupunguza maneno bila kupoteza ujumbe, hurahisisha mawasiliano, hutumika katika matangazo, ripoti, kumbukumbu, makala, mitihani."
  },
  {
    "instruction": "Eleza hatua za kuandika muhtasari.",
    "input": "",
    "output": "Hatua za kuandika muhtasari ni: i) Soma na elewa makala. ii) Teua mambo muhimu pekee. iii) Tumia maneno ya kijumla pale inapowezekana. iv) Panga mambo muhimu kwa mtiririko."
  },
  {
    "instruction": "Toa mfano wa muhtasari kutoka kwenye hotuba.",
    "input": "",
    "output": "Mfano: Hotuba A: 'Wananchi hamjambo! ... Nimekuja kwenu leo kuwaomba kura...' Hotuba B: 'Wananchi hamjambo, niko hapa kuwaomba kura ili niwe mbunge wenu.' Hotuba B ni fupi lakini ujumbe ni sawa na Hotuba A. Hii inaonyesha maana ya muhtasari."
  },
  {
    "instruction": "Eleza hoja muhimu kuhusu utapeli na ufupishe aya ya pili.",
    "input": "",
    "output": "Visa vya utapeli vinaongezeka. Walioathirika hasa ni vijana wanaotafuta ajira, watu wanaotafuta nyumba au viwanja, na wenye tamaa ya pesa. Ufupisho wa aya ya pili: wananchi wawe makini, vijana wawe na subira, serikali iwadhibu matapeli, na vyombo vya habari viangazie visa hivi."
  },
  {
    "instruction": "Utungaji wa kiuamilifu ni nini na malengo yake ni yapi?",
    "input": "",
    "output": "Utungaji wa kiuamilifu ni stadi zinazohusu tungo muhimu kwa maisha ya kila siku kama ripoti, hotuba, barua, kumbukumbu, hojaji, resipe, na shajara. Malengo yake ni: kueleza maana ya tungo za kiuamilifu, kufafanua maana ya hotuba, kubainisha umuhimu wa hotuba, kueleza muundo wa hotuba, na kuandika hotuba ipasavyo."
  },
  {
    "instruction": "Hotuba ni nini? Eleza muundo wake na umuhimu wake.",
    "input": "",
    "output": "Hotuba ni taarifa inayotolewa mbele ya hadhira kwa lengo la kuwasilisha ujumbe. Muundo wake una sehemu tatu: Utangulizi (salamu na utambulisho), Mwili (mada na hoja kuu), na Hitimisho (shukrani na kuagana). Umuhimu wa hotuba ni kuelimisha, kushawishi, kushauri na kuhimiza."
  },
  {
    "instruction": "Taja sifa za mhutubi bora.",
    "input": "",
    "output": "Sifa za mhutubi bora ni: ana ukakamavu, sauti nzuri na inasikika, anatumia lugha ya mwili na ishara, anaunganisha hadhira kikamilifu, hutumia lugha fasaha na yenye adabu, mawazo yamepangwa kimantiki, ana lugha ya kusisimua, hajirudii hovyo, ana uwezo wa kushawishi, na anaelewa hadhira yake vilivyo."
  },
  {
    "instruction": "Resipe ni nini? Toa mfano.",
    "input": "",
    "output": "Resipe ni maelezo ya namna ya kutayarisha chakula. Hushirikisha orodha ya viungo na vipimo vyake kulingana na walaji. Mfano: Resipe ya Kitoweo cha Kuku (kwa walaji 4) → kuku 1, mafuta vijiko 2, kitunguu maji 1, nyanya 3, chumvi, bizari, pilipili hoho, maji, dania, biringanya."
  },
  {
    "instruction": "Andika resipe ya Kitoweo cha Kuku kwa walaji wanne.",
    "input": "",
    "output": "Mahitaji: kuku 1, mafuta vijiko 2, kitunguu maji 1, nyanya 3, pilipili hoho 1, biringanya, dania, chumvi, bizari kijiko kidogo, maji vikombe 3 vidogo. Utaratibu: 1. Osha kuku na mboga. 2. Chemsha mafuta dakika 1. 3. Kaanga vitunguu hadi viwe kahawia. 4. Ongeza nyanya, pilipili hoho, kisha weka kuku. 5. Tia chumvi na bizari, koroga. 6. Funika dakika 20, punguza moto dakika 10. 7. Kitoweo kimeiva, kiliwe kwa sima au wali."
  },
  {
    "instruction": "Andika resipe ya Ugali.",
    "input": "",
    "output": "Mahitaji (walaji 4): maji lita 1, unga wa mahindi kilo 1. Utaratibu: 1. Chemsha maji hadi yatokote. 2. Weka unga, koroga kwa mwiko hadi ushikamane. 3. Baada ya dakika 5, punguza moto na funika. 4. Epua sufuria, tia sima kwenye sahani na andaa mlo."
  },
  {
    "instruction": "Andika resipe ya Uji wa Wimbi.",
    "input": "",
    "output": "Mahitaji: unga wa wimbi kikombe 1, maji vikombe 2, sukari, siagi kijiko 1. Utaratibu: 1. Tekeleka maji hadi yatokote. 2. Changanya unga na maji kando. 3. Mimina mchanganyiko kwenye maji yaliyotokota, koroga. 4. Acha utokote dakika 10. 5. Ongeza sukari na siagi. 6. Epua sufuria na mimina uji kwenye vikombe."
  },
  {
    "instruction": "Eleza umuhimu wa resipe.",
    "input": "",
    "output": "Umuhimu wa resipe ni: hutusaidia kutoa lishe bora, huelekeza kupika chakula kizuri, hutusaidia kujua kiasi cha chakula kwa walaji fulani, na hufunza mapishi ya tamaduni mbalimbali."
  },
  {
    "instruction": "Mchezo wa kuigiza ni nini? Toa mfano wa dondoo.",
    "input": "",
    "output": "Mchezo wa kuigiza huigizwa jukwaani ambapo waigizaji huvaa mavazi maalum na hutumia lugha ya hisia, tamathali za usemi na vitendo. Mfano wa dondoo: (Jukwaani, nyumbani. Baba anaingia…) Baba: Unafanya nini hapa mwanangu? Mwana: Nilipatikana na simu tamba… (Barua ya mwalimu mkuu inaletwa…)"
  },
  {
    "instruction": "Taja umuhimu wa michezo ya kuigiza.",
    "input": "",
    "output": "Umuhimu: kuburudisha, kufunza, kuadilisha, kukuza vipawa, kutafakirisha, kuliwaza, kuonya na kutahadharisha, kuhamasisha, njia ya kipato, kukuza lugha na utamaduni, kukuza umoja."
  },
  {
    "instruction": "Eleza kanuni za kuandika mchezo wa kuigiza.",
    "input": "",
    "output": "Kanuni ni: kuteua mada, kutumia lugha yenye mnato na tamathali za usemi, kuchagua mandhari faafu, kuangalia ufaafu wa waigizaji, kuchagua mavazi sahihi, na kugawa mchezo katika maonyesho yanayofuata mtiririko wa matukio."
  },
  {
    "instruction": "Usomaji una shabaha zipi na umuhimu gani?",
    "input": "",
    "output": "Shabaha: kusoma kwa ufasaha, kufurahia maandishi ya Kiswahili, kujifunza maadili kutoka maandishi, kuelewa msamiati na istilahi, kufafanua ujumbe wa makala. Umuhimu: hufurahisha na kufunza, huongeza msamiati, hufahamisha maswala ibuka, hukuzia ufasaha."
  },
  {
    "instruction": "Vinyume vya maneno ni nini? Toa mifano.",
    "input": "",
    "output": "Vinyume ni maneno yenye maana kinzani. Mfano wa kubadili vitenzi: choma - chomoa, komea - komoa, shona - shonoa, tia - toa, fuma - fumua, kunja - kunjua, fukia - fukua, funika - funua."
  },
  {
    "instruction": "Kusikiliza na kuzungumza ni nini na umuhimu wake ni upi?",
    "input": "",
    "output": "Kusikiliza na kuzungumza ni stadi za mawasiliano na maingiliano. Umuhimu: kujuliana hali, kupasha ujumbe, kuelimisha, kuelekeza, kuhamasisha, kuonya, kuhimiza, kuliwaza, kutatua mizozo, na kutumbuiza. Hitimisho: ni stadi muhimu maishani."
  },
  {
    "instruction": "Eleza maana ya somo 'MAANA NA UMUHIMU WA LUGHA'.",
    "input": "",
    "output": "Kufikia mwisho wa kipindi, mwanafunzi anatarajiwa kufafanua maana ya katiba na sheria, kutaja baadhi ya sheria zinazotumika nchini Kenya, na kutaja taasisi zinazohusika na kuunda na kutekeleza sheria."
  },
  {
    "instruction": "Shabaha ya kipengele 'MAANA NA UMUHIMU WA LUGHA' ni ipi?",
    "input": "",
    "output": "Kufikia mwisho wa kipindi, mwanafunzi anatarajiwa kufafanua maana ya katiba na sheria, kutaja baadhi ya sheria zinazotumika nchini Kenya, na kutaja taasisi zinazohusika na kuunda na kutekeleza sheria."
  },
  {
    "instruction": "Ni mambo gani mwanafunzi anapaswa kujua baada ya kusoma sehemu ya 'MAANA NA UMUHIMU WA LUGHA'?",
    "input": "",
    "output": "Kufikia mwisho wa kipindi, mwanafunzi anatarajiwa kufafanua maana ya katiba na sheria, kutaja baadhi ya sheria zinazotumika nchini Kenya, na kutaja taasisi zinazohusika na kuunda na kutekeleza sheria."
  },
  {
    "instruction": "Orodhesha malengo ya somo kuhusu 'MAANA NA UMUHIMU WA LUGHA'.",
    "input": "",
    "output": "Kufikia mwisho wa kipindi, mwanafunzi anatarajiwa kufafanua maana ya katiba na sheria, kutaja baadhi ya sheria zinazotumika nchini Kenya, na kutaja taasisi zinazohusika na kuunda na kutekeleza sheria."
  },
  {
    "instruction": "Fafanua kwa ufupi 'UTANGULIZI' kuhusu katiba.",
    "input": "",
    "output": "Katiba ni sheria au kanuni zinazobainisha jinsi nchi, chama au shirika linaendeshwa. Katiba ya Kenya ya mwaka 2010 ilileta mabadiliko makubwa, ikabainisha haki za msingi za wananchi, kulinda vyombo vya habari, kuendeleza lugha na tamaduni, na kuhakikisha usawa wa kijinsia, kijamii na kisiasa."
  },
  {
    "instruction": "Eleza nafasi ya katiba mpya nchini Kenya kulingana na maandiko ya 'UTANGULIZI'.",
    "input": "",
    "output": "Katiba mpya inafafanua haki za kimsingi za wananchi kama vile haki ya kuishi, usawa na uhuru, inalinda wanahabari, inaendeleza utamaduni na lugha, na kuhakikisha haki za watoto na wafungwa. Pia inahusisha tafsiri na utekelezaji wa sheria kupitia mahakama, bunge na serikali."
  },
  {
    "instruction": "Ni masuala gani katiba mpya ya Kenya inazingatia?",
    "input": "",
    "output": "Katiba mpya inazingatia haki za wananchi (kuishi, usawa, usalama, uhuru wa mawazo na dini), inalinda wanahabari, inalinda haki za watoto na wafungwa, na inatambua lugha rasmi, lugha ya taifa na lugha zingine."
  },
  {
    "instruction": "Katiba ya 2010 nchini Kenya ilibadilisha vipi hali ya kisheria?",
    "input": "",
    "output": "Iliondoa katiba ya kikoloni na kuleta katiba mpya kupitia kura ya maoni, ikajumuisha haki za kimsingi za wananchi, usawa wa kijinsia, usalama wa wananchi, uhuru wa vyombo vya habari, ulinzi wa watoto na wafungwa, na matumizi ya lugha nchini."
  },
  {
    "instruction": "Maana ya 'Memo' ni ipi kulingana na maandiko?",
    "input": "",
    "output": "Memo ni taarifa fupi ya kiofisi ambayo hutoka kwa mtu mmoja hadi kwa wengine."
  },
  {
    "instruction": "Ni ujumbe gani ulioandikwa kwenye memo ya tarehe 12 Machi 2011?",
    "input": "",
    "output": "Memo iliwapongeza walimu na wanafunzi wa Shule ya Upili ya Madivini kwa kufanikisha shule kuingia miongoni mwa shule ishirini bora nchini na ilisisitiza nidhamu na bidii ili kudumisha matokeo bora."
  },
  {
    "instruction": "Eleza lengo la mwalimu mkuu katika memo hiyo.",
    "input": "",
    "output": "Lengo lilikuwa kupongeza walimu na wanafunzi kwa matokeo mazuri ya KCSE na kuhimiza nidhamu, matumizi bora ya muda na juhudi zaidi ili kuendeleza ufanisi wa shule."
  },
  {
    "instruction": "Taja sifa kuu za memo kama zilivyoelezwa.",
    "input": "",
    "output": "Memo ni barua fupi ya kiofisi, huandikwa kwa ufupi, hutoka kwa mtu mmoja hadi kwa kikundi kingine, na huwasilisha ujumbe maalum moja kwa moja."
  },
  {
    "instruction": "Taja sifa kuu za memo kulingana na maandiko.",
    "input": "",
    "output": "Memo hutangulizwa kwa anwani, huwa na ujumbe maalum, huwa na umbo la kipekee, walengwa na mwandishi hubainishwa, mwandishi hutia sahihi, huwa na sehemu tano kuu (anwani, utangulizi, mintarafu, ujumbe, mwandishi), huandikwa kwa karatasi maalum, neno MEMO huandikwa kwa wino uliokolezwa, na huwa salamu hazitolewi."
  },
  {
    "instruction": "Eleza umuhimu wa memo katika shirika.",
    "input": "",
    "output": "Memo husaidia kujuza ujumbe, kuweka kumbukumbu, na kufahamisha sera za shirika au taasisi."
  },
  {
    "instruction": "Kwa nini memo ni muhimu katika taasisi?",
    "input": "",
    "output": "Kwa sababu zinawezesha kuwasilisha ujumbe kwa haraka, kuhifadhi kumbukumbu za maamuzi na kufahamisha sera za shirika."
  },
  {
    "instruction": "Orodhesha sehemu tano kuu za memo.",
    "input": "",
    "output": "Anwani, utangulizi, mintarafu, ujumbe, na mwandishi."
  },
  {
    "instruction": "Ni mtazamo upi unatolewa katika mazungumzo kuhusu memo?",
    "input": "",
    "output": "Mazungumzo yanaonyesha kuwa memo ni njia rahisi na muhimu ya kuwasiliana katika mashirika, huonya dhidi ya matumizi mabaya, huwashauri wanafunzi kuongeza bidii, kuelekeza matumizi ya vifaa vya usalama, na kukumbusha majukumu ya walengwa."
  },
  {
    "instruction": "Eleza mambo yaliyosisitizwa na Shamir na Maria kuhusu memo.",
    "input": "",
    "output": "Walisema memo hujuza ujumbe, hukumbusha wajibu wa walengwa, hutunza kumbukumbu ya maamuzi na hufahamisha sera za taasisi."
  },
  {
    "instruction": "Mazungumzo ya Shamir na Maria yalionyesha nini kuhusu memo?",
    "input": "",
    "output": "Yalionyesha kuwa memo ni chombo cha kuwasiliana kilicho na dhima kubwa katika taasisi na husaidia kutunza kumbukumbu na kuelekeza wajibu."
  },
  {
    "instruction": "Fafanua muundo wa memo.",
    "input": "",
    "output": "Memo hutanguliwa na anwani ya shirika, ikifuatiwa na neno MEMO lililoandikwa kwa herufi kubwa na wino mzito. Kisha hutolewa utangulizi (Kwa:, Kutoka:, Tarehe:, Mintarafu:). Baada ya hapo hufuata mwili wa memo na kisha hitimisho lenye sahihi, jina na cheo cha mwandishi."
  },
  {
    "instruction": "Orodhesha vipengele vya muundo wa memo.",
    "input": "",
    "output": "Anwani ya shirika, neno MEMO, utangulizi (walengwa, mwandishi, tarehe, mintarafu), mwili wa memo, na hitimisho lenye sahihi, jina na cheo cha mwandishi."
  },
  {
    "instruction": "Toa mfano wa memo kulingana na maandiko.",
    "input": "",
    "output": "Mfano uliopewa ni memo kutoka Kiwanda cha Chai cha Maembeni, Machi 23, 2011, kuhusu nyongeza ya mishahara, iliyosainiwa na Mkurugenzi Mkuu Abdulmajid Rajab."
  },
  {
    "instruction": "Memo iliyo mfano inaeleza nini?",
    "input": "",
    "output": "Inaeleza kuhusu nyongeza ya mishahara kwa wafanyikazi wa viwango tofauti kutokana na mafanikio ya kifedha ya kiwanda cha chai."
  },
  {
    "instruction": "Maelezo gani yametolewa katika sehemu ya 'SHAUGHULI'?",
    "input": "",
    "output": "Imeeleza kuwa mwanafunzi anaweza kubonyeza mada au mazoezi ili kujipima, na pia kufanya utafiti zaidi kuhusu sajili ya viwandani."
  },
  {
    "instruction": "Mazungumzo ya sajili ya viwandani ni kati ya watu wa aina gani?",
    "input": "",
    "output": "Ni kati ya wafanyakazi na wasimamizi wao katika kiwanda."
  },
  {
    "instruction": "Ni sifa zipi za sajili ya viwandani zinazojitokeza?",
    "input": "",
    "output": "Lugha ya kikazi, maneno maalum ya kiwanda, na tofauti kati ya usemi wa meneja na wa mkurugenzi mkuu."
  },
  {
    "instruction": "Hitimisha yaliyofundishwa katika kipengele cha 'SHAUGHULI'.",
    "input": "",
    "output": "Mwanafunzi anatambua sifa za sajili ya viwandani na anahimizwa kufanya utafiti zaidi ili kurahisisha mawasiliano katika mazingira ya viwanda."
  },
  {
    "instruction": "Eleza sifa kuu za memo.",
    "input": "",
    "output": "Memo huwa na anwani, ujumbe maalum, umbo la kipekee, walengwa na mwandishi hubainishwa, mwandishi hutia sahihi, na sehemu tano kuu: anwani, utangulizi, mintarafu, ujumbe, mwandishi."
  },
  {
    "instruction": "Memo hutimiza dhima gani katika shirika?",
    "input": "",
    "output": "Memo hujuza ujumbe, hurekodi kumbukumbu, na hufahamisha sera za shirika au taasisi."
  },
  {
    "instruction": "Toa mfano wa memo rasmi.",
    "input": "",
    "output": "Mfano: MEMO ya kiwanda cha chai kuhusu nyongeza ya mishahara ambapo walengwa, tarehe, mintarafu na sahihi ya mkurugenzi zimeorodheshwa."
  },
  {
    "instruction": "Sajili ya bunge ina sifa zipi?",
    "input": "",
    "output": "Sajili ya bunge hutumia istilahi maalum, lugha ya kisheria na hufuata nidhamu ya kimaongezi."
  },
  {
    "instruction": "Fafanua vivumishi kwa Kiswahili.",
    "input": "",
    "output": "Vivumishi ni maneno yanayotoa maelezo zaidi kuhusu nomino na ni lazima vipatane na ngeli za nomino husika ili sentensi iwe sahihi kisarufi."
  },
  {
    "instruction": "Orodhesha aina za vivumishi.",
    "input": "",
    "output": "Vivumishi vina aina mbalimbali: vivumishi vya pekee (kama -ote, -enyewe), vionyeshi, vimilikishi, viulizi, vya idadi, vya pekee, vya a-unganifu, na visisitizi."
  },
  {
    "instruction": "Toa mifano ya vivumishi vionyeshi.",
    "input": "",
    "output": "Mtu huyu, mtu huyo, mtu yule; kiti hiki, kiti hicho, kiti kile; chai hii, chai hiyo, chai ile."
  },
  {
    "instruction": "Viunganishi visababishi ni nini? Toa mifano.",
    "input": "",
    "output": "Viunganishi visababishi huonyesha sababu ya tendo kutendeka. Mfano: kwa sababu, kwa vile, kutokana na."
  },
  {
    "instruction": "Vitenzi halisi ni nini?",
    "input": "",
    "output": "Vitenzi halisi huonyesha tendo linalotendwa na kitu chenye uwezo wa kutenda. Mfano: Mkulima analima, Watalii walizuru nchi yetu."
  },
  {
    "instruction": "Fafanua tofauti kati ya vitenzi vikuu na visaidizi.",
    "input": "",
    "output": "Kitenzi kikuu hueleza tendo kuu katika sentensi. Kitenzi kisaidizi huandamana nacho ili sentensi ilete maana kamilifu. Mfano: 'Amepika chakula' (ame- ni kisaidizi, -pika ni kikuu)."
  },
  {
    "instruction": "Eleza maana ya vishazi huru na vishazi tegemezi.",
    "input": "",
    "output": "Vishazi huru vinaweza kujisimamia kimaana, mfano: 'Mvua imenyesha.' Vishazi tegemezi haviwezi kusimama pekee, mfano: 'Kwa vile ilinyesha mvua...'"
  },
  {
    "instruction": "Yambwa ni nini katika sentensi? Toa mfano.",
    "input": "",
    "output": "Yambwa ni nomino inayotendewa jambo. Mfano: 'Watoto wameambiwa hadithi na babu' — 'watoto' ni yambwa."
  },
  {
    "instruction": "Eleza sifa kuu za memo.",
    "input": "",
    "output": "Memo huwa na sifa zifuatazo: hutangulizwa kwa anwani, huwa na ujumbe maalum, huwa na umbo la kipekee, walengwa hubainishwa, mwandishi hubainishwa na hutia sahihi, huwa na sehemu tano kuu (anwani, utangulizi, mintarafu, ujumbe, mwandishi), huandikwa kwa karatasi maalum, neno MEMO huandikwa kwa wino uliokolezwa, na salamu hazitolewi."
  },
  {
    "instruction": "Ni zipi sehemu tano kuu za memo?",
    "input": "",
    "output": "Sehemu kuu tano za memo ni: anwani, utangulizi, mintarafu, ujumbe, na mwandishi."
  },
  {
    "instruction": "Memo huwa na umuhimu gani?",
    "input": "",
    "output": "Memo huwa na dhima kubwa katika kujuza ujumbe, kuweka kumbukumbu, na kufahamisha sera za shirika au taasisi."
  },
  {
    "instruction": "Kwa nini memo hutumika badala ya barua ndefu?",
    "input": "",
    "output": "Kwa sababu memo ni taarifa fupi ya kiofisi yenye ujumbe maalum, inayofaa kuwasiliana kwa haraka na kwa walengwa mahususi bila kutumia barua ndefu."
  },
  {
    "instruction": "Toa maana ya memo.",
    "input": "",
    "output": "Memo ni taarifa fupi ya kiofisi ambayo hutoka kwa mtu mmoja hadi kwa wengine ili kujuza ujumbe au kufahamisha sera."
  },
  {
    "instruction": "Ni maoni gani yaliyotolewa na Maria na Shamir kuhusu memo?",
    "input": "",
    "output": "Walibaini kwamba memo ni njia rahisi ya kuwasiliana katika shirika, zinaweza kuwaonya wanafunzi dhidi ya matumizi mabaya ya rasilimali, kuhimiza bidii ya kusoma, kuelekeza matumizi ya vizima moto na kuwakumbusha walengwa wajibu wao."
  },
  {
    "instruction": "Taja mifano ya memo iliyojadiliwa na wanafunzi.",
    "input": "",
    "output": "Mifano ni memo iliyowaonya wanafunzi dhidi ya matumizi mabaya ya rasilimali, memo iliyowataka kuongeza bidii masomoni, na memo iliyowaelekeza kuhusu matumizi ya vizima moto."
  },
  {
    "instruction": "Mazungumzo kati ya Maria na Shamir yalionyesha umuhimu gani wa memo?",
    "input": "",
    "output": "Mazungumzo yalionyesha kuwa memo huwasiliana kwa urahisi katika taasisi, hutoa onyo, ushauri, maagizo, na hufahamisha sera."
  },
  {
    "instruction": "Ni faida zipi za memo zilizojitokeza kwenye mazungumzo?",
    "input": "",
    "output": "Faida zilizojitokeza ni: kuwasiliana haraka, kutoa onyo na ushauri, kuweka kumbukumbu, na kuelimisha walengwa kuhusu sera na majukumu yao."
  },
  {
    "instruction": "Kwa nini memo hubandikwa ukutani shuleni?",
    "input": "",
    "output": "Ili kuhakikisha wanafunzi wote wanapata ujumbe mmoja kwa wakati mmoja bila kuchelewa."
  },
  {
    "instruction": "Orodhesha hatua kuu za kuandika memo rasmi.",
    "input": "",
    "output": "Hatua kuu ni: kuandika anwani ya shirika juu ya karatasi, kuandika neno MEMO kwa herufi kubwa na wino uliokolezwa, kuandika utangulizi (Kwa:, Kutoka:, Tarehe:), kuandika mintarafu kwa herufi kubwa zilizokolezwa, kuendeleza mwili wa memo, na kumalizia kwa sahihi, jina na cheo cha mwandishi."
  },
  {
    "instruction": "Toa mfano wa memo rasmi kuhusu nyongeza ya mishahara.",
    "input": "",
    "output": "Mfano: MEMO kutoka Kiwanda cha Chai cha Maembeni ikiwajulisha wafanyikazi wote kuhusu nyongeza ya mishahara kutokana na faida kubwa iliyopatikana, na kusainiwa na Mkurugenzi Mkuu Abdulmajid Rajab."
  },
  {
    "instruction": "Ni taarifa zipi hupatikana katika sehemu ya utangulizi ya memo?",
    "input": "",
    "output": "Sehemu ya utangulizi huonyesha walengwa wa ujumbe (Kwa:), mwandishi (Kutoka:), na tarehe ya memo."
  },
  {
    "instruction": "Mintarafu katika memo huwa na maana gani?",
    "input": "",
    "output": "Mintarafu ni shabaha au mada kuu ya barua, huandikwa kwa herufi kubwa zilizokolezwa."
  },
  {
    "instruction": "Kwa nini mwandishi wa memo hutia sahihi?",
    "input": "",
    "output": "Ili kuthibitisha uhalali wa ujumbe na kumtambua mwandishi wa taarifa hiyo."
  },
  {
    "instruction": "Mazungumzo katika sajili ya viwandani huwa kati ya watu wa aina gani?",
    "input": "",
    "output": "Ni kati ya wafanyakazi na wasimamizi wao."
  },
  {
    "instruction": "Ni sifa zipi kuu za sajili ya viwandani?",
    "input": "",
    "output": "Sajili ya viwandani huonyesha matumizi ya lugha rasmi inayohusiana na shughuli za kiwanda, hurejelea kazi na vifaa vya viwandani, na hutofautiana kulingana na vyeo vya watumishi."
  },
  {
    "instruction": "Lugha ya meneja inatofautianaje na ile ya mkurugenzi mkuu?",
    "input": "",
    "output": "Lugha ya meneja mara nyingi ni ya moja kwa moja, ya kuhimiza na kuelekeza, ilhali lugha ya mkurugenzi mkuu huwa ya juu zaidi, ikisisitiza maamuzi na sera."
  },
  {
    "instruction": "Kwa nini ni muhimu kutambua sajili ya viwandani?",
    "input": "",
    "output": "Ili kurahisisha mawasiliano kazini, kuongeza ufanisi, na kuhakikisha maelekezo yanaeleweka kati ya wafanyakazi wa viwango tofauti."
  },
  {
    "instruction": "Unawezaje kujifunza zaidi kuhusu sajili ya viwandani?",
    "input": "",
    "output": "Kwa kutembelea viwanda mbalimbali na kuchunguza mawasiliano kati ya wafanyakazi na wasimamizi wa daraja tofauti."
  },
  {
    "instruction": "Eleza jinsi nomino hutumika kama kiwakilishi cha nafsi ya pili umoja.",
    "input": "",
    "output": "Nomino hutumika kama kiwakilishi cha nafsi ya pili umoja kwa mfano: Nitakusomea riwaya ya Utengano; Mwalimu anakuita; Watakutumbuiza ukiwaruhusu."
  },
  {
    "instruction": "Toa mifano ya sentensi zinazoonyesha nomino ikitumika kama kiwakilishi cha mahali.",
    "input": "",
    "output": "Mfano wa sentensi: Kuliko na fujo kuna wasiwasi; Kwenye miti kuna wajenzi; Wanafunzi wataimbia huku."
  },
  {
    "instruction": "Ni kazi zipi kuu za nomino zilizotajwa katika kipengele hiki?",
    "input": "",
    "output": "Kazi kuu ni: kutumika kama kiwakilishi cha nafsi ya pili umoja na kutumika kama kiwakilishi cha mahali."
  },
  {
    "instruction": "Kwa kutumia mfano, eleza nomino hutumika vipi kama kiwakilishi cha mahali.",
    "input": "",
    "output": "Mfano: 'Kwenye miti kuna wajenzi' unaonyesha matumizi ya nomino kama kiwakilishi cha mahali."
  },
  {
    "instruction": "Eleza matumizi ya kiambishi NDI- katika Kiswahili.",
    "input": "",
    "output": "Kiambishi NDI- hutumika kwa namna mbili: pamoja na kitenzi kishirikishi kipungufu kwa mtindo wa kufupisha, na kuonyesha msisitizo wa kinachozungumziwa."
  },
  {
    "instruction": "Toa mifano ya maneno yenye kiambishi NDI-.",
    "input": "",
    "output": "Mifano ni: Ndisi (ni sisi), Ndiwe (ni wewe), Ndiye (ni yeye), Ndio (ndio wao)."
  },
  {
    "instruction": "Kwa nini kiambishi NDI- hutumika katika sentensi?",
    "input": "",
    "output": "Hutumika kwa kufupisha kitenzi kishirikishi na pia kuonyesha msisitizo katika mazungumzo."
  },
  {
    "instruction": "Orodhesha matumizi ya kiambishi JI- katika Kiswahili.",
    "input": "",
    "output": "Matumizi ni: (a) Kama kiambishi cha ngeli ya li- (mfano: jino, jiko, jipu), (b) Kuonyesha ukubwa wa nomino (mfano: jitu), (c) Kuonyesha dharau (mfano: jiatu, jizee), (d) Kama kiambishi cha urejeshi katika vitenzi (mfano: nilijikata), (e) Kuunda nomino kuonyesha mtu anayefanya kitendo (mfano: Mlimaji, Msemaji)."
  },
  {
    "instruction": "Toa mifano ya maneno yanayoonyesha dharau kwa kutumia kiambishi JI-.",
    "input": "",
    "output": "Mfano: jiatu, jivulana, jizee."
  },
  {
    "instruction": "Eleza matumizi ya kiambishi JI- katika vitenzi.",
    "input": "",
    "output": "Kiambishi JI- hutumika kama kiambishi cha urejeshi katika vitenzi, kwa mfano: nilijikata, ulijikosea, alijitia hatarini."
  },
  {
    "instruction": "Ni matumizi yapi ya kiambishi JI- yanahusiana na uundaji wa nomino?",
    "input": "",
    "output": "Kiambishi JI- huunda nomino zinazoonyesha mtu anayefanya kitendo, kwa mfano: Mlimaji, Msemaji."
  },
  {
    "instruction": "Eleza matumizi ya neno 'kwa' katika Kiswahili.",
    "input": "",
    "output": "Hutumika kuonyesha mahali, sehemu ya kitu kizima, jinsi kitendo kilivyofanyika, umilikaji, dhana ya 'pamoja na', kitu kilichotumika kufanya jambo, na kusudi/nia/sababu."
  },
  {
    "instruction": "Toa mifano ya sentensi zinazoonyesha 'kwa' ikitumika kuonyesha sehemu ya kitu kizima.",
    "input": "",
    "output": "Mfano: Wanafunzi ishirini kwa hamsini wanajizatiti; Atieno alipata themanini kwa mia katika somo la Kiswahili."
  },
  {
    "instruction": "Ni matumizi gani ya 'kwa' yanaonyesha kusudi au nia?",
    "input": "",
    "output": "Mfano: Waliadhibiwa kwa uovu walioutenda; Alimwendea nyanya kwa kutaka kumjulia hali."
  },
  {
    "instruction": "Kwa nini 'kwa' hutumika katika lugha ya Kiswahili?",
    "input": "",
    "output": "Kwa sababu hutoa uhusiano wa kimaana katika sentensi kuhusu mahali, sehemu, sababu, umilikaji, jinsi kitu kilivyofanyika, na matumizi ya kitu."
  },
  {
    "instruction": "Eleza maana ya kiunganishi 'ila'.",
    "input": "",
    "output": "Ila ni kiunganishi kinacholeta dhana ya kinyume au isipokuwa, mfano: Alipopatwa na msiba jamaa zake walimtoroka ila rafikize."
  },
  {
    "instruction": "Toa sentensi tatu zinazoonyesha matumizi ya neno 'labda'.",
    "input": "",
    "output": "Labda sitampata kwake nyumbani; Najihisi kichefuchefu labda nina malaria; Sijui viliko vijiko labda tumwulize mama."
  },
  {
    "instruction": "Tofautisha matumizi ya 'ila' na 'labda'.",
    "input": "",
    "output": "Ila huonyesha kinyume au isipokuwa, ilhali labda huonyesha shaka au kutokuwa na uhakika."
  },
  {
    "instruction": "Eleza maana ya utandawazi.",
    "input": "",
    "output": "Utandawazi ni kuunganishwa kwa jamii kimataifa au kiuchumi."
  },
  {
    "instruction": "Taja manufaa ya utandawazi.",
    "input": "",
    "output": "Manufaa ni: umeimarisha maisha ya binadamu, hali ya mawasiliano imeboreshwa, dunia imeunganishwa kama kijiji."
  },
  {
    "instruction": "Ni matatizo gani yameletwa na utandawazi?",
    "input": "",
    "output": "Matatizo ni: kupanuka na kusuasua kwa uchumi katika baadhi ya nchi, utabaka na kutofautiana kwa nguvu za kiuchumi na kisiasa, viongozi wa nchi zisizounganishwa kujiona wamewekwa pembezoni."
  },
  {
    "instruction": "Taja mitazamo miwili kuhusu utandawazi.",
    "input": "",
    "output": "Kuna kundi linalopinga utandawazi likiona ni ukoloni mamboleo, na kundi linalounga mkono likitaka kudhibiti rasilimali za dunia."
  },
  {
    "instruction": "Ni mabadiliko gani ya mfumo wa maisha yameletwa na utandawazi?",
    "input": "",
    "output": "Umebadilisha utoaji wa huduma, masoko, na uchumi; kila eneo linaweza kuamua bei za bidhaa."
  },
  {
    "instruction": "Eleza sekta ambazo zimeathiriwa na maendeleo ya kiteknolojia.",
    "input": "",
    "output": "Sekta ni elimu, mawasiliano, uchukuzi, biashara, zaraa, utabibu, usalama, na ofisi."
  },
  {
    "instruction": "Toa mfano wa matumizi ya teknolojia katika maisha ya kila siku.",
    "input": "",
    "output": "Mfano: Kufurahia na kutumia teknolojia katika maisha ya kila siku, kuendeleza elimu, biashara na mawasiliano."
  },
  {
    "instruction": "Ni manufaa gani ya kiteknolojia katika elimu?",
    "input": "",
    "output": "Imeboresha njia za kujifunza, upatikanaji wa taarifa, na mawasiliano kati ya walimu na wanafunzi."
  },
  {
    "instruction": "Uchukuzi na mawasiliano huwasilishwa vipi katika somo hili?",
    "input": "",
    "output": "Huwasilishwa kupitia picha ambazo mwanafunzi anatakiwa kuzitazama na kuchambua."
  },
  {
    "instruction": "Taja mifano ya mitambo au vifaa vya kiteknolojia vinavyotumika katika biashara.",
    "input": "",
    "output": "Mifano ni kompyuta, mashine za kulipa, simu, na mitambo ya kiotomatiki ya biashara."
  },
  {
    "instruction": "Ni mchango upi wa teknolojia katika biashara?",
    "input": "",
    "output": "Imewezesha ufanisi zaidi, kuongeza kasi ya huduma, na kuimarisha mawasiliano katika biashara."
  },
  {
    "instruction": "Eleza nafasi ya teknolojia katika sekta ya zaraa.",
    "input": "",
    "output": "Zaraa au sekta ya kilimo imesheheni matumizi ya kiteknolojia. Kila kukicha uvumbuzi mpya unajitokeza na utafiti unaendelea."
  },
  {
    "instruction": "Toa mfano wa uvumbuzi wa kiteknolojia katika zaraa uliotajwa.",
    "input": "",
    "output": "Mfano ni kutumbishwa kwa mifugo."
  },
  {
    "instruction": "Ni kwa njia gani mwanafunzi anaweza kuongeza maarifa yake kuhusu teknolojia ya kilimo?",
    "input": "",
    "output": "Anaweza kutafuta makala zaidi na kujisomea kuhusu uvumbuzi mpya wa zaraa."
  },
  {
    "instruction": "Wanafunzi katika picha za mafunzo meme wanafanya nini?",
    "input": "",
    "output": "Wanashiriki katika shughuli za kujifunza zinazohusiana na mafunzo meme, ingawa majibu kamili hutegemea picha zinazotazamwa."
  },
  {
    "instruction": "Kwa nini picha hutumika katika mafunzo ya wanafunzi?",
    "input": "",
    "output": "Kwa sababu zinawasaidia wanafunzi kuona na kuelewa dhana kwa urahisi zaidi."
  },
  {
    "instruction": "Eleza jinsi teknolojia imeboresha kazi za nyumbani.",
    "input": "",
    "output": "Teknolojia ya nyumbani imerahisisha sana kazi za nyumbani kwa kutumia vifaa na mashine za kisasa."
  },
  {
    "instruction": "Ni hatua gani mwanafunzi anapaswa kuchukua ili kupata maarifa zaidi kuhusu teknolojia ya nyumbani?",
    "input": "",
    "output": "Anapaswa kutafuta na kusoma makala zaidi kuhusu teknolojia ya nyumbani."
  },
  {
    "instruction": "Fafanua maana ya mazingira.",
    "input": "",
    "output": "Mazingira ni hali au mambo yaliyomzunguka kiumbe pale anapoishi, kama vile hali ya anga, ardhi, majumba, miti, mito na bahari."
  },
  {
    "instruction": "Ni umuhimu upi wa maji katika mazingira?",
    "input": "",
    "output": "Maji hutumika kunywa, kufulia, kupikia na kunyunyizia mimea."
  },
  {
    "instruction": "Orodhesha njia tatu za kuhifadhi mazingira.",
    "input": "",
    "output": "Njia hizo ni: (a) Kuelimisha watu kuhusu umuhimu wa mazingira, (b) Kupanda miti zaidi, (c) Kunadhifisha mazingira."
  },
  {
    "instruction": "Taja mifano ya uharibifu wa mazingira.",
    "input": "",
    "output": "Mifano: moshi kutoka viwandani huchafua hewa, ukataji ovyo wa miti husababisha jangwa, utupaji taka hovyo hufanya mandhari kuwa chafu, kumwaga taka majini."
  },
  {
    "instruction": "Eleza maana ya katiba.",
    "input": "",
    "output": "Katiba ni sheria au kanuni zinazooanisha jinsi nchi, chama au shirika linaendesha shughuli zake."
  },
  {
    "instruction": "Taja haki za kimsingi zinazofafanuliwa na Katiba ya Kenya 2010.",
    "input": "",
    "output": "Haki hizo ni: kuishi, usawa, uhuru, usalama, uhuru wa dhamiri na uhuru wa kujieleza."
  },
  {
    "instruction": "Ni matawi matatu yapi ya serikali yaliyoelezwa katika katiba?",
    "input": "",
    "output": "Mahakama, bunge na serikali ya kuwajibika."
  },
  {
    "instruction": "Katiba inalinda makundi gani katika jamii?",
    "input": "",
    "output": "Inalinda wanasheria, wanahabari, watoto, na pia inaleta usawa katika ndoa, jinsia, urithi, ajira na dini."
  },
  {
    "instruction": "Memo ni nini?",
    "input": "",
    "output": "Memo ni taarifa fupi ya kiofisi kutoka kwa mtu mmoja hadi kwa wengine."
  },
  {
    "instruction": "Ni vipengele vipi vinavyopatikana katika muundo wa memo?",
    "input": "",
    "output": "Vipengele ni: anwani ya shirika, neno MEMO, utangulizi (Kwa, Kutoka, Tarehe, Mintarafu), mwili wa memo, na hitimisho lenye sahihi, jina na cheo cha mwandishi."
  },
  {
    "instruction": "Maagizo husaidia nini?",
    "input": "",
    "output": "Maagizo husaidia kuelekeza kitendo ipasavyo, kuondoa madhara, kudumisha nidhamu, kuelewa kifaa kinavyofanya kazi, na kulenga ubora."
  },
  {
    "instruction": "Toa mfano wa maagizo yanayotumika kutumia simu mpya.",
    "input": "",
    "output": "Mfano: Hakikisha simu ina vifaa vyote; Fungua uchopeke kadi ya simu; Chopeka seliumeme pahali pake; Weka simu kwa stima ipate chaji; Betri ikishajaa chaji izibue; Ianzishe kufanya kazi."
  },
  {
    "instruction": "Ratiba ni nini?",
    "input": "",
    "output": "Ratiba ni mpangilio wa matukio ya shughuli au hafla kulingana na wakati."
  },
  {
    "instruction": "Orodhesha aina za ratiba.",
    "input": "",
    "output": "Aina za ratiba ni: masomo, mashindano, sanaa na maonyesho, arusi na mazishi."
  },
  {
    "instruction": "Kwa nini ratiba ni muhimu?",
    "input": "",
    "output": "Kwa sababu huwezesha kupanga shughuli kwa mpangilio bora na kutumia muda ipasavyo."
  },
  {
    "instruction": "Eleza maendeleo ya kiteknolojia katika sekta ya kilimo.",
    "input": "",
    "output": "Zaraa au sekta ya kilimo imesheheni matumizi ya kiteknolojia. Kila kukicha uvumbuzi mpya unajitokeza, na utafiti unazidi. Mifano ni pamoja na kutumbishwa kwa mifugo. Inashauriwa kusoma makala zaidi ili kupata maarifa zaidi kuhusu maendeleo haya."
  },
  {
    "instruction": "Wanafunzi kwenye picha wanafanya nini?",
    "input": "",
    "output": "Wanafunzi kwenye picha wanahusika na mafunzo meme, ambapo wanajifunza kupitia picha na shughuli za vitendo."
  },
  {
    "instruction": "Teknolojia ya nyumbani inasaidiaje kazi za nyumbani?",
    "input": "",
    "output": "Teknolojia ya nyumbani imerahisisha kazi za nyumbani kwa kutoa vifaa vinavyofanya kazi kwa urahisi na ufanisi. Inashauriwa kutafuta makala zaidi kuhusu teknolojia hii ili kupata maarifa zaidi."
  },
  {
    "instruction": "Eleza mazingira na umuhimu wake pamoja na njia za kuhifadhi.",
    "input": "",
    "output": "Mazingira ni hali au mambo yanayomzunguka kiumbe kama anga, ardhi, majumba, miti, mito, na bahari. Umuhimu wake ni pamoja na maji kwa kunywa, kufulia, kupikia, na kunyunyizia mimea; miti kwa chakula, mandhari, mvua, dawa, na vitu vya nyumbani; milima na mabonde kwa vivutio vya watalii, fedha za kigeni, na mvua. Uharibifu wa mazingira unatokana na moshi wa viwanda, ukataji ovyo wa miti, utupaji ovyo wa taka, na kumwaga taka kwenye mito na bahari. Njia za kuhifadhi ni pamoja na kuelimisha watu, kupanda miti, kunadhifisha mazingira, na kuwa na sheria za uhifadhi."
  },
  {
    "instruction": "Katiba ni nini na ina umuhimu gani katika Katiba ya Kenya (2010)?",
    "input": "",
    "output": "Katiba ni sheria au kanuni zinazoainisha jinsi nchi, chama, au shirika linaendesha shughuli zake. Katiba ya Kenya (2010) inafafanua haki za kimsingi kama kuishi, usawa, uhuru, usalama, na uhuru wa dhamiri na kujieleza. Inalinda wanasheria, wanahabari, na inawapa wananchi usawa katika ndoa, jinsia, urithi, ajira, na dini. Inatambua lugha rasmi, za taifa, za asili, ishara, na Braille. Inajumuisha matawi matatu: mahakama, bunge, na serikali ya kuwajibika, na inasisitiza haki za watoto na matumizi ya lugha."
  },
  {
    "instruction": "Memo ni nini na ina muundo gani?",
    "input": "",
    "output": "Memo ni taarifa fupi ya kiofisi kutoka kwa mtu mmoja hadi kwa wengine. Muundo wake unajumuisha anwani ya shirika juu, neno 'MEMO' kwa herufi kubwa, utangulizi unaoainisha 'Kwa,' 'Kutoka,' 'Tarehe,' na 'Mintarafu,' mwili wa memo, na hitimisho lenye sahihi, jina, na cheo cha mwandishi."
  },
  {
    "instruction": "Maagizo husaidiaje na toa mfano wa maagizo ya kutumia simu mpya.",
    "input": "",
    "output": "Maagizo husaidia kuelekeza kitendo ipasavyo, kuondoa madhara, kudumisha nidhamu, kuelewa kifaa kinavyofanya kazi, na kulenga ubora. Mfano: Hakikisha simu ina vifaa vyote; Fungua uchopeke kadi ya simu; Chopeka seliumeme pahali pake; Weka simu kwa stima ipate chaji tosha; Betri ikishajaa chaji izibue; Ianzishe kufanya kazi."
  },
  {
    "instruction": "Ratiba ni nini na ni aina gani zilizopo?",
    "input": "",
    "output": "Ratiba ni mpangilio wa matukio ya shughuli au hafla kulingana na wakati. Aina zake ni pamoja na ratiba za masomo, mashindano, sanaa na maonyesho, arusi, na mazishi."
  },
  {
    "instruction": "Taja aina za matangazo.",
    "input": "",
    "output": "Aina za matangazo ni: matukio maalum, zabuni, mikutano, na matokeo ya mitihani."
  },
  {
    "instruction": "Eleza viambata vya lugha vinavyotumika katika matangazo ya kibiashara.",
    "input": "",
    "output": "Viambata vya lugha ni picha na nyimbo."
  },
  {
    "instruction": "Ni mbinu zipi za lugha hutumika katika tangazo la Safaricom?",
    "input": "",
    "output": "Mbinu ni lugha ya ushawishi (mfano 'nafurahia'), matumizi ya majina ya bidhaa na kampuni, lugha ya chuku, kusifu bidhaa na sentensi fupi."
  },
  {
    "instruction": "Methali ni nini?",
    "input": "",
    "output": "Methali ni fungu la maneno lenye maana maalum, huwa na maana ya juu na ya ndani."
  },
  {
    "instruction": "Andika maana ya methali: 'Jifya moja haliinjiki chungu'.",
    "input": "",
    "output": "Maana yake ni kwamba mtu pweke hawezi kufanya jambo kikamilifu, bali watu wakishirikiana wanaweza kufanikisha mambo makubwa."
  },
  {
    "instruction": "Fafanua methali: 'Fimbo ya mbali haiui nyoka'.",
    "input": "",
    "output": "Methali hii hufundisha kuwa mtu aliye mbali hawezi kukusaidia wakati wa dharura, bali msaada hutoka kwa aliye karibu."
  },
  {
    "instruction": "Kwa nini insha ya methali ni muhimu?",
    "input": "",
    "output": "Kwa sababu inasaidia kuelewa maana ya methali kupitia visa au hadithi zinazofafanua maana ya ndani."
  },
  {
    "instruction": "Eleza insha ya mawazo.",
    "input": "",
    "output": "Insha ya mawazo hutumia lugha ya mvuto, wahusika wa kufikirika, na uhalisia wa maisha."
  },
  {
    "instruction": "Ni vipengele gani huzingatiwa katika insha ya mawazo?",
    "input": "",
    "output": "Vipengele ni sarufi na uwakifishaji sahihi, msamiati unaojikita katika mada, na kuonyesha msimamo wa mwandishi."
  },
  {
    "instruction": "Tofautisha insha ya mawazo na insha ya methali.",
    "input": "",
    "output": "Insha ya mawazo huzingatia wahusika wa kufikirika na msimamo wa mwandishi, ilhali insha ya methali hueleza methali kupitia visa na hadithi ili kufafanua maana yake."
  },
  {
    "instruction": "Eleza maana ya methali: Haraka haraka haina baraka.",
    "input": "",
    "output": "Methali hii inamaanisha kuwa kufanya mambo kwa pupa mara nyingi huleta matatizo badala ya manufaa."
  },
  {
    "instruction": "Eleza maana ya methali: Pole pole ndio mwendo.",
    "input": "",
    "output": "Methali hii inamaanisha kuwa kutenda kwa utulivu na subira hupelekea mafanikio ya kudumu."
  },
  {
    "instruction": "Eleza maana ya methali: Akili ni mali.",
    "input": "",
    "output": "Methali hii inamaanisha kuwa maarifa na busara ni hazina yenye thamani kuliko mali za dunia."
  },
  {
    "instruction": "Eleza maana ya methali: Akili nyingi huondoa maarifa.",
    "input": "",
    "output": "Methali hii inamaanisha kuwa wingi wa mawazo na ushauri unaweza kuchanganya na kuondoa ukweli."
  },
  {
    "instruction": "Eleza maana ya methali: Asiyefunzwa na mamaye hufunzwa na ulimwengu.",
    "input": "",
    "output": "Methali hii inamaanisha kuwa mtu asiyeelelewa nyumbani ataelimishwa kwa ugumu na maisha."
  },
  {
    "instruction": "Eleza maana ya methali: Samaki mkunje angali mbichi.",
    "input": "",
    "output": "Methali hii inamaanisha kuwa ni bora kumfundisha na kumwelekeza mtu akiwa bado mchanga na rahisi kubadilika."
  },
  {
    "instruction": "Eleza maana ya methali: Samaki mmoja aki oza, wote waoza.",
    "input": "",
    "output": "Methali hii inamaanisha kuwa uovu wa mtu mmoja unaweza kuharibu hadhi au mwenendo wa kundi lote."
  },
  {
    "instruction": "Eleza maana ya methali: Bilisi wa mtu ni mtu.",
    "input": "",
    "output": "Methali hii inamaanisha kuwa adui au tatizo kubwa la mtu mara nyingi ni binadamu mwenzake."
  },
  {
    "instruction": "Eleza maana ya methali: Ada ya mja hunena, muungwana ni kitendo.",
    "input": "",
    "output": "Methali hii inamaanisha kuwa heshima na utu huonyeshwa kwa vitendo, si maneno pekee."
  },
  {
    "instruction": "Eleza maana ya methali: Adui wa mtu, ni mtu.",
    "input": "",
    "output": "Methali hii inamaanisha kuwa hatari kubwa kwa maisha na amani ya mtu mara nyingi hutoka kwa binadamu, si wanyama au mizimu."
  },
  {
    "instruction": "Eleza maana ya methali: Afya ni bora kuliko mali.",
    "input": "",
    "output": "Methali hii inamaanisha kuwa afya njema ni ya thamani kuliko utajiri wa mali."
  },
  {
    "instruction": "Eleza maana ya methali: Ahadi ni deni.",
    "input": "",
    "output": "Methali hii inamaanisha kuwa kila ahadi uliyoitoa ni wajibu wa kutimiza."
  },
  {
    "instruction": "Eleza maana ya methali: Ajuaye mengi, hasemi mengi.",
    "input": "",
    "output": "Methali hii inamaanisha kuwa mtu mwenye hekima ya kweli hunyamaza na kusema kwa busara."
  },
  {
    "instruction": "Eleza maana ya methali: Ajidhanie kasimama, aangalie asianguke.",
    "input": "",
    "output": "Methali hii inamaanisha kuwa mtu anayejiona yuko salama anatakiwa kujihadhari ili asipate madhara."
  },
  {
    "instruction": "Eleza maana ya methali: Baada ya dhiki faraja.",
    "input": "",
    "output": "Methali hii inahimiza kuwa baada ya matatizo au shida, mara nyingi huja faraja na utulivu."
  },
  {
    "instruction": "Eleza maana ya methali: Bahari haishi zingo.",
    "input": "",
    "output": "Methali hii ina maana kwamba kuna mabadiliko na changamoto zisizoisha katika maisha."
  },
  {
    "instruction": "Eleza maana ya methali: Chema chajiuza, kibaya chajitembeza.",
    "input": "",
    "output": "Methali hii inasisitiza kwamba watu au vitu vyenye sifa nzuri hujipendekeza zenyewe, tofauti na vibaya ambavyo huhitaji juhudi nyingi ili kupata wateja."
  },
  {
    "instruction": "Eleza maana ya methali: Daima bidii, kamba hukata jiwe.",
    "input": "",
    "output": "Methali hii inahimiza kuwa bidii na juhudi endelevu huzuia matatizo makubwa au huzuia kushindwa."
  },
  {
    "instruction": "Eleza maana ya methali: Damu nzito kuliko maji.",
    "input": "",
    "output": "Methali hii inaonyesha kuwa uhusiano wa damu ni wa maana zaidi kuliko uhusiano wa kijamii au marafiki."
  },
  {
    "instruction": "Eleza maana ya methali: Elfu huanzia moja.",
    "input": "",
    "output": "Methali hii inaonyesha kuwa mafanikio makubwa huanza na hatua ndogo ndogo."
  },
  {
    "instruction": "Eleza maana ya methali: Fuata nyuki ule asali.",
    "input": "",
    "output": "Methali hii inahimiza kufuata njia au mfano wa mafanikio ili kufanikisha jambo."
  },
  {
    "instruction": "Eleza maana ya methali: Kikulacho kinguoni mwako.",
    "input": "",
    "output": "Methali hii inahimiza kuwa hatari au matatizo mara nyingi hutoka kwa watu au vitu vilivyo karibu nawe."
  },
  {
    "instruction": "Eleza maana ya methali: Kupotea njia ndio kujua njia.",
    "input": "",
    "output": "Methali hii inaonyesha kuwa kupitia changamoto au makosa ni sehemu ya kujifunza na kupata uzoefu."
  },
  {
    "instruction": "Eleza maana ya methali: Kila chombo kwa wimbi lake.",
    "input": "",
    "output": "Methali hii inaonyesha kuwa kila mtu au kitu kina mahitaji au uwezo wake wa kipekee."
  },
  {
    "instruction": "Eleza maana ya methali: Kimya king’i kinasimama.",
    "input": "",
    "output": "Methali hii inahimiza kuwa hata kimya kina nguvu na ushawishi katika hali fulani."
  },
  {
    "instruction": "Eleza maana ya methali: Kinywa ni jumba la maneno.",
    "input": "",
    "output": "Methali hii inaonyesha kuwa mtu anaweza kusema mengi, si wote wana maana au busara."
  },
  {
    "instruction": "Eleza maana ya methali: Mkono mmoja haupigi makofi.",
    "input": "",
    "output": "Methali hii inaonyesha kuwa usaidizi au mafanikio huhitaji mshikamano wa pande zote."
  },
  {
    "instruction": "Eleza maana ya methali: Mkono usioweza kukata, ubusu.",
    "input": "",
    "output": "Methali hii inahimiza kuwa ni bora kufanya kile kinachowezekana badala ya kutegemea vitu visivyowezekana."
  },
  {
    "instruction": "Eleza maana ya methali: Moto hauzai moto.",
    "input": "",
    "output": "Methali hii inaonyesha kuwa tabia au sifa mbaya huenezwa kwa watu wenye tabia kama hizo."
  },
  {
    "instruction": "Eleza maana ya methali: Mpanda farasi wawili hupasuka msamba.",
    "input": "",
    "output": "Methali hii inahimiza kuwa mtu hawezi kumtii watu wawili au kuchagua njia mbili tofauti bila matatizo."
  },
  {
    "instruction": "Eleza maana ya methali: Mtaka cha mvunguni sharti ainame.",
    "input": "",
    "output": "Methali hii inaonyesha kuwa mtu anayetamani kitu lazima awe tayari kufikia au kujitahidi kupata."
  },
  {
    "instruction": "Eleza maana ya methali: Mtaka yote hukosa yote.",
    "input": "",
    "output": "Methali hii inahimiza kuwa mtu anapojaribu kupokea kila kitu, hatimaye hapati chochote."
  },
  {
    "instruction": "Eleza maana ya methali: Mvumilivu hula mbivu.",
    "input": "",
    "output": "Methali hii inahimiza kuwa uvumilivu na subira huleta mafanikio au thawabu."
  },
  {
    "instruction": "Eleza maana ya methali: Mwacha mila ni mtumwa.",
    "input": "",
    "output": "Methali hii inaonyesha kuwa kuacha tamaduni na mila ni kupoteza heshima na utu."
  },
  {
    "instruction": "Eleza maana ya methali: Usipoziba ufa utajenga ukuta.",
    "input": "",
    "output": "Methali hii inahimiza kuwa kushughulikia matatizo madogo kabla hayajawa makubwa ni muhimu."
  },
  {
    "instruction": "Eleza maana ya methali: Usimwage mtama kwenye kuku wengi.",
    "input": "",
    "output": "Methali hii inaonyesha kuwa usiwachanganye watu au vitu tofauti kwa matatizo yao."
  },
  {
    "instruction": "Eleza maana ya methali: Usicheze na simba ukamtia mkono kinywani.",
    "input": "",
    "output": "Methali hii inahimiza kuwa mtu asijihatarishe kufanya mambo hatarishi au hatari."
  },
  {
    "instruction": "Eleza maana ya methali: Usinivishe kilemba cha ukoka.",
    "input": "",
    "output": "Methali hii inaonyesha kuwa mtu asijisikize kuwa anadhibiti au ana mamlaka zaidi ya anavyostahili."
  },
  {
    "instruction": "Eleza maana ya methali: Usiache mbachao kwa msala upitao.",
    "input": "",
    "output": "Methali hii inahimiza kuwa usiachie kitu kizuri kwa sababu ya kitu kidogo au cha muda mfupi."
  },
  {
    "instruction": "Eleza maana ya methali: Usigombe na mkwezi, nazi imeliwa na mwezi.",
    "input": "",
    "output": "Methali hii inaonyesha kuwa mtu asigombe au asihururane na mwingine kwa sababu tu ya kufikia kitu awali."
  },
  {
    "instruction": "Eleza maana ya methali: Ushikwapo shikamana.",
    "input": "",
    "output": "Methali hii inahimiza kuwa mtu aendelee kushikamana na vitu au watu muhimu wakati wa shida au changamoto."
  },
  {
    "instruction": "Eleza maana ya methali: Usiache kunanua kwa kutega.",
    "input": "",
    "output": "Methali hii inaonyesha kuwa mtu asikate tamaa au kuacha kujaribu hata wakati wa shida."
  },
  {
    "instruction": "Eleza maana ya methali: Uwema haufifii.",
    "input": "",
    "output": "Methali hii inahimiza kuwa wema na matendo mazuri hayapotei au kufifia, bali hubaki kuwa kumbukumbu."
  },
  {
    "instruction": "Eleza maana ya methali: Ujanja mwingi mbele giza.",
    "input": "",
    "output": "Methali hii inaonyesha kuwa ujanja au hila nyingi haziwezi kufanikisha chochote bila mwongozo sahihi."
  },
  {
    "instruction": "Eleza maana ya methali: Upeo wa macho si mwisho wa dunia.",
    "input": "",
    "output": "Methali hii inaonyesha kuwa mtu hawezi kuona kila kitu na kwamba kuna mambo zaidi kuliko anavyoweza kuona."
  },
  {
    "instruction": "Eleza maana ya methali: Utajiri ni kivuli.",
    "input": "",
    "output": "Methali hii inaonyesha kuwa utajiri ni wa muda mfupi na hauwezi kumlinda mtu daima."
  },
  {
    "instruction": "Eleza maana ya methali: Ukweli haujengwa kwa siri.",
    "input": "",
    "output": "Methali hii inahimiza kuwa ukweli hawezi kufichwa kwa muda mrefu na hatimaye unaibuka wazi."
  },
  {
    "instruction": "Eleza maana ya methali: Uzuri wa mkakasi ukilowa maji basi.",
    "input": "",
    "output": "Methali hii inaonyesha kuwa uzuri wa mtu au kitu huonekana zaidi pale unapodumishwa au kutunzwa."
  },
  {
    "instruction": "Eleza maana ya methali: Ujanja hauambiwi maana.",
    "input": "",
    "output": "Methali hii inaonyesha kuwa ujanja mzuri hauhitaji maelezo mengi, unaonekana kwa matendo."
  },
  {
    "instruction": "Eleza maana ya methali: Uislamu umemshinda fisi.",
    "input": "",
    "output": "Methali hii inaonyesha kuwa dini ya Uislamu imemshinda mtu mwenye tabia mbaya au hatari."
  },
  {
    "instruction": "Eleza maana ya methali: Ujana ni moshi ukienda haurudi.",
    "input": "",
    "output": "Methali hii inaonyesha kuwa ujana ni kipindi cha maisha ambacho hakirudi tena, hivyo ni muhimu kuthamini."
  },
  {
    "instruction": "Eleza maana ya methali: Uhalifu mwenenzi si wa mkazi milele.",
    "input": "",
    "output": "Methali hii inaonyesha kuwa mtu asiyejitahidi kubadilika atabaki katika hali mbaya."
  },
  {
    "instruction": "Eleza maana ya methali: Shetani wa mtu ni mtu.",
    "input": "",
    "output": "Methali hii inahimiza kuwa hatari kubwa kwa mtu mara nyingi hutoka kwa binadamu mwenzake."
  },
  {
    "instruction": "Eleza maana ya methali: Sikio la kufa halisikii dawa.",
    "input": "",
    "output": "Methali hii inaonyesha kuwa mtu asiyejali au mwenye maamuzi mabaya hawezi kusikia au kupokea ushauri."
  },
  {
    "instruction": "Eleza maana ya methali: Siku njema huonekana asubuhi.",
    "input": "",
    "output": "Methali hii inaonyesha kuwa alama za mafanikio au furaha huonekana mapema kabla ya kutokea."
  },
  {
    "instruction": "Eleza maana ya methali: Shoka lisilo mpini halichanji kuni.",
    "input": "",
    "output": "Methali hii inaonyesha kuwa siyo kila mtu au kitu kinaweza kushughulikia majukumu au matatizo makubwa."
  },
  {
    "instruction": "Eleza maana ya methali: Shika! Shika! na mwenyewe nyuma.",
    "input": "",
    "output": "Methali hii inaonyesha kuwa mtu anapaswa kuwa makini na wengine wanaofuata au kuiga."
  },
  {
    "instruction": "Eleza maana ya methali: Sahani iliyofunikwa, kilichomo kimesitirika.",
    "input": "",
    "output": "Methali hii inaonyesha kuwa mambo yaliyofichwa mara nyingi yana matatizo au ni mabaya."
  },
  {
    "instruction": "Eleza maana ya methali: Radhi ni bora kuliko mali.",
    "input": "",
    "output": "Methali hii inahimiza kuwa kuridhika na moyo mtupu ni bora kuliko mali au utajiri."
  },
  {
    "instruction": "Eleza maana ya methali: Pilipili usozila zakuwashiani?",
    "input": "",
    "output": "Methali hii inaonyesha kuwa mtu asiogope changamoto au matatizo madogo."
  },
  {
    "instruction": "Eleza maana ya methali: Pofu hasahau mkongoja wake.",
    "input": "",
    "output": "Methali hii inaonyesha kuwa mtu asiyejifunza kutoka kwa makosa au watu wa karibu atapoteza nafasi."
  },
  {
    "instruction": "Eleza maana ya methali: Penye nia pana njia.",
    "input": "",
    "output": "Methali hii inahimiza kuwa mtu mwenye nia thabiti ataweza kupata njia ya kufanikisha jambo."
  },
  {
    "instruction": "Eleza maana ya methali: Paka akiondoka, panya hutawala.",
    "input": "",
    "output": "Methali hii inaonyesha kuwa pale mtu au mamlaka inapoondoka, watu wasiotarajiwa huingia madarakani."
  },
  {
    "instruction": "Eleza maana ya methali: Ndoto njema hazipatikani kila siku.",
    "input": "",
    "output": "Methali hii inaonyesha kuwa matukio mazuri au mafanikio hayaji mara kwa mara."
  },
  {
    "instruction": "Eleza maana ya methali: Ngoja ngoja huumiza tumbo.",
    "input": "",
    "output": "Methali hii inaonyesha kuwa kusubiri kwa muda mrefu kunaweza kuleta matatizo au usumbufu."
  },
  {
    "instruction": "Eleza maana ya methali: Ndege wa mbawa moja huruka pamoja.",
    "input": "",
    "output": "Methali hii inaonyesha kuwa watu wenye malengo sawa huwa na mshikamano na usaidizi."
  },
  {
    "instruction": "Eleza maana ya methali: Mgeni njoo, mwenyeji apone.",
    "input": "",
    "output": "Methali hii inaonyesha kuwa kuwakaribisha wageni kunaweza kuwa na manufaa kwa wenyeji."
  },
  {
    "instruction": "Eleza maana ya methali: Mke ni nguo mgomba ni kupalilia.",
    "input": "",
    "output": "Methali hii inaonyesha kuwa mke ni muhimu kama nguo inayomkinga mwanaume, na mgomba kama kazi ya kumtunza."
  },
  {
    "instruction": "Eleza maana ya methali: Mshauri wa ndoa naye katombewa.",
    "input": "",
    "output": "Methali hii inaonyesha kuwa hata washauri huathirika au wanapata matatizo kama wengine."
  },
  {
    "instruction": "Eleza maana ya methali: Maisha ni safari, si likizo.",
    "input": "",
    "output": "Methali hii inahimiza kuwa maisha ni mchakato wenye changamoto, si kupumzika tu."
  },
  {
    "instruction": "Eleza maana ya methali: Macho hayana makosa.",
    "input": "",
    "output": "Methali hii inaonyesha kuwa mtu anaweza kuona au kuelewa mambo vizuri, hata kama wengine wanashindwa."
  },
  {
    "instruction": "Eleza maana ya methali: Kila ndege huruka na mbawa zake.",
    "input": "",
    "output": "Methali hii inaonyesha kuwa kila mtu ana uwezo na njia zake za kufanya mambo."
  },
  {
    "instruction": "Eleza maana ya methali: Kilevi cha mali hakiishi.",
    "input": "",
    "output": "Methali hii inaonyesha kuwa tamaa ya mali haikomi na haiwezi kumfurahisha mtu."
  },
  {
    "instruction": "Eleza maana ya methali: Kigamba asife kikambaye.",
    "input": "",
    "output": "Methali hii inaonyesha kuwa mtu hataki kuona mwingine afanikie au kuwa bora zaidi."
  },
  {
    "instruction": "Eleza maana ya methali: Kingiacho mjini si haramu.",
    "input": "",
    "output": "Methali hii inaonyesha kuwa kufanya mambo kwa njia za kawaida si makosa."
  },
  {
    "instruction": "Eleza maana ya methali: Kidole kimoja hakivunji chawa.",
    "input": "",
    "output": "Methali hii inaonyesha kuwa usaidizi wa wengine unahitajika ili kufanikisha jambo."
  },
  {
    "instruction": "Eleza maana ya methali: Kiburi si maungwana.",
    "input": "",
    "output": "Methali hii inahimiza kuwa kiburi si tabia ya mtu mwenye utu na heshima."
  },
  {
    "instruction": "Eleza maana ya methali: Kichango kuchangizana.",
    "input": "",
    "output": "Methali hii inahimiza ushirikiano na kushirikiana kwa watu kwa manufaa ya pamoja."
  },
  {
    "instruction": "Eleza maana ya methali: Kiatu cha kifuasi hakifuti damu.",
    "input": "",
    "output": "Methali hii inaonyesha kuwa mtu hawezi kuondoa makosa au madhara yaliyofanywa na mwingine."
  },
  {
    "instruction": "Eleza maana ya methali: Kwa uvivu mtu harijaliti.",
    "input": "",
    "output": "Methali hii inahimiza kuwa uvivu huleta matatizo na mtu asiwezi kufanikisha bila juhudi."
  },
  {
    "instruction": "Eleza maana ya methali: Kungura cha jembe ni kigori.",
    "input": "",
    "output": "Methali hii inaonyesha kuwa mtu anayeonyesha nguvu na msimamo ni hodari au mwenye mamlaka."
  },
  {
    "instruction": "Eleza maana ya methali: Mchagua jembe si mkulima.",
    "input": "",
    "output": "Methali hii inaonyesha kuwa mtu anayechagua zana au njia ni mtu mwenye ujuzi."
  },
  {
    "instruction": "Fafanua methali: Mla cha uchungu na tamu hakosi.",
    "input": "",
    "output": "Methali hii inahimiza kuwa maisha yana changamoto lakini pia furaha."
  },
  {
    "instruction": "Eleza maana ya methali hii: Moja shika si kumi urudi.",
    "input": "",
    "output": "Methali hii inahimiza kuwa mtu asijihurumie kwa kukosa mara moja; afanye jitihada tena."
  },
  {
    "instruction": "Toa maelezo ya methali ifuatayo: Mchagua mara nyingi hupoteza.",
    "input": "",
    "output": "Methali hii inaonyesha kuwa mtu anapochagua sana huweza kupoteza fursa."
  },
  {
    "instruction": "Onyesha hekima ya methali: Mpanda mbali hula karibu.",
    "input": "",
    "output": "Methali hii inaonyesha kuwa mtu anapokuwa mbali na kitu huwa na masuala ya kupata kingine."
  },
  {
    "instruction": "Andika ufafanuzi wa methali hii: Mpema adiliwa zaidi.",
    "input": "",
    "output": "Methali hii inaonyesha kuwa mtu anayefanya jambo mapema hupewa faida zaidi."
  },
  {
    "instruction": "Tafsiri methali hii na ueleze maana yake: Mti hauzi kwenye kijiti.",
    "input": "",
    "output": "Methali hii inaonyesha kuwa mtu au kitu kinaendelea kuishi au kudumu kupitia kizazi chake au asili yake."
  },
  {
    "instruction": "Fafanua methali: Mnyama kadumbo.",
    "input": "",
    "output": "Methali hii inaonyesha kuwa mtu mwenye tabia mbaya au kali."
  },
  {
    "instruction": "Eleza hekima ya methali hii: Mnywa maji kwa mkono moja, kiu ni ile ile.",
    "input": "",
    "output": "Methali hii inaonyesha kuwa mtu anaweza kutumia rasilimali kidogo lakini bado kuhisi tamaa au njaa."
  },
  {
    "instruction": "Andika maana ya methali: Mshale kwenda msituni haukupotea.",
    "input": "",
    "output": "Methali hii inaonyesha kuwa jitihada au matendo hayapotei, huleta matokeo."
  },
  {
    "instruction": "Toa maelezo ya methali hii: Msafiri masikini ajapokuwa sultani.",
    "input": "",
    "output": "Methali hii inaonyesha kuwa msafiri huwa masikini hata kama hali yake itabadilika."
  },
  {
    "instruction": "Eleza maana ya methali: Msasi haogopi mwiba.",
    "input": "",
    "output": "Methali hii inaonyesha kuwa mtu mwenye tabia ngumu haogopi matatizo au vikwazo."
  },
  {
    "instruction": "Fafanua methali hii: Usaidie mwenye kuishi, wala usisahau uhai.",
    "input": "",
    "output": "Methali hii inahimiza msaada na huruma kwa wengine bila kusahau utu wetu."
  },
  {
    "instruction": "Onyesha tafsiri ya methali: Usiige tembo kunya utapasuka msamba.",
    "input": "",
    "output": "Methali hii inahimiza kuwa mtu asijihusishe na mambo hatari au anavyoweza kushindwa."
  },
  {
    "instruction": "Andika ufafanuzi wa methali: Usiambie siri mtu usiemjue.",
    "input": "",
    "output": "Methali hii inahimiza kuwa mtu asishiriki siri au mambo muhimu kwa watu wasiojua au kutegemewa."
  },
  {
    "instruction": "Toa maana ya methali: Uko mwenye njia yako.",
    "input": "",
    "output": "Methali hii inahimiza kuwa kila mtu ana njia au mtazamo wake wa maisha."
  },
  {
    "instruction": "Fafanua methali hii: Usimlaumu dobi kaniki ni rangi yake.",
    "input": "",
    "output": "Methali hii inaonyesha kuwa mtu hawezi kubadilisha asili au tabia yake kwa urahisi."
  },
  {
    "instruction": "Eleza hekima ya methali: Mbio za sakafuni hwishia ukingoni.",
    "input": "",
    "output": "Methali hii inahimiza kuwa ushindani au michuano mingi huisha kwa mshindi mmoja tu."
  },
  {
    "instruction": "Tafsiri methali hii: Angurumapo simba, mteza nani?",
    "input": "",
    "output": "Methali hii inaonyesha kuwa mtu mwenye nguvu na mamlaka haogopi hata wasiwasi wa wengine."
  },
  {
    "instruction": "Onyesha maana ya methali: Mlevi wa mvinyo hulevuka, mlevi wa mali halevuki.",
    "input": "",
    "output": "Methali hii inaonyesha kuwa mtu anapotumia vitu vya hali ya chini anaathirika zaidi kuliko anapotumia mali."
  },
  {
    "instruction": "Andika ufafanuzi wa methali: Tulingane sawasawa, kama sahani na kawa.",
    "input": "",
    "output": "Methali hii inaonyesha kuwa watu wanapaswa kuwa sawa na kufahamiana bila ubaguzi."
  },
  {
    "instruction": "Fafanua methali hii: Wa kuume haukati wa kushoto.",
    "input": "",
    "output": "Methali hii inaonyesha kuwa uamuzi au kitendo kinaathiri pande zote."
  },
  {
    "instruction": "Eleza tafsiri ya methali: Dalili ya mvua ni mawingu.",
    "input": "",
    "output": "Methali hii inaonyesha kuwa ishara au dalili zinaonyesha matokeo yatakayofuata."
  },
  {
    "instruction": "Toa maelezo ya methali hii: Chombo kilichopikwa samaki hakiachi kunuka vumba.",
    "input": "",
    "output": "Methali hii inaonyesha kuwa kitu kilichoharibika kinaendelea kuleta madhara."
  },
  {
    "instruction": "Andika maana ya methali: Chovya chovya humaliza buyu la asali.",
    "input": "",
    "output": "Methali hii inahimiza kuwa jitihada ndogo zinaweza kumaliza au kubadili jambo kubwa."
  },
  {
    "instruction": "Fafanua methali hii: Chungu kidogo huchemka upesi.",
    "input": "",
    "output": "Methali hii inaonyesha kuwa watu wadogo au wachache wanaweza kuchukua hatua kwa haraka."
  },
  {
    "instruction": "Eleza maana ya methali: Chururu si ndondondo.",
    "input": "",
    "output": "Methali hii inaonyesha kuwa vitu vikubwa au vikubwa si rahisi kusambaratika."
  },
  {
    "instruction": "Toa ufafanuzi wa methali: Damu ni nzito kuliko maji.",
    "input": "",
    "output": "Methali hii inasisitiza kuwa uhusiano wa damu ni wa maana zaidi kuliko uhusiano wa kijamii."
  },
  {
    "instruction": "Onyesha tafsiri ya methali: Dawa ya deni kulipa.",
    "input": "",
    "output": "Methali hii inaonyesha kuwa mtu anapaswa kulipa madeni au fidia kwa mambo aliyoyafanya."
  },
  {
    "instruction": "Andika maelezo ya methali hii: Dawa ya jipu kulipasua.",
    "input": "",
    "output": "Methali hii inaonyesha kuwa kushughulikia matatizo au magonjwa yanahitaji hatua kali au ngumu."
  },
  {
    "instruction": "Fafanua methali: Dawa ya moto ni moto.",
    "input": "",
    "output": "Methali hii inaonyesha kuwa matatizo au mizozo huwezi kuyatatua kwa njia za upole, bali kwa nguvu sawa."
  },
  {
    "instruction": "Eleza maana ya methali hii: Debe shinda haliachi kutika.",
    "input": "",
    "output": "Methali hii inaonyesha kuwa mtu mwenye nguvu au mali haziwezi kuondolewa kwa urahisi."
  },
  {
    "instruction": "Tafsiri methali: Debe tupu haliachi kuvuma.",
    "input": "",
    "output": "Methali hii inaonyesha kuwa mtu mwenye nguvu au mali anaendelea kuonekana hata pasipo kitu cha maana."
  },
  {
    "instruction": "Onyesha ufafanuzi wa methali hii: Domo kaya samli kwa mwenye ngombe.",
    "input": "",
    "output": "Methali hii inaonyesha kuwa mtu mwenye mali huwa na hadhi au heshima zaidi."
  },
  {
    "instruction": "Fafanua methali hii: Dondandugu halina dawa.",
    "input": "",
    "output": "Methali hii inaonyesha kuwa matatizo madogo madogo mara nyingi hayawezi kutatuliwa."
  },
  {
    "instruction": "Andika maana ya methali: Dunia hadaa.",
    "input": "",
    "output": "Methali hii inaonyesha kuwa maisha ni ya kujaribu na kuleta changamoto nyingi."
  },
  {
    "instruction": "Toa maelezo ya methali hii: Mtoto wa nyoka ni nyoka.",
    "input": "",
    "output": "Methali hii inaonyesha kuwa tabia mbaya hupitishwa kutoka kizazi hadi kizazi."
  },
  {
    "instruction": "Fafanua methali: Bahati haiji mara mbili.",
    "input": "",
    "output": "Methali hii inaonyesha kuwa fursa au bahati nzuri hutokea mara moja tu, hivyo inapaswa kutumiwa vizuri."
  },
  {
    "instruction": "Eleza maana ya methali hii: Simba mwenda pole ndiye mla nyama.",
    "input": "",
    "output": "Methali hii inahimiza kuwa mtu anayejitahidi kwa ustadi na subira hufaulu."
  },
  {
    "instruction": "Onyesha tafsiri ya methali: Maji hufuata mkondo.",
    "input": "",
    "output": "Methali hii inaonyesha kuwa watu au vitu hufuata njia rahisi au maarufu."
  },
  {
    "instruction": "Andika maana ya methali hii: Mtoto wa nyoka ni nyoka.",
    "input": "",
    "output": "Methali hii inasisitiza tena umuhimu wa tabia au asili kuathiri matendo."
  },
  {
    "instruction": "Tafsiri methali: Nyota njeema huonekana asubuhi.",
    "input": "",
    "output": "Methali hii inaonyesha kuwa mtu mwenye bahati nzuri anaonekana mapema katika maisha."
  },
  {
    "instruction": "Fafanua methali hii: Milima haikutani, binadamu hukutana.",
    "input": "",
    "output": "Methali hii inaonyesha kuwa watu wanakutana kwa ajili mbalimbali licha ya tofauti zao."
  },
  {
    "instruction": "Eleza maana ya methali: Chui hakumbatiwi.",
    "input": "",
    "output": "Methali hii inahimiza kuwa watu wenye hatari au wenye tabia mbaya hawapaswi kuaminiwa."
  },
  {
    "instruction": "Onyesha hekima ya methali hii: Nyumba njema si mlango.",
    "input": "",
    "output": "Methali hii inaonyesha kuwa thamani ya nyumba ni watu wake, si muundo wake tu."
  },
  {
    "instruction": "Andika ufafanuzi wa methali: Apandae kilele, hupiga kelele.",
    "input": "",
    "output": "Methali hii inaonyesha kuwa mtu anayejipandisha daraja au hadhi hupata ushawishi au sauti zaidi."
  },
  {
    "instruction": "Toa maana ya methali hii: Kuishi kwingi ni kula asali.",
    "input": "",
    "output": "Methali hii inahimiza kuwa maisha marefu huleta furaha na matukio mazuri."
  },
  {
    "instruction": "Fafanua methali hii: Umoja ni nguvu.",
    "input": "",
    "output": "Methali hii inahimiza mshikamano na umoja kama njia ya mafanikio."
  },
  {
    "instruction": "Eleza maana ya methali: Usijaze masusu kwa mambo yasokusuhu.",
    "input": "",
    "output": "Methali hii inaonya kuwa mtu asijaze akili au moyo wake na mawazo yasiyofaa."
  },
  {
    "instruction": "Onyesha tafsiri ya methali: Ngozi ya chui uzuri kwa macho, ndani adui.",
    "input": "",
    "output": "Methali hii inaonyesha kuwa sura nzuri inaweza kuficha hatari au maovu yaliyopo ndani."
  },
  {
    "instruction": "Toa maelezo ya methali hii: Dhamiri safi ni tandiko laini.",
    "input": "",
    "output": "Methali hii inahimiza kuwa mtu mwenye dhamiri safi ni mnyenyekevu na mtulivu."
  },
  {
    "instruction": "Andika ufafanuzi wa methali: Usiku wa giza mangazimbwe.",
    "input": "",
    "output": "Methali hii inaonyesha kuwa wakati wa shida huwa na watu wa kuaminika kuja kusaidia."
  },
  {
    "instruction": "Fafanua methali hii: Uso wa samaki hausikii viungo.",
    "input": "",
    "output": "Methali hii inaonyesha kuwa mtu mwenye tabia mbaya hawezi kubadilika au kuhisi maonyo."
  },
  {
    "instruction": "Eleza maana ya methali: Usijigeuza chano watu wakakufulia.",
    "input": "",
    "output": "Methali hii inaonyesha kuwa mtu asijitengenezee matatizo kwa tabia au maneno."
  },
  {
    "instruction": "Fafanua methali hii: Usiku wa kiza mangazimbwe.",
    "input": "",
    "output": "Methali hii ni marudio ya methali ya usaidizi wakati wa shida."
  },
  {
    "instruction": "Andika ufafanuzi wa methali: Ujasiri si kupigana na akishindaye.",
    "input": "",
    "output": "Methali hii inaonyesha kuwa ujasiri kweli ni kuweza kukubali kushindwa bila hofu."
  },
  {
    "instruction": "Onyesha maana ya methali: Usilai kidole cha kuku.",
    "input": "",
    "output": "Methali hii inaonyesha kuwa mtu asilaumu wengine bila sababu."
  },
  {
    "instruction": "Toa tafsiri ya methali hii: Uko chui, onyesha kucha zako.",
    "input": "",
    "output": "Methali hii inahimiza mtu aonyeshe nguvu na ushawishi wake."
  },
  {
    "instruction": "Eleza methali hii: Usijikunde umati wa majuma.",
    "input": "",
    "output": "Methali hii inaonya dhidi ya kujiingiza katika watu wenye tabia mbaya."
  },
  {
    "instruction": "Fafanua methali: Usalama wa mwoga ni kelele.",
    "input": "",
    "output": "Methali hii inaonyesha kuwa mtu mwenye hofu hujionyesha kwa kelele au kero."
  },
  {
    "instruction": "Andika maana ya methali hii: Zindiko la mwoga ni kemi.",
    "input": "",
    "output": "Methali hii inaonyesha kuwa mtu mwoga huwa na dalili za hofu."
  },
  {
    "instruction": "Onyesha hekima ya methali: Shujaa hutambulikana wakati wa magumu.",
    "input": "",
    "output": "Methali hii inahimiza kuwa uwezo wa mtu unaonekana wakati wa shida."
  },
  {
    "instruction": "Fafanua methali hii: Sitaacha kula mkate kwa kuogopa kiungulia.",
    "input": "",
    "output": "Methali hii inaonyesha kuwa mtu asikate tamaa kwa hofu ya matatizo."
  },
  {
    "instruction": "Tafsiri methali: Uko mwenye njia yako.",
    "input": "",
    "output": "Methali hii inahimiza kuwa kila mtu ana mtazamo na njia yake ya maisha."
  },
  {
    "instruction": "Andika ufafanuzi wa methali hii: Ukibishana na ndovu kunya.",
    "input": "",
    "output": "Methali hii inaonyesha kuwa kushindana na mtu mwenye nguvu ni jambo la hatari."
  },
  {
    "instruction": "Eleza maana ya methali: Pofu hasahau mkongoja wake.",
    "input": "",
    "output": "Methali hii inaonyesha tena umuhimu wa kujifunza kutoka kwa wengine."
  },
  {
    "instruction": "Onyesha tafsiri ya methali: Pilipili usozila zakuwashiani?",
    "input": "",
    "output": "Methali hii inahimiza kuwa mtu asiogope changamoto au matatizo madogo."
  },
  {
    "instruction": "Fafanua methali: Penye wengi pana Mungu.",
    "input": "",
    "output": "Methali hii inaonyesha kuwa wingi au umoja huleta mafanikio."
  },
  {
    "instruction": "Toa maana ya methali hii: Penye wengi pana mengi.",
    "input": "",
    "output": "Methali hii inaonyesha kuwa mahali pa watu wengi kuna mambo mengi na fursa."
  },
  {
    "instruction": "Andika ufafanuzi wa methali: Penye mbaya wako, hapakosi mwema wako.",
    "input": "",
    "output": "Methali hii inahimiza kuwa mahali palipo na matatizo, pia kuna suluhisho au watu wema."
  },
  {
    "instruction": "Eleza tafsiri ya methali: Penye mafundi hapakosi wanafunzi.",
    "input": "",
    "output": "Methali hii inaonyesha kuwa mahali pa ujuzi, watu huja kujifunza."
  },
  {
    "instruction": "Onyesha maana ya methali hii: Penye miti hakuna wajenzi.",
    "input": "",
    "output": "Methali hii inaonyesha kuwa mahali pa vitu vingi, haipaswi kuongezwa zaidi."
  },
  {
    "instruction": "Andika ufafanuzi wa methali: Si kila mwenye makucha huwa simba.",
    "input": "",
    "output": "Methali hii inaonyesha kuwa si kila mtu mwenye tabia kali ni hatari."
  },
  {
    "instruction": "Fafanua methali hii: Shimo la ulimi mkono haufutiki.",
    "input": "",
    "output": "Methali hii inaonyesha kuwa maneno hayafutiki kama mikono au vitisho."
  },
  {
    "instruction": "Tafsiri methali hii: Shoka lisilo mpini halichanji kuni.",
    "input": "",
    "output": "Methali hii inaonyesha tena umuhimu wa msaada wa kweli."
  },
  {
    "instruction": "Toa maana ya methali: Samaki mmoja akioza huoza wote.",
    "input": "",
    "output": "Methali hii inaonyesha kuwa uovu wa mtu mmoja huenea kwa wengine."
  },
  {
    "instruction": "Onyesha ufafanuzi wa methali: Shika! Shika! na mwenyewe nyuma.",
    "input": "",
    "output": "Methali hii inaonyesha kuwa mtu anapaswa kuwa makini na wengine wanaoiga au kumfuata."
  },
  {
    "instruction": "Fafanua methali: Sikio halilali na njaa.",
    "input": "",
    "output": "Methali hii inaonyesha kuwa mtu hawezi kupumzika anapohitaji kitu."
  },
  {
    "instruction": "Andika maana ya methali hii: Sikio halipiti kichwa.",
    "input": "",
    "output": "Methali hii inaonyesha kuwa mtu hawezi kuepuka usikivu wa maneno au habari."
  },
  {
    "instruction": "Eleza methali hii: Sikio la kufa halisikii dawa.",
    "input": "",
    "output": "Methali hii inaonyesha tena kuwa mtu asiyejali hawezi kusikia ushauri."
  },
  {
    "instruction": "Onyesha maana ya methali: Siku njema huonekana asubuhi.",
    "input": "",
    "output": "Methali hii inaonyesha kuwa alama za mafanikio huonekana mapema."
  },
  {
    "instruction": "Tafsiri methali: Siku utakayokwenda uchi, ndiyo utakayokutana na mkwe.",
    "input": "",
    "output": "Methali hii inaonyesha kuwa wakati wa shida mtu ataonekana halisi wake."
  },
  {
    "instruction": "Andika ufafanuzi wa methali hii: Simba mwenda kimya ndiye mla nyama.",
    "input": "",
    "output": "Methali hii inaonyesha kuwa mtu mwenye busara na subira hupata mafanikio."
  },
  {
    "instruction": "Fafanua methali hii: Nawahi umaliza tamaa ya utaenda kidole.",
    "input": "",
    "output": "Methali hii inaonyesha kuwa mtu hawezi kukamilisha tamaa au matamanio yote."
  },
  {
    "instruction": "Eleza maana ya methali: Sisi ni watu.",
    "input": "",
    "output": "Methali hii inaonyesha kuwa wote ni wanadamu na tunapaswa kuelewana."
  },
  {
    "instruction": "Onyesha tafsiri ya methali hii: Mwanzo mgumu mwisho mtamu.",
    "input": "",
    "output": "Methali hii inaonyesha kuwa changamoto mwanzoni zinaweza kuzaa mafanikio mwishoni."
  },
  {
    "instruction": "Andika ufafanuzi wa methali: Usichague mchumba siku ya Idi.",
    "input": "",
    "output": "Methali hii inahimiza kuwa mtu asichague mpenzi au kufanya maamuzi muhimu kwa haraka au wakati wa sherehe."
  },
  {
    "instruction": "Toa maana ya methali hii: Mchimba kisima huingia mwenyewe.",
    "input": "",
    "output": "Methali hii inaonyesha kuwa mtu hutumbukia matatizo anayojitengenezea mwenyewe."
  },
  {
    "instruction": "Fafanua methali hii: Thamani ya taa ni giza kiingiapo.",
    "input": "",
    "output": "Methali hii inaonyesha kuwa thamani au umuhimu wa kitu huonekana wakati wa shida au giza."
  },
  {
    "instruction": "Eleza methali hii: Hata matumbo ni nyama.",
    "input": "",
    "output": "Methali hii inaonyesha kuwa watu wote wana hisia na utu."
  },
  {
    "instruction": "Onyesha ufafanuzi wa methali: Mtaka cha mvunguni sharti ainame.",
    "input": "",
    "output": "Methali hii inaonyesha kuwa mtu anayetamani kitu lazima ajitahidi kupata."
  },
  {
    "instruction": "Andika maana ya methali hii: Makali ya jicho yashinda wembe.",
    "input": "",
    "output": "Methali hii inaonyesha kuwa mtazamo au uangalifu wa mtu ni mkubwa kuliko silaha au chombo."
  },
  {
    "instruction": "Fafanua methali hii: Mema hayaozi.",
    "input": "",
    "output": "Methali hii inaonyesha kuwa matendo mema hayapotei au kufifia."
  },
  {
    "instruction": "Eleza maana ya methali 'Mweni mwenye radhi hasumbuki.'",
    "input": "",
    "output": "Methali hii inaonyesha kuwa mtu mwenye moyo mtulivu haogopi matatizo."
  },
  {
    "instruction": "Eleza maana ya methali 'Usililia njama zisizokufaa.'",
    "input": "",
    "output": "Methali hii inahimiza mtu asiibebe huzuni za mambo yasiyomhusisha."
  },
  {
    "instruction": "Eleza maana ya methali 'Kuishi kwingi ni kuona mengi.'",
    "input": "",
    "output": "Methali hii inaonyesha kuwa maisha marefu hutoa uzoefu mwingi."
  },
  {
    "instruction": "Eleza maana ya methali 'Kuuliza si ujinga.'",
    "input": "",
    "output": "Methali hii inaonyesha kuwa kuuliza maswali ni njia ya kujifunza na si dalili ya ujinga."
  },
  {
    "instruction": "Eleza maana ya methali 'Mtu mmoja aliyejitolea ni bora kuliko wanaume kumi waliolazimishwa.'",
    "input": "",
    "output": "Methali hii inahimiza umuhimu wa kujitolea na juhudi za kweli."
  },
  {
    "instruction": "Eleza maana ya methali 'Udongo uwahi umaji.'",
    "input": "",
    "output": "Methali hii inaonyesha kuwa watu wanaweza kubadilika na kufanya maamuzi mazuri."
  },
  {
    "instruction": "Eleza maana ya methali 'Tisa karibu na kumi.'",
    "input": "",
    "output": "Methali hii inaonyesha kuwa kitu kinakaribia ukamilifu lakini hakijafikia kabisa."
  },
  {
    "instruction": "Eleza maana ya methali 'Ulimacho huvunacho.'",
    "input": "",
    "output": "Methali hii inahimiza kuwa mtu hupata matokeo ya matendo au tabia zake."
  },
  {
    "instruction": "Eleza maana ya methali 'Mwenda pole hajikwai.'",
    "input": "",
    "output": "Methali hii inahimiza kuwa mtu anayochukua hatua kwa tahadhari haanguki au kushindwa."
  },
  {
    "instruction": "Eleza maana ya methali 'Uzuri hauendi mbali.'",
    "input": "",
    "output": "Methali hii inaonyesha kuwa uzuri au sifa nzuri huambukiza na kuenea."
  },
  {
    "instruction": "Eleza maana ya methali 'Usiyachoma samaki kwa mkono ulio moto.'",
    "input": "",
    "output": "Methali hii inaonyesha kuwa mtu asitengeneze matatizo kwa njia hatari au zisizofaa."
  },
  {
    "instruction": "Eleza maana ya methali 'Usiwache mbachao kwa msala upitao.'",
    "input": "",
    "output": "Methali hii inahimiza usihatarishe vitu muhimu kwa sababu ya mambo madogo."
  },
  {
    "instruction": "Eleza maana ya methali 'Chungu si bomba kama haikatwi.'",
    "input": "",
    "output": "Methali hii inaonyesha kuwa watu wachungu au wenye tabia mbaya hawawezi kubadilika kwa urahisi."
  },
  {
    "instruction": "Eleza maana ya methali 'Wema haujengwa kwa siri.'",
    "input": "",
    "output": "Methali hii inaonyesha kuwa matendo mema hayawezi kufichwa; hutokea wazi."
  },
  {
    "instruction": "Eleza maana ya methali 'Kila asali hauchwi likizo.'",
    "input": "",
    "output": "Methali hii inaonyesha kuwa fursa au vitu vizuri havipatikani kila wakati."
  },
  {
    "instruction": "Eleza maana ya methali 'Mwanamke wa kweli hajishor, hajiremba.'",
    "input": "",
    "output": "Methali hii inahimiza tabia nzuri na heshima kwa wanawake wa kweli."
  },
  {
    "instruction": "Eleza maana ya methali 'Zawadi ya mkono ni kichwa cha mtu wengine.'",
    "input": "",
    "output": "Methali hii inaonyesha kuwa zawadi au msaada hutegemea mtu anayepewa."
  },
  {
    "instruction": "Eleza maana ya methali 'Uhaidi huwa mnyonyaji.'",
    "input": "",
    "output": "Methali hii inaonyesha kuwa mtu mwenye kuasi au uongozi mbaya huvuruga wengine."
  },
  {
    "instruction": "Eleza maana ya methali 'Haba na haba hujaza kibaba.'",
    "input": "",
    "output": "Methali hii inahimiza kuwa kwa kiasi kidogo kidogo, mambo makubwa hujengwa."
  },
  {
    "instruction": "Eleza maana ya methali 'Hasira hasara.'",
    "input": "",
    "output": "Methali hii inahimiza kuwa hasira huleta hasara na matatizo."
  },
  {
    "instruction": "Eleza maana ya methali 'Hapana siri ya watu wawili.'",
    "input": "",
    "output": "Methali hii inaonyesha kuwa siri haidumu kati ya watu wawili kwa muda mrefu."
  },
  {
    "instruction": "Eleza maana ya methali 'Kutoa ni moyo, si utajiri.'",
    "input": "",
    "output": "Methali hii inahimiza kuwa kutoa kwa moyo ni muhimu zaidi kuliko kuwa na mali."
  },
  {
    "instruction": "Eleza maana ya methali 'Ajionaye ajua sana hajui lolote.'",
    "input": "",
    "output": "Methali hii inaonyesha kuwa mtu mwenye kujiona mjuzi sana ni hatari au hana hekima halisi."
  },
  {
    "instruction": "Eleza maana ya methali 'Ajifunzaye haachi kujua.'",
    "input": "",
    "output": "Methali hii inahimiza kuwa mtu anayejifunza ni mwerevu na hutaka maarifa zaidi."
  },
  {
    "instruction": "Eleza maana ya methali 'Asiyejua kitu, hawezi kujua thamani yake.'",
    "input": "",
    "output": "Methali hii inaonyesha kuwa mtu hawezi kuthamini jambo asiloelewa."
  },
  {
    "instruction": "Eleza maana ya methali 'Asiyeuliza, hana lo ajifunzalo.'",
    "input": "",
    "output": "Methali hii inahimiza kuwa kuuliza ni njia ya kupata maarifa."
  },
  {
    "instruction": "Eleza maana ya methali 'Elimu bila amali, kama nta bila asali.'",
    "input": "",
    "output": "Methali hii inaonyesha kuwa elimu bila vitendo ni kama sindano bila asali, haina maana."
  },
  {
    "instruction": "Eleza maana ya methali 'Kuuliza si ujinga.'",
    "input": "",
    "output": "Methali hii ni marudio ya methali kuhusu umuhimu wa kuuliza."
  },
  {
    "instruction": "Eleza maana ya methali 'Makali ya jicho yashinda wembe.'",
    "input": "",
    "output": "Methali hii ni marudio ya methali kuhusu uangalifu."
  },
  {
    "instruction": "Eleza maana ya methali 'Mwenye radhi hasumbuki.'",
    "input": "",
    "output": "Methali hii ni marudio kuhusu mtu mwenye moyo mtulivu."
  },
  {
    "instruction": "Eleza maana ya methali 'Thamani ya taa ni giza kiingiapo.'",
    "input": "",
    "output": "Methali hii ni marudio kuhusu thamani ya kitu kuonekana katika giza."
  },
  {
    "instruction": "Eleza maana ya methali 'Heri matamshi mazuri kuliko zawadi.'",
    "input": "",
    "output": "Methali hii inahimiza kuwa maneno mazuri ni ya thamani kuliko zawadi."
  },
  {
    "instruction": "Eleza maana ya methali 'Acha kukuna makovu ya mende.'",
    "input": "",
    "output": "Methali hii inaonya dhidi ya kuendelea kuwahujumu wengine au kuwachokoza."
  },
  {
    "instruction": "Eleza maana ya methali 'Acheni nyodo kila mtu na bahati yake.'",
    "input": "",
    "output": "Methali hii inahimiza kuwa kila mtu ana hatima na bahati yake mwenyewe."
  },
  {
    "instruction": "Eleza maana ya methali 'Adui mpende.'",
    "input": "",
    "output": "Methali hii inahimiza kuwa upendo kwa adui ni tabia nzuri na ya hekima."
  },
  {
    "instruction": "Eleza maana ya methali 'Adui ni mdomo wako.'",
    "input": "",
    "output": "Methali hii inaonyesha kuwa mtu mwenyewe anaweza kuwa adui wake kwa maneno au tabia."
  },
  {
    "instruction": "Eleza maana ya methali 'Akutendaye mtende, mche asiyekutenda.'",
    "input": "",
    "output": "Methali hii inaonyesha kuwa mtu asimwone adui yule anayemfanya mabaya."
  },
  {
    "instruction": "Eleza maana ya methali 'Akili kubwa-kubwa hufikiri mamoja.'",
    "input": "",
    "output": "Methali hii inahimiza kuwa watu wenye akili kubwa wana mawazo moja kuu."
  },
  {
    "instruction": "Eleza maana ya methali 'Aliye pewa lile ampe lile.'",
    "input": "",
    "output": "Methali hii inaonyesha kuwa mtu anayepokea kitu anapaswa kutoa sawa kwa wengine."
  },
  {
    "instruction": "Eleza maana ya methali 'Ambaye anamfahamu mwenzake, anamjua.'",
    "input": "",
    "output": "Methali hii inaonyesha kuwa kumjua mtu kunamaanisha kumfahamu vyema."
  },
  {
    "instruction": "Eleza maana ya methali 'Anayeangalia nyuma, hupata taabu.'",
    "input": "",
    "output": "Methali hii inahimiza kuwa mtu asiyetembea mbele hupata matatizo."
  },
  {
    "instruction": "Eleza maana ya methali 'Asiyefunzwa na maumivu hufunzwa na ulimwengu.'",
    "input": "",
    "output": "Methali hii inaonyesha kuwa mtu asiyetolewa mafunzo au adhabu atajifunza kwa njia ngumu."
  },
  {
    "instruction": "Eleza maana ya methali 'Bwana ni bwana kwa mali zake.'",
    "input": "",
    "output": "Methali hii inaonyesha kuwa hadhi ya mtu inaambatana na mali au utajiri wake."
  },
  {
    "instruction": "Eleza maana ya methali 'Chovya chovya humaliza buyu la asali.'",
    "input": "",
    "output": "Methali hii ni marudio ya methali kuhusu jitihada ndogo kumaliza jambo kubwa."
  },
  {
    "instruction": "Eleza maana ya methali 'Dawa ya deni kulipa.'",
    "input": "",
    "output": "Methali hii ni marudio ya methali kuhusu kulipa madeni."
  },
  {
    "instruction": "Eleza maana ya methali 'Dawa ya moto ni moto.'",
    "input": "",
    "output": "Methali hii ni marudio kuhusu matumizi ya nguvu sawa."
  },
  {
    "instruction": "Eleza maana ya methali 'Dhamiri safi ni tandiko laini.'",
    "input": "",
    "output": "Methali hii ni marudio kuhusu mtu mwenye dhamiri safi."
  },
  {
    "instruction": "Eleza maana ya methali 'Eneo la mnyama, si la binadamu.'",
    "input": "",
    "output": "Methali hii inaonyesha kuwa maeneo ya wanyama si ya binadamu kuingia."
  },
  {
    "instruction": "Eleza maana ya methali 'Faida ya kujitolea haipimwi kwa pesa.'",
    "input": "",
    "output": "Methali hii inaonyesha kuwa kujitolea hakupimwi kwa mali bali moyo."
  },
  {
    "instruction": "Eleza maana ya methali 'Fadhila ya punda ni mateke.'",
    "input": "",
    "output": "Methali hii inaonyesha kuwa mtu au kitu kina faida fulani hata kama kinaonekana dhaifu."
  },
  {
    "instruction": "Eleza maana ya methali 'Haba na haba hujaza kibaba.'",
    "input": "",
    "output": "Methali hii ni marudio ya methali kuhusu kuongezeka kidogo kidogo."
  },
  {
    "instruction": "Eleza maana ya methali 'Heri ya kusema busara kuliko zawadi.'",
    "input": "",
    "output": "Methali hii inahimiza kuwa maneno ya busara ni bora kuliko zawadi za mali."
  },
  {
    "instruction": "Eleza maana ya methali 'Heri mtulivu kuliko mfalme mwenye hasira.'",
    "input": "",
    "output": "Methali hii inahimiza kuwa mtu mtulivu ni bora kuliko mtu mwenye hadhi na hasira."
  },
  {
    "instruction": "Eleza maana ya methali 'Huwezi kuogopa usingizi wako.'",
    "input": "",
    "output": "Methali hii inaonyesha kuwa mtu hawezi kuogopa au kuzuia mambo ya asili."
  },
  {
    "instruction": "Eleza maana ya methali 'Iliyopotea ikitokeayo, ibaki salama.'",
    "input": "",
    "output": "Methali hii inaonyesha kuwa mambo yaliyopotea yanapojitokeza huonekana wazi."
  },
  {
    "instruction": "Eleza maana ya methali 'Jembe la mtu halipimwi kwa ukubwa wake tu.'",
    "input": "",
    "output": "Methali hii inaonyesha kuwa thamani ya kitu si ukubwa wake peke yake."
  },
  {
    "instruction": "Eleza maana ya methali 'Jicho la mrefu hula zaidi.'",
    "input": "",
    "output": "Methali hii inaonyesha kuwa mtu mwenye mtazamo mpana hupata faida zaidi."
  },
  {
    "instruction": "Eleza maana ya methali 'Kabla ya kuchoma moto, angalia upepo.'",
    "input": "",
    "output": "Methali hii inahimiza kuwa mtu aangalie hali kabla ya kuchukua hatua."
  },
  {
    "instruction": "Eleza maana ya methali 'Kama utampeleka nyoka kwa mtu, ujue ataumia.'",
    "input": "",
    "output": "Methali hii inahimiza kuwa kuwatumia wengine matatizo kuna madhara kwa wote."
  },
  {
    "instruction": "Eleza maana ya methali 'Kama uso ni mweupe, moyo hauwezi kuwa mweupe kila mara.'",
    "input": "",
    "output": "Methali hii inaonyesha kuwa mtu anaweza kuonekana mkweli lakini si kweli daima."
  },
  {
    "instruction": "Eleza maana ya methali 'Kaa palepale, utapata kile unachostahili.'",
    "input": "",
    "output": "Methali hii inaonyesha kuwa uvumilivu huleta mafanikio."
  },
  {
    "instruction": "Eleza maana ya methali 'Kama ukivua mtego, utapata samaki kando.'",
    "input": "",
    "output": "Methali hii inaonyesha kuwa jitihada huzaa matokeo."
  },
  {
    "instruction": "Eleza maana ya methali 'Kama unataka kiwango, pima kwa mrefu wa mkanda.'",
    "input": "",
    "output": "Methali hii inahimiza kuwa mtu apime au apime hali kwa njia sahihi."
  },
  {
    "instruction": "Eleza maana ya methali 'Kama uchawi hauweki ndani, hautoweka nje.'",
    "input": "",
    "output": "Methali hii inaonyesha kuwa matatizo au maovu hutokea ndani kabla ya kuonekana nje."
  },
  {
    "instruction": "Eleza maana ya methali 'Kamwe usidai mali ya wengine kwa uwongo.'",
    "input": "",
    "output": "Methali hii inaonya dhidi ya kudanganya au kudai mali isiyo yako."
  },
  {
    "instruction": "Eleza maana ya methali 'Kila mfuo una mchafu wake.'",
    "input": "",
    "output": "Methali hii inaonyesha kuwa kila sehemu au kundi lina watu wabaya."
  },
  {
    "instruction": "Eleza maana ya methali 'Kila mtu kwa kazi yake, kila kazi kwa mbinu yake.'",
    "input": "",
    "output": "Methali hii inaonyesha kuwa kila mtu ana jukumu na mbinu yake ya kufanya kazi."
  },
  {
    "instruction": "Eleza maana ya methali 'Kosa moja halimwagi mtu mbali.'",
    "input": "",
    "output": "Methali hii inahimiza kuwa mtu asipatwe na ukali kwa kosa moja."
  },
  {
    "instruction": "Eleza maana ya methali 'Kuishi kwa muda mrefu ni kuona mengi.'",
    "input": "",
    "output": "Methali hii ni marudio kuhusu uzoefu wa maisha marefu."
  },
  {
    "instruction": "Eleza maana ya methali 'Kuna njia za wengi, kuna njia ya mwenye hekima.'",
    "input": "",
    "output": "Methali hii inahimiza kuwa hekima ni kuchagua njia sahihi kati ya nyingi."
  },
  {
    "instruction": "Eleza maana ya methali 'Maji ya umoja hayatoi uharibifu.'",
    "input": "",
    "output": "Methali hii inahimiza kuwa umoja huleta faida na si uharibifu."
  },
  {
    "instruction": "Eleza maana ya methali 'Mambo ya siri hayazungumzii majumbani.'",
    "input": "",
    "output": "Methali hii inaonyesha kuwa mambo ya siri hayapaswi kuenezwa kwa watu wasioaminika."
  },
  {
    "instruction": "Eleza maana ya methali 'Mtu mwenye ndoto hafuki mara mbili.'",
    "input": "",
    "output": "Methali hii inaonyesha kuwa mtu mwenye ndoto huwa na matumaini mara nyingi."
  },
  {
    "instruction": "Eleza maana ya methali 'Mwanzo mgumu, mwisho mtamu.'",
    "input": "",
    "output": "Methali hii ni marudio ya methali kuhusu changamoto mwanzoni."
  },
  {
    "instruction": "Eleza maana ya methali 'Mwanzo mgumu huleta baraka.'",
    "input": "",
    "output": "Methali hii ni marudio ya methali kuhusu changamoto kuzaa mafanikio."
  },
  {
    "instruction": "Eleza maana ya methali 'Nia njema huvuta msaada.'",
    "input": "",
    "output": "Methali hii inahimiza kuwa nia njema huleta msaada."
  },
  {
    "instruction": "Eleza maana ya methali 'Nyani chungu hula kwa kuwa mrembo.'",
    "input": "",
    "output": "Methali hii inaonyesha kuwa watu huenda wanapendwa kwa sababu ya sifa zao."
  },
  {
    "instruction": "Eleza maana ya methali 'Nyumba ni kubwa si mlango wake, bali wakazi wake.'",
    "input": "",
    "output": "Methali hii inaonyesha kuwa thamani ya nyumba ni wakazi wake si muundo tu."
  },
  {
    "instruction": "Eleza maana ya methali 'Punda hafikii mbali kwa kukosa msukumo.'",
    "input": "",
    "output": "Methali hii inaonyesha kuwa mtu hawezi kufikia mafanikio bila msukumo au ari."
  },
  {
    "instruction": "Eleza maana ya methali 'Si kila mwenye macho makali ni mpotovu.'",
    "input": "",
    "output": "Methali hii inaonyesha kuwa si kila mtu mwenye macho makali ni mbaya."
  },
  {
    "instruction": "Eleza maana ya methali 'Sikio lisikie mwanga, haliwezi kuzunguka giza.'",
    "input": "",
    "output": "Methali hii inaonyesha kuwa mtu asiyeelewa mambo siwezi kufanikisha jambo."
  },
  {
    "instruction": "Eleza maana ya methali 'Sote tumeumbwa kwa miale tofauti - tuishi kwa amani.'",
    "input": "",
    "output": "Methali hii inahimiza uvumilivu na amani kati ya watu tofauti."
  },
  {
    "instruction": "Eleza maana ya methali 'Subira inapambana, ikishika hupata malipo.'",
    "input": "",
    "output": "Methali hii inahimiza kuwa uvumilivu huzaa matokeo mazuri."
  },
  {
    "instruction": "Eleza maana ya methali 'Siku ya leo ni bora kuliko ndoto isiyofanya.'",
    "input": "",
    "output": "Methali hii inahimiza kufanya leo badala ya kuota ndoto zisizotekelezeka."
  },
  {
    "instruction": "Eleza maana ya methali 'Tabia njema hupona kwa muda.'",
    "input": "",
    "output": "Methali hii inaonyesha kuwa tabia njema hubadilika kwa muda."
  },
  {
    "instruction": "Eleza maana ya methali 'Tamaa ni mzigo, subira ni ngao.'",
    "input": "",
    "output": "Methali hii inaonyesha kuwa tamaa ni shida na subira ni kinga."
  },
  {
    "instruction": "Eleza maana ya methali 'Tenda mema usisubiri kuwashitaki.'",
    "input": "",
    "output": "Methali hii inahimiza kufanya mema bila kutegemea malipo."
  },
  {
    "instruction": "Eleza maana ya methali 'Tokeza maombi kabla ya kupiga vita.'",
    "input": "",
    "output": "Methali hii inaonyesha kuwa mtu aombe msaada kabla ya changamoto."
  },
  {
    "instruction": "Eleza maana ya methali 'Uchawi wa ulimwengu huanza kwa neno.'",
    "input": "",
    "output": "Methali hii inaonyesha kuwa maneno yana nguvu kubwa."
  },
  {
    "instruction": "Eleza maana ya methali 'Ujamaa huanza kwa ukaribu.'",
    "input": "",
    "output": "Methali hii inahimiza ushirikiano na mshikamano."
  },
  {
    "instruction": "Eleza maana ya methali 'Umoja ni asili ya mafanikio.'",
    "input": "",
    "output": "Methali hii inahimiza kuwa mafanikio huanzia katika umoja."
  },
  {
    "instruction": "Eleza maana ya methali 'Usiwahukumu watu kwa mwelekeo wa nje tu.'",
    "input": "",
    "output": "Methali hii inahimiza kutokuabiri mtu kwa sura au mwelekeo wa nje tu."
  },
  {
    "instruction": "Eleza maana ya methali 'Wema unaenea kama harufu ya maua.'",
    "input": "",
    "output": "Methali hii inahimiza kuwa matendo mema huenea na kuleta furaha."
  },
  {
    "instruction": "Eleza maana ya methali 'Wazee wanajua njia, wasikae tu.'",
    "input": "",
    "output": "Methali hii inahimiza kuheshimu hekima za wazee na kuzingatia mafundisho yao."
  }
]