variety
stringclasses 6
values | text
stringlengths 14
34.1k
| pub_date
stringdate 1997-01-01 00:00:00
2008-01-01 00:00:00
| post_id
stringlengths 20
20
| file_name
stringclasses 12
values |
|---|---|---|---|---|
rm-vallader
|
Id es stat be üna dumonda dal temp fin cha las cuntradicziuns dal Vereina vegnan al pettan. Aint il recess dal Grond cussagl dals 22 settember 1985 chi’d es gnü scumparti avant la votumaziun in minch’economia grischuna d’eira scrit: «Minch’ura traficharan trens per persunas in tuottas duos direcziuns.» Aint il ultim «Allegra» pudaina leger in connex cul urari: «Eines ist aber jetzt schon klar. Mittelfristig wird dieser Fahrplan direkt von den Frequenzen der Vereinalinie bzw. der Regionallinie Scuol–Samedan abhängig sein.» Quista conclusiun füss inclegiaintaivla – scha’ls managers da quist proget nu vessan promovü talmaing la via rollanta chi d’eira calculada fingià dal 1985 cun ca. ün terz dals cuosts totals. Mo il tren nu po dvantar plü attractiv co l’auto! E – quella varianta füss statta massa bunmarchada. I vess stuvü dar üna correctura. Illa Gazetta grischuna dals 2 gün 1994, davo cha’l Parlamaint ha consenti ün credit supplementar da «be» 28 milliuns (impè da 56) pudaina leger: «Als einschneidendste Sparmassnahme bezeichnet Fasciati die Streichung von einer der drei Autokompositionen.» Cha la capacità da transport in tuottas duos direcziuns as sbassa da 360 sün 240 autos l’ura.
|
1997
|
rm_quotidiana.053542
|
rm_quotidiana_1997.xml
|
rm-vallader
|
Plüs politikers han impromiss chi detta quista correctura a favur dal trafic public. Perquai n’ha eir eu sustgnü publicamaing quist credit, persvas chi nu’s possa adattar la capacità dals transports d’autos subvenziunats ad ün pêr singulas fins d’eivna. Chi chi ha da spettar in üna culuonna bada quant attractiv cha’l tren es. Mo ill’ultim «Allegra» esa scrit: «Nach neusten Informationen der RhB werden bei der Eröffnung drei Autozüge mit einer minimalen Kapazität von 288 Personenwagen zur Verfügung stehen. Je nach Möglichkeit von frei werdenden, vorläufig noch blockierten Krediten können noch zusätzliche Wagen für den Autoverlad gekauft werden, damit die Kapazität der drei Autozüge noch etwas gesteigert werden kann.» Il pövel es gnü manà pel nas. Uschè pon ils respunsabels pel fiasco inevitabel güstifichar las investiziuns stravagantas illas staziuns per chargiar autos. E’ls trens da persunas, impromiss avant la prüma votumaziun, gnaran strichats vieplü causa la mancanza da passagers. Mo ils politikers cuolpabels nun han da surtour ingüna respunsabiltà. A l’incuntrari: Els sezzan per part aint ils cussagls administrativs da las firmas chi’d han profità da quista stravagantaria. E lura giodna lur bella pensiun. Mo cha’l pövel perda vieplü la fiduzcha in lur instanzas nu para da tils interessar.
|
1997
|
rm_quotidiana.053543
|
rm_quotidiana_1997.xml
|
rm-vallader
|
Duonnas chi praticheschan üna professiun in Svizra guadognan in media bod ün quart damain co’ls homens. Ils factuors cuntschaints per quai sun surtuot lur retard in reguard l’instrucziun e l’experienza professiunala. «Però eir our da motivs inexplichabels sfügia a las duonnas amo adüna üna paja da var desch pertschient da la paja dals homens», ha stimà ün stüdi dal Fuond naziunal svizzer (FNS). Quel ha examinà a man da quints da model detagliats la discriminaziun da paja. La basa pel stüdi han fuormà las retscherchas da las forzas da lavur in Svizra dals ons 1991–93 cha l’Uffizi federal per statistica fa regularmaing. Tuot in tuot guadognan las duonnas in media 23 pertschient o 9,15 francs l’ura damain co’ls homens. Cira 13 pertschient da la differenza pon gnir declerats cun la fuormaziun e l’experienza professiunala divergenta. Uschè han las duonnas damain scoulaziun, var ses ons damain experienza professiunala e var trais ons damain fideltà da firma. Otras differenzas as chatta i’l sectur da la lavur a temp parzial ed in mansters tipics per duonnas. Pajas sfügidas Da las calculaziuns es però eir resultà üna part inexplichabla da la differenza da paja tanter hom e duonna. Tuot tenor model importaiva tala l’on 1993 tanter 6,9 e 13,2 pertschient. Bod la mità da tuot la differenza da paja da 23 pertschient nun es uschè explichabla directamaing. «Dasper üna discriminaziun directa pon giovar üna rolla in quist connex la pratcha da promoziun e l’access plü difficil in plazzas bain pajadas», ha remarchà l’autura, Dorothe Bonjour, precautamaing. Masüras politic-economicas Il stüdi piglia in consideraziun eir masüras politic-economicas. Scha las duonnas acceptan sforzadamaing, cundiziunà tras la situaziun sociala generala, d’investir damain temp in lur scoulaziun ed interrumpan plü suvent lur carriera professiunala, lura as stessa schligerir per ellas l’actività da guadogn. Las pussibiltats per far quai füssan magara da tscherchar in üna sporta supplementara pro la chüra d’uffants extrafamiliara sco ricovers d’uffants, scoulas dal di e l’età da scolarisaziun precedainta, ma eir in redüond ils incitamaints negativs pro’l sistem d’impostas.
|
1997
|
rm_quotidiana.053544
|
rm_quotidiana_1997.xml
|
rm-vallader
|
Els han constatà cha las premissas – chi sun dattas da la natüra nan – sun ourdvart bunas. Da megldrar es l’infrastructura e la sporta. Sco insufficiaint vain valütà la collavuraziun tanter ils differents offerents da sportas turisticas. La Società da trafic Val Müstair nun es, in sia fuorma odierna, buna da surtour il commando. Perquai fa la gruppa da lavur la proposta da tilla restructurar. L’autorità suprema es la radunanza generala. Quella vess d’eleger üna suprastanza da trais persunas, p.ex. üna da Tschierv/Lü/Fuldera, üna da Valchava/Sta. Maria ed üna da Müstair.
|
1997
|
rm_quotidiana.053550
|
rm_quotidiana_1997.xml
|
rm-vallader
|
In occasiun da l’ultima sezzüda da la suprastanza da la Società da turissem da Samignun ha il directur da cura da Samignun dat cuntschaint sia demischiun per la fin da quist on. Christophe Soutter es uossa fingià daspö quatter ons in sia carica e vess gugent da’s dedichar ad üna occupaziun nouva. Invers La Quotidiana ha Soutter declerà ch’el vess gugent da tuornar gio la Svizra Bassa davo quatter ons ch’el ha lavurà illas muntognas aint ila branscha turistica. Eir vess el gugent da bandunar pel mumaint la branscha e’s dedichar plütost al marketing. Soutter remarcha però eir cha sia collavuraziun insembel culla Società da turissem a Samignun saja statta fich buna dürant quists quatter ons e ch’el restarà da quinder inavant per adüna ün pa attachà al cumün ed a la glieud chi’d ha collavurà cun el. «In mincha cas sa eu ingio ch’eu passantarà in avegnir mias vacanzas d’ir culs skis ed eir ingio ch’eu giarà d’utuon per ir a spass e giodair la bella cuntrada d’utuon, nempe sgüra a Samignun», disch Soutter. Tscherchà ün Grischunais Als respunsabels da la Società da turissem dischplascha il fat ch’els han da laschar ir lur collavuratur, ma els han incletta cha Soutter, chi’d es amo giuven, voul davo quatter ons tscherchar üna nouva sfida. Lur pisser es uossa quel da chattar üna persuna nouva per quel post chi’d es fich important pel lö.
|
1997
|
rm_quotidiana.053560
|
rm_quotidiana_1997.xml
|
rm-vallader
|
Als 1. october ha lö illa sala da cumün a Scuol la radunanza da l’SFL. Sco üsità vegn la radunanza generala cumbinada cun ün arrandschamaint our dal program da fuormaziun. Il tema chi vegn trattà quist on es la dischoccupaziun cun sias consequenzas e la vita da manster e lavur. Davo la radunanza segua üna discussiun al podi manada da la cusgliadra da professiun, Uorschla Campell, chi pratichescha seis manster a Cuoira. Ils partenaris da discussiun sun il manader dal center regiunal per intermediaziun da lavur a Samedan, Christian Flütsch, il manader da l’impraisa da fabrica Bezzola, Robert Hüberli, il manader da l’uffizi social a Scuol, Urs Trottmann ed üna persuna dischoccupada. voutas in temps da recessiun perche cha la dischoccupaziun tocca suvent il prüm a quels. Però eir uossa ch’ella lavura sün agen quint cussaglia ella impustüt a creschüts e güda eir a dischoccupats a tscherchar ün nouv manster ingio cha la schanza da chattar lavur es plü gronda.
|
1997
|
rm_quotidiana.053561
|
rm_quotidiana_1997.xml
|
rm-vallader
|
Divers cuors da la Scuntrada e Fuormaziun Ladina sun publichats sül program Cuors da computer per uffants da 12 ons amunt. Quel ha lö dürant 8 davomezdis pro’l club da PC a Scuol. Internet: Il cuors da duos sairas a l’Institut otalpin a Ftan chi dà ün’introducziun aint il muond da l’internet. Il cuors vegn manà duos voutas. Inglais per glieud chi’d ha las cugnuoschentschas elementaras da la lingua. Quel cuors vala eir sco cuntinuaziun dal cuors d’inglais davo fat il cuors da principiants. Il cuors ha lö dürant desch sairas illa chasa da scoula a Sent. Improvisaziun cun musica, il cuors per musicants cun plü o main bunas cungnuoschentschas da musica. L’experimaint culla musica vegn manà tras dürant ot sairas i’l center cultural La Vouta a Lavin. Inglais per principiants: Quel cuors vegn manà tras illa chasa da scoula da Scuol e düra desch sairas.
|
1997
|
rm_quotidiana.053562
|
rm_quotidiana_1997.xml
|
rm-vallader
|
Il president da la società, Walter Zegg, s’imaginescha cha la persuna tscherchada es scha pussibel grischunaisa ed ha impustüt las cugnuoschentschas illa economia, i’l marketing, ill’informatica. Per el nu sto il directur nouv per forza avair sias ragischs aint il turissem. Destinaziuns ün tema secundar Samignun nu’s fa massa gronds pissers per seis turissem neir al mumaint ingio cha tuot discuorra da destinaziuns. Soutter disch, cha illa stagiun d’inviern saja Samignun insembel cun Ischgl destinaziun avuonda svessa.
|
1997
|
rm_quotidiana.053563
|
rm_quotidiana_1997.xml
|
rm-vallader
|
Per collavurar cun üna intera regiun vezza Soutter ün bun avegnir, be scha la regiun es gronda avuonda, voul dir almain tuot Engiadina insembel culla Val Müstair o lura las trais regiuns da l’Interegg. Eir Zegg es da l’avis cha la collavuraziun cun Ischgl per la stagiun d’invern es indispensabla ed eir suficiainta. El sperescha però sgüra eir sün üna megldra collavuraziun cul rest da l’Engiadina Bassa. Impustüt que chi pertocca il turissem da stà vezza Zegg ün avegnir illa collavuraziun regiunala da l’Engiadina Bassa e la Val Müstair, forsa eir amo cullas regiuns vaschinas da l’Austria e l’Italia.
|
1997
|
rm_quotidiana.053564
|
rm_quotidiana_1997.xml
|
rm-vallader
|
Co gnir a fin culla dischoccupaziun? La manadra da la discussiun ha explichà a La Quotidiana cha quella dess in prüma lingia avair üna part infuormativa ingio cha’ls partecipants pon muossar via sün agüd chi vegn sport ad ün dischoccupà, minchün per sia pusiziun d’uffizi. Natüralmaing dess üna part da la discussiun eir ir a fuond als motivs per la dischoccupaziun e forsa eir ir in tschercha per soluziuns e visiuns sco chi’s pudess impedir cha la dischoccupaziun as derasa in üna regiun sco il territori ladin. La manadra da la discussiun svess s’ha occupada suvent cul tema dischoccupaziun in sia professiun.
|
1997
|
rm_quotidiana.053565
|
rm_quotidiana_1997.xml
|
rm-vallader
|
Co as preschainta hoz il turissem illa Val Müstair? La lavur: Perscrutaziun da la situaziun reala. La resposta: Per las gruppas d’interess regna ün bsögn d’agir incontestà! «Turissem e temp liber» as nomna il cuors d’approfundimaint da la Scoula superiura d’economia e d’administraziun (SEA) da Cuoira/Samedan. L’eivna passada han las studentas e’ls students examinà in ün cuors da stüdi intensiv la destinaziun turistica Val Müstair. Ils temas: Turissem d’ir in gita; cooperaziun ill’hotellaria; turissem rural; turissem d’ir cul velo; collavuraziun regiunala e surregiunala. Ir in gita: Alch be per glieud veglia? La conscienza per la natüra e per la sandà imprometta üna dumonda creschainta davo vacanzas da movimaint e recreaziun. Blera glieud as lascha pensiunar adüna plü bod ed uschè crescha la part dals pensiunaris activs. La generaziun giuvna percunter tschercha l’acziun, ils extrems e la sfida. Evidaint esa cha blers turists da sur 55 ons, ed üna part limitada da famiglias, van in gita illa Val Müstair. Ils giasts derivan per gronda part da la Svizra tudais-cha. La rait da sendas es vasta ed interessanta. La collavuraziun tanter ils offerents da gitas es però insufficiainta. La commercialisaziun succeda surtuot tras ils hotels e las pendicularas. Ils böts sun: augmantar l’attractività da la sporta e’l nomer dals visitaduors, s-chaffir üna megldra valur agiuntada. Quai as poja ragiundscher cun metter a disposiziun chamonnas da muntogna cun pussibiltà da pernottar, eriger üna senda da cuntrabanda cun tablas d’orientaziun; ils hotels stessan amplifichar lur sporta cun whirlpool, sauna e massascha.
|
1997
|
rm_quotidiana.053566
|
rm_quotidiana_1997.xml
|
rm-vallader
|
Il ciclist chatta illa Val Müstair üna bella cuntrada, tragets cun differents grads da difficultà e bain signalisats. Ils hotels spordschan ün’infrastructura adequatta. Quai chi manca: pussibiltats per as nudrir sün viadi; locals cun utensils; acceptanza i’ls hotels; ün affar da velos in cumün; ricovers favuraivels; pussibiltats da cumprar aint. Conclusiun: L’ingaschamaint persunal da mincha hotelier es decisiv. Causa chi manca l’infrastructura nun esa realistic da commercialisar la Val Müstair intera. Las vacanzas d’ir cul velo han da gnir offridas da maniera planisada ed al güst lö. Üna pussibiltà füss da drizzar aint üna pagina i’l internet. Üna collavuraziun surregiunala nun ha bler sen pel mumaint Il clom omnipreschaint davo uniuns tanter las regiuns pissera actualmaing per spacca i’l turissem. Per la Val Müstair füssan pussiblas trais variantas: üna collavuraziun cun l’Engiadina, cul Vnuost o üna cooperaziun tanter ils trais pajais cunfinants. «Nus vain retscherchà pro las societats da cura e pro la Società da trafic Val Müstair. Nus vain eir tscherchà il discuors cun affarists. Lapro vain nus constatà chi nu’s va daperüna davart il möd da commercialisar e preschantar la Val. Perquai ans vaina restrets d’analisar las structuras d’organisaziun da las societats da cura e da trafic», han remarchà ils students dal cuors. Cha quellas structuras nu sajan bunas, i detta bleras duplicaziuns causa la coordinaziun manglusa. I manca ün post da marketing central. Quista situaziun stopcha gnir megldrada cun ün’infuormaziun vicendaivla, in s-chaffind ün post da vendita e da relaziuns publicas sco eir cun elavurar il marchà tenor gruppas in mera. La gruppa da lavur ha tut posiziun: «Üna fusiun cun ün’otra regiun nu fa tenor noss’opiniun pel mumaint bler sen, perquai cha las differentas gruppas d’interess han il prüm da gnir daperüna sur da la preschantaziun da la Val. Üna commercialisaziun tenor las gruppas in mera es indispensabla.
|
1997
|
rm_quotidiana.053567
|
rm_quotidiana_1997.xml
|
rm-vallader
|
Ons a l’inlunga d’eira la sporta adüna listessa, be ils predschs s’han adattats a las relaziuns dal temp odiern. Destinaziuns lontanas s’han fattas valair sül marchà in möd agressiv, cun sportas lucrativas e favuraivlas. Uossa d’eira però fö suot il tet. I sun gnüts elavurats concepts e recepts. I sun naschüdas las destinaziuns. Ils aderents sun da l’avis cha be cun s’unir as possa salvar nos turissem, seguond il motto: Maglia o crappa? Ils adversaris vezzan quai oter. Els crajan chi van a perder in quist cumbat economic, seguond il motto: Ils gronds profittan, e’ls pitschens patischan.
|
1997
|
rm_quotidiana.053568
|
rm_quotidiana_1997.xml
|
rm-vallader
|
Ils singuls cumüns as preschaintan plüchöntsch in möd prüvà. Pel turissem vöglia quai dir chi nu’s dess tscherchar la massa, ma individuums cun giavüschs specials. Quists fats as resplendan eir pro’ls singuls hotels. Las gestiuns han pelplü lavurà per sai svess. Üna collavuraziun s’ha malapaina sviluppada fin hoz. Ils hoteliers s’orienteschan a lur giasts regulars chi han böts specifics. «Perquai esa enorm greiv d’introdüer ün’organisaziun chi stess reglar las incumbenzas cumünaivlas dals hotels. Da l’otra vart esa però da constatar cha la Val Müstair es interessanta per differentas gruppas da turists. Quista situaziun sto gnir nüzziada», ha manià la gruppa da lavur. Per chi’s possa far adöver efficiaintamaing dals avantags, füssa da s-chaffir la plazza per ün agent. Quel stess esser üna persuna neutrala, cugnuoscher la branscha turistica ed avair üna scoulaziun correspundenta. El ha da vender il nom «Val Müstair». L’agent es il rapreschantant da la Val vers l’extern e’l post da consultaziun per nouvas ideas vers l’intern. Sia posiziun stess gnir integrada illa Società da trafic VM; el lavura però dal tuottafat autonom. «Nus eschan persvass chi valess la paina d’ingaschar ün agent.
|
1997
|
rm_quotidiana.053569
|
rm_quotidiana_1997.xml
|
rm-vallader
|
Agricultura e turissem Il böt principal da quista lavur s’ha concentrà sün la realisaziun d’ün’idea chi dess cumplettar la sporta existenta. Actualmaing sun be duos gestiuns chi offrischan üna sort da vacanzas sün ün bain pauril. Il problem es, cha la muaglia es ad alp dürant ils mais da stà e perquai es avantman ün tscherta perditta d’attractività. L’aventüra as restrendscha plünavant be sün la pernottaziun. Ulteriuras attracziuns mancan, il giast nu vain uschè integrà i’l minchadi pauril. Cha l’interess per da quistas vacanzas es avantman, muossan otras regiuns. Ellas spordschan: turas cun müls, brunch pauril, viadis in schlitra e festivals da cuschinar cun trats tradiziunals. L’augmaint da la sporta stess succeder illa stagiun d’utuon e d’inviern. «La realisaziun da noss’idea dependa fermamaing da la prontezza da cooperaziun dals paurs. Na be il prodot nu sto gnir pardert insembel, ma eir la commercialisaziun ha d’exeguir in möd coordinà», han relatà ils redactuors da quista part. Ir cul velo: Ün evenimaint eir illa Val Müstair Il marchà da velo cumpiglia las trais spartas:
|
1997
|
rm_quotidiana.053570
|
rm_quotidiana_1997.xml
|
rm-vallader
|
Eir scha’ls avantags sun evidaints, restan tuottüna amo blers segns da dumonda. Üna resposta clera nun es pussibla, massa pac temp es passà daspö l’introducziun. Perquai esa dal tuottafat inclegiantaivel, cha tschertüns as fan pissers. I nu crajan tuot quai chi tils vain mas-chà ouravant. a Val Müstair es ün lö cun üna cuntrada da bellezza. Ma eir quia as fan valair ils problems dal turissem. Eir quia ha la recessiun deponà sias inconvenienzas. Ed eir quia dessan güdar ils concepts e recepts our da la crisa. «Ils Jauers cugnuoschan lur problem», disch il stüdi da da la Scoula superiura d’economia e d’administraziun Cuoira/Samedan (SEA), «els nu san però co til schoglier, massa divergentas sun las ideas sur da la via chi vess da manar al böt.» Perquai propuonan las studentas e’ls students da la SEA, suotsecziun «Turissem e temp liber», da restructurar l’organisaziun e d’ingaschar ün agent per tuot las dumondas chi concernan il turissem. Els scussaglian da s’unir pel mumaint cun ün’otra regiun. Per cha quista cumposiziun da tren nu resta sainza locomativa, faja sainza oter dabsögn d’üna persuna da professiun chi piglia per mans la tematica. Dabsögn faja però eir cha glieud indigena s’ingascha pel turissem da la Val Müstair – però na seguond il princip: il prüm l’onur e lura la lavur (gratuita) – e surpiglia ün’incumbenza da sustegn. Las premissas sun bunas, id es be amo da tillas render cuntschaintas. Chi chi s’algorda da sias fermezzas, es eir bun da tillas vender; sainza renunzchar a si’independenza. Quai vala eir per la Val Müstair, impustüt per ella. Our d’üna posiziun rinforzada as lascha trattar meglder – ünsacura.
|
1997
|
rm_quotidiana.053571
|
rm_quotidiana_1997.xml
|
rm-vallader
|
Dals 25 als 28 settember 1997 ha lö i’l hotel Waldhaus a Segl il colloqui da Nietzsche, ingio chi vain infuormà davart la persunalità, l’ouvra e l’agir dal scriptur e filosof tudais-ch, chi’d es mort als 25 avuost 1900 ill’età da 55 ons. L’arrandschamaint cumainza in gövgia a las 16.30 cul pled da bivgnaint da Karl Pestalozzi, il president dal cussagl da fundaziun. In segua referischa il ravarenda Martin Pernet da Sent davart la derivanza cristiana da Friedrich Nietzsche. Referents internaziunals onureschan l’ouvra da Friedrich Nietzsche Il referat, tgnü da Hubert Cancik da Tübingen in Germania, tratta davart la fuorma preexistenta da la cristianità. In venderdi a bunura segua il referat dad Ulrich Willers davart il «Jesu da Nietzsche». Franceso Moiso da Milan referischa l’avantmezdi davart il tema «Die wahre Welt hinter der Welt». La davoreferischa Donata Schöller-Reisch davart il tema «Demut bei Nietzsche». A partir da las 10.30 han lö differents lavuratoris, accumpagnats da Thomas Böning, da Christiaan Hart-Nibbrig, da Georg Kohler, dad Annemarie Pieper e da Jörg Salaquarda. Discussiun al podi cul tema «Nietzsche e la cristianità» Andit a discussiuns darà il referat da James Porter da Michigan/Illinois davart il tema «Anti-Nietzsche». La saira ha lura lö il referat da Georges Goedert cul tema «L’anticrist per survendscher l’uorden moralic dal muond». In dumengia ha lura lö üna discussiun al podi davart il tema «Nietzsche e la cristianità», ingio chi discutan il ravarenda Martin Pernet, Thomas Böning, Christiaan Hart-Nibbrig, Georg Kohler, Karl Pestalozzi ed Annemarie Pieper. Avant il pled final da Karl Pestalozzi ha lö üna discussiun.
|
1997
|
rm_quotidiana.053572
|
rm_quotidiana_1997.xml
|
rm-vallader
|
Al principi da quist mais esa gnü fat palais la nova o la fama chi saja gnü vis ün uors illa regiun da San Bernardino. Esa pussibel chi saja rivà il prüm uors in Grischun e d’ingionder pudess quel esser gnü? Il collavuratur dal Parc Naziunal Svizzer, Hans Lozza, s’occupa fingià ün temp culla dumonda dal return dals uors in Grischun ed il Parc naziunal as prepara sün quel di tanter oter eir culla exposiziun i’l museum Schmelzra a S-charl. Lozza nu po cunfermar, chi saja propcha pussibel cha’l prüm uors es rivà in Grischun, ma el nu po neir schnear que. Scha quel vess però propcha d’esser qua as dumonda el in prüma lingia co e d’ingionder cha quel es rivà in Grischun. Els vegnan spettats da l’ost In üna vicinanza pussibla, per cha’ls uors pudessan ragiundscher il Grischun, daja intant duos colonias dad uors. Üna da quellas es i’l Trentino. L’ultima colonia dad uors chi’d ha survivü ils temps cha quels gnivan ödiats es però fich pitschna e periclitada. Per salvar quella e pussibiltar ch’ün uors talian gniss in Grischun fessa dabsögn da güdar il prüm a quels uors in lur patria, per exaimpel cun metter in libertà là amo plüs da lur gener e pussibiltar cha quels as possan darcheu multiplichar. Our da motivs politics nun esa però intant gnü güdà als uors dal Trentino. Our da quel motiv spetta Lozza, cha sch’ün uors as metta in viadi vers il dino füss gnü vis sün seis viadi. El es persvass, cha schi dà hoz ün uors in Grischun schi, cha quel saja gnü manà nanpro dad umans. In Val Müstair ed in Engiadina Bassa, teoreticamaing las prümas regiuns ingio ch’ün uors viandant nan da l’ost rivess, nu füssa da spettar chi vegna güst nanpro ün intera colonia dad uors. Lozza disch, cha il prüm gniss sgüra nanpro ün singul uors giuven masculin e cha pür blers ons plü tard füssa da spettar cumpagnia per quel o forsa dafatta üna famiglia. Hoz füssan ils uors bainviss Ils uors sun gnüts cumbattüts e desdrüts. La fin da l’ultim tschientiner nu d’eiran els brichafat bainviss in Grischun. Hoz füss que oter. Üna retschercha, cha la Pro Natura ha fat, demuossa cha 80 pertschient da la populaziun svizra salüdess ün retuorn natüral dals uors. Lozza da sia vart interpretescha que cul fat cha intant sa minchün, cha ün uors viva per 80 pertschient da nudritüra vegetaria e cha pro üna buna part dals 20 pertschient restants as tratta da cadavers, verms e mürs. El es però eir orientà cha in ün cas ch’ün uors tscherness qua pro nus seis spazzi da viver schi cha eventuals dons chaschunats da quel gnissan indemnisats. Impü remarcha Lozza, cha l’uors dovra ün fich grond spazzi da viver e chi nu sarà mai da far quint cun tröps uors aint ils gods da la Val Müstair o l’Engiadina Bassa.
|
1997
|
rm_quotidiana.053579
|
rm_quotidiana_1997.xml
|
rm-vallader
|
La globalisaziun e liberalisaziun dals marchats ha per consequenza, ch’eir las investiziuns directas d’intrapraisas multinaziunalas han conjunctur’ota. Tenor il rapport da la conferenza da commerzi e svilup dals Stadis Units (Unctad), sun creschüdas las investiziuns directas per desch pertschient sün 349 milliards US-dollars. Schi’s resguarda eir las investiziuns da las intrapraisas affiliadas, dà quai dafatta üna somma totala dad 1,4 billiuns dollars. Tenor l’Unctad stess quist boom cuntinuar sur la müdada dal millenni oura.
|
1997
|
rm_quotidiana.053585
|
rm_quotidiana_1997.xml
|
rm-vallader
|
Cun üna manifestaziun finala sülla plazza federala a Berna es her davomezdi ida a fin per 1000 fin 2000 persunas la marcha a crusch. La marcha sur 800 kilometers in crusch ed in travers la Svizra ha vuglü contribuir ad üna reflexiun religiusa sün basa cristiana. Sco cha’ls respunsabels han remarchà in pled e scrittüra, saja per els il cumanzamaint da la ledscha federala «In nom da Dieu, il Tuotpussant» amo adüna ün impegn. La Rogaziun federala saja gnüda introdütta i’l tschientiner scuors pro la fundaziun da la Confederaziun cun la mera da chürar e rinforzar la basa cristiana da nos stadi.
|
1997
|
rm_quotidiana.053589
|
rm_quotidiana_1997.xml
|
rm-vallader
|
L’aspettativa sün ün svilup economic cuntinuant i’ls stadis industrials ed ün’inquietezza creschainta ils pajais dal terz muond han caracterisà las consultaziuns preliminaras da l’inscunter suprem mundial da finanzas a Hongkong. Las vistas economicas pels stadis industrials sajan generalmaing bunas, ha dit her il minister da finanzas federal, Theo Waigel, davant la cumischiun provisoria dal fond monetar internaziunal (IWF). L’IWF chi vain portà da var 180 stadis commembers e l’organisaziun affiliada per l’agüd da svilup cumainzan daman lur dieta annuala a Hongkong. La Malaisia pretenda ün scumond per la speculaziun cun devisas. Il prümminister, Mahathir Mohamad, ha manià cha quist marchà nu porta inguotta al muond.
|
1997
|
rm_quotidiana.053590
|
rm_quotidiana_1997.xml
|
rm-vallader
|
Martin Huder, il rectur da la Scoula industriala a Samedan s’ha retrat davo avair s’ingaschà 20 ons pel bön da la scoula e dals giarsuns. La Quotidiana ha d’incuort fat üna visita a seis successur George Voneschen. Martin Huder scriva in seis ultim rapport annual, ch’el banduna la scoula saviond, cha la giuventüna d’hozindi saja bler megldra co quai ch’ella gnia descritta illas medias. Ils differents livels d’abilità sun üna gronda sfida «Meis antecessur ha fabrichà sü la scoula e prestà in quel reguard lavur exemplarica. Eu less perquai cuntinuar cun quella lavur», ha dit il nouv rectur. Instruind prouva Voneschen da dar als giuvenils ün impuls positiv per lur svilup persunal.
|
1997
|
rm_quotidiana.053595
|
rm_quotidiana_1997.xml
|
rm-vallader
|
Her han las autoritats politicas da Zernez pudü examinar l’implant e’s far ün purtret da las lavuors prestadas. L’architect, Georg Jenny da Tavo, ha dat üna survista illa istorgia e declerà l’andamaint da la sanaziun. La tuor es l’ultim segn d’üna serra da vallada chi tendschaiva dal Spöl fin sü pro la spelma. Ella vaiva da garantir la survaglianza dal transit. Il cumün da Zernez ha uossa decis da mantgnair quist monumaint istoric-cultural chi’d es in possess dals vschins. Per sgürar a lunga vista la curuna dal mür es gnü eret ün tet intern. Cun quista soluziun po la plövgia e l’aua da naiv gnir ramassada al lö e manada davent in möd intenziunà. Uschè nu subischan ils mürs exteriuors d’ün’otezza da trais plans ingüns dons da dscheta. Ultra da quai s’haja sanà eir la fundamainta per evitar chi’s fuorman sfessas illa müraglia. Eir il mür da serra stess gnir refat La tuor da guardgia al cumanzamaint da la Val dal Spöl es l’unica perdütta d’üna serra chi’s po verer davent da la via dal Pass dal Fuorn. In sia vicinanza es dürant ün lung temp gnü explotà material d’üna chava da crappa. Perquai chi’s vaiva quella vouta pac’incletta per la valur istorica, es quista serra gnüda molestada per part in möd rigurus. Pac respect invers la ruina s’haja eir demuossà i’ls ons sesanta pro la nouva lingia da la via.
|
1997
|
rm_quotidiana.053606
|
rm_quotidiana_1997.xml
|
rm-vallader
|
Uossa es gnü sanà eir quista part da l’implant. «Per trenta fin quarant’ons stess la ruina esser protetta d’ün’ulteriura decadenza», ha remarchà Jenny. «Tuottüna faja dabsögn da tilla chürar cuntinuadamaing. Id es dad evitar chi detta üna vegetaziun massa gronda sün la müraglia.» Il cumün da Zernez vaiva accordà a seis temp ün credit da 120 000 francs. Il president cumünal, Chasper Buchli, es cuntaint chi s’ha pudü far quistas lavuors:
|
1997
|
rm_quotidiana.053607
|
rm_quotidiana_1997.xml
|
rm-vallader
|
«Nos cumün ha adüna darcheu muossà la voluntà per mantegner bains culturals. Eu pens qua a la restoraziun exemplarica dal chastè Planta-Wildenberg, al mantegnimaint dal chasin Costetta, da las chamonnas d’alp e dal marangun da Buffalora.» Cha’ls cuosts sun uossa plü bass co büdschetats, til fetscha dal rest eir fich plaschair, ha dit Buchli. Peider Guidon, l’anteriur president dals vschins ed iniziant per la protecziun, sco eir seis successur, Joos Toutsch, sun da l’avis ch’eir il mür da serra stuvess, scha mâ pussibel, gnir refat e mantgnü.
|
1997
|
rm_quotidiana.053608
|
rm_quotidiana_1997.xml
|
rm-vallader
|
La tuor da guardgia La Serra – passa 500 ons veglia Indicaziuns autenticas davart l’implant mancan. In mincha cas valaiva’l dürant il temp da Champell, dimena intuorn il 1570, fingià sco vegl. La construcziun da la tuor cun las balastreras in fuorma d’clav e’ls mürs da serra as pudessa datar i’l temp da la guerra Svabaisa. La radschun per tala nu’s cugnuoscha amo hoz na dal tuottafat. Id es da suppuoner ch’ingün nu laiva insè quista guerra.
|
1997
|
rm_quotidiana.053609
|
rm_quotidiana_1997.xml
|
rm-vallader
|
L’imperatur nu tilla vulaiva, e neir ils Svizzers e Grischuns. Tschert es be cha’l fö es ruot oura in Val Müstair. El s’ha derasà in seguit fin a Dornach sper Basilea. Quels d’Engiadina Bassa e da la Val Müstair, sco glieud da cunfin, vaivan già adüna gnü dispittas culs Tirolais. Da manzunar es be la guerra da las giallinas dal 1475 a Ramosch, cun Bart Guglielm, il «Winkelried» da l’Engiadina Bassa. Las decisiuns da la dieta imperiala dal 1495 a Worms (Chombra da güstizia ed imposta cumöna) nu paran d’esser stattas il motiv per quista guerra. L’on 1499 han lura Tirolais assagli la clostra da Müstair e perfin rapinà ün pêr muongias. Ils Grischuns chi d’eiran daspö duos ons alliats dals Confederats, han subit ramassà sudats e dumandà agüd dals Svizzers. Intant as vaiva però l’ovais-ch intermiss ed arrandschà a Feldkirch ün armistizi. Quels dad Uri, chi d’eiran gnüts in agüd, vessan dimena pudü tuornar a chasa. Impè da far quai s’han els laschats aint a Ragaz in ün cumbat cun imperials. Id ha lura cumanzà la gronda guerra; i seguan las battaglias da Hard, Bruderholz, Schwaderloh, Frastanz, als 22 mai 1499 Chalavaina e lura il cumbat final e decisiv a Dornach. La situaziun resta inquieta. I segua il temp da la refuorma e plü tard prorumpan ils scumpigls grischuns. Sch’ün s’occupa cun quist temp burascus, po’l a tuottavia incleger chi sun gnüts erets mürs da serra e tuors d’observaziun. E quai han fat eir ils Zernezers, co chi para na be illa Val dal Spöl, ma eir pro tschellas entradas in cumün.
|
1997
|
rm_quotidiana.053610
|
rm_quotidiana_1997.xml
|
rm-vallader
|
El voul cuntinuar cun la lavur da seis antecessur Martin Huder e prevezza da far be pitschnas müdaziuns areguard l’instrucziun in scoula. George Voneschen, El es stat divers ons magister per la partiziun industriala, perche vaiva El surtut quell’incarica pretensiusa? George Voneschen: Eu n’ha enorm gugent la collavuraziun e’l contact stret culs giarsuns. Instruind prouva da dar als giuvenils ün impuls positiv per lur svilup persunal. L’instrucziun in scoula am plascha amo adüna fich bain e sun perquai cuntaint da pudair instruir eir dasper la lavur sco rectur da la scoula. In che reguard po El profitar da las experienzas fattas sco magister? Da quella lavur possa profitar enorm bler. Eu cugnuosch fich bain ils giavüschs, bsögns e problems dals giarsuns e vez ils differents aspets our d’ün oter punct da vista. Instruind s’imprenda tanter oter d’ir intuorn culs giarsuns e culs collegas. Che sun las sfidas da Seis manster da magister e da rectur? Üna gronda sfida sun sgüra ils differents livels d’abilità dals giarsuns. Eu prouv da fixar culs scolars debels, mo eir cun quels ferms, ün tschert böt e da tils accumpagnar sün quella via.
|
1997
|
rm_quotidiana.053611
|
rm_quotidiana_1997.xml
|
rm-vallader
|
Da quel sistem pon profitar tuot ils giarsuns. Tenor meis avis es quel üna gronda schanza. Che müdamaints prevezza El da far areguard l’instrucziun illa Scoula industriala? Gronds müdamaints nu prevezza da far. Meis antecessur Martin Huder ha fabrichà sü la scoula e prestà lavur exemplarica. Eu less perquai cuntinuar cun quella lavur. Ün aspet central es per mai la refuorma dal plan d’instrucziun, chi pretenda da tuots ün ingaschi fervent. In che fourma vain promovü a Samedan il rumantsch? Quella dumonda am para fich importanta. Las giarsunas e’ls giarsuns da las valladas rumantschas han pro nus la pussibiltà da s’occuper, dasper l’instrucziun normala, dürant set eivnas intensivamaing cun lur lingua materna. L’interess dals giarsuns es remarchabel e quai tant da l’Engiadina Bassa, da la Val Müstair sco eir da l’Engiadin’Ota. Che intents ha El per l’avegnir? Nus stuvarain trar tschertas masüras da modernisaziun da l’infrastructura. Al mumaint mancan però ils mezs finanzials. Previs sun tanter oter pussibiltats da scoulaziun e da perfecziunamaint per creschüts, il success da la partiziun comerciala ans ha intimà in quel reguard. Quai füss ün intent central, mo concretisà nu vaina amo inguotta.
|
1997
|
rm_quotidiana.053612
|
rm_quotidiana_1997.xml
|
rm-vallader
|
Ün aspet important da tuot seis temp d’uffizi saja statta la stretta collavuraziun e’l barat da maniamaints e d’experienzas tanter tuot las persunas partecipadas pel bön dals giuvenils, scriva il rectur Martin Huder i’l rapport annual 1996/97 da la Scoula industriala a Samedan. I’l decuors dals ons haja el pudü gnir a cugnuoscher e collavurar cun üna pruna persunas e pudü custodiar numerusas giarsunas e giarsuns in lur scoulaziun professiunala. Ch’el banduna la scoula cun bleras bellas regordanzas e cul savair, cha la giuventüna d’hozindi saja bler megldra co quai ch’ella gnia descritta illas medias. L’anteriur rectur da la scoula industriala manzuna in seis rapport implü l’introducziun da la scoula media professiunala per la partiziun comerciala e quella industriala. Frequentond il cuors d’instrucziun per la matura professiunala possan ils absolvents müdar ad üna scoul’ota tecnica sainza stuvair far ün examen d’admissiun. Il nomer da giarsuns, inclus ils absolvents da la matura professiunala, s’haja augmantà da 260 a 300 scolaras e scolars. Ün augmaint remarchabel saja gnü constatà impustüt pro’ls furners e pastiziers e pro’ls falegnams. Mo eir pro tuot tschellas professiuns s’haja il nomer da giarsuns augmantà leivamaing. La gronda part dals giarsuns deriva da San Murezzan, da Scuol, da Zernez e da Puntraschigna. A la Scoula industriala a Samedan instruischan (in plazza parziala) var üna trentina magistras e magisters da tuot ils geners da professiun. «Il fat, chi instruischan pro nus üna pruna magisters a plazza parziala, chi derivan da differentas professiuns, es tenor meis avis ün grond avantag. L’experienza pratica giova illa scoula industriala üna gronda rolla», ha fat resortir il nouv rectur George Voneschen.
|
1997
|
rm_quotidiana.053613
|
rm_quotidiana_1997.xml
|
rm-vallader
|
«Il böt d’eira da fundar üna scoula pel perfecziunamaint linguistic. Il Grischun vaina tschernü pervi da sia trilinguità», ha dit Pieder Caminada, il dozent e commember da la direcziun da la Scoula per linguistica applichada. Scoulaziun e perfecziunamaint in tschinch differentas linguas A Cuoira pon persunas interessadas far trais differents diploms, nempe quel da publicistica e da schurnalissem, il diplom da traducziun e quel da l’instrucziun da la lingua. A la scoula vain instrui in tudais-ch, in inglais, in frances, in talian ed in rumantsch. La SLA spordscha in quel connex cuors da lingua teoretics e pratics e tals d’istorgia, da litteratura, da cultura, tals per las medias e blers oters plü. Dürant ils differents cuors imprendan ils partecipants la grammatica correspundenta, l’istorgia da la litteratura, da far l’analisa da las frasas etc. In quel reguard vegnan fats eir divers exercizis in scrit ed a bocca. Ils cuors vegnan manats per part da möd parallel e cumplementar e pon gnir cumbinats da qualunque maniera.
|
1997
|
rm_quotidiana.053614
|
rm_quotidiana_1997.xml
|
rm-vallader
|
Persunas chi fan ün stüdi inter vaina damain», ha dit Pieder Caminada a La Quotidiana. Il livel dals cuors da rumantsch es ot La Scoula per linguistica applichada a Cuoira spordscha tanter oter üna pruna cuors da rumantsch. «L’interess per quels cuors es zuond bun. I’s vezza cleramaing cha’l bsögn dals rumantschs per as perfecziunar in lur lingua materna es quia», ha il dozent fat resortir. Cha’l livel dals singuls cuors saja ot e na congualabel culs cuors da las differentas uniuns e societats rumantschas. La SAL spordscha per exaimpel ün seminari da litteratura. Ils partecipants dal seminari han l’occasiun da discuter e d’interpretar ils divers texts litterars e da gnir a cugnuoscher las differentas metodas d’interpretaziun. Ulteriurs cuors trattan davart la teoria e la pratcha dal tradüer, la didactica da l’instrucziun da rumantsch, la grammatica normativa e quella cumparativa e la cultura e la litteratura rumantscha. La SLA spordscha implü cuors da rumantsch grischun ed ün lavuratori da scriver rumantsch, chi attribuischa a l’augmaint da la cumpetenza linguistica. Persunas interessadas pon s’annunzchar fin al plü tard als 6 october 1997 pro la Scoula per linguistica applichada, Sägenstr. 8, 7000 Cuoira.
|
1997
|
rm_quotidiana.053615
|
rm_quotidiana_1997.xml
|
rm-vallader
|
Aint il Center cultural Baselgia San Niclà ha lö in venderdi als 26 settember a las 20.30 l’arrandschamaint cul nom «Amiaivel-mordaint», interpretaziuns musicalas da texts rumantschs e tudais-chs. Quist on fan diversas scolaras e divers scolars part da la classa da musica chi san chantar o sunar ün instrumaint cun grond talent. Cun els insembel as ha lur magister, Jörg Perron, dedichà a la lavur pretensiusa da cumbinar texts e musica. Illa tschinchavla classa da gimnasi as han las scolaras ed ils scolars da decider per ün dals duos roms d’art, o per musica o per disegn, sco rom da matura. Perron instruischa musica a l’Institut otalpin a Ftan. Cullas scolaras ed ils scolars chi s’han decis pel rom musica lavura’l suvent in gruppas resguardand ils interess sco eir ils talents. Uschea daja per exaimpel üna gruppa chi’s dedicha a la musica da chombra. Ün’otra s’occupa da differents temas our da l’istorgia da la musica, ma brich be da la musica classica. Dürant quist quartal tratta Perron cun sia classa, chi’d es richa da divers talents, intensivmaing la tematica «text e musica». In prüma lingia as approfundischan las scolaras ed ils scolars in coros recitativs ed in melodramas, voul dir recitaziuns cun accumpagnamaint instrumental. Ma la classa experimentescha eir cun aignas interpretaziuns vocalas ed instrumentalas da texts rumantschs e tudais-chs. Correspundent a l’età da las scolaras ed ils scolars sun lur producziuns da taimpra amiaivlamordainta, però cun pais sün amiaivelezza. Cun quista sairada litterara-musicala vuless la Società «Center cultural baselgia San Niclà» dar occasiun als talents giuvens da preschantar publicamaing ils früts da lur lavur. Ella fa quai culla spranza chi chatta darcheu ün public numerus la via a San Niclà e gioda las producziuns aint ill’atmosfera tuot speciala da la baselgia. L’entrada es libra, ma a la fin vain tut sü üna collecta.
|
1997
|
rm_quotidiana.053616
|
rm_quotidiana_1997.xml
|
rm-vallader
|
In Svizra daja in tuot 38 scoulas «Rudolf Steiner», üna da quellas eir ad Avrona in Engiadina Bassa. 8813 scolars vegnan instruits quist on da scoula in tuot il pajais tenor la pedagogia antroposofa chi’s basa süllas perscrutaziuns dal spiert uman da Rudolf Steiner. Üna specialità da quellas scoulas es quella ch’ellas nu sun liadas vi d’üna dependenza docmatica pervia ch’ellas portan tuottas il listess nom. Las scoulas as retegnan d’esser fuormadas minchüna individualmaing e da fuormar l’instrucziun tenor ils bsögns individuals dals scolars. Ingaschamaint per lur idea Las scoulas «Rudolf Steiner» svizras fuorman insembel la cumünanza da lavur da scoulas Rudolf Steiner svizras. Rapreschantants da tuot las differentas scoulas, internats e scoulas da di cun classas dal schalin sura fin a classas pitschnas s’inscuntran in quella cumünanza. A l’ultim inscunter al principi da quist mais a Biel han ils rapreschantants trattà la constituziun federala chi vegn revaisa ed han elavurà üna proposta per mans da la revisiun. Que cha las scoulas pretendan es chi vegna fixa aint illa constituziun federala üna libertà da tscherner per mincha uffant la scoula e cha l’instrucziun in mincha scoula vegna sgürà finanzialmaing da la Confederaziun. Implü vegna pretais per la magistraglia üna libertà d’instrucziun. Il motiv per la prüma pretaisa es quel cha las scoulas «Rudolf Steiner» lessan esser e sun avertas per uffants our da tuot ils s-chalins socials. Intant vegnan però finanzchadas las scoulas privatas per bundant duos terz our da las buorsas dals genituors e que funcziuna be tras üna solidarità da genituors richs invers quels povers. La seguonda pretaisa pertocca impustüt l’idea da las scoulas chi dessan entrar sülla persunalità dal singul scolar. Que dvainta suvent difficil per magisters a far que, sch’els stan suot il squitsch d’ün plan d’instrucziun. Per Avrona sun ils böts ragiunts Ils respunsabels da la scoula «Rudolf Steiner» ad Avrona comunicheschan ch’els sustegnan eir la proposta chi’d es gnüda fatta da la cumünanza da lavur, ma per lur scoula vala per gronda part fingià tuot que chi vegn pretais. La scoula dad Avrona vala nempe sco scoula speciala e pels scolars chi vegnan suvent tramiss eir da respunsabels ufficials in quella, perche ch’els han dabsögn d’üna scoulaziun plü individuala, survegnan latras eir ün sustegn finanzial ufficial. La libertà d’instrucziun dals magisters es eir datta tras il status da scoula speciala.
|
1997
|
rm_quotidiana.053617
|
rm_quotidiana_1997.xml
|
rm-vallader
|
Als 24 settember 1997 ha lö illa baselgia evangelica a Samedan ün concert tuottafat special cul motto: «Gös cun musica, cling e text», ingio chi fan part scolaras e scolars, magistras e magisters da la Scoula chantunala d’Argovia. In occasiun da lur eivna da stüdi s’occupan las scolaras e’ls scolars intensivamaing da las ouvras musicalas e litteraras da differents cumponists e scriptuors. Al concert as pudarà però eir dudir improvisaziuns musicalas fattas da las scolaras e dals scolars. Implü gnaran prelets texts, chi han scrit svessa. Tanter oter vain preschantà l’armonica da vaider, ün instrumaint fich rar, inventà dal 1761 da l’anteriur politiker, scriptur e scienzià american, Benjamin Franklin (1706–1790). L’instrumaint, chi vaiva quella jada fascinà eir a Wolfgang Amadeus Mozart ed a Ludwig van Beethoven, tuna sco ün register d’orgel fin. L’entrada pel concert illa baselgia evangelica a Samedan es libra.
|
1997
|
rm_quotidiana.053618
|
rm_quotidiana_1997.xml
|
rm-vallader
|
Ün muond sainza drogas. Ils umans consüman daspö chi existan drogas, e quai na be la giuventüna. I füss uschea absurd ed impustüt ingüst da vulair impuoner culla forza l’abstinenza a persunas chi consüman drogas chi vegnan qualifichadas hoz sco illegalas. La dependenza da drogas – sco per exaimpel l’alcoholissem – es üna malatia chi sto gnir guarida sco minch’otra malatia. La luotta cunter qualunque dependenza da drogas es difficila e cumplichada. I nun existan ningüns recepts simpels. Masüras da sforz e da repressiun s-chatschan ils dependents da drogas simplamaing ill’illegalità, illa prostituziun, illa miseria. Las experienzchas chi s’ha fat dürant quists ultims ons in Svizra sun la cumprova. Las differentas masüras d’agüd per pudair insomma surviver güdan a superar il temp da la dependenza da drogas cun plü pacs dons fisics e socials co pussibel. La voluntà da’s vulair reintegrar i’l muond da la lavur ed illa società es fundamental per pudair superar la dependenza da drogas. L’iniziativa «Giuventüna sainza drogas» nu spordscha uschea ningün’alternativa a la politica da las quatter culuonnas da la Confederaziun.
|
1997
|
rm_quotidiana.053632
|
rm_quotidiana_1997.xml
|
rm-vallader
|
La müdada ill’economia mundiala e la globalisaziun nu sun culpablas pels problems da l’economia svizra. Las difficultats derivan da la separaziun fatta in chasa invers il marchà mundial. Quai resulta dal program da perscrutaziun naziunal «Economia da l’exteriur e politica da svilup» dal Fuond naziunal svizzer (FNS). La constataziun centrala tuna: «Sainza ün schi al marchà mundial nu daja ingün svilup economic. Quai vala tant per pajais industrialisats fermamaing sco eir pels pajais in svilup. Perquai ha eir la politica da müdar direcziun: Davent dal transferimaint pür da resursas ad ün sustegn per refuormas politic-economicas ed instituziunalas.» Il cresch da l’economia svizra es pel mumaint uschè pitschen sco in ingün oter pajais industrial. Ella stagnescha, la dischoccupaziun ragiundscha valuors maximalas. L’ambiaint internaziunal e’l marchà mundial s’han müdats. La globalisaziun da l’economia ha per consequenza cha’l chapital, il know-how e las activitats interprendentas transferischan adüna plü ferm sur ils cunfins naziunals. La politica dals lavuraints esters frena il cresch L’augmaint da l’efficacità economica nu reuschischa in Svizra suvent perquai cha singuls interess da scumpart vegnan resguardats massa ferm. Ün bun exaimpel es la politica dals lavuraints esters in Svizra. Ella ha mancantà plü o main tuot seis böts perquai chi’d es gnü fat abüs da la regulaziun da l’immigraziun: I s’ha güdà a branschas cun structuras deblas ed orientadas al marchà intern ed a listess mumaint eir pratichà üna promoziun regiunala. La politica d’adattaziun nu promouva la spirala da povertà A la politica d’adattaziun vain suvent imbüttà ch’ella rinforza la povertà. Las analisas dals process d’adattaziun da differents pajais in svilup muossan però, cha’ls pajais turmantats da crisas protegian lur büdschets socials surtuot cunter üna reducziun surproporziunala. Tuottüna sun creschüdas las expensas socialas pür cur cha’l cresch economic d’eira darcheu refat. Decisiv pel svilup da las expensas socialas e’ls servezzans es ultra da quai l’ingaschamaint social da las regenzas respunsablas e l’efficacità da l’adöver dals mezs. Illa prüma fasa d’adattaziun, la fasa da la stabilisaziun economica, nun han ils pajais in svilup pudü redüer la povertà. Temporarmaing s’ha’la dafatta augmantada. Cur cha l’economia cumainza però darcheu a crescher, as diminuischa per regla la povertà. L’imbüttamaint chi’s doda adüna darcheu, cha’ls programs d’adattaziun promouvan la povertà, nu’s lascha mantgnair sün basa da quistas observaziuns.
|
1997
|
rm_quotidiana.053640
|
rm_quotidiana_1997.xml
|
rm-vallader
|
Daspö cha Esther e Jossi Dwir da la cooperativa agricula israelita Kfar Hess fan ir musica classica illa stalla da giallinas, mettan quellas var ses pertschient daplü övs. Avant ün’eivna d’eiran gnüts installats differents megafons, uschè cha las 7000 bes-chas pon tadlar tuottadi musica classica da Mozart, da Brahms, da Beethoven, da Vivaldi e dad oters cumponists renomnads. Las giallinas dals conjugals Dwir nu vivan però in uschedittas battarias d’ovar dimpersai our il liber. Ch’ün psicolog tils haja intimà da trar quella masüra.
|
1997
|
rm_quotidiana.053641
|
rm_quotidiana_1997.xml
|
rm-vallader
|
Per duos dis dürant la prosma fin d’eivna dvainta l’ir a far cumischiuns dadour la val per üna vouta alch ufficial. In occasiun dal 25avel anniversari da la butia da la Migros a Tavo vegna fat per venderdi e sonda üna vendita speciala cun predschs redots per divers artichels. La Migros ha annunzchà per quel evenimaint viadis cun cars gratuits our d’Engiadina per pussibiltar a las numerusas commembras da l’associaziun ed eir a la numerusa cliantella d’Engiadina da far dvantar per üna vouta lur cumischiuns a Tavo plü cumadaivlas. Turissem da cumischiuns In sè nun esa üna novità cha blera glieud d’Engiadina fa da temp in temp ün viadi e va utro, per exaimpel a Tavo aint la Migros, per far cumischiuns, saja que per avair la pussibiltà da cumprar prodots our d’ün oter sortimaint, saja que pervia da las acziuns da las butias d’utro o simplamaing per far üna vouta ün viadi e giodair la pussibiltà da far cumischiuns in ün oter lö. Las butieras ed ils butiers da las butiettas da cumün san cha lur cliantella va eir utro a far cuPervia da las differenzas da predsch nu renda ün plü lung viadi per far cumiLQ schiuns.
|
1997
|
rm_quotidiana.053644
|
rm_quotidiana_1997.xml
|
rm-vallader
|
In gövgia als 2 october ha lö a Ramosch la radunanza d’elecziuns cumünalas. Diversas demischiuns da commembers dal cussagl da cumün e dal cussagl da scoula impromettan üna aera nouva illas instanzas cumünalas da Ramosch. Il president da cumün Claudio Andry sco eir il president dal cussagl da scoula Jachen Kienz han annunzchà lur demischiun. Dal cussagl da cumün sortan eir amo il respunsabel per la fracziun da Vnà, Otto Barblan, ed il suppleant Linard Meier. Pro’l cussagl da scoula ha Paul Gmür annunzchà sia demischiun. Andry es statt uossa set ons a la testa dal cumün da Ramosch. El disch, ch’el haja fat gugent quel servezzan al cumün e ch’el possa verer inavo cun satisfacziun sün divers progets chi’d han pudü gnir realisats in quist temp. Il plü important es la chanalisaziun nouva culla sarinera, ma eir la renovaziun da la chasa da scoula e da las trais chasas da cumün chi d’eiran veglias ed in ün nosch stadi voul el manzunar. Andry disch, ch’el haja gnü il sustegn da la populaziun da cumün ed haja pudü giodair üna buna atmosfera in suprastanza. El manzuna però eir la critica chi’d es gnüda fatta invers sia persuna e cha quella saja da suportar in üna tala carica. In avegnir voul Andry as retrar da la politica cumünala. Sün s-chalin regiunal ha Andry surtut il post dal respunsabel per las immundizchas aint illa suprastanza da la Pro Engiadina Bassa e disch: «La es amo tuot avert per l’avegnir.» Per las elecziuns dal president dal cumün da Ramosch sta tenor Andry almain ün candidat a dispusiziun. Candidaturas ufficialas nu sun però amo gnüdas dattas cuntschaintas ingünas. L’elecziun i’l post da manader dal decasteri da la fracziun da Vnà gnarà eir amo interessant. Giò da Vnà as faiva fin qua viva la plü ferma oposiziun invers las instanzas cumünalas actualas.
|
1997
|
rm_quotidiana.053647
|
rm_quotidiana_1997.xml
|
rm-vallader
|
Dürant ils mais avuost e settember han cumanzà las prümas fairas d’utuon da quist on. Davo cha’ls ultims ons vaivan ils paurs gnü da pattir üna reducziun dramatica dals predschs dal muvel, s’han quels uossa per la prüma vouta darcheu stabilisà tant inavant. Il cusgliader agricul da Zernez, Batist Spinatsch, ha üna survista da l’andamaint da las prümas fairas illa regiun e po far ün bilantsch per quellas. El disch: «La situaziun süllas plazzas da faira es quist on ün zich megldra sco l’on passà.» El relativescha però il bilantsch positiv e diferenzchescha las diversas categorias da muvel. Pro’l muvel da nüz esa uschè cha bes-chas da buna qualità van per meglders predschs sco l’on passà per davo van bes-chas da mendra qualità fich mal o dafatta na. Intant cha bunas vachas van per üna media da toc da 2300 fin 2500 francs, esa plü difficil da gnir liber da vachas mediocras e noschas e que dafatta sül marchà da dis-charg. Per muvel da maz e bes-chas pitschnas esa uschè cha’ls pretschs s’han darcheu sbassats considerablemaing daspö il principi da la stagiun. Sün plazza da faira esa meglder Spinatsch declera la situaziun seguaintamaing: Ils marchadants nu sun stats quist on süllas alps a cumprar sü muvel. Els s’han però fats vivs mincha voutà cuort avant las fairas illas stallas dals paurs. Tscherchà es impustüt bun muvel da nüz cun contingent supplementar e vachas sainza cornas. Quels van bain tant in stalla sco sün plazzas da faira. Il marchà tradiziunal pussibiltescha da vender cun quellas vachas eir üna vacheta plü noscha. Per quel affar renda dad ir sün plazza da faira e laschar valütar la vacha supplementara eir da la cumischiun da dis-charg, inschnà esa da laschar dictar al marchadant il predsch. Il dischavantag per quella qualità da muvel es quel, cha’l cunfin talian es amo adüna serà per l’export da muvel e restarà serà fin la fin da l’on. Eir per l’avegnir disch Spinatsch, chi nu saja plü da far quint uschè ferm cul marchà talian. Impustüt cul muvel da maz cussaglia Spinatsch als paurs dad ir sün plazza da faira. Là es la dumonda eir creschüda ün pa e per part vegna darcheu inchantà il muvel, uschè cha quel va per predschs plü ots co la stima. Aint illas stallas es il privel, cha’l predsch vegn schmachà bler plü grond. Tuot in tuot craja Spinatsch cha’ls predschs s’hajan sabilits uossa, ma chi nu saja però da spettar ch’els s’augmaintan darcheu e rivan a quel nivel ch’els sun stats avant la crisa. Eir ils paurs s’han intant chattas giò culla situaziun nouva e las reacziuns süllas plazzas da faira sun hoz main impulsivas. Ils prüms beschs sun its bain Pro’l pretsch dals büz ha la dumonda dal marchà giovà quist on üna gronda rolla. Intant cha la bescha d’eira amo ad alp e be pacs paurs han fat la fadia dad ir sü a savrar oura il büz e manar quels sün plazza da faira, sun its quels per 6 francs ed 85 al kil. Uossa cha la sporta es plü gronda es eir chalà il predsch per 65 raps.
|
1997
|
rm_quotidiana.053653
|
rm_quotidiana_1997.xml
|
rm-vallader
|
Daman saira ha lö i’l hotel Waldhaus a San Murezzan l’arrandschamaint cul titul «dudir, pensar, imprender, discuorrer», organisà da la butia «Kids Town». A la sairada d’infuormaziun fa part eir il meidi Hansjörg Hosch, ün’expert sül sectur da malatias da las uraglias, dal nas e da la gula. «Cun l’arrandschamaint laina pussibiltar als genituors da s’occuper plü profuondamaing cul problem da la schminuziun da l’udida e da las consequenzas», ha dit l’organisatura Monika Rosenmund a La Quotidiana. Ils motivs per la schminuziun da l’udida pon esser multifaris Ch’els vöglian promouver il barat d’experienzas ed intimar ils genituors da consultar experts in cas da disturbis da l’udida. «Nus lain eir far attent als dons psicics da l’esser dür d’uraglia», ha fat resortir la possessura da la butia da büschmainta «Kids Town». «Ils genituors ston savair, chi’d es fich greiv d’eruir pro uffants problems da l’udida», ha dit il meidi Hansjörg Hosch. Cha l’esser dür d’uraglia possa chaschunar als uffants eir gronds problems cun tadlar pro, cun imprender ed impustüt cun discuorrer. Cha problems da l’udida possan influenzar da maniera negativa eir il cuntgnair general, il möd da viver e’ls contacts socials da l’uffant pertoc. Ils motivs per la schminuziun da l’udida possan esser multifaris – cha quai vala però eir per las metodas curativas. Il suspet dals genituors sto in mincha cas gnir tut serius «I nun es adüna simpel d’eruir ils motivs per quel fat.» Cha quai pretenda eir üna tscherta sensibilisaziun davart dal meidi. «Il suspet dals genituors sto gnir tut serius», ha dit l’expert a La Quotidiana. Cha quel gnia per part suotvalütà o perfin ignorà dals meidis. Per amegldrar l’udida daja diversas pussibiltats, tanter oter medicamaints, masüras terapeuticas o mezs tecnics sco per exaimpel apparats accustics. «Ils uffants nun han fadia da portar ün tal indriz», ha manià Hansjörg Hosch. Ün ulteriur aspet important saja il fat, cha l’udida as possa amegldrar automaticamaing i’l decuors dals ons. «Adonta da quel fat positiv po quai tuottüna avair consequenzas negativas per l’uffant.» Ün uffant chi nun haja mai imprais da tadlar pro, nu possa imprender quai neir na plü tard o varà gronda fadia d’eliminar ils dischavantags chi sun resortits da la schminuziun da l’udida.
|
1997
|
rm_quotidiana.053654
|
rm_quotidiana_1997.xml
|
rm-vallader
|
60 squadras han fat part la fin d’eivna passada a la cuorsa d’utuon tradiziunala tras il cumün da Schlarigna. In congual cun l’on scuors s’ha il nomer da partecipants ardublà. Numerus spectatuors han perseguità la cuorsa da giubileum a l’ur da la via i’l center dal cumün. Ils organisatuors da la cuorsa, chi ha gnüda lö fingià per la 50avla jada e chi’d es in Grischun üna da las plü veglias cuorsas da quel gener, vaivan stuvü cumbatter dürant ils ons scuors cun üna schminuziun cuntinuanta dal nomer da partecipantas e partecipants. Quel trend nun ha però chattà quist on sia cuntinuaziun. Premi ambulant in possess da la società da gimnastica locala Bainvissa pro’ls partecipants d’eira quist on impustüt la categoria dals uffants da scoulina. Amo cuort avant la partenza nu s’ha pudü eruir cleramaing, chi chi’d es plü nervus, ils uffants o’ls genituors. Per l’ultima jada han ils curriduors giuvens survgnü tips da bab e mamma e sun amo üna jada gnüts orientats davart il traget. Rangaziuns e temps nu giovaivan in quella categoria amo üna gronda rolla, bler plü important d’eira pels uffants da pudair quintar a lur genituors las experienzas fattas e las aventüras passantadas. Las differentas categorias cun mincha jada trais curriduras o curriduors, vaivan da cuorrer i’l cumün da Schlarigna tragets da differentas lunghezzas. Totalmaing 10 squadras han fat part a la categoria dals creschüts. Ils organisatuors faivan quint chi’s annunzcheschan daplüs partecipants per quella categoria. Pro’ls homens ha guadagnà la squadra da San Murezzan avant las societats da gimnastica da Schlarigna. Pervi chi nun han fat part ingünas societats da gimnastica da la regiun, resta il premi ambulant in possess da la società da gimnastica da Schlarigna. Fat valair la fantasia eir in connex culs noms da las squadras Davo la cuorsa da giubileum bain grattiada prevezzan ils organisatuors da realisar eir prossem on la cuorsa d’utuon tradiziunala però cun pitschens müdamaints areguard il nomer da categorias e las lunghezzas dals tragets. Illa categoria K (annadas 1991 e 92) ha guadagnà il club da skis II da Samedan avant la squadra «d’Fröschli» e quella dals «Draculas». La prüma plazza illa categoria H (scolars da las annadas 1988 fin 90) han fat ils «Mad Ducks», la seguonda han ragiunt ils «Supermans d’Ardez» e la terza ha fat il «Team FMR». La categoria L (scolaras da las annadas 1988 fin 90) es gnüda dominada dals «Pinguins». Süllas prosmas plazzas seguan las squadras «SiSeCri» e «Die drei Superstrolche». Dals scolars da las annadas 1985 fin 87 han guadagnà ils «Superpumas» avant il «Club Johnson» e la squadra «Killerinstinkt». Da las scolaras han guadagnà «Die drei Fragezeichen» avant ils «Leopards» e la squadra «Dream-Team». «Ajax Interrenn» ha dominà la categoria da divertimaint Illa categoria K (scolars da las annadas 1982 fin 84) ha guadagnà la gruppa «Speed Targed’s» avant il «Cader da la nouva generaziun» e’ls «Hooch Feal Hedges». Pro las scolaras ha guadagnà il «Cader da la nouva generaziun» avant la squadra «Struppi & Co.» e la gruppa «Space-Dream». Illa categoria da divertimaint ha guadagnà la squadra «Ajax Interrenn» avant il «Team da cuorsa San Murezzan» e la squadra «JO Alpin Cracks». Illa categoria A e B (annadas 1977 e plü vegls) ha guadagnà il «Team da cuorsa San Murezzan» avant la squadra I da la società da gimnastica da Schlarigna. La squadra indigena II ha fat la terza plazza.
|
1997
|
rm_quotidiana.053655
|
rm_quotidiana_1997.xml
|
rm-vallader
|
Daman saira ha lö i’l hotel Sulai a San Murezzan Bogn ün arrandschamaint d’infuormaziun cul titul «La vita i’l slum», organisà da la butia dal Terz muond «Arch San Martin». Christian Schneider, collavuratur da la gruppa evangelica «Serviaints dals povers da l’Asia», quintarà davart sias experienzas, fattas i’ls slums da Manila, la chapitala da las Filippinas. Quel quintarà ed infuormarà tanter oter davart las circumstanzas socialas ed economicas, chi regnan illas parts pouvras da la cità.
|
1997
|
rm_quotidiana.053656
|
rm_quotidiana_1997.xml
|
rm-vallader
|
La branscha turistica da la Svizra es in bsögn. Uossa dess’la gnir sustgnüda cun ün agüd finanzial da 18 milliuns francs. Cul credit federal, chi’d es limità sün tschinch ons, dessan gnir promovüts progets definits cleramaing. Davo cha’l Cussagl da stadis ha uossa miss in uorden las differenzas, po il proget entrar in vigur. Ils 18 milliuns francs chi sun previss pels ons 1997 fin 2001 nu dessan gnir scumpartits tenor il princip da repartiziun eguala. Il Cussagl da stadis ha intunà in occasiun da la procedura da verificaziun chi nu das-chan però neir avair üna schanza be gronds progets naziunals. Cusglier da stadi, Christoffel Brändli (pps), ha suottastrichà cha eir progets innovativs plü pitschens stessan pudair profitar dals mezs. La procedura per attribuir ils raps dess esser concepida da maniera simpla ed efficiainta, davo la conclusiun saja d’examinar l’effet da las masüras a man d’üna evaluaziun, ha Brändli pretais. Cusglier federal, JeanPascal Delamuraz, es gnü salüdà dal Cussagl da stadis pro sia prüma cumparsa davo il trattamaint da seis canker dal gnirom cun applaus. El ha garanti al cussagl chi gnaran promovüts eir ils progets pitschens, adonta cha’l Cussagl naziunal haja pretais a seis temp da concentrar la gronda part dals raps sün pacs progets. La flexibiltà sarà la maxima suprema pro’l scumpart dals mezs, ha Delamuraz dit plünavant. In tschercha da progets adattats Sco chomps da clav per la promoziun d’avair ün caracter da model o effettuar in üna regiun impuls substanzials per innovaziuns turisticas. Il svilup da quist sectur economic ha da gnir accordà cun las pretaisas da la natüra, da l’uman e l’ambiaint. Il manader per las relaziuns publicas e las medias da la Società da trafic grischuna, Gieri Spescha, ha dit, ch’els spettan uossa sün las cundiziuns detagliadas. «Da quist agüd finanzial da 18 milliuns francs per tuot la Svizra e scumparti sün tschinch ons nu’s das-cha spettar massa bler. Quai chi quinta però es l’impuls, ma eir l’aspet psicologic es natüralmaing important.» Uossa gnaran il prüm analisats, insembel cun l’Uffizi per turissem ed economia dal Grischun, ils progets chi vegnan in dumonda, lura gnaran consultats ils interessents, uschè Spescha: «Eu vez chi’s pudess dovrar ils raps pel managament da destinaziun, per accelerar tal e per avrir nouvas vias da vendita. I nu’s das-cha però mai invlidar cha’ls impuls ston gnir da la basa.» Hugo Wetzel, il president da la Società da cura e trafic da San Murezzan, ha dit ch’üna glista da giavüschs füss bainschi avantman. El vezza las pussibiltats per impuonder ils mezs illas destinaziuns, per sgürar la qualità e l’attractività sco eir i’l marketing. Ultra da quai hajan las singulas societats simplamaing massa pacs mezs per far la reclama bsögnaivla. «Avant tuot stuvaina però ans ingaschar sül chomp cultural. Ed eir pro l’hotellaria exista ün grond bsögn d’investiziuns», ha manjà Wetzel.
|
1997
|
rm_quotidiana.053657
|
rm_quotidiana_1997.xml
|
rm-vallader
|
La fracziun propuona entrar süllas propostas areguard las vias da communicaziun e la ledscha d’ustarias. La sezzüda es statta suot il presidi da Hans Joos, chef da fracziun. Avant la sezzüda sun gnüts salüdats ils grandcusgliers da vegl cusglier guvernativ Jakob Schutz, Filisur, chi ha preschantà in möd umoristic l’istorgia da la pld a Filisur e Bravuogn. Cun melancolia ha’l dit, s’algorda’l dals temps da la gazetta «Der freie Rätier», integrada uossa illa pressa grischuna. Dürant ün apero, sport dal cumün da Bravuogn ha beneventà il president dal circul, Felix Schutz, la fracziun. Pro la prüma tractanda, strichar vias da communicaziun, s’ha muossada la problematica sco ch’ella as muossarà eir aint il Grand cussagl: D’üna vart da rapreschantar ils interess dal Chantun, da l’otra vart da far ir tras las objecziuns güstifichadas da la vart dals cumüns. Problem principal da tuot la discussiun d’eira la definiziun dals cas da dürezza, chi nu d’eira amo dal tuot stübgiada e chi’d es gnüda acceptada dals commembers preschaints da la cumischiun per ulteriurs stüdis. Malgrà quai es gnü decis d’entrar. La revisiun totala da la ledscha d’ustarias es gnüda preschantada da grandcusglier Florian Juon da Maiavilla. Entrar d’eira dat. Pro las trattativas in detagl ha dat da discuorrer la situaziun areguard il dovair d’annunzcha. Ella nu satisfa ed i’s d’eira persvas chi saja da far alch. Il chef da la fracziun, Hans Joos da Samedan, ha intimà ils grandcusgliers d’inoltrar lur propostas direct dürant las trattativas aint il cussagl.
|
1997
|
rm_quotidiana.053675
|
rm_quotidiana_1997.xml
|
rm-vallader
|
L’associaziun forestala da la Svizra ha surdat quist on seis premi d’arcugnuoschentscha al silvicultur grischun, Gion Willi. Il giuven silvicultur da Fanas ha survgni il premi pervia da sias prestaziuns extraordinarias sco manader forestal da seis cumün. L’associaziun comunichescha cha Willi fetscha quella lavur cun ingaschamaint e saja fich inovativ. Inavant vegna comunichà cha Willi haja survgni la sculptura da lain sco rapreschantant da tuot quels silvicultuors chi nu’s laschan incuraschir da la topografia difficila da lur revier, ma s’ingaschan per redüer cuosts e chattar funtanas d’entradas alternativas per las gruppas forestalas da lur cumüns. Willi ha accumpli quella lezcha exemplaricamaing uschè cha l’interpraisa forestala cumünala da Fanas vala sco exaimpel eir sur ils cunfins cumünals oura.
|
1997
|
rm_quotidiana.053682
|
rm_quotidiana_1997.xml
|
rm-vallader
|
La finanziaziun da la sgüranza da dischoccupats e l’iniziativa «giuventüna sainza drogas» sun ils duos progets federals chi vegnan suottamiss a la votumaziun da dumengia prosma. Il pövel grischun ha da decider in üna dumonda da princip davart la revisiun totala da la constituziun chantunala e d’ün müdamaint da l’art. 54 CC da tala. Plünavant dess gnir introdüt cun la revisiun parziala da la ledscha davart la chüra d’amalats il clom d’agüd sanitar 144. La cultura e la lingua i’l center da la votaziun chantunala La ledscha per promouver la cultura voul amegldrar la situaziun da contribuziun a las scoulas da chant e musica sco eir ad instituziuns cun üna mera culturala professiunala. Important per la Rumantschia ed eir per las ulteriuras associaziuns linguisticas es cha la ledscha voul mantgnair e promouver plü effectiv la trilinguità. Eir scha’ls artichels da ledscha nu salvaran nossa lingua, vegnan els tuottüna resguardats sco ün agüd indispensabel.
|
1997
|
rm_quotidiana.053684
|
rm_quotidiana_1997.xml
|
rm-vallader
|
La suprastanza da la Pro Engiadina Bassa s’ha inscuntrada quist’eivna per üna sezzüda ingio chi’d es gnü trattà l’organisaziun PEB svess, la sort da la deponia d’immundizchas in Prà Dadora e sur d’ün augmaint da la sporta dal trafic public cun ün bus public sün dumonda. Tenor il concept da svilup nouv chi gnarà preschantà al principi dal mais october al public dess la PEB gnir reorganisada. La suprastanza da la PEB preschantara aint il concept eir üna proposta per quella reorganisaziun. La deponia d’immundizchas in Prà Dadura, nu dess gnir datta inavo definitivamaing al cumün da Tschlin, avant chi nun es cuntschainta la soluziun definitiva, co ed ingio cha las immundizchas da la regiun vegnan transportadas ed arsas in avegnir. In Engiadina Bassa vegna evalua dad introdüer per ün temp da prova ün bus public sün dumonda.
|
1997
|
rm_quotidiana.053685
|
rm_quotidiana_1997.xml
|
rm-vallader
|
LQ «Giuventüna sainza drogas», e tuot tschels eir, es ün postuvoul güdar a schoglier quist problem. Il parlamaint ha refüsà il lat chi s’inclegia insè da sai. text e voul cuntinuar cun las Ingio es però il cunfin tanter droga e na-droga? Quista dumasüras existentas. monda nu po gnir respusa. COMMENTARI E PAGINAS 14 E 15 Bleras drogas vegnan toleradas da la società sainza mas e schas, otras percunter cundannadas giò l’infiern. Es quai güst?
|
1997
|
rm_quotidiana.053687
|
rm_quotidiana_1997.xml
|
rm-vallader
|
Tuottas duos han da chefar cun umans chi nu correspuondan plü a las normas da nossa società. Ils drogats e dischoccupats sun rivats in üna situaziun ch’els nu sun quasi plü buns da survendscher sainza agüd. Üna pussibiltà per schoglier il problem e chi’s fa dudir adüna darcheu es, cha’ls pertoccats sun svess la cuolpa e dessan perquai eir, pel plaschair, pisserar svess per lur avegnir. Ils dischoccupats vegnan trattats sco chastörs, ils drogats sco fetscha da l’umanità. Tocca quista mentalità il minz da la chosa?
|
1997
|
rm_quotidiana.053688
|
rm_quotidiana_1997.xml
|
rm-vallader
|
La lavur smanatscha d’ir a fin. Las intrapraisas cumbattan per incumbenzas. Ellas raziunaliseschan, coopereschan, fusiuneschan. Ma ellas raziunaliseschan eir davent plazzas da lavur.Nun es quai üna nardà per l’economia publica? La spirala da surviver muossa oramâ in quista direcziun, e l’uman nun es bun da tilla influenzar. Da quai nu s’impon ils dischoccupats pac ed inguotta! l problem da las drogas es fich cumplex e cuntradictori; recepts incontestabels nu daja. Pro la votaziun giovarà uschè il sentimaint la rolla principala. La legislaziun nu gnarà neir da metter d’vart la dischoccupaziun. Tant pro las drogas sco pro la dischoccupaziun sto la malatia gnir trattada pro las ragischs. Quai es indispensabel – ed urgiaint!
|
1997
|
rm_quotidiana.053690
|
rm_quotidiana_1997.xml
|
rm-vallader
|
Per üna vouta pon las müraglias da chastè da Tarasp darcheu s’algordar a las chatschas da la nöblia da tschientiners passats. Dürant la fin d’eivna dals 10 fin als 12 october han lö in Engiadina Bassa las concurrenzas europeicas chans da chatscha. Ils lufs, ils uors ed ils chastellans sun svanits, ma raduond 80 razs da bracs europeans e divers razs da chans americans e lur patruns cumainzan lur fin d’eivna da concurrenza cun ün aperitiv sül chastè da Tarasp. Prüma concurrenza in Svizra Ils bracs da razza vegnan chürats in divers pajais da commembers da clubs da chans. E quels s’han units in üna federaziun internaziunala. Suot il patrunadi da quella federaziun ha il Club svizzer da chans da cuorsa survgni per quist on l’onur d’organisar quist evenimaint. La Svizra chi’d es pajais d’origin dad ot razs da bracs, po giodair quell’onur davo la Frantscha, l’Italia, la Finlandia e la Belgia. Il punct da partenza da l’arrandschamaint es Vulpera, ma per la concurrenzas da la sonda gnarà dovrada tuot la spuonda sulagliva da l’Engiadina Bassa da Brail fin Martina. Il venderdi saira ha lö l’avertüra da la concurrenza sül chastè da Tarasp. Davo vegn lura trat la sort in che regiun cha’ls chans singuls ed ils pêrs han lur examinaziun. Sonda es lura il di da la concurrenza ed in dumengia vegnan ils chans victuors onurats. Lezchas greivas per chans e patruns Ils chans vegnan examinats tenor ün reglamaint d’examen da la Federaziun d’alevamaint internaziunala. Important esa eir in chenün pajais cha la concurrenza ha lö. Uschè es gnüda resguardada aint il reglamaint eir la pratcha d’examinaziun svizra ed impustüt la ledscha da chatscha grischuna. I nu partan ingünas rotschas da chans, in Grischun po ün chatschader ir a chatscha cun maximalmaing duos chans. Illa concurrenza partan dimena chans singuls e pêrs. Puncts daja per divers roms d’examen. Cumanzà vegna cul exteriur dal chan. Quel vegn controllà sün trats specifics dal razs.
|
1997
|
rm_quotidiana.053705
|
rm_quotidiana_1997.xml
|
rm-vallader
|
Hoz avant 80 ons es nada Giovanna Müller-Melcher illa fracziun da Ramosch, Seraplana. Davo maridada es ella statta ün per ons a Zernez e lura a Sevelen, ingio ch’ella festivescha hoz seis anniversari. Üna gronda paschiun ch’ella ha amo hoz es il tesser. Blers ons ha ella manà üna stüva da tesser e blers cliaints pon s’allegrar da seis bels tessüts. Eir otras lavuors da man ch’ella fa, fan bler plaschair als seis, impustüt a seis abiadis. In ün costüm o cun chantar ha duonna Giovanna passantà bleras uras da cumpagnia. Uossa es ella amo commembra passiva da la gruppa da costüms. A la fidela lectura da La Quotidiana giavüscha sia famiglia üna bella festa e tuot il bun per l’avegnir.
|
1997
|
rm_quotidiana.053707
|
rm_quotidiana_1997.xml
|
rm-vallader
|
La terza da las quatter sairadas da settember da las raspadas Ftan ed Ardez es statta dedichada al tema «Religiun cunter o cun la scienza natürala?» – uschè il suottitul dal referat i’l qual la biologa Cilgia Gianom ha provà da respuonder a la dumanda «D’eiran Adam ed Eva ils prüms umans, derivaina da la schimgia o esa tuot oter?». Tenor la Bibla cha nus cugnuschain tuots ha Dieu s-chaffi ad Adam our da la terra e lura ad Eva our da sia costa. La scienza natürala spordscha otras teorias per spiegar il svilup dal muond. Cha mincha epoca haja gnü sia aigna teoria, disch la biologa Cilgia Gianom. Jean Baptiste Lamarck (1744– 1829), precursur da la teoria da l’evoluziun moderna, d’eira da l’idea cha plantas e bes-chas hajan passantà ün tschert svilup, lura saja capitada üna catastrofa e lura haja il svilup – probabelmaing suot premissas differentas – cumanzà darcheu da prüm. Charles Darwin (1809– 1882) percunter chi ha fundà la teoria da l’evoluziun as basa sün l’idea dad ün svilup cuntinuant: organissems pitschens e da structuras simplas han fat tras ün müdamaint e sun dvantats adüna plü cumplichats e disferenzchats. Il motiv per ün müdamaint es quai chi’s nomna cul term tecnic üna «mutaziun», quai voul dir chi «capita ün sbagl» in l’infuormaziun ereditaria (DNA) chi’s rechatta in mincha cella dad ün organissem. Davo üna multiplicaziun varan ils descendents tscherts trats chi correspuondan a la nouva infuormaziun ereditaria e na plü a quella da lur perdavants. I s’ha muossà dürant l’istorgia cha d’ün «sbagl» po resultar ün avantag. Quai es il cas cur cha las cundiziuns da viver as müdan (clima, daplü oxigen e.u.i.), lura po la «fuorma müdada» forsa esser plü adattada al nouv ambiaint. Ella pudarà surviver, intant cha la «fuorma veglia» moura oura. Uschè spiega Darwin la selecziun natürala. El cumprouva sia teoria cun agüd da fossils ingiò chi’s vezza cha la structura fundamentala dals organs d’eira avant milliuns dad ans listessa sco hoz. Malgrà numerus indizis chi conferman la teoria da l’evoluziun restan eir bleras dumandas sainza resposta, na be pervi da mancanza da fossils adattats. Ma da tscherts fats nu dubitescha hozindi plü ingün. Avant var 150 milliuns ans daiva fingià reptils, avant tanter 100 e 40 milliuns ans schimgias ed avant 4 fin 5 milliuns es gnü il prüm uman. Cha per la scienza saja quai tuottafat cler cha schimgias ed umans hajan gnü ün tschep cumünaivel dürant l’istorgia da l’evoluziun, disch Cilgia Gianom. In ün tschert mumaint s’hajan lur vias separadas e minchün s’haja sviluppà inavant independentamaing. Tenor rav. Clemens Frey nu contesta hozindi neir la baselgia plü cha l’uman sumaglia daplü ad ün schimpans co ad ün elefant. Ma cun quai nun es la dumanda sch’illa Bibla stettan scrittas be ballas amo sclarida. Frey renda attent al fat ch’ingün nu saja bun da s’imaginar üna dürada da milliuns dad ans. Per cha nus possan tuottüna incleger co e cura cha tuot ha gnü lö, ans inservina da models. Ün model po esser ün’ura sün la quala ils organissems simpels existan fingià pacs minuts davo las ündesch, circa quatter minuts avant las dudesch cumpara il dinosaur e precis a las dudesch l’uman. Scha’s conguala quai cun l’istorgia da la creaziun illa Genesis as bada tschertas parallelas. Eir là vain il misteri da la vita explichà cun agüd dad ün model – chi nun consista da sesanta minuts, ma da set dis. Invezza da model pudaina eir dir «mitos», intant cha la scienza natürala correspuondess al «logos». Ne l’ün ne l’oter es fos, ma i’s tratta da duos pussibiltats da s’avicinar ad üna vardà. Hozindi cha neir las scienzas natüralas nu sun plü bunas da spiegar propcha tuot e chi’s cumainza da metter in dubi eir l’exactezza da las uschedittas scienzas exactas, survain la lingua dal mitos darcheu daplü importanza. Id es cuntschaint chi dà fats chi pon gnir inclets obain express meglder in fuorma d’ün purtret, d’üna tarabla, d’ün mitos, quai voul dir in üna lingua figürativa co in üna lingua conceptuala. Logos e mitos nu sun dimena duos linguas chi’s cuntradischan, ma chi’s cumpletteschan.
|
1997
|
rm_quotidiana.053708
|
rm_quotidiana_1997.xml
|
rm-vallader
|
Als 4 october 1997 ha lö illa sala polivalenta a Samedan la festa da giubileum da la Società da samaritans. La società es gnüda fundada dal 1897 dal meidi Oskar Bernhard. La Quotidiana ha discuorrü cun l’anteriura presidenta Chatrigna Franziscus davart l’arrandschamaint da giubileum e la sporta da cuors da la società samaritana. «Cun l’arrandschamaint da giubileum laina dar a la populaziun l’occasiun da s’inscuntrar e da s’infuormar davart la Società da samaritans da Samedan», uschè Chatrigna Franziscus. L’eventual rechav da la festa gess a favur d’üna chasa d’uffants in Rumenia. Vasta sporta da cuors Las entradas principalas da la società sun las contribuziuns dals partecipants dals differents cuors. Dasper il cuors da samaritans spordscha la società implü cuors da prüm agüd. «Als cuors per attempats imprendan ils partecipants sco chi’s po güdar ün l’oter e che masüras chi ston gnir trattas in cas d’urgenza», ha infuormà l’anteriura presidenta da la Società da samaritans da Samedan. La scoulaziun dals commembers es indispensabla Ün ulteriur cuors as drizza a genituors d’uffants pitschens. Frequentond quel cuors pon ils genituors imprender las masüras necessarias in cas d’accidaints o d’ulteriurs discapits. «L’interess per nos cuors es fich bun.» La società spordscha implü ün cuors da prüm agüd sül bain pauril. «Cun quel cuors laina far attent als privels chi existan in üna pauraria», ha manzunà Chatrigna Franziscus. Ils 59 commembers activs da la Società da samaritans da Samedan vegnan scolats cuntinuadamaing fond instrucziun o differents exercizis. «Id es fich important cha las commembras e’ls commembers repetan regularmaing quai chi han imprais.» Cha’l perfecziunamaint saja indispensabel per pudair güdar da maniera efficazia e professiunala. Important per la società saja però eir la buna atmosfera tanter ils commembers. «Eu n’ha constatà cha giuven e vegl collavura e cha las amicizchas vegnan chüradas eir dadour la società. Quai es per mai ün fat allegraivel mo eir necessari.
|
1997
|
rm_quotidiana.053709
|
rm_quotidiana_1997.xml
|
rm-vallader
|
Als 5 october 1997 ha lö a Malögia, in occasiun da la finischiun da la stagiun da stà, üna festa pels giodaders dals draguns da masinar, organisada da la Società da cura da Malögia e da Stefan Popprath, il possessur da l’atelier da draguns a Silvaplana. «Nus nu lain organisar üna concurrenza cun pilots da draguns professiunals dimpersai üna festa per minchüna e minchün», ha dit l’organisatur Stefan Popprath a La Quotidiana. I’l center da l’arrandschamaint stettan il divertimaint, il barat d’infuormaziuns e d’experienzas e la chüra da las amicizchas vicendaivlas. Numerusas attracziuns per grond e pitschen A la festa, chi düra da las 11.00 fin las 18.00 ed ingio chi vegnan sportas numerusas attracziuns specialas, varan las visitaduras e’ls visitaduors implü la pussibiltà da discuter profuondamaing davart las innovaziuns tecnicas sül sectur dals draguns da masinar. «In dumengia han ils uffants la pussibiltà da far svessa ün dragun.» Ch’els speran üna vasta partecipaziun, e quai da pilots indigens e da tals d’utro. «A la festa po far part minchüna e minchün, nus nu lain in prüma lingia partecipants professiunals. Nus sperain tanter oter da pudair beneventar a Malögia eir amis da draguns da regiuns talianas o d’oters lös», ha fat resortir Stefan Popprath. Il sport da draguns da masinar es relativamaing bunmarchà Il sport da draguns da masinar es gnü inventà e sviluppà i’ls Stadis Units. Daspö var 15 ons as cugnuoscha quel sport in Europa ed avant circa desch ons es il sport da trend rivà in Svizra ed in nos contuorns. «Il sport da draguns da masinar es relativamaing bunmarchà. Ün tal dragun as survain fingià per ün pa daplü da 30 francs.» Chi’s possa però cumprar eir draguns per 500 fin 600 francs. Cha limits dal predsch nu detti neir per quist sport. «Blers fabrichan svessa lur dragun.» Draguns da masinar daja in tuot las variaziuns e grondezzas pussiblas. Dasper il dragun «freestyle» daja implü draguns ultra leivs, draguns stabels, uschedits draguns da «team», draguns «speed» e da quels cun üna fin quatter suas. Ün sport chi po gnir pratichà da minchüna e da minchün «La fascinaziun dal sport da draguns es il gö cul vent. As concentrond plainamaing sül dragun s’invlida il stress e’ls pissers», ha manià il possessur da l’atelier da draguns a Silvaplana. Ün ulteriur avantag saja, cha quel sport possa gnir pratichà d’uffants mo eir da persunas attempadas. In Engiadina exista daspö ün tschert temp ün club da draguns da masinar, ingio chi fan part var 20 indigens e var 25 giasts. L’interess da vart dals indigens nu saja güsta remarchabel, la gronda part da seis cliaints sajan esters, ha explichà l’organisatur. «In Engiadina nu daja ningüns uschedits freaks chi trenan intensivamaing il sport da draguns da masinar. Eu craj cha quels as divertischan plü gugent svoulond liber e na fond part a concurrenzas.
|
1997
|
rm_quotidiana.053710
|
rm_quotidiana_1997.xml
|
rm-vallader
|
In diversas regiuns da la Svizra e uossa eir dal chantun Grischun circuleschan bus da taxi per cumplettar la sporta dal trafic public. Uossa vegn evaluada eir in Engiadina Bassa la pussibiltà dad introdüer per ün temp da prova üna tala sporta. La suprastanza da la Pro Engiadina Bassa (PEB) ha discuttà quel tema in sia sezzüda da quist’eivna. Spargnar ed augmantar la sporta In diversas regiuns, sül pajais da la Svizra esa adüna darcheu gnü fat provas dad introdüer sportas dal trafic public eir la saira. Pel solit sun que lura davo ün temp da prova gnüdas abolidas pervia da mancanza da frequenza. Ün cuors dad auto da posta o eir ün tren chi circulescha la saira tard sto far seis viadi eir quels dis chi mancan ils passagiers. L’idea d’ün bus da taxi es üna soluziun per spordscher üna pussibiltà da far adöver dal traffic public e listess spargnar da far viadis chi nu sun dumandats. Sco cha’l secretari da la PEB, Peder Rauch, disch, vegna evaluà in Engiadina Bassa da metter a dispusiziun ün bus chi po gnir clomà la saira tanter las 20.00 e las 24.00 tenor bsögn da la cliantella e chi spordscha a quella üna pussibilta da far viadis cul trafic public tanter ils cumüns da Scuol, Sent, Tarasp, Ftan, Ardez e Ramosch. L’interess da la regiun es qua La suprastanza da la PEB sustegna l’idea e vess gugent da far üna prova da trais ons cul bus da taxi, chi dess schà pussibel cumanzar culla prosma stagiun d’inviern. Pevia da la finanzchaziun chi dess gnir sustgnüda eir dal Chantun, vegn la dumonda uossa però il prüm evaluada eir da las instanzas respunsablas chantunalas. Scha quellas tiran üna decisiun positiva, po lura la PEB concretisar l’organisaziun dal bus da taxi e tscherchar interessents per surtour l’incumbenza da manar tras la prova illa regiun intuorn Scuol. Scha quella vess dad esser ün success gniss in dumonda da schlargiar la sporta eir amo per oters cumüns da la regiun. Dürant il temp da prova cun quist bus sün dumonda va averta eir la lingia dal tunnel dal Vereina. Il bus sün dumonda dess augmantar la sporta dal trafic public illa regiun chi dess gnir promovü in quel connex in Engiadina Bassa.
|
1997
|
rm_quotidiana.053711
|
rm_quotidiana_1997.xml
|
rm-vallader
|
La radunanza cumünala da Madulain ha d’incuort accordà unanimamaing ün credit da 243 000 francs per la realisaziun da l’attach per la lingia d’aua circulara vi Fops. Cun 24 per e 5 cunter esa gnü decis in lündeschdi ün credit da 52 000 francs per lavuors da signalisaziun ed ün proget da marcaziun da las sendas da spassegiar sül territori dal cumün da Madulain. Las sendas da spassegiar (totalmaing 25 kilometers) dessan gnir munidas cun muossavias ed ulteriuras signalisaziuns. Previssa es eir üna tabla d’orientaziun. «Quai nun es però amo gnü decis definitivamaing», ha dit la chanzlista Marianna Martina Zoli a La Quotidiana. Ün’ulteriura decisiun stopcha implü gnir tratta areguard l’execuziun da las lavuors necessarias. La radunanza cumünala ha tanter oter accordà unanimamaing ün credit dad 8000 francs per l’installaziun d’ün indriz per far gnir plü lomma l’aua illa Chesa Strimer. «Cun quel indriz po gnir schminuida la sedimentaziun dal sulfat carbonic», ha infuormà la chanzlista. Las votantas e’ls votants dal cumün da Madulain han implü decis unanimamaing d’accordar ün credit da 30 000 francs per lavuors da mantegnimaint vi da l’abitaziun libra illa chasa cumünala. L’abitaziun illa chasa cumünala, fabrichada avant passa 20 ons, stopcha tanter oter gnir sanada pervi d’ün don d’aua i’l bogn. In lündeschdi saira esa implü gnü infuormà davart la refabrica da la Chesa Raschèr immez cumün. Cul proget surelavurà dess gnir redot l’incharg pel trafic in cumün. La suprastanza ha implü infuormà, cha la Chascha da viadis svizra (Reka) prevezza da cumprar la Chesa Raschèr per far landroura abitaziun da vacanzas.
|
1997
|
rm_quotidiana.053712
|
rm_quotidiana_1997.xml
|
rm-vallader
|
In dumengia chi vegn concerteschan ils trais chantautuors ladins, Paulin Notclà, Linard Bardil e Benedict Stecher a Scuol. Ils ultims ons suna stats rars ils concerts dals chantautuors indigens in Engiadina Bassa. Uossa esa reuschi a la società da cultura «Amis da l’art d’Engiadina Bassa» dad impegnar güst a trais dad els. Id es üna da las prümas lezchas dals Amis da l’art d’Engiadina da sustegner e promover artists indigens. Cun que chi’d es passà ün tschert temp as preschaintan uossa ils artists cun fatschas nouvas. Na be las fatschas nu s’han müdadas, ils artists han fat tras minchün seis svilup illa lavur e spordschan uossa al public diversas chanzuns nouvas. Els han eir d’incuort preschantà o preschaintan bainbod lur CDs nouvas. Al publicum ladin sun els tuots trais cuntschaints. Notclà sco chantautur, pitur o artist da sgrafitto, Bardil cun sias chanzuns, ma eir sco cabaretist e quintader d’istorgias, chi’d es diversas voutas gnü premià per sia lavur d’art e Stecher chi’d es cuntschaint cul trio «Benedict, Nina e Luis» trategna uossa sulet il publicum e s’ha fat ün nom eir sco pittur o autur da teaters. Ils trais rumantschs cun lur trais differents stils da musica as preschaintan cun ün program nouv e diversifichà in dumengia saira illa sala cumünala da Scuol. Bigliets as po cumprar ouravant pro’l büro da turissem a Scuol.
|
1997
|
rm_quotidiana.053713
|
rm_quotidiana_1997.xml
|
rm-vallader
|
Il pövel ha da decider quista fin d’eivna sur da duos progets da votaziun federals e quatter chantunals. Intant cha’ls progets chantunals nun han dat andit a grondas discussiuns, vegnan la dumonda in reguard la finanziaziun da la sgüranza da dischoccupats e l’iniziativa «Giuventüna sainza drogas» trattadas in möd cuntradictori. Pro la dischoccupaziun sun ils aspets finanzials chi predomineschan, pro l’iniziativa vaja surtuot perquai, da chattar üna via pratichabla our da las drogas e da mantgnair la dignità umana. Il Cussagl federal e’l parlamaint vaivan decis dal 1996 masüras da respargn pro la sgüranza da dischoccupats. Cunter quist proget es gnü tut il referendum. La chascha da dischoccupaziun es chafuol illas cifras cotschnas Avant desch ons d’eiran var 25 000 persunas dischoccupadas, hoz sun quai bod 200 000. Quistas cifras refletteschan eir la situaziun finanziala da la sgüranza da dischoccupats. Dad ün vanz da 1,7 milliardas francs l’on 1987 resulta uossa ün deficit büdschetà da 7,7 milliardas francs. Quista situaziun ha sforzà als respunsabels d’agir. Ils trais pertschient cha’ls lavuraints e patruns pajan insembel, nu bastan plü per cuernar las expensas. Per quist motiv han la Confederaziun e’ls chantuns imprastà a la sgüranza 6,2 millardas francs. Ultra da quai ha la Confederaziun surtut dal 1996 sün basa da la ledscha tschinch pertschient da las expensas da la sgüranza da dischoccupats. I’s tratta qua d’ün import da 300 milliuns francs chi nu sun da restituir. Las masüras da spargn sun indispensablas – o neir brich? Il Cussagl federal e’l parlamaint han decis da sanar las finanzas federalas. La müdada da la ledscha, uschè sco ch’ella vain propuonüda, deliberescha la Confederaziun da prestar annualmaing agüds finanzials na restituibels. Ma eir ils cuosts pro la sgüranza stessan gnir redots per 90 milliuns. «Per cha la situaziun finanziala da la sgüranza da dischoccupats nu dvainta amo pêra ston las schurnadas, chi fuorman la part principala, gnir redottas per trais pertschient resp. per ün pertschient per las entradas las plü bassas o per sgürats chi sun obliats da pajar sustegns ad uffants. Il Cussagl federal disch chi’d es indispensabel da tour masüras da spargn. Per chi saja garantida eir inavant la protecziun cunter la dischoccupaziun, stopcha il debit da la sgüranza gnir frenà. Cunter quistas ponderaziuns fan valair ils iniüna reducziun da la paja sco’ls dischoccupats. Terza: La sgüranza nu possa gnir sanada cun las masüras previssas. «Giuventüna sainza drogas» – ün conflict programà Il parlamaint ha refüsà in möd cler ed evidaint l’iniziativa. El nu fa neir üna cuntraproposta. Perche na? La Confederaziun proceda resolutamaing cunter il commerzi da drogas e cumbatta la dependenza da drogas e sias consequenzas. «Ella perseguitescha üna politica chi’d es effectiva sün tuot las fronts. La Confederaziun voul cuntinuar cun sia politica, schi dafatta intensivar quella», uschè la missiva. La politica as basa sün la prevenziun, la terapia, la diminuaziun dals dons e sün l’agüd per surviver sco eir sün la repressiun. «Grazcha a quistas masüras sun svanidas las scenas avertas», manaja il Cussagl federal. El refüsa l’iniziativa, perquai ch’ella impediss l’adöver da blers mezs chi stan hoz a disposiziun, chi güdan als dependents da drogas da gnir our dal circul vizius, our da la malatia e l’isolaziun sociala e da chattar lur dignità. L’iniziativa impedischa la via per terapias cumprovadas ed innovativas. Ella füss bler main efficazia, ma chaschuness bler daplü cuosts. ziants impustüt trais puncts principals: Prüma nu gnia cumbattü la dischoccupaziun, dimpersè dat inavant üna vouta daplü il Peider nair als dischoccupats. Seguonda: ingüna gruppa da la populaziun nun haja gnü d’acceptar Pretais vain ün’orientaziun nouva L’iniziativa pretenda üna politica da drogas umana, realistica ed orientada vers l’abstinenza. Ella dess s-chaffir la basa constituziunala per redüer il consum e’l nomer dals dependents. Ils iniziants voulan: Proteger la giuventüna: Fingià il prüm contact cun la droga po esser il cumanzamaint d’üna catastrofa. Masüras da prevenziun dessan güdar a proteger la giuventüna. Lapro tocca eir il cumbat sainza cumpromiss da tuot il commerzi e la distribuziun da drogas. Curar e reintegrar ils toxicomans: Terapias orientadas vers l’abstinenza dessan güdar als toxicomans da gnir liber da lur dependenza. Davo survegnan els l’agüd necessari per as reintegrar illa società. La prescripziun da drogas per motivs medicinals es garantida: La prescripziun da metadon es pussibla eir inavant, ella nu po però avair la mera da prolungar la dependenza. Amegldrar la prevenziun cunter Sida: La distribuziun da squittas sterilas es pussibla eir inavant. La Confederaziun vain obliada da far üna politica da drogas orientada a l’abstinenza. Uschè vain redot considerabelmaing il ris-ch da transmetter il virus da Sida. Sbandir las drogas: Dapertuot là ingio cha’l consum da drogas vain tolerà, es il nomer dals consuments da drogas s’augmantà fermamaing. Ils dons socials e da sandà sun enorms. «I dà be üna suletta via radschunaivla concernent ils tössis enivrants: laschar davent las piclas da quels!», uschè ils iniziants.
|
1997
|
rm_quotidiana.053718
|
rm_quotidiana_1997.xml
|
rm-vallader
|
Il Grond cussagl ha elavurà a man da la votaziun dal pövel grischun quatter progets. Revisiun totala da la constituziun chantunala (dumonda da princip). La constituziun chantunala dal Grischun deriva da l’on 1892. Ella nu po plü satisfar a las pretaisas socialas, economicas e giuridicas d’hozindi. Per far frunt a las sfidas dal 21avel tschientiner esa da s-chaffir üna ledscha fundamentala moderna. «Il temp per examinar da manü nossa ledscha fundamentala es adat, perquai cha’l fat d’elavurar üna basa cumöna nu vain impedi d’emoziuns politicas specialas», es il Grond cussagl da l’avis. La revisiun totala da la constituziun chantunala es ün proget da gronda muntada. Per nu lavurar dasper la voluntà dal pövel via, dess il prüm gnir tratta la decisiun da princip «revisiun totala schi o na». Ils cuosts per realisar il proget vegnan calculats sün raduond 1,5 fin s-chars 3 milliuns francs. L’agravi medi annual s’amuntarà a var 400 000 fin 750 000 francs. Revisiun parziala da la constituziun chantunala (müdamaint da l’art. 54 CC). Insembel cun la resposta a la dumonda da princip dessan gnir s-chaffidas cundiziuns da basa favuraivlas per la reuschida d’üna revisiun totala. La voluntà dal pövel po gnir resguardada meglder, scha’ls votants pon decider separadamaing davart variantas da singuls artichels constituziunals. Els pon s’exprimer uschè in votaziuns separadas davart innovaziuns contestadas. Relasch d’üna ledscha per promouver la cultura. La cultura e las linguas dessan gnir promovüdas plü ferm. Las scoulas da chant e da musica ed ulteriuras instituziuns importantas dessan survgnir cuntribuziuns annualas. Lavur culturala professiunala e cuors culturals professiunals vegnan sustgnüts specialmaing. Ün oter giavüsch principal es quel da mantgnair e promouver nossa trilinguità. Pel Grischun ha quist intent ün’importanza speciala. Cun reglamaints legals nu’s lascha mantgnair üna lingua, tuottüna pussibilteschan tals üna promoziun specifica. Instituziuns sco la Lia rumantscha, la Pro Grigioni Italiano e l’Uniun dals Gualsers pon gnir sustgnüdas e progets specials pon gnir promovüts. Davo cha’l Grond cussagl ha schlargià la pussibiltà per contribuziuns ad instituziuns cun trattar la ledscha, esa da far quint cun cuosts supplementars annuals da var duos milliuns francs per la cultura ed il plü da tuot 800 000 francs per masüras specificas per promouver la lingua. Ultra da quai dessan star a disposiziun al chantun Grischun eir inavant parts dal rechav our dal fuond da la lottaria naziunala. Quai vain reglà da nouv illa ledscha davart las finanzas. Revisiun parziala da la ledscha davart la chüra d’amalats. A mincha persuna rivada in privel, ingio ch’ella saja, esa da prestar agüd infra temp ütil ed in möd il plü adattà a la situaziun. Per ragiundscher quist böt dess gnir introdüt eir in Grischun il clom d’agüd sanitar 144. Quel es fingià hoz in funcziun in bod tuot ils chantuns da la Svizra. Üna part integrala da quista ledscha sun: il provedimaint cun veiculs d’ambulanza sün tuot il territori chantunal, la scoulaziun dal persunal e’l concept da salvamaint. La revisiun parziala previssa cumpiglia tschertas innovaziuns in reguard las contribuziuns a la chüra ed a l’assistenza chasana (spitex) ed a la consulenza per mammas e baps. Per la spitex e’ls güraders d’amalats resultan, adonta da las subvenziuns, deficits massivs. Cun la revisiun da la ledscha dess gnir substituida la subvenziun fixa cul sistem da la subvenziun da deficits sco ch’el vain applichà eir pels ospidals e per las chasas da chüra. Passond a la cumpensaziun da deficits, spargnan il Chantun e’ls cumüns minchün annualmaing 1,65 milliuns francs.
|
1997
|
rm_quotidiana.053719
|
rm_quotidiana_1997.xml
|
rm-vallader
|
Adonta da la dischoccupaziun da giuvenils ed ün ambiaint da lavur crü: Üna plazza da lavur sgüra nun es il plü important per las lavuraintas e lavuraints giuvenils. Neir ils raps nu tils cloma our da la reserva. Ün job dess plütost spordscher incumbenzas cun respunsabiltà e permetter üna lavur independenta. Quai resulta d’ün stüdi da l’Institut sociologic da l’università da Turich per incumbenza da la Banca chantunala. Interrogats sun gnüts 2320 giuvenils in 48 intrapraisas da servezzan ill’età da 17 fin 30 ons. Rebelliun nu saja chosa da la giuventüna odierna. Eir sch’ella as preschainta cun chavels culurits i’l battibuogl da la Street Parade, cumpar’la però punctualmaing sül lavur, han scrit ils autuors dal stüdi. Interessant saja eir, cha la mità da las duonnas cun matura nu lessan renunzchar al manster.
|
1997
|
rm_quotidiana.053727
|
rm_quotidiana_1997.xml
|
rm-vallader
|
A la sezzüda da la suprastanza da la Società da trafic d’Engiadin’Ota da mardi passà esa gnü discus davart la reorganisaziun da las structuras e da las incumbenzas da la società, decisa in lügl da quist on. Dasper la società da tet dessan eir las singulas societats afiliadas reveder lur structuras. Las incumbenzas da la Società da trafic d’Engiadin’Ota sun gnüdas reorganisadas in quel sen ch’ella s’occupa in prüma lingia da la chüra dal prodot «Engiadina», ch’ella fa la reclama, s’occupa dal nouv management da destinaziun e cha la società piglia per mans tuot quels arrandschamaints, chi pertoccan tuot l’Engiadin’Ota.
|
1997
|
rm_quotidiana.053729
|
rm_quotidiana_1997.xml
|
rm-vallader
|
A la radunanza da la Spitex d’Engiadin’Ota sun gnüts discutats divers müdamaints chi van in vigur tant pel persunal sco eir pels cliaints da l’organisaziun da fliamaint chasan. Il reglamaint nouv pel persunal ha avantags e dischavantags ed eir la pratcha da servezzan maina cun sai quels. Uschè nu’s sa amo sco chi va inavant cul servezzan d’agüd da tegner chasa, scha quel nu survegn plü il sustegn finanzchal da las chaschas d’amalats. Inavant sun gnüdas tratadas amo las tractandas ordinarias.
|
1997
|
rm_quotidiana.053730
|
rm_quotidiana_1997.xml
|
rm-vallader
|
«Üna fusiun da las differentas societats da trafic d’Engiadin’Ota nun es previssa. I’s tratta in prüma lingia d’amegldrar la coordinaziun. Schi segua a la fin finala tuottüna üna fusiun sarà üna dumonda dal temp», ha fat resortir Christian Walther. Il circul dess güdar a finanziar la reorganisaziun La Società da trafic d’Engiadin’Ota es landervia d’infuormar ils cumüns e las societats pertoccas davart la revisiun da las structuras. «Nus tils lain intimar da repassar il tema e da discuter davart noss intents.» Il terz punct es quel, cha la Società da trafic d’Engiadin’Ota prevezza d’intimar il circul d’integrar illa revisiun da la constituziun cirquitala eir la promoziun dal turissem. «Üna finanziaziun da vart dal circul stuvess esser pussibla.» Cha’l circul dvantess in quel sen ün associà passiv. «Scha l’Engiadin’Ota less esser buna da realisar quai füssna pronts per l’avegnir», ha dit il president da la Società da trafic d’Engiadin’Ota a La Quotidiana.
|
1997
|
rm_quotidiana.053731
|
rm_quotidiana_1997.xml
|
rm-vallader
|
La radunanza da società dal «Spitex d’Engiadin’Ota» ha trattà in marcurdi davomezdi davart il nouv reglamaint dal persunal, chi’d es gnü adattà a las prescripziuns chantunalas. L’adattamaint ha stuvü gnir fat per cha las subvenziuns possan gnir accordadas i’l rom üsità. Il nouv reglamaint vain mis in vigur pels 1. schner 1998 e fuorma üna part integrada dal contrat da lavur. Innovaziuns sun tanter oter la consegna d’ün fögl d’orientaziun areguard il dovair da silenzi e da la premura. A partir dal prossem on ston las collavuraturas amaladas pisserar per ün attestat dal meidi davo trais, e na sco üsità pür davo tschinch dis. Far adöver optimalmaing da las sinergias existentas Las collavuraturas ston implü surtour svessa las contribuziuns per la sgüranza na professiunala (23 pertschient vaiva surtut l’organisaziun) e la chascha da pensiun (augmaint da l’incharg per 15 pertschient). Ün’ulteriura innovaziun es il dret da l’impiegada per ün discuors persunal cun la scheffa e la consegna d’ün attestat da lavur. In segua a las trattativas davart il reglamaint dal persunal ha la manadra da gestiun Laura Ott infuormà davart la finanziaziun, la fuormaziun da las tariffas ed ulteriurs müdamaints areguard la ledscha davart la sgüranza d’amalats. «Il böt dals müdamaints es da pudair controllar meglder las prestaziuns e da tillas spordscher in ün rom radschunaivel. In quel reguard faja dabsögn d’üna stretta collavuraziun, e quai in prüma lingia per chi’s possa far adöver optimalmaing da las sinergias», uschè la manadra da gestiun da la Spitex d’Engiadin’Ota. As pudaina in avegnir amo prestar d’esser amalats?
|
1997
|
rm_quotidiana.053758
|
rm_quotidiana_1997.xml
|
rm-vallader
|
schner 1998 missas in quint cun 42 francs l’ura. Talas expensas vegnan surtuttas da la chascha d’amalats. Ils 12 francs l’ura per lavuors da tgnair chasa nu vegnan però plü surtuts da las sgüranzas. «Las consequenzas da quista reglamentaziun nu suna amo buna d’eruir», uschè Laura Ott. Areguard il reglamaint davart la subvenziun dal deficit da la Spitex tras il Chantun ha la manadra da gestiun manzunà, cha quai augmainta il squitsch dals cuosts da maniera marcanta. Ella ha tanter oter manià, cha la pratcha muossarà scha’l sclerimaint dal bsögn cun las chaschas d’amalats (pel schlargiamaint da la chüra) as verifichescha. Andit a discussiuns vaiva dat impustüt il fat, cha’ls cuosts per las lavuors generalas illa chasa da la persuna chürada nu vegnan plü surtuts da las chaschas d’amalats.
|
1997
|
rm_quotidiana.053759
|
rm_quotidiana_1997.xml
|
rm-vallader
|
Als 1 settember esa gnü cumanzà cun las lavuors da sanaziun vi da la punt tanter Ardez e Sur En. Üna sanaziun es dvantada necessaria pervi da movimaints vi dal terrain chi han chaschunà üna sfuormaziun da la punt. In mardi, dürant las lavuors da sanaziun, s’ha ün grip da la vart schnestra da l’En distachà da la paraid da spelma e fat crodar insembel tuot la punt. Üna duonna quinta cha seis bap chi avess uossa 115 ans nu s’algordaiva cura cha la punt tanter Ardez e Sur En d’eira gnüda fabrichada. La punt sto dimena esser fich veglia. Tschertas lavuors da sanaziun sun gnüdas fattas fingià plü bod, ma uossa ha ün’ulteriura sanaziun fat dabsögn. I’s vaiva vis cha la punt d’eira sfuormada pervi da movimaints dal terrain e cun quai plü sgüra avuonda per chargias grandas. Il plan d’eira da far ün arch da beton sur l’arch existent. Als 1 settember s’haja cumanzà cun las lavuors e tuot es i bain e tenor plan fin uossa. Da la vart schnestra da l’En però d’eira la punt fabrichada sün ün grip e tanter quist grip e la paraid da spelma d’eira üna sfessa. Fingià in venderdi passà s’haja cumanzà ad avair dubis areguard quista sfessa. In lündeschdi s’haja constatà definitivmaing chi dvainta pês. I s’ha tut davent als lavuraints e mardi, davo las 14.00 s’ha il grip distachà da la paraid, ha dozà per ajer la punt e tilla ha fat ir in muschna. Feri nun es gnü ingün. Il plan da mantgnair l’aspet vegl da la punt cun renovar be l’interiur nu po malavita plü gnir realisà. Decisiuns concretas areguard la fabricaziun d’üna nouva punt nu sun amo tuttas. In mincha cas esa da far quint cun circa ün an fin chi’d es üna punt nouva e la via tanter Ardez e Sur En resta per intant interruotta. Eir per quai chi reguarda ün eventual provisorium per peduns nun es amo decis inguotta.
|
1997
|
rm_quotidiana.053760
|
rm_quotidiana_1997.xml
|
rm-vallader
|
Ils abitants da Tschierv voulan üna nouva chasa cumünala. Las 35 votantas e votants han decis quai in marcurdi saira in occasiun d’üna radunanza cumünala. La concurrenza da proget ha guadagnà il büro d’architectura La Chasa a Müstair. Ils cuosts da construcziun vegnan calculats cun 1,8 milliuns francs. Dals set progets chi sun gnüts inoltrats pro la concurrenza sun tschinch entrats illa stretta tscherna. «La ‘cumischiun chasa cumünala’ ha resguardà quel dal büro d’architectura La Chasa sco il plü cunvgnaint, pratic e funcziunal», ha dit il president cumünal, Mario Gross. Ch’el saja cuntaint cun la decisiun e chi’s possa uossa ir vi da la progettaziun da detagl. «Quai chi’d es pel mumaint amo intschert es la dumonda scha nus gnin da stabilir eir ün bogn cuernà i’l edifizi. Cun quai ch’ün tal nu vain subvenziunà, stuvaina il prüm sgürar la finanziaziun», ha remarchà Gross. Ch’el füss a tuottavia cuntaint schi’s pudess spordscher als indigens la pussibiltà d’imprender o d’ir a nodar: «Eu nu pens però in quist connex ad ün proget da mamut.» Uossa ha il cumün da Tschierv fat bun ün credit da planisaziun da 18 000 francs. La chasa cumünala cumpiglia tanter oter il büro cumünal, üna sala per radunanzas cumünalas ed otras occurrenzas, il local da pumpiers, duos abitaziuns, locals disponibels per differentas activitats ed ün local per exposiziuns. «Interessant füss ün’exposiziun dal Parc naziunal svizzer, impustüt sch’el gniss ingrondi. Trattativas culs respunsabels sun inviadas», uschè Gross. Tschierv – Minschuns direct Il cumün da Tschierv dispuona d’ün Fuond Prà Chalchera. Quel d’eira gnü stabili pro la vendita da terrain da fabrica cun la mera da sustegner progets dal turissem. La radunanza cumünala ha uossa decis da metter a disposiziun ils 45 000 francs als Implants da sport SA Val Müstair. Ils raps vegnan dovrats per realisar la colliaziun cun üna pendiculara da Tschierv a Minschuns. Da finanziar sun ils cuosts chi resultan cun la demontascha e montascha, intant cha la pendiculara stessa es ün regal sü dal chantun Vallais. Quista colliaziun vain resguardada sco ün ulteriur pass important illa sporta turistica. Jon Andrea Grond, il president dal cussagl administrativ dals implants, ha fat resortir impustüt l’avantag da quista colliaziun in reguard la diminuziun dal trafic fin Minschuns ed ün augmaint remarchabel da la sporta da skis illa Val Müstair. «Il territori da skis e da gitas Minschuns profitarà sainza dubi da quista nouva colliaziun.» Ils statuts da l’ospidal sun suot tet Uossa para quai dad ir inavant speditiv culs nouvs statuts da l’Ospidal Val Müstair. Davo cha differents cumüns tils han fingià acceptà, ha uossa eir Tschierv fat quai. «Unanimamaing», ha dit Gross in fond allusiun al lung temp chi’s ha dovrà per chattar il consens. Il quint dal god serra cun ün pitschen vanz. «Il commerzi da laina es difficil e’ls predschs bass», ha remarchà Gross e manzunà plünavant cha lur laina giaja per gronda part in Italia. La dumonda d’augmantar la contribuziun da duos sün tschinch francs a la Chasa Jaura a Valchava es gnüda acceptada. Il cumün ha uossa da sbuorsar var 570 francs per quist intent. Ils progets via Valplauna e Via Planet/Curtins sun gnüts suspais per tils reponderar.
|
1997
|
rm_quotidiana.053761
|
rm_quotidiana_1997.xml
|
rm-vallader
|
Quista sonda e dumengia (da las 10.00 a las 18.00) ha lö a Samedan il marchà d’utuon tradiziunal, ingio chi fan part numerusas intrapraisas dal lö. Ill’ustaria, averta in sonda da las 15.00 a las 17.00, vegnan sportas specialitats dal grill e bavrondas. Pel trategnimaint musical pissera la chapella folcloristica cun Pius Baumgartner. Implü vegnan installats üna pruna stands da tuot gener, ingio chi’s po cumprar mangiativas, büschmainta, decoraziuns, gös, roba da saida e da chüram. Ils uffants, chi vegnan custodiats da la Chünetta da Samedan, pon verer ün teater da chasparets, ir cul carussel, siglir intuorn sül bulai e giovar cun autoins. Il rechav da la vendita da raclet va a favur da la Chünetta, quel da la vendita da tuortas e da cafè va a bön da la ludoteca Arlekin.
|
1997
|
rm_quotidiana.053762
|
rm_quotidiana_1997.xml
|
rm-vallader
|
Daman a partir da las 11.00 ha lö a Sta Maria davant la scoula veglia il marchà da cumün. La Società da grischunas, chi’d es l’organisatura da quel, pissera per üna buna ustaria da festa. Divers vendaders indigens ed esters s’han annunzchats per vender lur prodots. L’Uffizina protetta da Samedan vendarà sias lavuors da man, ma eir otras lavuors da man da tuot gener saran vnalas sün plazza da faira. Tanter oter daja da cumprar eir prodots d’agricultura indigens, sco maglintera frais-cha, chaschöl d’alp o roba fatta aint. Minchün po chattar da cumprar alch tenor seis gust. La sporta va da büschmainta dovrada our dal sortimaint dal marchà da pülschs fin pro’l perfüm chi’d po cumprar lapro per dar la savur toccanta a quella büschmainta.
|
1997
|
rm_quotidiana.053763
|
rm_quotidiana_1997.xml
|
rm-vallader
|
Darcheu ha sunà il sainet da mort a Lavin. Duos dumengias in davorouda, quai es bain trist in ün cumün uschè pitschen. Nuot Brunner d’eira ün uman chi giodaiva da star in cumpagnia ed uschea ha’l eir passantà sia ultima saira da vita, insembel cun visitas ch’el laiva bain. La mort es gnüda la not, inaspettada crudela, ma id ha dürà be ün batter d’ögl. Schabain cha Nuot d’eira daspö mais ferm amalà, nun ha el pers il curaschi e la spranza e sia duonna l’ha flià cun premura ed amur fin l’ultim. Nat es Nuot Brunner a Guarda e creschü sü a Lavin, insembel cun üna sour ed ün frar. Quia ha el frequentà la scoula primara, a Zernez la scoula secundara per ir a Cuoira illa scoula chantunala. Davo avair fini sias scoulaziuns ha’l surtut üna plazza a Berna e chattà là sia cumpogna da vita. Dal 1957 s’han els maridats e Lotti Aebi es tuornada cun seis hom in Grischun, il prüm a Schlarigna e lura a Cuoira. Nuot ha lavurà pro la firma Wander illa listessa plazza sco fingià seis bap, bazegner e tat, dimena illa quarta generaziun. A Cuoira sun creschüts sü lur trais uffants. L’amur per Lavin es però restada e tuot la famiglia as sentiva bain in nos cumünet. Dal 1991 s’ha Nuot laschà pensiunar ed es gnü cun sia duonna a star a Lavin, illa chasa paterna v’in Plans. In quista gronda chasa d’eira lö avuonda per las famiglias dals uffants chi gnivan suvent in visita pro bazegner e nona. Co cha Nuot giodaiva da perchürar seis tschinch abiadis chi’s pudaivan divertir i’l bel üert bain cultivà. Nuot Brunner d’eira ün uman cuntaint, be energia chi chattaiva subit contact culs conumans. A Lavin ha’l surtut diversas incumbenzas ed accumpli quellas cun paschiun ed incletta. Als 19 settember ha üna gronda raspada funebra accumpagnà al defunt sül sunteri da Lavin a l’ultim repos. Eu tegn ad el in bun’algordanza e condolesch a seis confamiglars.
|
1997
|
rm_quotidiana.053773
|
rm_quotidiana_1997.xml
|
rm-vallader
|
L’uffizi da planisaziun dal territori dal Grischun ha ün nouv schef: Cla Semadeni da Dübendorf cumanzarà la lavur al cumanzamaint da marz 1998. El es pel mumaint vicedirectur da l’uffizi per la planisaziun d’abitadis e construcziun urbana da la cità da Turich. El rimplazza ad Erwin Bundi chi surpiglia in avegnir il post d’ün delegà per dumondas da planisaziun specialas. Cla Semadeni es Grischunais e vaschin da Guarda e Poschiavo. La scoula primara, secundara e’l gimnasi ha’l fat a Cuoira, lura ha’l frequentà la SPF a Turich.
|
1997
|
rm_quotidiana.053777
|
rm_quotidiana_1997.xml
|
rm-vallader
|
Indschegners da terratrembel svizzers admonischan cha’ls stabilimaints existents nu sajan sgürats avuonda cunter terratrembels. 95 pertschient nu sajan preparats insomma na o be insufficiaint cunter squass da la terra. Ils indschegners valüteschan, in confrunt cun la probabiltà e’ls dons pussibels, ils terratrembels sco il plü grond privel da la natüra in Svizra. Eir sch’els sun plü rars co lavinas, auazuns o orcans, sajan ils dons chi sun da spettar tant plü gronds, uschè ils indschegners. L’ultim terratrembel grond ha gnü lö l’on 1946 i’l Vallais, quel istoricamaing il plü grond dal 1356 a Basilea.
|
1997
|
rm_quotidiana.053778
|
rm_quotidiana_1997.xml
|
rm-vallader
|
La mera resta eir davo la votaziun dad her la medemma: La giuventüna dess gnir deliberada da la toximania. La via inchaminada da la Confederaziun dess pussibiltar da realisar quist böt ambizius. Intant nun ha l’iniziativa «Giuventüna sainza drogas» chattà la simpatia bsögnaivla. Cun 545 944 vuschs per e 1 313 493 vuschs cunter han las votantas e’ls votants refüsà la politica da drogas dals iniziants. Neir in Grischun nun ha quist experimaint chattà l’acconsentimaint dal pövel. El ha sbüttà l’intent da l’iniziativa, chi vulaiva proibir tuot las masüras chi nu vaivan la mera d’ün’abstinenza absoluta, veementamaing. Il resultat: 10 001 persunas han vuschà da schi e 27 247 da na. Ün resultat uschè cler: Plüchöntsch inaspettà Tant ils aderents sco eir ils adversaris spettaivan üna decisiun fich stretta. Mathis Trepp, meidi ed exponent dal Parti socialdemocratic (ps), es cuntaint cul resultat. El ha manjà cha l’iniziativa nu vess cumbattü las drogas principalas sco’l consüm da tabac ed alcohol. «Ella vess scumandà la consegna da drogas controllada ed eir impedi il program da metadon. L’iniziativa vulaiva cumbatter ils toxicomans e na la droga.» Uossa possa il Cussagl federal cuntinuar cun seis program ed eliminar ils puncts debels. L’iniziativa d’eira gnüda lantschada da l’Uniun per la perscrutaziun psicologica da l’uman. Diversas persunas prominentas chi sustgnaivan al cumanzamaint l’iniziativa, han cul temp tut distanza dad ella. Simpatia ha demuossà illa debatta parlamentaria be l’ala turichaisa dal Parti popular svizzer (pps).
|
1997
|
rm_quotidiana.053780
|
rm_quotidiana_1997.xml
|
rm-vallader
|
Pro las duos votaziuns dad her pertoccand la constituziun chantunala dal chantun Grischun ha il pövel stuvü decider in prüma lingia schi nun es radschunaivel da rimplazzar la constituziun chantunala chi’d es ida in vigur dal 1892. Da vart da la Regenza e dal Grond Cussagl as d’eira daperüna cha davo 100 ons saja ura e temp da far üna revisiun totala da la constituziun e manar cun quella darcheu üna buna survista chi definescha la structura dal Chantun. Cun que cha la constituziun uossa 100 ons veglia cuntegna parts chi d’eiran da seis temp gnüdas surtuttas da constituziuns amo plü veglias cuntegna quella parts chi nu sun hoz plü d’importanza e da l’otra vart nun es ella survisibla in otras parts chi sun gnüdas cumadadas insembel cun ir dal temp. Illa seguonda votumaziun vaja per la pratcha da manar tras la revisiun totala.
|
1997
|
rm_quotidiana.053781
|
rm_quotidiana_1997.xml
|
rm-vallader
|
Per manar tras hoz üna tala revisiun sun las autoritats chantunalas però da l’avis chi saja plü prudaint da gnir cullas differentas parts da la revisiun avant il pövel. Per far lura que faja uossa dabsögn da reveder l’artichel 54 da la constituziun chantunala. Na üna dumonda dispittaivla La revisiun totala sco tala nun es üna dumonda dispittaivla, uschè ha il Grond cussagl sustgnü sainza cuntravusch quella proposta ed opposiziuns nun s’han fattas palaisas ingünas. Plü mal saraja lura cur chi va per la realisaziun detagliada da quella. Là gnaran lura darcheu nanpro diversas dumondas chi chaschunaran confrontaziuns. Il fat cha la revisiun da l’artichel 54 da la constituziun existenta es eir gnüda approvada pussibiltescha però meglder da manar tras quellas dispittas da maniera democrata.
|
1997
|
rm_quotidiana.053782
|
rm_quotidiana_1997.xml
|
rm-vallader
|
Ils aderents voulan perseguitar inavant lur cumbat cunter «üna politica da drogas liberala». Els han critichà il cumbat electoral e la propaganda sproporziunada da lur adversaris. Eir il Cussagl federal giavüscha üna giuventüna sainza drogas Uossa po la Confederaziun cuntinuar cun seis program chi’s basa sün quatter puncts fundamentals. Quai han her fat resortir ils exponents federals cler ed evidaint. Las masüras existentas dessan persvader ils giuvenils da na tour drogas, ils umans dependents da drogas hajan d’obtgnair ün agüd per pudair gnir libers da las drogas, i saja da redüer ils ris-chs cun güdar concretamaing als toxicomans e’l commerzi da drogas stopcha gnir liquidà.
|
1997
|
rm_quotidiana.053783
|
rm_quotidiana_1997.xml
|
rm-vallader
|
El ha manjà cha las masüras impuondüdas ston gnir reponderadas periodicamaing. «Il spectrum sto esser ourdvart vast ed integrar eir las drogas legalas. Per far quai faja dabsögn d’üna gronda sporta da plazzas da terapia.» Da quel avis es eir il Cussagl federal. Pro la gronda part dals toxicomans possa l’abstinenza be gnir obtgnüda pass per pass e cun agüd da plüssas spezchas da trattamaint. Per ch’els chattan la via our da lur misergia da drogas esa necessari da tils chürar per chi nu giajan fisicamaing in malura. Tuot ils toxicomans nu possan gnir intimats per üna terapia e neir persvass d’ün di a l’oter da far üna cura d’abstinenza o dafatta gnir sforzats da far quai. Particularmaing as tratta quai però da prevgnir a la derasaziun da Sida ed epatitis, malatias chi pericliteschan l’intera populaziun.
|
1997
|
rm_quotidiana.053784
|
rm_quotidiana_1997.xml
|
rm-vallader
|
La revisiun parziala da la ledscha davart la chüra d’amalats es gnüda fatta in prüma lingia our da duos motivs. Persunas chi sun in bsögn e dovran agüd da salvamaint e fliamaint ston avair ingio ch’ellas sun, la sgürezza cha que saja pussibel da survgnir quel. Il pass imortant per dar quella sgürezza es quel d’avair in avegnir ün concept da salvamaint e dad introdüer la numra da telefon 144 per cordinar ils salvamaints. Quella numra es fingià gnüda introdütta i’ls blers chantuns da la Svizra. Illa seguonda part da la revisiun vaja per müdamaints i’l fliamaint chasan. Il spitex dess in avegnir gnir subvenziunà sco las chasas d’attempats ed ils ospidals tenor il deficit da gestiun e na cun subvenziuns fixas. Cun quel müdamaint nu dess ir a perder la valur dal servezzan, ma listess dessan gnir spargniadas divesas subvenziuns. Retgnientschas ma na opposiziun Güst pervia da la seguonda part da la revisiun chi pertocca la subvenziun dal spitex haja dat differentas temmas e resalvas cunter la revisiun. L’introducziun dal nummer d’agüd 144 vegn vissa da tuot las varts sco avantag o dafatta sco necessità. Perque nun es il resultat da 29 214 schi cunter 4564 na ingüna surpraisa.
|
1997
|
rm_quotidiana.053785
|
rm_quotidiana_1997.xml
|
rm-vallader
|
Victoria per ün pitschen comitè da referendum da la Chaux-deFonds. La resoluziun federala dals 13 da december 1996 davart la finanziaziun da la sgüranza da dischoccupats nu va in vigur. Las grondas magiuritats illa Svizra francesa cun agüd dals chantuns al nordvest da la Svizra han manà al resultat negativ. 931 254 vuschs da na e 900 950 da schi cumprovan quant contestada cha la dumonda d’eira. D’opiniun cuntraria sun però stats ils Grischunais: els han acceptà la decisiun federala cun 21 223 vuschs da schi cunter 15 242 vuschs da na. Il cunfin tanter la Svizra francesa e’l Tessin – chi’d es eir il cunfin linguistic – as manifestescha cleramaing pro quista votaziun. Eir scha la situaziun da partenza nun es la listessa co pro otras votaziuns, gnarà il «foss dal rösti» darcheu proclamà ad ota vusch. La problematica as muossa però illa gronda dischoccupaziun da quista part dal pajais chi düra fingià blers ons. Bod minchün es collià cun üna persuna dischoccupada, uschè cugnuoscha’l ils problems psicologics e finanzials ed eir lur cumbat per surviver. Il rimprover cha’ls Svizzers frances sajan plü indifferents e nu piglian serius la dischoccupaziun, vain refüsà da lur vart indiscutabelmaing. Ingüna solidarità invers la chascha federala 70 milliuns vulaiva il parlamaint federal spargnar pro la sgüranza da dischoccupats. La situaziun finanziala es precara: Ils trais pertschient contribuziun dals lavuraints e patruns nu basta per implir la foura illa chascha. Per quist motiv ha la Confederaziun propost da scurznir las schurnadas per trais pertschient resp. ün pertschient per las entradas las plü bassas o per sgürats chi sun obliats da sustgnair uffants. «Eir ün schi a la resoluziun federala nu vess scholt il problem da la chascha federala. Per ragiundscher quai stuvaina unir tuot las forzas e chattar soluziuns adattadas. Nus eschan respunsabels cha noss uffants nun hajan da pajar ils debits cha nus fain. Quista votaziun vess pudü esser ün segn da solidarità. I nu das-cha nempe gnir uschè inavant cha quels chi pajan nun han plü da dir inguotta, intant cha quels chi inchaschan decidan», ha dit cusglier da stadis Christoffel Brändli. Ils sindicalists manajan cha’ls dischoccupats sajan la fossa adressa: «Fingià plü co üna vouta han els stuvü renunzchar sün prestaziuns.» Uossa dessan quels cun la cuverta da paja gronda contribuir lur part. Il Cussagl federal d’eira da l’avis chi saja indispensabel da tour masüras da spargn chi han eir consequenzas per la sgüranza da dischoccupats. D’üna vart saja da sgürar eir da quinderinvia la finanziaziun da la chascha, da l’otra vart stopcha il deficit federal gnir redot. Cha las masüras previssas nu sajan adattadas, ha fat valair il comitè da referendum: «Per cumbatter la dischoccupaziun esa da crear plazzas da lavur ed investir in ün plan da svilup per mantgnair las infrastructuras e las gestiuns industrialas illas regiuns pertoccadas da la dischoccupaziun.» Plünavant füssa d’introdüer l’eivna da lavur da 35 uras ed augmantar las entradas pro la chascha da dischoccupats culs guadogns sproporziunats a la buorsa. Ils politikers federals sun eir davo quista votaziun da l’avis cha las finanzas federalas stopchan gnir missas in uorden. Cusglier federal Kaspar Villiger ha fuormulà il böt davart la gulivaziun da las finanzas cler e net. La realisaziun da tal haja da gnir perseguità eir inavant sainza restricziuns, uschè il maniamaint dals respunsabels i’l departamaint da finanzas.
|
1997
|
rm_quotidiana.053786
|
rm_quotidiana_1997.xml
|
rm-vallader
|
La Scoula media e turistica a Samedan as prepara cun differentas innovaziuns per l’avegnir. In gövgia passada ha gnüda lö l’inauguraziun da la nouva chasa da scoula. Per pudair integrar meglder las numerusas partiziuns ha la SMT survgnü ün nouv nom, nempe Academia Engiadina. Quella cumpiglia dasper il gimnasi tradiziunal eir üna scoula media comerciala, l’on da preparaziun per la tscherna da la scoulaziun e da la professiun, la scoula professiunala turistica, il cuors d’instrucziun da la scoul’ota per economia ed administraziun Cuoira/ Samedan, l’Institut per turissem e temp liber e l’institut GEOalpin per analisas da la cuntrada. Ils absolvents pon attribuir al bainstar general dal turissem La fabrica dal nouv stabilimaint ha cuostü totalmaing 7,5 milliuns francs. 1,7 milliuns francs ha attribui la Confederaziun, 2,6 milliuns francs il Chantun. «Cun la collavuraziun früttaivla ed armonica tanter las instituziuns da scoulaziun privatas, la Confederaziun e’l Chantun quinta eir in avegnir», ha dit il cusglier guvernativ Joachim Caluori al di da l’inauguraziun ufficiala. Areguard la realisaziun da sportas da scoulaziun ha el manzunà eir l’ingaschi remarchabel da persunas privatas. «Adonta chi’d es cler ed evidaint, cha la megldra infrastructura nu po garantir il success da la scoula, schi dispuona la scoul’ota professiunala cul nouv fabricat tuottüna d’ün fundamaint important per las prestaziuns multifarias, cha la scoula sto spordscher a favur dal turissem grischun», ha fat resortir il schef dal departamaint d’educaziun, da cultura e da la chüra da l’ambiaint. Da l’otra vart stopchan las absolventas e’ls absolvents esser capabels d’eruir, quant turissem cha’l Grischun bsögna e quant cha quel portas pel success.» Cha quel saja implü ün garant per la productività e l’abilità da la mansteranza indigena. Var 90 pertschient da las lavuors hajan nempe pudü gnir surdadas ad intrapraisas da la regiun. Tenor l’avis da Thomas Nievergelt inchanta il proget dals duos giu-vens architects Lorenzo Giuliani e Christian Hönger impustüt pervi da sia fuorma clera e simpla. «Il proget atschegna tanter oter ad otras vias illa architectura.» Render quint las circumstanzas chi s’han müdadas «Las differentas sportas d’activitats, chi’s sviluppan fermamaing e chi müdan il purtret d’apparentscha da la scoula, han pretais, chi’s renda quint las circumstanzas chi s’han müdadas», ha pretais Heinz Teuscher, il directer da la Scoula media e turistica a Samedan. Cha l’Academia Engiadina voul esser ün’instituziun francada fermamaing illa regiun ed averta invers l’ambiaint, ingio chi vain imprais ed instrui, perfecziunà il savair ed ingio cha las experienzas fattas vegnan applichadas eir illa pratcha. Areguard ils böts strategics da la scoula ha el tanter oter atschegnà a l’adattamaint cuntinuand da l’infrastructura e’l svilup da cumpetenzas professiunalas. A la fin da seis pled ha dit Heinz Teuscher: «Da las bunas premissas stuvessan nascher eir buns resultats, e quai a bön da nos scolaras e students ed a favur da l’economia da turissem.» «Nossa scoula spordscha üna contribuziun importanta in connex cun la scoulaziun turistica per tuot la Svizra», ha manzunà Edo Kobelt, il manader da la Scoul’ota professiunala per turissem. Ch’üna da las fermezzas da la scoula saja l’orientaziun a la pratcha. Importanta saja tanter oter l’intermediaziun da metodas efficiaintas per schoglier problems e per trar decisiuns.
|
1997
|
rm_quotidiana.053797
|
rm_quotidiana_1997.xml
|
rm-vallader
|
Cha la scoula stopcha esser ün lö da scoulaziun e da visiuns, ingio cha’ls students possan attribuir al bainstar general dal turissem. Promouver daplü l’instrucziun scientifica e pratica «Il sectur svizzer da la scoulaziun as müda cuntinuadamaing», ha dit Andri Gieré, il manader dal servezzan per scoul’otas da l’uffizi federal d’industria, da manster e da lavur. Cha l’economia haja dabsögn da generalists scoulats profuondamaing, chi sun pronts ed abels da’s lavurar aint svelt in nouvs cuntegns.
|
1997
|
rm_quotidiana.053798
|
rm_quotidiana_1997.xml
|
rm-vallader
|
Andri Gieré ha implü atschegnà al schlargiamaint da las prestaziuns da las scoul’otas professiunalas venturas, chi dessan promouver daplü l’instrucziun scientifica e pratica. «La nouva chasa da scoula dess esser ün lö da fuormaziun per studentas e students da tuot las parts dal pajais e dal muond e dess implü spordscher la pussibiltà d’üna scoulaziun approfundida ed orientada a la pratcha», ha fat resortir il mastral d’Engiadin’Ota, Reto Filli. In quel reguard ha el eir manzunà l’importanza d’ün program da scoula multifari pels scolars da l’Engiadina e las vals cunfinantas.
|
1997
|
rm_quotidiana.053799
|
rm_quotidiana_1997.xml
|
rm-vallader
|
La nouva chasa da scoula atschegna ad otras vias ill’architectura Eir Thomas Nievergelt, il cuvi da Samedan e president dal cussagl d’administraziun da la Scoula media e turistica Samedan SA, ha manzunà in seis pled, davo avair tut in consegna la clav simbolica per la chasa, l’importanza da la buna collavuraziun tanter ils gremis involvats.
|
1997
|
rm_quotidiana.053800
|
rm_quotidiana_1997.xml
|
rm-vallader
|
In sonda davomezdi s’han radunadas raduond 60 persunas aint illas localitats nouvas da La Vouta, il lö da cultura, inscunter e fuormaziun a Lavin. La radschun per lur cumparsa es statta la fundaziun d’üna società portadra pel center cultural e la festa d’avertüra da quel. Las quatter iniziantas dal center Ladina Campell, Regula Bücheler, Rosmarie Bolt ed Anna Spinnler sun stattas surpraisas e cuntaintas da chattar tanta glieud a la radunanza da fundaziun. La radunanza es gnüda divrida da las iniziantas, ingio ch’ellas han quintà perche ch’ellas han tut l’iniziativa da realisar quist proget. Il president da cumün da Lavin e president da l’Uniun dals Grischs, Robert Giacometti, ha portà il salüd pel magistrat da Lavin e per l’Uniun dals Grischs ed ha gratulà pel curaschi da realisar quist center. El ha manzunà eir la Chasa Fliana a Lavin e dit, cha’l cumün da Lavin survegn üna importanza regiunala illa lavur culturala ed i’l mantegnimaint da la lingua. Giacometti salüda La Vouta: «Sco vusch implü chi sustegna e promova la lingua e la cultura rumantscha.» L’important es la cultura Üna visita sü da Biel, Dora Dill, ha manà la radunanza da fundaziun sco presidenta dal di. La radunanza es gnüda manada bilingua.
|
1997
|
rm_quotidiana.053801
|
rm_quotidiana_1997.xml
|
rm-vallader
|
La populaziun da Scuol ha decis quista fin d’eivna davart l’uorden da pumpiers e la ledscha davart la zona da protecziun Mot Lischana. Las votantas e’ls votants han acceptà l’uorden da pumpiers cun 244 vuschs da schi e 76 vuschs da na. Eir al proget Mot Lischana esa gnü aderi cun üna gronda magiurità da las vuschs, nempe 200 da schi e 119 da na. L’egualità tanter l’hom e la duonna pretenda cha’ls reglamaints e’ls uordens cumünals han da gnir adattats a la legislaziun superiura. Quai voul eir dir chi’d exista l’oblig da far pumpiers per hom e duonna. Per regla han uossa da far tuots duos sexs il servezzan da pumpiers; pro glieud maridada es però be ün dals conjugals oblià da far quetant. Quist princip vala eir per esters cul permiss da domicil e cul permiss dad ün on. Ün ulteriur müdamaint essenzial es quel, ch’ingün nu po pretender da pudair far servezzan da pumpiers. Sülla fin da quist on scrouda la ledscha cumünala dal 1992 davart la zona da protecziun Mot Lischana. In quist lö exista üna zona da quietezza per la sulvaschina sainza disturbis tras l’uman. Il böt d’eira da rinforzir la populaziun da tschiervis stabels fin ad ün nomer supportabel per god ed agricultura. Tenor l’avis dal cussagl cumünal s’haja pudü ragiundscher ils böts fixats, tuottüna as pudessa optimar il cunfin in singuls lös. Il text da la ledscha es perquai gnü cumplettà in quel sen, cha’l cussagl cumünal survain la cumpetenza da fixar ils cunfins davo avair dudi eir il parair la l’inspectorat da chatscha e pes-cha in reguard ils cunfins da l’asil da chatscha i’l medem territori. Il chatschader ha uossa plüchöntsch la pussibiltà da sajettar tschiervis per evitar ün augmaint insupportabel da la populaziun.
|
1997
|
rm_quotidiana.053802
|
rm_quotidiana_1997.xml
|
rm-vallader
|
Avant ün mez on es gnü perforà il tunnel dal Vereina. La Quotidiana ha vuglü savair dal manader dal plazzal da fabrica al portal dal süd, scha las lavuors chi ston gnir fattas fin a l’avertüra da la lingia tanter l’Engiadina ed il Partenz, avanzeschan tenor program. Rubi Brunold disch: «Las lavuors pon gnir fattas tuot seguond program e cha pro quellas lavuors chi vegnan fattas uossa, nun saja neir da far quint cun noschas surpraisas. Divers termins sun fixats Aint il tunnel s’esa uossa da la vart da l’Engiadina vi dal far ils ultims 250 meters beton da l’arch dal tunnel e culs uschedits bankets, ils chanals per l’aua, las lingias da forza ed indrizs da cumond s’esa uossa eir fingià bain inavant. Las ultimas lavuors vi dal portal dal tunnel vers Susch e l’Engiadin’Ota vegnan eir fattas güst pel mumaint. Da la vart dal nord vaiva dat retards cun minar oura il spazzi per la staziun da cruschar d’immez il tunnel. Intant ha quel retard pudü gnir fat bun per part ed ils lavuraints da fabrica surdan il tunnel per la fin da marz da l’on chi vegn. Üna vouta cha’ls lavuraints da fabrica sun our dal tunnel vegna fat lavuors da tecnica da ferovia sco binaris e lingias da forza. L’intern dal tunnel sarà lura pront pel principi da la stà dal 1999 per far las prümas provas cun trens chi dessan passar tras quel. Üna pruna piculezzas Eir las lavuors dadour il tunnel sun bain avanzadas. Brunold manaia: «La bell’ora da l’ultim temp ans ha güdà inavant. Las lavuors finalas in differents lös consistan d’üna pruna piculezzas. Perque esa pel mumaint daplü lavuraints sül plazzal da fabrica sco pro l’avanzamaint dal tunnel.» Quists dis vegna cumanzà a recultivar las costas intuorn la staziun da chargiar autos. Cur cha’l fabricat es a fin es l’unic visibel dal fabricat, la galaria da quella. Tuot il rest da la cuntrada a Sagliains ha müdà sia fuorma, ma vegn darcheu surdatta a la natüra. La mità da mai da l’on chi vegn sun ils lavuraints da fabrica a fin eir culla staziun. Lura van eir ils tecnicists a la lavur. Intant sun quels landervia da fabrichar üna lingia d’apport da forza electrica gio da Bever pel transfuormatur chi spisgiainta lura la lingia dal Vereina cun forza electrica. A partir da la prümavaira chi vegn as vezzarà lura in davoman, cha la cuntrada intuorn il portal dal süd dal tunnel vegn darcheu rendüda a la natüra. Dürant il 1998 svanischan l’infrastructura e la deponia da gera a Uorch. Da prümavaira dal 1999 svanischa il chomp d’abitar culla cantina ed il büro da fabrica e lura i’l decuors da quel on vegn rendüda eir la deponia da Craviz a la natüra e medemamaing la cuntrada tanter il tunnel e la staziun da Sagliains, ingio chi ston il prüm amo gnir fats ils müdamaints definitivs vi da la via chantunala e la via champestra chi maina sü Nusch. Avertüra sco previss Tenor l’andamaint da la lavur ed ils termins fixats nu vezza Brunold ingünas difficultats chi spostessan il termin d’avertüra da la lingia. El disch: «Id es strett culs termins, ma quels pon gnir tgnüts aint.» Uschè as po far quint cha la fin d’october dal 1999 as po festagiar l’avertüra dal tunnel dal Vereina.
|
1997
|
rm_quotidiana.053803
|
rm_quotidiana_1997.xml
|
rm-vallader
|
A la votaziun chantunala da l’Appenzell d’Ora esa gnü decis d’abolir la mastralia. «Uossa eschna ün chantun sco tuot ils oters», ha dit la mastrala Marianne Kleiner in segua a la decisiun da desister in avegnir da la mastralia. Ils aderents mo eir ils adversaris d’eiran cuntaints dal resultat cler. «Nus tmaivan ün schi medioker», ha fat resortir il cusglier guvernativ Ernst Graf, schef da la direcziun cumünala. Il chantun haja pers qualchosa important, ha manià Marianne Kleiner. «Id es güst cha la mastralia es gnüda abolida; sch’ella nu vain plü portada ha’la pers sia legitimaziun.» Chi fetscha dabsögn d’üna nouva cultura politica, uschè Hans-Jürg Schär, commember da la Regenza. «Eu sper cha nus gnin ad üna megldra polarisaziun ed a soluziuns plü portablas.
|
1997
|
rm_quotidiana.053816
|
rm_quotidiana_1997.xml
|
rm-vallader
|
A partir dal l’on 2000 ha la litta da sarinera, chi vain prodotta cun nettiar l’aua persa, da gnir allontanada tenor la nouva legislaziun. La cità da Cuoira ha elavurà ün proget insembel cun l’Uffizi chantunal per la protecziun da l’ambiaint. L’implant per sechantar la litta po uossa gnir eret per 11,6 milliuns francs sün l’areal da la sarinera a Cuoira. La chapitala ha da portar 55 pertschient dals cuosts, il rest vain subvenziunà dal Chantun e da la Confederaziun. Üna sporta in ün lö central La dumonda davo l’allontanamaint da la litta ha fatschendà ils cumüns e las regiuns fingià d’ün temp. Cun quai chi nun es plü pussibel da sterner la litta sün terrain agricul e cha las deponias reactivas han da gnir serradas, esa gnü lavurà in direcziun d’üna soluziun cumünaivla.
|
1997
|
rm_quotidiana.053819
|
rm_quotidiana_1997.xml
|
rm-vallader
|
La cità da Cuoira ha acceptà il credit dad 11,6 milliuns francs per fabrichar l’implant da sechantar. Uossa esa pussibel d’elavurar tuot la litta da sarinera dal chantun Grischun sün l’areal da la sarinera a Cuoira. La nouva situaziun ha eir consequenzas per las valladas dal süd. La litta da sarinera chi deriva cun nettiar l’aua persa, nu po plü gnir sternüda sün terrain agricul. Sün la fin da december dal 1999 han ultra da quai da gnir serradas las deponias reactivas. Id es eir impussibel da depositar simplamaing la litta. L’unica alternativa, uschè ha argumentà il cussagl da la cità da Cuoira, saja da tilla sechantar e lura arder. «La sporta da Cuoira ha üna cumponenta ecologica ed economica radschunaivla. Id es sgüra indichà da sechantar la litta da tuot il Chantun in ün lö central», ha dit Gieri Deplazes da l’Uffizi chantunal per la protecziun da l’ambiaint (UPL). Ils cuosts da fabrica vegnan subvenziunats dal Chantun e da la Confederaziun cun 45 pertschient, il rest ha da portar la cità da Cuoira. Ils cuosts da gestiun importan s-chars 1,3 milliuns, lapro esa da far quint cun cuosts da chapital da var 630 000 francs. In Engiadina e Val Müstair nu daraja pel mumaint üna pratcha unitara L’implant es gnü planisà in stretta collavuraziun tanter la cità da Cuoira e l’UPL. Tenor la missiva prodüa il Chantun in ün on var 24 000 tonnas trattan quista dumonda in möd different. «Intant cha Scuol, Tarasp e Sent voulan cumpostar inavant lur litta fin ch’els nu vegnan sforzats da Cuoira da tscherchar otras masüras, trattan tschels cumüns directamaing cun Cuoira.» Pel cumün da Ramosch, ingio cha Andry es president, calculescha el ils cuosts cun var 7000 francs: «Quai es ün pitschen import in congual culs cuosts cha l’allontanamaint d’immundizchas chaschunescha generalmaing.» Davart üna cooperaziun pro’l transport saraja amo da trattar a temp ütil. Mario Gross, president da Tschierv, ha dit chi’s vöglia cumpostar las 60 tonnas da la Val Müstair uschè lönch sco be pussibel: «Ils cuosts da transport e la lunga distanza güstificheschan quista decisiun.» Il prüm sechantar, lura arder Davo cha la litta da sarinera es sechantada cuntinua il process d’allontanamaint. Ella vain transportada a Vaz suot ed arsa illa pigna da las Ouvras da cement grischuna (OCV). La combustiun cuostarà var 400 000 francs l’on; pel transport da la litta da sarinera a Vaz suot, chi’d es previs i’ls chars da silo da las OCV, sun calculats cuosts da 40 000 francs. Schi füss avantman plü tard il bsögn per ün implant da s-chodamaint, pudess quel gnir fabrichà sainza problems. Ils attachs correspundents sun fingià gnüts resguardats pro la planisaziun.
|
1997
|
rm_quotidiana.053835
|
rm_quotidiana_1997.xml
|
rm-vallader
|
La radunanza cumünala d’Ardez da quista saira as lascha orientar in detagl davart il plan da svilup da god, que chi pertocca il territori d’Ardez. Inavant ha la radunanza da decider davart ün credit dad 11 500 francs per rimplazzar la serra in Bröl. Que füss la terza serra principala dal provedimaint d’aua dad Ardez chi vegn rimplazzada. Ün seguond credit da 20 000 francs dess gnir deliberà pel mantegnimaint dal sunteri catolic d’Ardez e l’ingliüminaziun da la via chi maina our illa baselgia catolica. La suprastanza cumünala d’Ardez ha comunichà davopro a la populaziun cha la radunanza da quista saira dà eir spiegaziun ed üna orientaziun dal schef da fabrica e l’indschegner pervia da la punt da Sur En chi’d es surprendentamaing sbodada cun far lavuors da sanaziun e davart il temp, cha la via da Sur En resta oramai serrada.
|
1997
|
rm_quotidiana.053836
|
rm_quotidiana_1997.xml
|
rm-vallader
|
In sonda passada es gnüda inaugurada a Malögia la nouva sala polivalenta, progettada dals duos architects Rudolf Fasciati e Rudolf Meuli. Il credit necessari da trais milliuns francs per üna sala polivalenta, üna plazza da sport e duos plazzas da tennis, vaiva la radunanza cumünala da Stampa accordà fingià als 2 december 1995. La fabrica dal stabilimaint ha dürà s-chars ün on. La plazza da sport da la sala polivalenta, ingio chi sun integrats eir ils magazins dals pumpiers e dal cumün, serva d’inviern sco plazza da glatsch. Avant la fabrica da la sala polivalenta han las scolaras e’ls scolars dal cumün da Malögia stuvü far gimnastica a Segl. «La nouva sala polivalenta spordscha üna pruna pussibiltats d’adöver», ha dit Plinio Motti, il president cumünal da Stampa e da Malögia a La Quotidiana. Ch’els prevezzan da comercialisar la sala tilla dond a fit e spordschond l’infrastructura moderna per trenamaints dad otezza sün 1800 m s. m. «Cun la sala laina tanter oter spordscher a la populaziun da la Bergaglia e da l’Engiadin’Ota la pussibiltà da s’inscuntrar», ha fat resortir il cuvi da Stampa. Dal nouv fabricat dessan nempe pudair profitar eir societats e persunas privatas d’utro.
|
1997
|
rm_quotidiana.053837
|
rm_quotidiana_1997.xml
|
rm-vallader
|
Dal 1939 fin pro sia mort dal 1992, ha passantà il botanist Balthasar Stüssi la gronda part da sias vacanzas aint il Parc Naziunal Svizzer (PNS). El vaiva senti l’interess da stübgiar co cha quista regiun as modifichescha sainza l’intervenziun umana. Fin pro la classificaziun sco reservat natüral absolut dal 1914 gniva quist territori dovrà sco furnitur da laina e per la pasculaziun. In lavurond sulet ha Stüssi per uschè dir perseguità – on per on – il svilup da parcellas pitschnas da terrain da pacs meters quadrat. El ha impli paginas e paginas cun notizchas, disegns e fotografias. Sün mincha parcella ha’l identifichà tuot las plantas, el ha notà las appariziuns da las spezchas nouvas o eir quellas chi sun sparidas … L’observaziun da la prada grassa fin pro’l pas-ch meger In accord cun plüs perscrutaders da las universitats da Berna, da Turich, da l’Institut federal da perscrutaziun dal god, da la naiv e la cuntrada (GNC) e da la Cumischiun scientifica dal PNS (presidiada da professer Bernhard Nievergelt da l’università da Turich) esa gnü organisà ün’analisa dals documaints prezius cha Stüssi ha relaschà. Ils perscrutaders nun han be gnü da decifrar las notizchas dal botanist, ma eir da chattar il lö da las parcellas respectivas! Buna surpraisa: Stüssi vaiva survaglià 150 parcellas, intant chi’s spettaiva da chattar be var 70. Üna vainchina dad ellas, rapreschantativas pel Parc naziunal, d’eiran privilegiadas. Il böt es lura stat da far ün’analisa multivariada. A man dals resultats as poja sieuer l’acziun da las bes-chas ad ungla (tschiervis, chavriöls, chamuotschs, capricorns). Quistas populaziuns s’han reconstituidas plan a plan aint il Parc naziunal. La prada grassa da muvel sül s-chalin subalpin cumpigliaiva al cumanzamaint dals stüdis da Stüssi be pacas spezchas vegetablas differentas. Daspö s’hana transfuormadas in pas-chs majers cun üna diversità da spezchas fich elevada. In tscherts anguls es statta la pressiun da las bes-chas pasculantas uschè ferma cha la regressiun natürala dal god es gnüda impedida. A la sulvaschina es quai reuschi d’impedir per part il retuorn da la boscha. Sül s-chalin alpin percunter, adonta da l’augmaint important da la sulvaschina, nu revelescha il stüdi ingüna müdada da la vegetaziun i’l cuors dals ultims 50 fin 80 ons. Duonna Helene Graemiger ha surtut l’incumbenza da elavurar scientificamaing las retscherchas da Stüssi. «Datas a lunga vista sur da la vegetaziun existan bod be in Svizra. Talas sun fich importantas e fuorman üna basa excellenta per far constataziuns exactas», ha dit Graemiger. Cha quai saja apunta be pussibel sch’ün proget gnia contemplà e perscrutà dürant blers ons. Ultra da quai gnian las datas adüna darcheu trattas a nüz per lavuors da diplom e dissertaziuns. «Nus eschan superbis da quista banca da datas; ella ha üna valur inpajabla ed es quasi l’unica in Europa», ha express Graemiger sia satisfacziun.
|
1997
|
rm_quotidiana.053838
|
rm_quotidiana_1997.xml
|
rm-vallader
|
Per üna jada nun es stat il mez muond davant la televisiun per verer ils trais famus tenors, ma bod tuot l’Engiadina a Scuol per tadlar ils trais chantautuors engiadinais Linard Bardill, Paulin Nuotclà e Benedict Stecher. Els han chantà chanzuns cuntschaintas, per part lönch plü udidas, e chanzuns nouvas, amo mâ udidas. La sairada es gnüda averta da Paulin Nuotclà, sustgnü da Luis Cagienard al gïun e da Pius Baumgartner al saxofon, cun parts solisticas ed improvisaziuns remarchablas. Perche cha quai saja delicat da cumanzar, vöglia’l cumanzar cun tocs cuntschaints, ha dit Nuotclà. Lura ha Benedict Stecher chi faiva plü bod part dal trio «Benedict, Nina e Luis» chantà sias chanzuns. Linard Bardill es gnü sco terz e davo la posa esa i inavant in l’uorden cuntrari. Per finir – e quai es stat vers mezzanot – han tuots insembel chantà la chanzun populara «Il gran es fat aint». Il «repertoire» da tuot ils trais chantautuors consista dad üna vart da chanzuns cun texts illa veglia tradiziun lirica, da l’otra vart cun texts critics invers la società ed il svilup contemporan. Üna terza componenta pro Linard Bardill es la «lirica da nonsense», illa tradiziun dad ün Christian Morgenstern, Joachim Ringelnatz o dals dadaïsts. Il mar, ün veglischem motiv liric illa litteratura rumantscha, es amo adüna actual. Ed amo adüna nu’s tratta que be dal mar sco tal, ma dal mar ingiò cha «tü guardast las uondas ed invlidast tuot», ingiò cha «las uondas vegnan, las uondas van», ingiò chi’d es «be dad ir» o «be da star» (Paulin Nuotclà) – dimena dad ün mar cun üna ferma significaziun figürativa chi nu’s disferenzescha da la lirica d’increschantüm dad ün Gian Fadri Caderas o Peider Lansel. Üna «chanzun trista» da Benedict Stecher cumainza cul vers «Eu sun sulet a la riva dal mar», schabain ch’ella as referischa a cuntschaints e paraints chi sun morts – probabelmaing illas muntagnas. Dal rest para eir dad esser la dumanda «restar o ir davent?» amo uschè actuala sco illa «Müdada» da Cla Biert. Pro Linard Bardill vain ella trattada in ün möd umoristic illa chanzun da l’hom chi voul ir in «Calafornia». L’introducziun cha Bardill ha dat a quista chanzun demuossa però cha davo l’umor sta (bod) adüna alch serius. I’s tratta da la dumanda sch’el es Engiadinais o na. Ch’el dschess, sch’el s’impaissa dal «fieuter dal Vereina» plüchöntsch na, s’impissand dimpersè da la tatta, la nona e.u.i, lura saja’l Engiadinais. Natüralmaing cha’s po eir badar üna distanza critica invers la tradiziun, p. ex. scha Bardill fa üna parodia sün la chanzun dal silip e la furmia, dand la spiegaziun ch’el haja imprais cun quatter ans a man da quista chanzun cha las bunas istorgias d’amur sajan quellas ingiò cha l’amur «va in chotschas». Pro las chanzuns criticas daja adüna darcheu – e quai es il ris–ch da la «lirica politica» – il privel cha’l messadi es massa direct. Scha Stecher piglia posiziun cunter l’abüs dad alcohol. Percunter nu vain il problem cha «oters fuorman ün’AG / e pajan bler pü pac sco e» moralisà perche ch’el vain trattà in ün context umoristic. La dumanda es: che far cun ils quints d’impostas? Propcha pajar? O forsa compostar? Grand gust s’haja gnü vi da la «lirica da nonsense» da Linard Bardill, p. ex. vi da la chanzun davart il muond chi crouda ourdaglioter, üna chanzun cun ün text talmaing caotic e sainz’ingün sen ch’el spievla propcha seis cuntgnü.
|
1997
|
rm_quotidiana.053839
|
rm_quotidiana_1997.xml
|
rm-vallader
|
In venderdi ha gnü lö a l’Academia Engiadina üna dieta specifica cul tema «Comunicaziun i’l turissem – sun las nouvas tecnologias bunas da schoglier ils problems da comunicaziun actuals?» ed in sonda esa gnü realisà sül areal da la scoula il di da las portas avertas. In seis referat d’introducziun da la dieta specifica ha Florian Blumer discuorrü davart las fermezzas principalas da la Svizra areguard la concurrenza internaziunala. In quel connex ha il dozent per comunicaziun e medias atschegnà a la bellezza da la natüra ed a l’avantag d’ün’ambiaint per gronda part intact e manzunà, cha talas valuors d’eiran fingià importantas pels turistikers dal cumanzamaint dal tschientiner. Tecnologias modernas fan gnir plü intensiv il cumbat da concurrenza Ad el til saja dat in ögl, chi’s douvra in fasas da stagnaziun gugent argumaints da la natüra. Las bellezzas da la natüra dessan attrar giasts, da l’otra vart saja la naiv la cuolpa scha’ls giasts nu vegnan plü uschè suvent d’inviern, ha dit Florian Blumer. Las crisas gnian constatadas, interpretadas e trattadas da maniera differenta. Chi detta in quel reguard differents concepts e pussibiltats da reagir. Organisond la dieta specifica cul tema «Comunicaziun i’l turissem – sun las nouvas tecnologias bunas da schoglier ils problems da comunicaziun actuals?», haja l’Academia Engiadina tut cleramaing posiziun. Ella nu stetta salda dimpersai guarda cuntinuadamaing i’l avegnir. «La situaziun generala da l’economia, la globalisaziun dals marchats e las nouvas tecnologias da comunicaziun e d’infuormaziun intensificheschan supplementarmaing las cundiziuns da concurrenza turisticas», uschè il dozent per comunicaziun. Las lezchas dals computers s’han müdadas Bruno Wenk da la scoula d’indschegners HTL a Cuoira ha discuorrü in seis referat davart las nouvas tecnologias d’infuormaziun e da comunicaziun. Al cumanzamaint saja stat il böt d’optimar la prestaziun dals processuors dals quintaders e d’augmantar il confort per l’applichader. Cul svilup da las raits electronicas haja il computer però survgnü üna nouva lezcha. El nu serva plü sco üsaglia chi fa gnir plü simpla la lavur in büro, dimpersai unischa persunas privatas chi lavuran in differents lös ad ün uschedit «team» e pussibiltescha implü l’adöver da datotecas da tuot gener. Dieter Schürch, il directer da l’Institut per pedagogia professiunala a Lugano, ha discuorrü davart las müdadas sül sectur da la fuormaziun. I’l temp da la stagnaziun economica saja la scoulaziun d’ün’enorm’importanza, siond cha quella attribuischa a las schanzas sül marchà da lavur. I’l temp d’hozindi sajan ils models da scoulaziun però periclitats da gnir substituits da las nouvas tecnologias. Areguard l’importanza da talas tecnologias ha Dieter Schürch fat attent al Progetto Poschiavo per la promoziun dal svilup da regiuns periferas. Nouvas tecnologias sun d’avantag per las firmas medias e pitschnas Thomas Bieger, il manader da l’Institut pel trafic d’esters e l’economia da trafic a l’università da San Gall, ha referi davart las strategias da cooperaziun, chi sun d’avantag eir per las intrapraisas medias e pitschnas. Eir l’Internet saja per l’economia da turissem svizra da relevanza. Cun ün’infrastructura electronica unitaria possa l’abilità da concurrenza gnir garantida. Cha las pretaisas in quel reguard s’augmantaran in avegnir amo plü ferm. A la fin da la dieta s’ha Hanspeter Danuser, il directer da la Società da cura e da trafic da San Murezzan, occupà da la destinaziun turistica. Cha la destinaziun sco prodot ed unità da concurrenza i’l turissem as cumpuona d’üna pruna servezzans parzials chi sun colliats strettamaing ün cun l’oter. Üna noscha comunicaziun cul giast e tanter ils differents portaders da prestaziun, possa chaschunar problems implü, chi possan da l’otra vart gnir amegldrats substanzialmaing cun las nouvas tecnologias da comunicaziun e d’infuormaziun.
|
1997
|
rm_quotidiana.053840
|
rm_quotidiana_1997.xml
|
rm-vallader
|
Al di da las portas avertas han ils visitaduors pudü far part ad üna preschantaziun d’Internet, ad üna gita illa nouva chasa da scoula, i’l internat ed illa biblioteca e pudü far part ad üna lecziun da disegnar cul motto «Art tanter provocaziun ed intimaziun». Illa stanza d’informatica ha implü gnü lö ün referat cul tema special: «Fan virus da computers gnir amalà?» Pels visitaduors plü sportivs d’eira gnü installà ün trampolin avant la chavagna da basketball (per far uschedits «slamdunks»), üna pista per stumplar il bob, üna paraid per rampignar ed ün parcuors d’abilità per velos. Las visitaduras e’ls visitaduors s’han implü pudü divertir trond cul balaister e dudind il concert da Walter Weber & his International New Orleans Band.
|
1997
|
rm_quotidiana.053841
|
rm_quotidiana_1997.xml
|
rm-vallader
|
Adonta cha’ls giuvens tregants da Sent nun han pudü defender in sonda passada a Turich-Albisgüetli lur titul sco champiuns svizzers, han las squadras grischunas tuottüna ragiunt ün resultat total excellent. Da las quatter equipas grischunas chi han fat part a la maestranza da gruppas, han trais ragiunt üna plazza suot ils prüms desch. La quarta gruppa ha fat üna plazza i’l prüm terz da las totalmaing 125 squadras da tregants giuvens. Il nouv champiun svizzer es dvantà Günsberg I/Soloturn. Ils tregants da l’Engiadina han gnü disfurtüna illa seguonda runda Ils giuvens tregants engiadinais, chi han stuvü defender la fin d’eivna passada lur titul sco champiun svizzer, s’han classifichats davo la prüma runda davo ils tregants da Haslen/Appenzell e da Glis/Valais (tuottas duos squadras cun 231 puncts), Wittenbach/St. Gall (230 puncts), Kestenholz e Willisau-pajais (tuottas duos gruppas cun 229 puncts) sülla terza plazza e fat palais cun quella prestaziun cleramaing lur ambiziuns per üna plazza sül podest. Illa seguonda runda han ils Engiadinais però pers tschinch puncts ed han implü gnü la disfurtüna d’avair schluppettà sülla fosa schaibgia. Perquai s’han las gruppas da Günsberg/Soloturn (cun 234 puncts), Kestenholz ed Illhart/Turgovia (tuots duos cun 232 puncts) pudü classifichar avant ils giuvens tregants da Sent. La gruppa da tiraduors giuvens da Glis ha pers illa seguonda runda ses puncts, mo pervi da la buna reserva da la prüma runda s’han els tuottüna pudü classifichar avant ils Engiadinais. Ils tregants da Tusan-Scharans II e da Ruschein han pudü augmantar lur resultat per ulteriurs trais puncts ed han perquai ragiunt amo üna plazza suot las prümas desch gruppas. Ils giuvens tregants da Castrisch-Rueun-Sevgein han eir gnü la disfurtüna d’ün sbagl da schaibgia e sun restats cun 215 puncts suot lur pussibiltats. Quai hana confermà fond la seguonda runda ün bun resultat da 224 puncts. Il manader dals tregants da Sent, Men Benderer, nu resignescha Roland Cadisch, il schef da l’associaziun chantunala dals tregants giuvens, es stat cuntaint dal resultat total ragiunt, e quai adonta chi mancaiva üna plazza sül podest. «Da pudair ir cun quatter gruppas al final e’l fat, cha trais s’han classifichadas suot las prümas desch, es alch fich allegraivel.» Men Benderer, il manader da la gruppa da tregants giuvens da Sent, ha manià: «Nus eschan stats quatter jadas indavorouda al final svizzer, dal 1995 e quist on vaina guadagnà la maestranza grischuna, dal 1996 e 1997 vaina tanter oter guadagnà la maestranza dals tiraduors giuvens da la Svizra da l’ost. Eir otras gruppas schluppettan bain. Mo l’on chi vain gnaraina sgüra darcheu.
|
1997
|
rm_quotidiana.053842
|
rm_quotidiana_1997.xml
|
rm-vallader
|
«Nu tschercha ovais-ch Haas il dialog culs plavans?» Suot quist titul ha publichà La Quotidiana ün artichel cun üna retschercha pro’ls plavans da la Surselva. La dumonda algorda a la dumonda davo la giallina e l’öv: Che d’eira il prüm? Cur cha Wolfgang Haas es gnü nomnà sco ovais-ch auxiliar, han blers plavans modernists cumanzà a til cumbatter. Els han refüsà il dialog. Els han separà il nouv ovais-ch da seis pövel: Aint il chantun da Turich nu das-cha’l fin hoz plü entrar in tschertas baselgias. Chenüns sun ils dovairs d’ün ovais-ch? Ils ovais-chs sun successuors dals apostels, els han da manar lur baselgias e lur crettaivels. «Quel chi taidla a vus, taidla a mai», ha dit Cristus a seis apostels (ed uschè eir a seis successuors!). Wolfgang Haas nun es «ultraconservativ» sco chi ha dit ün dals plavans sursilvans, ma el es simplamaing catolic. El sta davo tuot las conclusiuns dal Vaticanum II, intant cha’ls vairs ultraconservativs, sco per exaimpel ils aderents da l’archovais-ch Lefèbvre, refüsan quistas conclusiuns e refüsan eir il papa. Ma l’ovais-ch da Cuoira nu po sustegner chi vegna proclamà «il spiert dal concil». Suot quist titul vöglian ils modernists introdüer üna nouva baselgia chi nun es mai la baselgia catolica, la baselgia creada da Gesu Cristus. Cunter quist svilup destructiv cumbatta Wolfgang Haas, e perquai vegna’l ödià da bleras varts. Ma che ha dit il Segner illa predgia sül munt? «Beats vus, cur cha la glieud calumniescha e cur chi tschantschan, dschand manzögnas, da tuotta sorts mal da vus per amur da mai. S’allegrai e güvlai! Tschert, vossa paja sarà granda in tschêl. Perche uschè han els perseguità ils profets chi sun stats avant co vus.» Nus vezzain: Wolfgang Haas es realmaing üna persuna profetica!
|
1997
|
rm_quotidiana.053858
|
rm_quotidiana_1997.xml
|
Subsets and Splits
No community queries yet
The top public SQL queries from the community will appear here once available.